Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Beata Kurdziel

Protokolant: Michał Góral

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. F. i K. F.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę, ewentualnie ustalenie

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 20 grudnia 2021 r., sygn. akt I C 374/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść :

„I. zasądza od strony pozwanej (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów J. F. i K. F. łącznie kwotę 74 309,85 zł (siedemdziesiąt cztery tysiące trzysta dziewięć złotych 85/100) oraz kwotę 33 676,23 CHF (trzydzieści trzy tysiące sześćset siedemdziesiąt sześć franków szwajcarskich 23/100), z zastrzeżeniem, że strona pozwana (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., w wykonaniu prawa zatrzymania, może wstrzymać się ze spełnieniem tego świadczenia do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu na rzecz strony pozwanej kwoty 222 257,32 zł (dwieście dwadzieścia dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt siedem złotych 32/100) lub zabezpieczenia roszczenia banku o jej zwrot;

II. oddala powództwo o zapłatę w pozostałej części;

III. zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 6417 zł (sześć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu.”;

2. oddala apelację powodów oraz apelację strony pozwanej w pozostałych częściach;

3. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 395/22

UZASADNIENIE

Powodowie J. F. i K. F. w pozwie modyfikowanym pismami z dnia 18 grudnia 2020 r. oraz 2 sierpnia 2021 r. przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wnieśli ostatecznie o:

- zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 74.309,85 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od kwoty: 20.612,37 zł od dnia 28 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 53.697,48 zł od dnia 2 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty,

- zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 33.676,25 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od kwoty: 28.999,83 CHF od dnia 28 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 4.676,42 CHF od dnia 2 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty.

Na wypadek, gdyby żądanie wyrażone w walucie CHF nie zostało uwzględnione powodowie wnieśli ewentualnie o zasądzenie na ich rzecz łącznie kwoty 61.337,93 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od kwot: 51.113,85 zł od dnia 28 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty i 10.224,08 zł od dnia 2 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty.

Z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia powyższych roszczeń o zapłatę, wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 23 czerwca 2008 r. zawarta miedzy powodami a (...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest nieważna.

Powodowie wnieśli także o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Na uzasadnienie żądania wskazali, że wraz ze stroną pozwaną łączyła ich umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) na kwotę 222.257,32 zł. Zarzucili, że w umowie zostały zawarte niedozwolone postanowienia umowne dotyczące waloryzacji kredytu i sposobu przeliczania dokonywanych przez kredytobiorców spłat (§2 ust.1, §2 ust. 2-3, §4 ust. 1a, §9 ust.2). Powyższe doprowadziło do ukształtowania praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Niezależnie od powyższego, strony nie określiły wzajemnych głównych świadczeń, a pozwany Bank mógł dowolnie kształtować zobowiązanie powodów. Nadto zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego wobec nieokreślenia świadczenia strony powodowej, nie wskazano bowiem w umowie, w jaki sposób będą ustalane kursy waluty stosowane przez Bank, a stosowany spread walutowy podwyższał wysokość stosowanego oprocentowania, które nie było wyraźnie ustalone w umowie.

Strona pozwana (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości. Jednocześnie z ostrożności procesowej na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu podniosła ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności powodów dochodzonej w niniejszej sprawie z wzajemną wierzytelnością pozwanej o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu w wysokości 222.257,32 zł i wierzytelności pozwanego z tytułu tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału, tj. kwoty 74.508,04 zł tj. łącznie 296.765,36 zł. Na wypadek nieuwzględnienia ewentualnego zarzutu potrącenia pozwany Bank podniósł ewentualny zarzut zatrzymania kwoty 222.257,32 zł stanowiącej roszczenie pozwanego w stosunku do powoda o zwrot kwoty udzielonego kredytu oraz kwoty wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału, tj. kwoty 74.508,04 zł. Ponadto pozwana wniosła o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Strona pozwana wskazała, że zawarta między stronami umowa kredytu stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie i brak jest podstaw do stwierdzenia jej nieważności z mocy prawa. Pozwany Bank zaznaczył, że ewentualne unieważnienie umowy kredytu miałoby szczególnie szkodliwe skutki dla powodów. Przede wszystkim powodowie zobowiązani będą do zwrotu świadczenia otrzymanego od Banku, co oznacza jednorazowe, znaczne obciążenie finansowe. Ponadto powodowie obowiązani będą do zapłaty kwoty przewyższającej otrzymany kapitał – zwrotu wartości nienależnego świadczenia związanego z korzystaniem z udostępnionego przez Bank kapitału przez wiele lat. Pozwany Bank podkreślił, że oferując powodom zawarcie umowy kredytu udzielił im pełnej i rzetelnej informacji na temat mechanizmu funkcjonowania kredytu indeksowanego kursem CHF, w tym poinformował ich o ryzyku wiążącym się z zawarciem tego rodzaju umowy.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2021 roku Sąd Okręgowy w Krakowie ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe E. numer (...) z dnia 23.06.2008 roku zawarta pomiędzy J. F. i K. F. a (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. jest nieważna (pkt I); w pozostałym zakresie powództwo oddalił (pkt II); zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 1.000 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych (pkt III), a koszty zastępstwa procesowego między stronami zniósł (pkt IV).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. F., K. F. i A. R. zawarli w dniu 23 czerwca 2008 r. z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) w wysokości 222.257,32 zł denominowanego w walucie CHF na okres 360 miesięcy od dnia 23 czerwca 2008 r. do dnia 28 czerwca 2038 r. Zgodnie z §2 ust. 2 kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona wg. kursu kupna dewiz dla w/w waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. O wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego (waloryzowanego) wyrażonej w walucie CHF, wysokość odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w w/w walucie Bank poinformuje Kredytobiorcę w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w „Ogólnych Warunkach Kredytowania”. Wskazanym celem kredytowania był zakup lokalu mieszkalnego na rynku pierwotnym oznaczonego nr (...) znajdującego się w budynku wielorodzinnym oznaczonym lit. (...) w K. przy ul. (...)/(...). Uruchomienie kredytu nastąpić miało w trzech transzach w wysokościach i terminach wskazanych szczegółowo w §4 ust. 1 umowy. Zgodnie z §4 ust. 1a każda transza kredytu wykorzystywana jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy wg. kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy.

Oprocentowanie kredytu w całym okresie kredytowania było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stawki odniesienia oraz marży banku w wysokości 2,32 pp. W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 5,10% w stosunku rocznym i było równe stawce odniesienia LIBOR 3-miesięczny z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku, z ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc zawarcia umowy publikowana na stronie serwisu R. lub też jakimkolwiek ekranie zastępczym, powiększonej o marżę Banku. Rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu wynosiła w dniu zawarcia umowy 5,44%. Zgodnie z §8 ust. 11 całkowity koszt kredytu w dniu zawarcia umowy wynosił 225.550,82 zł, a pozostałe koszty, które winien ponieść kredytobiorca wynoszą 400,00 zł. Szacunkowa łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji obliczana na dzień zawarcia umowy wynosiła 231.503,82 zł.

Spłata kredytu zgodnie z §9 umowy po okresie wykorzystania/karencji w spłacie kredytu miała nastąpić wraz z odsetkami w 349 ratach miesięcznych w dniu 28 każdego miesiąca począwszy od 28 czerwca 2009 r. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych ustalana była w CHF. Spłata rat kapitałowo-odsetkowych dokonywana miała być w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych wg. kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależy od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty ma wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez Kredytobiorcę kredytu, a miesięczne raty kapitałowo – odsetkowe ustalone są w równej wysokości.

