Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Tomasz Koronowski

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2023 r. w Elblągu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania M. M. (1) i M. M. (2)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

nr (...) z dnia 3 października 2022 r.

o wysokość zaległych składek

I.  oddala odwołanie;

II.  zasądza solidarnie od M. M. (1) i M. M. (2) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. kwotę 3.600 (trzy tysiące) sześćset złotych tytułem zwrotu kosztów procesu – kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV U 798/22

UZASADNIENIE

M. M. (2) i M. M. (1) odwołali się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 3 października 2022r., nr (...), którą pozwany dokonał zmiany decyzji z dnia 26 lutego 2015r. i stwierdził, że M. M. (1) jest dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okresy i w kwotach wskazanych w treści decyzji. Decyzja ta została skierowana również do M. M. (2), małżonki płatnika.

Skarżący wnieśli o uchylenie opisanej decyzji, zarzucając pozwanemu naruszenie przepisów art. 83 ust. 1 i art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz brak powołania się na przepisy proceduralne przewidziane w Kodeksie postępowania administracyjnego. W uzasadnieniu swojego stanowiska skarżący wskazali, że w sprawie nie zostały przedłożone nowe dowody, jak również nie ujawniono nowych okoliczności, które pozwoliłyby na wznowienie postępowania zakończonego decyzją z 26 lutego 2015r.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie na rzecz organu zwrotu kosztów postępowania. Pozwany wyjaśnił, że zmiana decyzji z dnia 26 lutego 2015r. dokonana obecnie zaskarżoną decyzją, polegała tylko i wyłącznie na ustaleniu również odpowiedzialności współmałżonka dłużnika. Decyzja ta stanowi podstawę ustanowienia hipoteki przymusowej. Odpowiedzialność współmałżonka płatnika za wynikające z zobowiązań składkowych składki powstaje zaś z mocy prawa, z chwilą powstania zobowiązania składkowego. Nie jest zatem konieczne wszczęcie postępowania w stosunku do małżonka płatnika oraz wydawanie decyzji o jego odpowiedzialności. Jednakże w sytuacji, w której Zakład zamierza zabezpieczyć należności na nieruchomości wspólnej małżonków hipoteką, konieczne jest dysponowanie również decyzją doręczoną współmałżonkowi. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, pisma doręcza się stronie, stroną jest zaś każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie. Stroną jest także małżonek dłużnika, gdyż ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej wspólnością ustawową stanowi ingerencję w jego prawa, która wiąże się przede wszystkim z odpowiedzialnością majątkiem wspólnym za zobowiązania dłużnika. Przewidziane w art. 23 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wymaganie doręczenia decyzji stanowiącej podstawę wpisu hipoteki przymusowej, obejmuje zatem doręczenie jej także małżonkowi dłużnika.

Sąd ustalił, co następuje:

Decyzją z dnia 27 października 2014r., nr RWA: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że M. M. (1) jest dłużnikiem Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne i Fundusz pracy za okres od maja 2014r. do lipca 2014r. w łącznej kwocie 3.198,79 zł.

Decyzją z dnia 26 lutego 2015r., nr RWA: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że M. M. (1) jest dłużnikiem Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne i Fundusz pracy za okres od kwietnia 2013r. do stycznia 2015r. w łącznej kwocie 34.580,76 zł.

Decyzją z dnia 7 czerwca 2016r., nrRWA: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że M. M. (1) jest dłużnikiem Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne i Fundusz pracy za luty 2015r. w łącznej kwocie 543,92 zł.

Wszystkie trzy decyzje zostały skierowane wyłącznie do M. M. (1), jako płatnika, i jemu też doręczone.

Płatnik składek pozostaje w związku małżeńskim z M. M. (2).

Zawiadomieniem z dnia 25 sierpnia 2022r. pozwany poinformował małżonków o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie zmiany decyzji określającej należności z tytułu składek z dnia 27 października 2016r., 26 lutego 2015r. oraz 7 czerwca 2016r. oraz wezwał ich do złożenia pisemnych wyjaśnień w sprawie przyczyn nieopłacenia składek. W zawiadomieniu tym pozwany wskazał skarżącym, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu składek obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Małżonek ponosi więc odpowiedzialność z majątku wspólnego za zobowiązania płatnika z tytułu składek, dlatego też należy uznać, że posiada on interes prawny uprawniający do wzięcia udziału na prawach strony w postępowaniu zmierzającym do określenia wysokości zadłużenia płatnika składek. Jednocześnie pozwany wyjaśnił, że informacje dotyczące istnienia majątku wspólnego zobowiązanego i jego współmałżonka zostały ujawnione po uprawomocnieniu się przedmiotowych decyzji. W celu zapewnienia udziału w sprawie wszystkich zainteresowanych Zakład wszczął postępowanie w sprawie zmiany decyzji określających wysokość zobowiązań z dnia: 27 października 2014r., 26 lutego 2014r. oraz 7 czerwca 2016r. Zawiadomienia zostały odebrane przez oboje skarżących w dniu 29 sierpnia 2022r.