Prawnym zabezpieczeniem spłaty kredytu była hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 444.515,00 zł zabezpieczająca kapitał, odsetki i inne koszty Banku ustanowiona na kredytowanej nieruchomości oraz cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia lokalu mieszkalnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

W § 11 ust. 4 wskazano, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej kredytobiorca oświadcza, że został poinformowany przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumie wynikającego z tego konsekwencje. Jednocześnie akceptuje zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w §2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy, warunków jego spłaty określone w §9 umowy. Nadto J. i K. F. zostali objęci ubezpieczeniem na życie spłaty kredytu mieszkaniowego zgodnie z warunkami ubezpieczeniowymi w (...) S.A.

Zgodnie z §12 ust. 2 wskazano, że w dniu zawarcia umowy opłata za każdorazowe wysłanie upomnienia oraz wezwania do zapłaty wynosi 8,00 CHF za każde z tych pism.

W dniu 4 stycznia 2013 nastąpił wpis do KRS, na mocy którego Bank (...) S.A. stał się następcą prawnym (...) Banku S.A. We wrześniu 2013 marka (...) Bank S.A. została wycofana z rynku i zastąpiona marką Bank (...) S.A., która z kolei w 2018 roku została zmieniona na (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W..

W dniu 28 marca 2013 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), w którym m.in. zredagowano każdorazowe wystąpienie frazy „kredyt denominowany (waloryzowany)” na frazę „kredyt indeksowany”, a także zmieniono sposób spłaty kredytu w ten sposób, że spłata 46 rat kapitałowo odsetkowych uiszczonych w okresie 29 czerwca 2009 do 28 marca 2013 r. określona jest w CHF, a dokonywana w złotych po ich uprzednim przeliczeniu wg. kursu sprzedaży dewiz dla waluty, w jakiej kredyt jest indeksowany prezentowanego w ostatniej „Tabeli Kursów Banku” obowiązującej w Banku w dniu spłaty. Kredytobiorca przyjmuje do wiadomości, że zmiana wysokości kursu sprzedaży dewiz oraz wysokość spreadu walutowego mają wpływ na wyrażoną w złotych wysokość zadłużenia z tytułu kredytu. Natomiast 303 raty miesięczne płatne począwszy od 29 kwietnia 2013 r. będą wyrażone w CHF, a ich spłata nastąpi bezpośrednio w CHF ze wskazanymi zastrzeżeniami.

Do umowy dodano §9a, w którym wyjaśniono zasady ustalania kursów walut wskazując, że kursy kupna i sprzedaży dewiz składają się z kursu bazowego i marży banku. Kurs sprzedaży jest kursem bazowym powiększonym o marżę banku, a kurs kupna dewiz jest kursem bazowym pomniejszonym o marżę banku. Natomiast kurs bazowy ustalany jest na podstawie aktualnej rynkowej ceny kupna i sprzedaży dewiz i stanowi iloraz sumy kursu sprzedaży i kursu kupna oraz liczby 2. Marża banku wyliczana jest w oparciu ustalony przez Bank procentowy spread walutowy i kurs bazowy wg. wzoru stanowiącego iloraz iloczynu procentowego speradu walutowego i kursu bazowego oraz liczby 2. Natomiast procentowy spread walutowy stanowi iloraz różnicy między kursem sprzedaży dewiz Banku i kursu kupna dewiz Banku oraz iloczynu kursu bazowego i liczby 100. Procentowy spread walutowy na dzień zawarcia Aneksu nr (...) do Umowy dla waluty CHF wynosi 5,9984%.

Spłata należności wyrażona w CHF miała następować w pierwszej kolejności poprzez przelew środków z konta walutowego w CHF dokonywanego przez Bank, a spłata należności wyrażonych w PLN w pierwszej kolejności z rachunku złotówkowego. W przypadku braku wolnych środków Kredytobiorcy upoważnili bank do zaspokojenia należności z wpływów na rachunek nie wskazany w pierwszej kolejności, a spłata będzie dokonywana po przeliczeniu należności z zastosowaniem kursu sprzedaży dewiz z (...) Banku obowiązującej w chwili dokonywania spłaty.

Bank wskazał okoliczności, przy wystąpieniu których może dokonać zmiany wartości procentowego spreadu walutowego. Wskazano, że kursy dewiz ulegają zmianie, co najmniej dwa razy w ciągu dnia roboczego.

Kredytobiorca złożył oświadczenia dotyczące m.in. ryzyka związanego ze zmianą kursów kupna oraz sprzedaży dewiz oraz zmianą spreadu walutowego oraz, że rozumie wynikające z tego konsekwencji, akceptacji zasad funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej oraz zasad jego przeliczenia oraz zasad informowania o wysokości kursów kupna i sprzedaży dewiz oraz wysokości spreadu.

Kredyt został wypłacony zgodnie z umową w trzech transzach:

- w dniu 26 czerwca 2008 r. w wysokości 55.564,33 zł po kursie 2,0261 została przeliczona na 27.424,28 CHF,

- w dniu 24 lipca 2008 r. w wysokości 155.580,12 zł po kursie 1,9466 została przeliczona na 79.924,03 CHF,

- w dniu 15 grudnia 2008 r. w wysokości 11.112,87 zł po kursie 2,4224 została przeliczona na 4.587,55 CHF.

K. F. i J. F. w okresie spłaty kredytu tj. od 23 czerwca 2008 r. do dnia 30 listopada 2020 r. dokonali wszystkich wpłat rat kapitałowo-odsetkowych ze swojego majątku wspólnego w łącznej wysokości 74.309,85 zł i 33.676,25 CHF, co stanowi łącznie równowartość kwoty 202.247,51 zł.

Powodowie K. F. i J. F. zawierając w dniu 23 czerwca 2008 r. umowę z poprzednikiem prawnym strony pozwanej mieli już wcześniej doświadczenia z kredytami walutowymi. Powodowie liczyli się ze zmianami kursów średnich waluty frank szwajcarski. Nie przewidywali jednak, że wahania mogą być tak duże. Na zawarcie umowy z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. powodowie zdecydowali się ze względu na przedstawioną im przez pośrednika kredytowego ofertę, która była dla nich najkorzystniejsza. Nie mieli oni bowiem zdolności kredytowej na kredyt w złotówkach. Jednocześnie jego rata była znacznie wyższa od raty zaproponowanego im kredytu frankowego. Formalności z bankiem załatwiał wyłącznie powód. Powodowie negocjowali kwestię marży i wszystkiego, co mogło wpłynąć na obniżenie kosztów kredytu, jednak nie próbowali negocjować mechanizmu ustalania wysokości rat, gdyż uważali, że jest to element umowy niepodlegający negocjacji.

Spłata kredytu odbywała się poprzez pobieranie przez Bank odpowiedniej kwoty z konta powodów. Od lat powodowie spłacają kredyt bezpośrednio w walucie indeksacji, którą kupują w kantorze.

Powodowie mieli możliwość zapoznania się z treścią umowy przed jej podpisaniem.

Kredyt przeznaczony był na zakup nieruchomości, która miała zaspokoić potrzeby mieszkaniowe ciotki powoda A. R., która ze względu na swój wiek i stan zdrowia potrzebowała lokalu na parterze lub w budynku z windą. W czasie nabywania nieruchomości powodowie byli przedsiębiorcami, jednak zakup nie był związany z żadną z prowadzonych przez nich działalnością gospodarczą.

Pismem z dnia 3 grudnia 2019 r. K. F. i J. F. złożyli reklamację w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym. W związku z czym, w dniu 3 stycznia 2020 r. pozwana (...) Bank (...) S.A. wystosowało do pełnomocnika powodów pismo wskazując, że brak jest podstaw do uznania, że dobrowolnie zawarta przez strony umowa kredytu oraz kilkuletnia realizacja jej zapisów była w jakikolwiek sposób wadliwa, jak również że wystąpiły okoliczności, które skutkowałyby unieważnieniem niniejszej umowy zarówno w całości, jak i w części, w tym odnośnie indeksacji walutowej. Tym samym umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) jest wykonywana w sposób prawidłowy i zgodny z normami obowiązującego prawa i brak jest podstaw do uznania jej nieważności.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o znajdujące się w aktach dowody z dokumentów, w szczególności o dokumenty dotyczące umowy z dnia 23 czerwca 2008 (...) nr (...) oraz jej realizacji, a także zaświadczenie z dnia 30.10.2019 r.

Jednocześnie na rozprawie w dniu 14 września 2020 r. oddalił wnioski dowodowe złożone przez stronę pozwaną w zakresie dowodu z przesłuchania świadków A. N., J. K. (1), A. K. uznając, że zeznania w/w osób na okoliczności wskazane przez wnioskującego były z jednej strony nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nieprzydatne do wykazania danego faktu, a także zmierzały jedynie do przedłużenia postępowania. Natomiast na rozprawie w dniu 16 grudnia 2021 r. oddalił także wnioski stron o dopuszczenie dowodów z opinii biegłego ds. rachunkowości i bankowości, ponieważ wskazane wyżej dowody zostały powołane w celu wykazania faktów, które nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy (art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c.).

Ustalając okoliczności zawarcia umowy, Sąd I instancji oparł się przede wszystkim na dowodzie z przesłuchania powodów K. F. i J. F., które wraz z dokumentami znajdującymi się w aktach nie zawierały sprzeczności i były w stosunku do siebie komplementarne, nie znajdując podstaw do kwestionowania zeznań powodów, w szczególności dotyczących wyłącznie ogólnych informacji dot. okoliczności udzielenia kredytu w walucie obcej, czy świadomości powodów co do możliwych zmian wysokości raty kredytu.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że umowa kredytu jest dotknięta wadami, które rzutują na jej ważność. W ocenie tego Sądu istnieją podstawy do stwierdzenia, że klauzule – na podstawie których dochodziło do przeliczenia wypłaconej w złotówkach kwoty kredytu i spłacanej w złotówkach na CHF według kursu z tabeli Banku – są klauzulami abuzywnymi.

W ocenie Sądu I instancji zostały spełnione przesłanki wyszczególnione w art. 385 ¹ k.c. Przede wszystkim, warunki umowy poza wybraniem kwoty, waluty, w ograniczonym zakresie terminu spłaty kredytu i rodzaju raty kredytowej (równa/malejąca) oraz drobnych korekt co do prowizji – były nienegocjowane (indywidualnie uzgadniane). Co więcej powodowie, zawierający umowę jako konsumenci, sami wskazali, że elementy umowy dotyczące mechanizmu wyliczania ich zobowiązania bądź raty kredytu uważali za nienegocjowalne. W tym zakresie Bank sformułował treść umowy i powodowie mogli wyłącznie podpisać umowę lub zrezygnować z jej zwarcia. Umowa była tak skonstruowana, że w chwili jej zawarcia – w chwili podpisania, istniało porozumienie, iż bank w sposób zupełnie arbitralny ustala wysokość kursu, po którym zostanie dokonane przeliczenie. Postanowienia umowy, zgodnie z którą przeliczenia kwoty kredytu denominowanego (walutowego) w CHF lub transzy kredytu zostaną określone wg. kursu kupna dewiz dla ww. waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§2 ust. 2, §4 ust. 1a umowy) i przeliczeniu CHF na złotówki wg kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu spłaty (§9 ust. 2 umowy), umożliwiały pozwanej arbitralne ustalenie kursu wymiany waluty, a więc arbitralne ustalenie wysokości zobowiązania powodów. Podnoszone przez pozwaną okoliczności, że bank nie mógł dowolnie kształtować kursów walut w tabelach pozwanej, gdyż kurs zależny jest od warunków rynkowych i sytuacji na rynku walutowym nie mają znaczenia w świetle tego, iż ocena abuzywności następuje na chwilę zawarcia umowy - chodzi więc o samą możliwość naruszenia interesów konsumenta, na skutek zapisu umowy umożliwiającego dowolne (nieograniczone) ustalenie kursu – a nie o to, czy bank w konsekwencji zawartej umowy, ustalał czy nie kursy na poziomie rynkowym. Badane jest, czy dane postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i nieuczciwe – w tym znaczeniu, że umożliwia potencjalne pokrzywdzenie konsumenta, a nie czy bank wykonując umowę działał uczciwie. Postanowienia umowy umożliwiające ustalenie kursu wymiany waluty w sposób arbitralny, a poprzez to ustalenie w sposób jednostronny wysokości zobowiązania Sąd I instancji uznał za rażąco naruszające interesy konsumenta i sprzecznie z dobrymi obyczajami. Jak wskazano wyżej, abuzywność podlega badaniu na chwile zawarcia umowy, a zatem późniejsze zmiany umowy umożliwiające spłacanie umowy w walucie waloryzacji nie sprzeciwiają się stwierdzeniu abuzywności postanowień umowy.

W ocenie Sądu Okręgowego kwestionowane przez powodów klauzule umowne określały główne świadczenia stron. Mechanizm indeksacji kredytu do waluty obcej wpływa na wysokość rat kredytu w złotych polskich spłacanych przez powodów. Po pierwsze, poprzez przeliczenie kwoty kredytu wypłaconej powodom w walucie złoty polski na walutę CHF po kursie wskazanym w umowie dochodzi do ustalenia kwoty kapitału kredytu w walucie CHF, jaka ma zostać przez powodów spłacona, stanowiącej podstawę do ustalenia wysokości poszczególnych rat kapitałowych w walucie CHF. Po drugie, poprzez przeliczanie kwoty poszczególnych rat wyrażonych w CHF na walutę złoty polski po kursie wskazanym w umowie dochodzi do ustalenia wysokości rat spłacanych finalnie przez powodów. Zastosowanie mechanizmu indeksacji kredytu do waluty obcej pozwala na ustalenie oprocentowania kredytu w odniesieniu do stawki referencyjnej adekwatnej do tej waluty – w przypadku przedmiotowej umowy stawką tą jest LIBOR 3-miesięczny. Mechanizm indeksacji kredytu do waluty obcej kształtuje więc w sposób bezpośredni zasady, według których powodowie spełniają swoje podstawowe obowiązki wynikające z umowy kredytu – czyli obowiązek spłaty kredytu oraz obowiązek spłaty odsetek. Na dzień zawarcia przez strony umowy kredytu w ustawie prawo bankowe nie istniało pojęcie kredytu indeksowanego, ani kredytu denominowanego. Tym większy ciążył na banku jako profesjonaliście ciężar związany z jasnym i rzetelnym uzgodnieniem warunków umowy, przekazaniem konsumentowi informacji o ryzyku związanym z tak ukształtowaną przez bank umową.

W związku z faktem, iż klauzule abuzywne dotyczyły świadczeń głównych konieczne było ustalenie, czy treść kwestionowanych postanowień była jednoznaczna. W tym zakresie Sąd I instancji stwierdził, że w żadnym wypadku nie określono ich w sposób jednoznaczny. W wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Zdaniem Sądu nikt z pracowników banku nie wyjaśnił dokładnie mechanizmów rządzących sposobami przeliczania wskazanych wyżej kwot. Podczas spotkania w Banku przy okazji zawierania umowy wspomniano powodom o istniejącym ryzyku kursowym, jednak nie tłumaczono tego w szerszym zakresie. Powodowie poza ogólną świadomością, że rata kredytu może być zmienna w związku z wahaniami kursu waluty, nie posiadali informacji co do konstrukcji kredytu indeksowanego i tego, jak faktyczne wahania kursu CHF wpłynie na spłacane przez nich zobowiązanie. Powodowie nie otrzymali symulacji, która przedstawiałaby, w jaki sposób zastosowanie dwóch odmiennych kursów waluty (kursu kupna przy wypłacie kwoty kapitału i kursu sprzedaży przy spłacie rat) wpłynie na wysokość wypłaconej im w złotych polskich kwoty kredytu oraz na wysokość spłacanych przez nich w złotych polskich rat. A także nie wyjaśniono jakie czynniki wpływają na kształtowanie wysokości kursu kupna i sprzedaży CHF stosowanego przez Bank. Przy zawieraniu umowy kredytu doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego. Sama treść wzorca umowy, który był udostępniany klientom, nie może być uznana za jednoznaczną. Była napisana językiem specjalistycznym i na ogół niezrozumiałym, zaś postanowienia, które kreują mechanizm indeksacyjny, nie stanowią całości, a znajdują się w różnych częściach umowy (§2 ust.2, §4 ust.1a, §9 ust. 2 umowy).