Zawiadomieniem z dnia 8 września 2022r. Zakład wyznaczył skarżącym siedmiodniowy termin na wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów. Zawiadomienia zostały odebrane przez oboje skarżących w dniu 13 września 2022r.

Skarżący nie odpowiedzieli na wezwanie Zakładu w zakreślonym terminie i nie brali czynnego udziału w toczącym się postępowaniu.

Dnia 3 października 2022r. pozwany wydał trzy decyzje skierowane do M. M. (1) oraz M. M. (2), tj. decyzję nr (...) zmieniającą decyzję z dnia 27 października 2014r., decyzję nr (...) zmieniającą decyzję z dnia 26 lutego 2015r. oraz decyzję nr (...) zmieniającą decyzję z 7 czerwca 2016r., w których pozwany stwierdził, że M. M. (1) jest dłużnikiem Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokości i za okresy wskazane w tych decyzjach. W decyzjach tych pozwany powtórzył, że małżonek ponosi odpowiedzialność z majątku wspólnego za zobowiązania płatnika z tytułu składek, dlatego też należy uznać, że posiada on interes prawny uprawniający do wzięcia udziału na prawach strony w postępowaniu zmierzającym do określenia wysokości zadłużenia płatnika składek. Pozwany ponownie wskazał również, że informacje dotyczące istnienia majątku wspólnego zobowiązanego i jego współmałżonka, zostały ujawnione po uprawomocnieniu się ww. decyzji. W celu zaś zapewnienia udziału w sprawie wszystkim zainteresowanym, należało zmienić ww. decyzje.

(dowód: decyzje z dnia 27 października 2014r., 26 lutego 2015r. i 7 czerwca 2016r., zawiadomienia z dnia 25 sierpnia 2022r. oraz z dnia 8 września 2022r., decyzje z dnia 3 października 2022r. – karty bez numeracji – akta postępowania ZUS)

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawnie nie było sporne, ze M. M. (1) jako płatnik składek jest dłużnikiem pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu nieopłaconych składek za okres od kwietnia 2013r. do stycznia 2015r. określonych prawomocną decyzją z dnia 26 lutego 2015r. Kwestia sporna sprowadzała się do ustalenia, czy pozwany był uprawniony do dokonania na podstawie art. 83a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie Dz.U. z 2022r., poz. 1009 ze zmianami; dalej: ustawa systemowa) zmiany powyższej prawomocnej decyzji, doręczonej jedynie płatnikowi. Zdaniem skarżących w sprawie nie zaszły bowiem przesłanki wynikające z powyższego unormowania, pozwalające na wznowienie postępowania, bowiem nie zostały przedłożone żadne nowe dowody, ani nie ujawniono okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na zobowiązanie. Za taką okoliczność lub dowód, jak podkreślali, nie można bowiem uznać rozszerzenia odpowiedzialności za zobowiązania na małżonka płatnika. Skarżący zarzucali nadto, że pozwany w podstawie prawnej decyzji zmieniającej nie powołał się na przepisy proceduralne przewidziane w Kodeksie postępowania administracyjnego, mimo iż w toku postępowania pozwany powoływał się na treść art. 10 § 1 kpa.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu braku powołania się przez pozwany organ w zaskarżonej decyzji na przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego, wskazać należy, że jak stanowi art. 107 § 1 pkt 4 kpa, jednym z elementów składowych decyzji administracyjnej jest powołanie jej podstawy prawnej. Powołanie podstawy prawnej to przytoczenie przepisów prawa materialnego, na których organ administracji publicznej oparł swoje rozstrzygnięcie. Ponadto jako podstawę prawną decyzji mogą zostać wskazane przepisy proceduralne, jednakże winno się to odnosić jedynie do tych przepisów postępowania, które mają szczególny związek z decyzją.

Z powyższego wynika więc, że organ administracji publicznej jest obowiązany powołać przepis prawa stanowiący podstawę prawną rozstrzygnięcia sprawy co do jej istoty. W niniejszej sprawie podstawę taką stanowiły powołane przez pozwanego przepisy ustawy systemowej oraz Ordynacji podatkowej. To właśnie art. 83a ust. 1 ustawy systemowej oraz art. 29 Ordynacji podatkowej stanowią podstawę zmiany decyzji z 26 lutego 2015r.