Odnosząc się do skutków uznania ww. klauzul za abuzywne, Sąd I instancji wskazał, że powodowie sprzeciwiali się zastąpieniu postanowienia umowy innym przepisem prawa krajowego, bowiem domagali się w pozwie i dalszych pismach procesowych stwierdzenia nieważności umowy i zapłaty na ich rzecz dochodzonych przez nich kwot. Jednocześnie oświadczali, że mają świadomość, jakie konsekwencje wiążą się ze stwierdzeniem nieważności umowy, co wyklucza możliwość uzupełniania powstałej luki przepisem dyspozytywnym. Ponadto, w chwili zawierania umowy nie istniały przepisy umożliwiające zastąpienie eliminowanych klauzul. Mając to na uwadze, jak również analizując aktualne linie orzecznicze w przedmiocie możliwości wyeliminowania klauzuli waloryzacyjnej z umowy Sąd Okręgowy stwierdził, że prowadziłoby to do wyeliminowania postanowień głównych umowy, a w konsekwencji do zmiany charakteru prawnego stosunku obligacyjnego i naruszenia art. 353 ¹ k.c. wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Umowa kredytu z dnia 23 czerwca 2008r. zawarta między powodami a (...) SA w W. jest zatem nieważna.

Skutkiem nieważności umowy jest konieczność zwrotu spełnionych przez strony świadczeń zgodnie z art. 410 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Odnośnie kwestii dotyczących dokonania rozliczeń związanych z nieważnością umowy kredytu, Sąd wskazał, że unieważnienie umowy kredytowej, ze skutkiem ex tunc, jakkolwiek stwarza co do zasady możliwość żądania zwrotu nienależnie zapłaconych świadczeń przez kredytobiorców - w oparciu w przepisy o nienależnym świadczeniu (art. 410 k.c.) i bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c. i nast.), jednak w okolicznościach sprawy, gdy na podstawie unieważnionej umowy także Bank wypłacił kredytobiorcom kwotę udzielonego kredytu, która okazała się świadczeniem nienależnym, powstaje zagadnienie zbiegu wzajemnych, nienależnych świadczeń, rodzących po obu stronach istnienie wierzytelności. W przedmiotowej sprawie Sąd stanął na stanowisku, że wobec zaciągnięcia przez powodów zobowiązania kredytowego na kwotę 222.257,32 zł oraz dokonaną przez powodów spłatą w okresie od 23 czerwca 2008 r. do dnia 30 listopada 2020 r. w łącznej wysokości 74.309,85 zł i 33.676,25 CHF, co stanowi łącznie równowartość kwoty 202.247,51 zł, brak jest uzasadnienia dla uwzględnienia żądania zasądzenia na rzecz powodów wskazanych w pozwie kwot. Powodowie bowiem nie spłacili jeszcze kwoty udzielonego im kapitału kredytu.

W zakresie podniesionego przez pozwaną (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. ewentualnego zarzutu potrącenia w ocenie Sadu Okręgowego nie mógł on zostać uwzględniony. Ani pełnomocnik strony pozwanej, ani sama strona pozwana nie złożyli oświadczenia o potrąceniu bezpośrednio powodom. Pełnomocnik strony pozwanej i strona pozwana znali adres korespondencyjny powodów i mieli możliwość kontaktu z powodami podczas rozprawy w dniu 10 grudnia 2020 r., kiedy byli oni przesłuchiwani. Nic nie stało więc na przeszkodzie, aby strona pozwana lub jej pełnomocnik złożyli oświadczenie o potrąceniu bezpośrednio powodom. Skoro jednak do tego nie doszło, zarzut potrącenia złożony w odpowiedzi na pozew nie może zostać uznany za skuteczny. Dodatkowo Sąd zaznaczył, że strona pozwana nie dochodziła od powodów zwrotu kwoty wypłaconej z tytułu umowy kredytu w niniejszym postępowaniu w drodze powództwa wzajemnego, więc nie rozważał, czy takie roszczenie w ogóle stronie pozwanej przysługuje.

W zakresie zarzutu zatrzymania z art. 496 k.c. złożonego przez pełnomocnika strony pozwanej Sąd I instancji wskazał, że także nie mógł on zostać uwzględniony z przyczyny analogicznej co przy zarzucie potrącenia (brak złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa zatrzymania bezpośrednio powodom).

O kosztach postępowania I instancji Sąd orzekł zgodnie z art. 100 k.p.c.

Od powyższego wyroku apelację wniosła zarówno strona pozwana, jak i powodowie.

Powodowie zaskarżyli wydany wyrok w zakresie punktu II i IV, zarzucając:

1.  naruszenie prawa materialnego , a to art. 405 k.c. w zw. z art. 410§1 i 2 k.c. w zw. z art. 411 pkt 4 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że świadczący na podstawie nieważnej umowy stają się wzajemnie zobowiązanymi i ową kolizję wzajemnych obowiązków rozstrzyga ustawodawca w art. 411 pkt 4 k.p.c., podczas, gdy dyspozycja ww. przepisu dotyczy świadczenia spełnionego przed terminem wymagalności roszczenia, co do którego podstawa prawna do chwili spełnienia świadczenia nie uległa zmianie, podczas, gdy umowa jest nieważna stronie powodowej przysługuje zwrot wszystkich świadczeń uiszczanych przez stronę powodową na rzecz banku;

2.  naruszenie prawa procesowego, a to art. 278 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 235 ² § 1 ust. 2 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku dowodowego powodów o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sadowego z zakresu rachunkowości i finansów na okoliczność ustalenia wysokości świadczeń nienależnych stronie pozwanej, art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez ich błędne zastosowanie i wzajemne zniesienie kosztów zastępstwa procesowego, podczas, gdy strona powodowa wobec ustalenia nieważności umowy kredytu jest stroną wygrywającą spór, błędne ustalenia faktyczne polegając na przyjęciu, że suma spłat dokonanych przez powodów wynosi 224.387,21 zł.

W oparciu o ww. zarzuty powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w punktach II i IV poprzez zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 74.309,85zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 20.612,37 zł od 28.12.2019r. do dnia zapłaty i od kwoty 53.697,48 zł od dnia doręczenia pisma rozszerzającego żądanie, zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 33.676,25 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 28.999,83 CHF od 28.12.2019r. do dnia zapłaty i od kwoty 4.676,42 CHF od dnia doręczenia pisma zawierającego rozszerzenia żądania, ewentualnie zasądzenie na rzecz powodów łącznie kwoty 61.337, 93 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 51.113,85 zł od 28.12.2019r. do dnia zapłaty i od kwoty 10.224,08 zł od dnia doręczenia pisma zawierającego rozszerzone żądanie, przy zasadzeniu kosztów procesu za obie instancje. Ewentualnie powodowie wnieśli o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Z kolei strona pozwana zaskarżyła wyrok Sądu I instancji w zakresie pkt. I, III i IV, zarzucając naruszenie:

a.  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez:

a.  jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przedmiotem oceny abuzywności są postanowienia umowy kredytu indeksowanego do CHF rozumiane jako jednostki redakcyjne, podczas gdy zgodnie z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. przedmiotem tej oceny powinny być postanowienia rozumiane jako poszczególne normy wynikające z tych jednostek redakcyjnych;