Jednocześnie zwrócić należy uwagę, że zgodnie z ust. 2 ww. art. 83a ustawy systemowej, decyzje ostateczne ZUS, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, a więc w trybie art. 145 kpa. Zważyć jednak należy, że art. 83a ust. 1 ustawy zawiera autonomiczną i odrębną regulację instytucji ponownego rozpoznania sprawy, stanowiącą jednocześnie leges speciales w zakresie, w jakim wznowienie postępowania regulowane jest przez Kodeks postępowania administracyjnego, gdyż instytucja ponownego rozpoznania sprawy uprawnień została wprowadzona zamiast wznowienia postępowania administracyjnego. Oznacza to, że organ ponownie rozpatruje uprawnienia, niezależnie od tego, czy ujawnione okoliczności lub przedstawione dowody prowadzą do odmowy, czy do przyznania prawa lub odpowiednio ustalenia lub uchylenia zobowiązania. W każdym wypadku organ wydaje nową decyzję, tak jakby jeszcze ostatecznie w tym zakresie nie rozstrzygał (zob. B. Gudowska (w:) Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz. Warszawa 2014r., J. Strusińska-Żukowska, red.).

Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, których braku wskazania dopatrują się obecnie skarżący, w tym art. 10 § 1 kpa, stanowiły więc podstawę działania pozwanego w trakcie zainicjowanego przez niego z urzędu postępowania. Pozwany słusznie powoływał się na przepisy kpa w zawiadomieniach kierowanych do skarżących, dotyczących wszczęcia z urzędu postępowania w sprawie oraz wyznaczenia stronom terminu na wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów w sprawie. Przepisy te odnoszą się bowiem wprost do zasad prowadzenia postępowania administracyjnego, jednocześnie jednak nie do merytorycznej podstawy decyzji wydanej w wyniku tego postępowania. Art. 10 § 1 kpa wprost stanowi, że organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Jest to więc unormowanie dotyczące samego przebiegu postępowania administracyjnego. Z tych też względów zarzut skarżących nie mógł mieć wpływu na rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżonej decyzji.

Przechodząc zaś do zasadności wydanej przez pozwanego decyzji wskazać należy, że zgodnie z art. 83a ust. 1 ustawy systemowej prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie.

Uregulowana w art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych instytucja wznowienia postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oznacza nadzwyczajną kontynuację postępowania w tej samej sprawie, w której organ rentowy ma możliwość zniwelowania własnego uchybienia powstałego przy ustalaniu prawa lub zobowiązania z zakresu ubezpieczeń społecznych, natomiast zainteresowany uprawniony jest do ubiegania się o ponowne ustalenie, jeżeli wcześniej nie powołał się na okoliczności lub nie przedstawił dowodów uzasadniających istnienie owego prawa lub zobowiązania. Przesłanką wydania decyzji na podstawie art. 83a ust. 1 ustawy systemowej jest natomiast przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem tej decyzji, mających wpływ na zobowiązanie stwierdzone uprzednio ostateczną decyzją.

W świetle powyższego wskazać należy, że wbrew przeświadczeniu skarżących, to nie „rozszerzenie odpowiedzialności” na małżonkę płatnika pozwany potraktował jako nową okoliczność w sprawie, lecz ujawnienie majątku wspólnego zobowiązanego i jego współmałżonki, z którego to majątku pozwany zamierza zaspokoić swoje roszczenie. Wynika to wprost z zawiadomienia z dnia 25 sierpnia 2022r., jak i zaskarżonej decyzji z dnia 3 października 2022r., nr (...). Powyższe miało wpływ na prawa skarżącej, która uzyskała status strony w postępowaniu administracyjnym dotyczącym zaległości płatnika z tytułu składek, wobec czego przysługiwały jej z tego tytułu określone prawa.

Zważyć należy, że zgodnie z art. 31 ustawy systemowej, do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio między innymi art. 29 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej. Z odesłania tego wynika, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność płatnika obejmuje jego majątek odrębny oraz majątek wspólny płatnika i jego małżonka. Współmałżonek ponoszący odpowiedzialność za zobowiązanie składkowe małżonka będącego płatnikiem nie może być jednak utożsamiany z płatnikiem. Obowiązek składkowy może ciążyć bowiem jedynie na płatniku. Współmałżonek odpowiadający za zaległość składkową męża (lub żony) będącego płatnikiem nie jest zobowiązany jako płatnik i nie odpowiada za zobowiązanie składkowe. Jego zobowiązanie wynika z długu małżonka-płatnika i ograniczone jest do odpowiedzialności z majątku wspólnego. W znaczeniu materialnym art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej nie tworzy statusu małżonka jako płatnika, lecz jedynie wyznacza zakres jego odpowiedzialności, ograniczając go do majątku wspólnego małżonków, co ma przełożenie na przedmiot egzekucji, która w przypadku istnienia pomiędzy podatnikiem i jego małżonkiem wspólności majątkowej, poza majątkiem odrębnym podatnika, może być skierowana wyłącznie do przedmiotów majątkowych objętych tą wspólnością (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 listopada 2017r., III AUa 705/17, LEX nr 2414649; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 2 sierpnia 2018r., III AUa 1334/17, LEX nr 2578779). Odpowiedzialność małżonka płatnika w takiej sytuacji oznacza, że gdy wierzyciel składkowy skieruje egzekucję długów płatnika do majątku wspólnego, to współmałżonek jest zobowiązany znosić tę egzekucję. Odpowiedzialność małżonka należy więc rozumieć jako dopuszczalność stosowania przewidzianych prawem środków przymusu zmierzających do wyegzekwowania podatków (składek) również z jego majątku, który stanowi majątek wspólny małżonków.

Zaznaczyć w tym miejscu jednak należy, że odpowiedzialność współmałżonka płatnika za wynikające z zobowiązań składkowych należności powstaje z mocy samego prawa (ex lege), z chwilą powstania zobowiązania składkowego. Nie jest zatem konieczne do wszczęcia postępowania podatkowego w stosunku do małżonka płatnika wydanie decyzji o jego odpowiedzialności. W świetle powyższego należało dojść do wniosku, że już w oparciu o decyzję z dnia 26 lutego 2015r. skarżąca ponosiła odpowiedzialność za długi składkowe płatnika z majątku wspólnego, a wydanie obecnie zaskarżonej decyzji nie stanowiło jej zmiany w sensie merytorycznym, gdyż taka zmiana nie miała miejsca, nie doszło bowiem do ponownego ustalenia prawa lub zobowiązania w rozumieniu art. 83a ust. 1 ustawy systemowej. Zaskarżona decyzja stanowiła jedynie powielenie merytorycznego rozstrzygnięcia zawartego w decyzji z dnia 26 lutego 2015r., a jej wydanie nakierowane było jedynie na doręczenie decyzji wymiarowej również małżonkowi płatnika, w świetle ujawnienia, że majątek płatnika wchodzi w skład małżeńskiej wspólności majątkowej. Wobec tego zaskarżona decyzja stanowi w istocie decyzję stricte wymiarową, skierowaną do obojga małżonków, podstawę wydania której w każdym czasie stanowi art. 83 ust. 1 (notabene przywołany przez pozwanego w podstawie prawnej zaskarżonej decyzji) w związku z art. 31 i 32 ustawy systemowej.

Zważyć należy, że w myśl art. 110 pkt 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (obecnie Dz.U. z 2023r., poz. 146), podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest także decyzja administracyjna, o ile przepisy szczególne tak stanowią, chociażby decyzja nie była ostateczna. Przepisem szczególnym jest art. 26 ust. 3 ustawy systemowej, który stanowi, że dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika, a podstawą jej ustanowienia jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego. Przez odesłanie do art. 3a, przepis art. 26 ust. 3 ustawy systemowej ma zastosowanie także wówczas, gdy przedmiotem hipoteki jest nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka. Konsekwencją tych uregulowań jest prawo udziału małżonka w postępowaniu administracyjnym dotyczącym zaległości dłużnika z tytułu składek (art. 28 i 40 kpa w związku z art. 123 ustawy systemowej) oraz obowiązek doręczenia małżonkowi dłużnika decyzji stanowiącej podstawę ustanowienia hipoteki przymusowej, a więc decyzji o określeniu wysokości należności dłużnika z tytułu składek (art. 26 ust. 3 ustawy systemowej). Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2014r., III CZP 28/14 (OSNC 2015, Nr 2, poz. 14), decyzja ustalająca wysokość należności z tytułu składek może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej na takiej nieruchomości jedynie wówczas, gdy została doręczona obojgu małżonkom. Przewidziane w art. 26 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wymaganie doręczenia decyzji stanowiącej podstawę wpisu hipoteki przymusowej, obejmuje zatem doręczenie jej także małżonkowi dłużnika.

W konsekwencji należało uznać, że pozwany zasadnie wydał decyzję wymiarową z dnia 3 października 2022r., którą doręczył małżonce płatnika w celu zapewnienia prawidłowego dalszego biegu postępowania egzekucyjnego nieprzedawnionych składek. Z tych też względów odwołanie skarżących podlegało oddaleniu, stosownie do art. 477 ⁴ § 1 kpc, o czym Sąd orzekł w pkt I. wyroku.

O kosztach procesu (pkt II. wyroku) orzeczono w oparciu o art. 98 § 1 i 3 kpc w związku z art. 108 kpc, tj. w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Zasądzona kwota to stawka wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego, wynikająca z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018r. poz. 265 ze zmianami), stosowana do wartości przedmiotu sporu, czyli wysokości zadłużenia składkowego.