b.  jego błędne zastosowanie i uznanie za klauzulę abuzywną klauzulę ryzyka walutowego, która nie może zostać uznana za abuzywną, gdyż określa ona główny przedmiot świadczenia i została sformułowana w sposób jednoznaczny;

c.  jego błędne zastosowanie i uznanie za abuzywne klauzule ryzyka walutowego i kursową podczas, gdy normy te nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco interesów konsumenta;

d.  błędną wykładnię i uznanie, że okoliczność rzekomo niedostatecznego poinformowania Powoda w Umowie kredytu i dokumentach związanych z jej zawarciem o rzeczywistym zakresie ryzyka walutowego przesadzają, że postanowienia Umowy kredytu dotyczące ryzyka walutowego były sformułowane niejednoznacznie, gdyż jest okolicznością powszechnie znaną, że ryzyko kursowe ze swej natury ma charakter nieograniczony;

na wypadek przyjęcia, że klauzula kursowa jest abuzywna strona pozwana zarzuciła dalej:

b.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez:

a.  błędne zastosowanie w ten sposób, że po uznaniu postanowień Umowy kredytu za abuzywne Sąd dokonał oceny możliwości dalszego obowiązywania Umowy kredytu bez wszystkich postanowień określających indeksację kredytu do franka szwajcarskiego podczas gdy przedmiotem oceny możliwości dalszego obowiązywania powinna być umowa bez postanowień abuzywnych, tj. Umowa kredytu bez Klauzuli Kursowej;

b.  błędną wykładnię poprzez przyjęcie, że nie jest dopuszczalne zastąpienie postanowień abuzywnych jakimikolwiek uregulowaniami wynikającymi z przepisów prawa;

c.  naruszenie art. 69 ust. 3 Pr. Bank. w zw. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędne niezastosowanie, w ten sposób, że na etapie oceny możliwości dalszego obowiązywania umowy po usunięciu normy abuzywnej Sąd Okręgowy pominął, że Umowa kredytu może być wykonywana na podstawie art. 69 ust. 3 Pr. Bank

na wypadek przyjęcia, że po usunięciu klauzuli kursowej umowa kredytu nie może dalej obowiązywać zgodnie z prawem polskim, strona pozwana zarzuciła dalej naruszenie:

d.  naruszenie art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. poprzez:

a.  jego niezastosowanie polegające na tym, że Sąd nie rozważył, czy unieważnienie umowy w całości narażałoby konsumenta na niekorzystne konsekwencje;

b.  błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że postanowienie abuzywne nie może zostać zastąpione przez sąd krajowy;

c.  jego niezastosowanie polegające na tym, Sąd Okręgowy nie zastąpił postanowienia abuzywnego, tj. Klauzuli Kursowej przepisem dyspozytywnym art. 358 § 2 k.c.;

e.  art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 385 ^{1 §} § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 351, 352, 353, 354 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. poprzez ich błędne niezastosowanie polegające na przyjęciu, że po usunięciu postanowień abuzywnych, w tym Klauzuli Ryzyka Walutowego, strony wiąże Umowa Kredytu w złotych polskich oprocentowana na podstawie stawki LIBOR dla franka szwajcarskiego bez ryzyka walutowego;

f.  art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 S 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie wniosku dowodowego Pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości, jak również bezpodstawne oddalenie wniosków Pozwanego o przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków;

g.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a.  błędną ocenę § 2 ust. 2, § 4 ust. la, § 9 ust. 2 Umowy kredytu i przyjęcie, że Powód nie został należycie poinformowany o ryzyku walutowym związanym z wprowadzeniem do Umowy kredytu mechanizmu indeksacji;

b.  dowolną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego i przyjęcie, że Pozwany nie poinformował należycie Powoda o ryzyku walutowym związanym z wprowadzeniem do Umowy kredytu mechanizmu indeksacji mechanizmie indeksacji;

c.  dowolną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego i danie wiary zeznaniom Powoda w zakresie tego, że nie miał zdolności kredytowej na zaciągnięcie kredytu złotowego i że był przekonywany, że CHF to bezpieczna waluta;

d.  błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że Pozwany bank może dowolnie określać kursy waluty w Tabeli kursów;

e.  poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że w związku z wykonywaniem Umowy kredytu nie dochodziło pomiędzy stronami do transakcji wymiany walut.

Mając na uwadze powyższe strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu I instancji w zaskarżonej części, tj. w zakresie ujętym w punktach I i III i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi Okręgowemu, a w każdym przypadku o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów postepowania apelacyjnego.

W odpowiedzi powodowie wnieśli o oddalenie apelacji strony pozwanej i zasądzenie na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych, a strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji powodów.

W toku postępowania apelacyjnego, powodowie po pouczeniu przez Sąd Apelacyjny o skutkach stwierdzenia nieważności umowy i wzajemnych roszczeniach przysługujących stronom umowy oraz o możliwości wyrażenia zgody na stosowanie postanowień, które mogą być uznane za abuzywne, oświadczyli w piśmie z dnia 17 maja 2023r., że domagają się stwierdzenia nieważności umowy. Odpis ww. oświadczenia doręczony został stronie pzowanej w dniu 23 maja 2023r.

W piśmie procesowym z dnia 13 czerwca 2023r. strona pozwana podtrzymała zgłoszony zarzut potrącenia, a na wypadek jego nieuwzględnienia – zarzut zatrzymania kwoty 222,257,32 zł z tytułu wypłaconego kredytu oraz kwoty 74.508,04 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Każda z apelacji musiała skutkować częściową zmianą zaskarżonego wyroku.

W pierwszej kolejności, w zakresie podniesionych przez strony zarzutów procesowych wskazać należy, że zarzut naruszenia prawa procesowego jest uzasadniony jedynie wówczas, gdy strona odwołująca się wykaże, że rzeczywiście sposób postępowania Sądu I instancji naruszał indywidualnie oznaczoną normę. Jednocześnie nieprawidłowości te doprowadziły do następstw, które miały istotny wpływ na treść wydanego w sprawie orzeczenia. Zarzut procesowy jest usprawiedliwiony jedynie wówczas, jeżeli zostanie dowiedzione, że gdyby nie potwierdzone błędy proceduralne Sądu niższej instancji, orzeczenie kończące spór stron miałoby inną treść.

Z kolei skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i funkcjonalnie z nim powiązanych zarzutów faktycznych, wymaga od strony wykazania na czym, w odniesieniu do zindywidualizowanych dowodów polegała nieprawidłowość postępowania Sądu, w zakresie ich oceny i poczynionych na jej podstawie ustaleń. W szczególności strona ma wykazać, dlaczego obdarzenie jednych dowodów wiarygodnością czy uznanie, w odróżnieniu od innych, szczególnego ich znaczenia dla dokonanych ustaleń, nie da się pogodzić z regułami doświadczenia życiowego i (lub) zasadami logicznego rozumowania, czy też przewidzianymi przez procedurę regułami dowodzenia. Nie oparcie stawianego zarzutu na tych zasadach, wyklucza uznanie go za usprawiedliwiony, pozostając dowolną, niedoniosłą z tego punktu widzenia polemiką oceną i ustaleniami Sądu niższej instancji.

Dopóty, dopóki ocena przeprowadzona przez Sąd mieści się w granicach wyznaczonych przez tę normę procesową i nie doznały naruszenia wskazane tam jej kryteria, Sąd Odwoławczy obowiązany jest ocenę tę, a co za tym idzie także wnioski z niej wynikające dla ustaleń faktycznych, aprobować.

Mając na uwadze powyższe rozważania i przez ich pryzmat analizując postawione w apelacji strony pozwanej zarzuty, jak również uwzględniając także powołane dla ich uzasadnienia motywy, uznać należy, że przedstawiona w apelacji motywacja wyklucza uznanie ich za uzasadnione.

Odnośnie błędnej oceny § 2 ust.2, § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 umowy łączącej strony niniejszego sporu i przyjęcia przez Sąd, że powodowie nie byli należycie poinformowani o ryzyku walutowym związanym z wprowadzeniem do umowy mechanizmu indeksacji, wskazać należy, że okoliczności towarzyszące zawarciu umowy ustalone zostały na podstawie trafnie uznanych za wiarygodne zeznań powodów. Zeznania te, tak jak podkreślił to Sąd Okręgowy były wzajemnie spójne oraz komplementarne z dokumentami zgromadzonymi w aktach. Powodowie wskazali, w jaki sposób oraz z jakich przyczyn doszło do zawarcia przedmiotowej umowy, przy czym nie potwierdzili, aby przedstawiano im symulację dotyczącą wysokości ich zadłużenia w zależności od zmian kursu CHF na przestrzeni okresu odpowiadającego okresowi, na jaki zawarta została umowa kredytu. Podkreślić należy, że samo potwierdzenie przez powodów w drodze podpisanych wobec drugiej strony oświadczeń zawartych w samej umowie, zgodnie z którymi kredytobiorca został poinformowany przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumie wynikające z tego konsekwencje, jak i oświadczeń, iż zmiana kursu sprzedaży dewiz oraz wysokości spreadu walutowego mają wpływ na wysokość rat i odsetek oraz wysokość zadłużenia z tytułu kredytu, nie oznacza, że tym samym kredytobiorcy mieli pełną, zapewnioną przez bank wiedzę o skali ryzyka walutowego związanego z możliwym przyszłym rozmiarem ich świadczenia, które przez trzy dekady mieli spełniać wobec kredytodawcy. Istotnym jest także (co podkreślał Sąd Okręgowy), że ocena abuzywności postanowień umowy kredytowej następuje według stanu na dzień jej podpisania, stąd to, czy kursy walut ujęte w Tabeli Kursów stosowanej przez (...) Bank S.A. podczas wykonywania umowy miały czy też nie charakter rynkowy, nie miało dla tej oceny znaczenia. Dla dokonywanej oceny istotne było to, że w chwili związania się umową z bankiem powodowie nie mieli żadnej informacji ani żadnego wpływu na to, w jaki sposób wielkości wskazane w Tabeli stosowanej przez bank będą kształtowane. Należy mieć na uwadze, iż z ustaleń dokonanych w sprawie wynika, że kredytobiorcom nie przedstawiono przygotowanej, w granicach ówczesnych możliwości wyznaczonych dostępnymi danymi o zmienności kursów CHF wobec złotówki w dłuższym czasie, a przy tym w rzetelnej, transparentnej i przystępnej formie, dla osób nieprzygotowanych profesjonalnie, symulacji rozmiarów ich świadczenia w zależności od potencjalnej zmiany kursów waluty szwajcarskiej w czasie, mimo, że powodowie mieli się zobowiązać wobec banku na trzydzieści lat. Kredytobiorcy nie uzyskali też, w ten sam sposób udzielonej, informacji o tym jak potencjalna zmiana kursu wpłynie nie tylko na wymiar rat kapitałowo odsetkowych, które będą ich obciążać, ale również jak ta zmiana wpływać będzie na ogólne saldo wzajemnych zobowiązań. Zarzuty dotyczące dowolnej i sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny zeznań powodów, iż nie mieli zdolności kredytowej na zaciągnięcie kredytu złotowego uznać należy za całkowicie chybione. W sprawie brak jest jakichkolwiek dowodów, które podważałyby wiarygodność ww. zeznań w tym zakresie. Jednocześnie faktem powszechnie znanym jest, iż kredyty indeksowane oferowane były właśnie osobom, które nie posiadały zdolności kredytowej do zawarcia umowy kredytu złotowego. To samo dotyczy kwestii informowania powodów , iż frank szwajcarski to waluta bezpieczna- żaden dowód, który wykazywałby inny zakres informacji przekazanych powodom nie został przeprowadzony.

Za prawidłowe uznać należy oddalenie przez Sąd I instancji wniosku dowodowego strony pozwanej o przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków, zgłoszonego w odpowiedzi na pozew. Zgodnie w treścią ww. wniosku, strona pozwana domagała się przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka A. N. na okoliczność zasad funkcjonowania kredytów indeksowanych do CHF, sytuacji na rynkach kredytów hipotecznych w latach 2004-2009, przyczyn, dla których kredytobiorcy decydowali się na kredyt indeksowany do CHF, sposobu liczenia zdolności kredytowej dla kredytów w PLN i indeksowanych do CHF, powszechnej praktyki ograniczania się w treści klauzul indeksacyjnych do odesłania do kursów tabelarycznych, świadka J. K. (1) na okoliczność zasad związanych z finansowaniem, kredytów indeksowanych w walucie CHF, skutków finansowych dla banku w przypadku tzw. „odfrankowania” kredytu, świadka A. K. na okoliczność przygotowania i publikowania tabel kursowych pozwanego, zasad określania kursów walut i sposobu określania wysokości spreadu. Za Sądem I instancji wskazać należy, że przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków jedynie na okoliczność ogólnych procedur stosowanych przy zawieraniu umów kredytowych uznać należy za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia, dotyczy bowiem okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia. W sprawie istotnym było ustalenie okoliczności dotyczących zawarcia umowy kredytu przez powodów oraz ustalenie zakresu poinformowania ich o ryzyku związanym z zawieraną umową, a okoliczności te ustalone zostały na podstawie zeznań osób uczestniczących w procesie związanym z zawarciem umowy tj. powodów.

Zarzuty naruszenia art. 235 ² § 1 pkt 2 w zw. z art. 227 i 278 § 1 k.p.c. nie są uzasadnione z tej przyczyny, iż nie przeprowadzenie dowodów wnioskowanych przez stronę skarżącą nie miało wpływu na wynik sprawy. W szczególności przy przyjęciu przez Sąd I instancji - ocenionego jako trafne stanowiska, zgodnie z którym ocena abuzywności postanowień umownych następuje na dzień zawarcia umowy i bez znaczenia dla niej pozostaje sposób jej wykonywania w tym zamiany w zakresie praw i obowiązków stron po tej dacie, jak również fakt, że Sąd nie jest uprawniony do zastępowania postanowień uznanych za abuzywne innymi, wynikającymi z treści norm obowiązujących w prawie krajowym, a powodowie stanowczo nie byli zainteresowani utrzymaniem umowy, prowadzenie tych dowodów, których Sąd Okręgowy nie uwzględnił, nie prowadziło do ustaleń relewantnych dla rozstrzygnięcia. Skoro tak, to zarzut podważający zasadność tej decyzji procesowej należało za chybiony. Jego nie podzielenie skutkowało także oddaleniem zawartych w apelacji wniosków o przeprowadzenie w postępowaniu odwoławczym dowodów z prywatnej opinii oraz z opinii biegłego z zakresu bankowości. W świetle żądania powodów, nieprzydatnym dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy był dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości na okoliczność wyliczenia korzyści osiągniętej przez powodów na skutek korzystania z nienależnej usługi finansowej. Okoliczności te nie miały żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu.

W zakresie zarzutów dotyczących naruszenia prawa procesowego zawartych w apelacji powodów, za niezasadne – z tych samych przyczyn, co wskazane wyżej – należy uznać zarzut naruszenia art. 278 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wysokości świadczeń nienależnych uiszczonych przez powodów. W tym miejscu wskazać należy, że okoliczność, jakie kwoty powodowie uiścili na rzecz pozwanego z tytułu spłaty kredytu, nie były okolicznościami spornymi. Przy odmiennej ocenie prawnej zgłoszonego żądania zapłaty (co będzie przedmiotem wywodów dotyczących naruszenia przepisów prawa materialnego), prowadzenie dowodu z opinii biegłego wnioskowanego przez powodów było zbędne. Nieistotne jest także ustalenie, jakiej kwocie wyrażonej w PLN odpowiadają kwoty uiszczone tytułem spłaty przez powodów. W razie nieważności umowy, strony mają zwrócić sobie wzajemnie, to co świadczyły, a zatem kwoty uiszczone zarówno w PLN, jak i CHF, bez dokonywania przeliczenia na PLN.

Wobec powyższego, skoro zarzuty zawarte w apelacjach, a dotyczące ustaleń faktycznych, okazały się bezzasadne, ustalenia dokonane przez Sąd I instancji jako prawidłowe, Sąd II instancji przyjmuje za własne.

Podniesione w apelacji strony pozwanej zarzuty naruszenia prawa materialnego nie mogły doprowadzić ani do zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, ani do jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Na wstępie należy zwrócić uwagę, że przepisy art. 385 ¹ i następnych k.c. dotyczące niedozwolonych postanowień umownych mają charakter szczególny w stosunku do tych norm kodeksu cywilnego, na podstawie których można ustalić nieważność czynności prawnej jako niezgodnej z ustawą lub zasadami współżycia społecznego. Stanowią one implementację w polskim prawie postanowień dyrektywy nr 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Sądy krajowe, stosując prawo wewnętrzne, zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać ich wykładni w świetle brzmienia i celu dyrektywy, tak by osiągnąć przewidziany w niej rezultat, a zatem zastosować się do art. 288 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 VI 2016 r., C-377/14). Przewidziana przez art. 385 ¹ k.c. sankcja bezskuteczności wobec konsumenta niedozwolonego postanowienia umownego ma dla jego interesu i pozycji wobec drugiej - silniejszej strony kontraktu działanie ochronne. Na jej podstawie konsumenci są chronieni przed upadkiem całej umowy. Co więcej, mogą również zrezygnować z przysługującej im ochrony prawnej przed nieuczciwymi postanowieniami umowy, co spowoduje, że to oni decydują o tym, czy ich interes przemawia dostatecznie za tym, że pomimo abuzywności niektórych spośród postanowień, umowa będzie nadal obwiązywać. Wbrew argumentacji strony pozwanej, Sąd I instancji nie popełnił zarzucanych mu błędów zastosowania art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., trafnie przyjmując abuzywność postanowień umowy, w szczególności tych określających sposób waloryzacji (przeliczenia) waluty szwajcarskiej na polską i odwrotnie przy zastosowaniu kursu waluty szwajcarskiej według Tabeli Kursów obowiązujących u poprzednika prawnego strony pozwanej (...) Banku S.A. To ten właśnie mechanizm, na zastosowanie którego powodowie jako klienci banku nie mieli żadnego wpływu wprowadzony był jednostronnie przez kredytodawcę na podstawie stosowanego wzorca umownego, ostatecznie decydował o tym, ile pieniędzy zostało ówcześnie udostępnione kredytobiorcom oraz w jaki sposób poszczególne raty kapitałowo-kredytowe także płacone przez powodów w złotych wpływały na rzeczywiste zmniejszenie ich zobowiązania kredytowego. Taki ich charakter prowadzi do nieważności umowy jako całości, albowiem nie może ona nadal funkcjonować w warunkach uznania tych klauzul za niewiążące dla powodów, mających status konsumenta. Dodać należy, iż jak wynika z ustaleń poczynionych w niniejszym postępowaniu, żadne postanowienie umowne spośród tych, które składały się na mechanizm służący opisanym wyżej przeliczeniom, nie zostało z kredytobiorcami uzgodnione indywidualnie. W szczególności bank nie dowiódł – mimo, że to na nim spoczywał obowiązek w tym zakresie – faktów pozwalających na wniosek przeciwny. Powodowie zaaprobowali jedynie wybór gotowego produktu przygotowanego przez przedsiębiorcę, nie mając zdolności kredytowej na zaciągniecie kredytu w złotych. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy wykazanie, że dowiedział się o treści postanowień, których niedozwolony charakter podnosi, w odpowiednim czasie, a strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznej ich treści w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez niego i włączone do umowy na jego żądanie. Takich indywidualnych uzgodnień przed podpisaniem umowy z 23 czerwca 2008 roku nie było, w tym w szczególności w odniesieniu do postanowień określających sposób, w jaki kwota kredytu i sumy rat kapitałowo odsetkowych będą przeliczane z waluty szwajcarskiej na polską i odwrotnie.

W ocenie Sądu II instancji, Sąd Okręgowy zasadnie przyjął, iż kwestionowane przez powodów postanowienia umowne dotyczyły świadczenia głównego stron. Po wahaniach w orzecznictwie sądowym ostatecznie zostało przyjęte zapatrywanie o takim charakterze mechanizmu przeliczeniowego w kredytach denominowanych i indeksowanych do waluty obcej (por. powołane jedynie przykładowo wyroki Sądu Najwyższego: z 4 kwietnia 2019 r., sygn. III CSK 159/17, z 9 maja 2019 r., sygn. I CSK 242/18 i z 11 grudnia 2019 r., sygn. V CSK 382/18).

Obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu w oznaczonych terminach spłaty, stanowi główne świadczenie kredytobiorców, natomiast klauzula według której dochodzi do przeliczenia dokonywanych przez nich wpłat rat na walutę obcą (w tym przypadku na franka szwajcarskiego) wpływa na wysokość tego świadczenia. To z zastosowania tego mechanizmu wynika, w jakiej wysokości świadczenie główne ma być spełnione, co tym bardziej upewnia poprawność takiej jej kwalifikacji. Wobec powyższego poddanie ich kontroli pod kątem abuzywności było możliwe tylko pod warunkiem, że nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ 1 zd. drugie k.c.), a zatem jeżeli nie zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, nie spełniając tym samym wymogu przejrzystości materialnej wynikającej z art. 4 ust. 2 oraz art. 5 dyrektywy nr 93/13. W tym kontekście pozostają aktualne rozważania Sądu I instancji na temat wymogu wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem. W ocenie Sądu II instancji, ustalenia faktyczne poczynione w postępowaniu nie dają dostatecznych podstaw do uzasadnionego przyjęcia, iż w momencie zawierania umowy powodowie mieli możliwość uzyskania pełnego rozeznania co do wysokości świadczenia, które będą mieli obowiązek spełnić oraz co do ryzyka zmiany kursu waluty w przyszłości i wpływu tej zmiany na rzeczywiste saldo wieloletniego zobowiązania kredytowego przekładające się wprost na ich sytuację ekonomiczną w dającym się przewidzieć realnie okresie, zważywszy, iż mieli związać się z bankiem węzłem obligacyjnym na okres trzydziestu lat. W szczególności brak było, w dniu zawierania umowy możliwości ustalenia wysokości zobowiązania ratalnego zobowiązanych wobec banku, albowiem wysokość ta zależna była od danych zamieszczonych w nieokreślonej w umowie Tabeli Kursów, stosowanej przez poprzednika prawnego strony pozwanej. Przy tym sposób zamieszczania w niej tych danych także był pozostawiony wyłącznej decyzji banku. Klienci nie mieli możliwości ich sprawdzenia ani tym bardziej jakiegokolwiek wpływu na ich rzeczywistą wysokość. Tym samym warunek jednoznaczności klauzuli kursowej, a co za tym idzie klauzuli ryzyka kursowego nie został w umowie stron spełniony.

Okoliczności ustalone w sprawie nie pozwalają na potwierdzenie, iż kredytobiorcy zostali przed podpisaniem umowy w sposób jasny, możliwie pełny i zrozumiały poinformowani o ryzyku walutowym, związanym z możliwością niekorzystnych zmian kursu franka szwajcarskiego. Przy tym nie można uznać, że obowiązek ten został spełniony poprzez bank, który poprzestał na ogólnym pouczeniu o możliwości wzrostu kursu w czasie trwania umowy i wynikającym stąd wpływie na wzrost zakresu obowiązku finansowego kredytobiorców. Dodać do tego należy, iż dla potwierdzenia wypełnienia przez bank obowiązków informacyjnych dotyczących ryzyka kursowego nie jest wystarczające odebranie od konsumenta standardowego oświadczenia, że o takim ryzyku został poinformowany.

Zgodnie z aktualnie obowiązującą w judykaturze wykładnią art. 385 ¹ § 1 k.c. nie budzi wątpliwości, że postanowienia umowy, które określają zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, a także spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych (por. orzeczenia SN z 27 lutego 2019 r. sygn. II CSK 19/18 i z 29 października 2019 r. sygn. V CSK 382/18). Klauzule takie mają charakter abuzywny, gdyż kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy. Przy czym sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie tych interesów polega w tym wypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia banku i konsumenta od swobodnej decyzji silniejszej strony stosunku zobowiązaniowego. Nie ma znaczenia dla oceny niedozwolonego charakteru tych postanowień to, w jaki sposób umowa w rzeczywistości była wykonywana i jak po jej podpisaniu zmieniała się jej treść. Ocena, czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonywana jest bowiem według stanu z chwili zawarcia umowy.

Przechodząc do oceny skutków niedozwolonego charakteru tych postanowień, wskazać na wstępie należy, iż zgodnie z treścią uchwały SN z dnia 7 maja 2021 sygn. III CZP 6/21, której stanowisko Sąd II instancji, w składzie rozpoznającym sprawę podziela, niedozwolone postanowienie umowne jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który ewentualnie może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną.

W rozpoznawanej sprawie, stanowisko powodów, wyrażone w oświadczeniu z dnia 17 maja 2023r. było jednoznaczne co do tego, iż nie są zainteresowani, w warunkach abuzywności części postanowień, w utrzymaniu w dalszym ciągu umowy jako obowiązującej pomiędzy stronami. Eliminacja postanowień zakwestionowanych przez powodów z umowy powoduje brak możliwości określenia mechanizmu oznaczenia wysokości świadczenia, jakie konsument - kredytobiorca - ma otrzymać od drugiej strony.

Zgodnie ze stanowiskiem TSUE wyrażonym w motywach wyroku z dnia 3 października 2019r sygn. C - 260/18, postanowienie art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13, należy wykładać w ten sposób (a jest to wykładania, którą Sądy krajowe muszą brać pod uwagę przy rozstrzyganiu indywidualnych spraw), iż stoi ono na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowach spowodowanych eliminacją klauzul uznawanych za niedozwolone, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, nie będących przepisami dyspozytywnymi lub takimi, które będą mieć zastosowanie dlatego, że strony umowy wyrażą na to wolną i uświadomioną zgodę. Takiej regulacji, (jak dotąd) w polskim porządku prawnym brak.

Uznając z tych powodów za niezasadne kolejne zarzuty materialne strony pozwanej tj. naruszenia art. 58 § 1 w zw. z art. 353 ¹ k.c., art. 358 § 2 w zw. z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. oraz art. 69 ust. 3 ustawy prawo bankowe, które apelujący bank wywodził właśnie z oceny o możliwości wypełnienia powstałych w ten sposób luk w umowie stron postanowieniami wynikającymi z innych norm prawa krajowego, dodać także należy, iż nie można w sposób usprawiedliwiony przyjmować, że wolą stron w 2008 roku było zawarcie umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej bez mechanizmu waloryzacji wzajemnych świadczeń na podstawie kursów waluty polskiej i szwajcarskiej, przy równoczesnym pozostawieniu wskaźnika LIBOR stosowanego tylko w kredytach walutowych w tym w ich odmianie, kredycie waloryzowanym (indeksowanym) do takiego pieniądza. Analiza treści pozostałych postanowień umownych w tym w szczególności tych, które określały sposób wypłaty kwoty kredytu i warunki jej spłaty takiemu zamiarowi w sposób nie budzący wątpliwości zaprzecza, by przypomnieć również sposób określenia wysokości należności odsetkowej i sposobu jej wyrażenia. Skoro tak, to uzasadnionym jest wniosek, iż tego rodzaju zabiegi, mające polegać na utrzymaniu umowy w mocy przy wyeliminowaniu jedynie postanowień składających na mechanizm przeliczenia według danych dotyczących wzajemnych relacji kursowych, na możliwość sięgnięcia po które starała się wskazywać w czasie trwania postępowania rozpoznawczego strona pozwana, są - szczególnie przy stanowczym, zrelacjonowanym wyżej stanowisku procesowym powodów – niedopuszczalne, skoro prowadziłoby to do tak znacznego przekształcenia umowy, iż wywołałoby skutek nie dający się pogodzić z charakterem stosunku prawnego nawiązanego przez strony. Nie dałoby się takiego przekształcenia stosunku umownego pogodzić także z celem w jakim zobowiązanie kredytowe było przez konsumentów wówczas zaciągane. Powodowie chcieli otrzymać od banku nie walutę obcą, ale kwotę wyrażoną w złotych polskich z przeznaczeniem na zakup nieruchomości. Wszystko to prowadzi do wniosku, wbrew odmiennemu stanowisku strony pozwanej, że Sąd I instancji nie popełnił zarzucanych mu błędów wykładni i subsumpcji dotąd omówionych norm materialnych, uznając, że umowa z 23 czerwca 2008 roku jest nieważna.

Ustalając nieważność umowy kredytu z dnia 23 czerwca 2008r., łączącej strony Sąd Okręgowy oddalił zgłoszone przez powodów żądanie zapłaty, wskazując, iż na podstawie art. 411 pkt 4 k.c. powodowie nie mogą domagać się świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego banku, albowiem świadczenie to spełnione zostało na rzecz przysługującego bankowi roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia, a powodowie nie spłacili jeszcze całości kapitału kredytu. Powyższą koncepcję prawną Sąd Apelacyjny nie podziela, uznając tym samym za zasadne zarzutu naruszenia prawa materialnego podniesionego w apelacji powodów. Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy kredytu był obowiązek zwrotu na rzecz powodów na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. świadczeń uiszczonych na rzecz banku w związku z zawartą umową. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r., III CZP 6/21, mającą moc zasady prawnej, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Wobec powyższego, skoro powodowie uiścili na rzecz pozwanego do 30 listopada 2020r. kwoty 74.309,85 zł i 33.676,25 CHF, mogą skutecznie domagać się zasadzenia od pozwanego ww. kwot jako świadczeń nienależnych. Brak przy tym podstaw do przyjmowania, że w sprawie ma zastosowania art. 411 pkt 4 k.c., zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. Powodowie uiszczając raty kredytu spełniali bowiem świadczenia z tytułu umowy, która ostatecznie okazała się umową nieważną. Ich działania były zatem nakierowane na zaspokojenie całkowicie innego zobowiązania tj. zobowiązania z tytułu należnego świadczenia. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości podziela wywody prawne zawarte w apelacji powodów.

Uwzględniając powyższe, zgłoszone przez powodów żądanie zasądzenia kwot 74.309,85 zł i 33.676,25 CHF zasługiwało zatem na uwzględnienie na podstawie art. 410§1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Nie zasługiwało jednakże na uwzględnienie żądanie odsetkowe. Roszczenie powodów oparte – jak wyżej wskazano na przepisach art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. - powstało z chwilą, kiedy brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, a wobec jego bezterminowego charakteru - wymagalność określona została na podstawie art. 455 k.c. Roszczenie powodów nie mogło powstać wcześniej niż z chwilą, kiedy umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna). Sytuacja tak powstała dopiero z chwilą odmowy potwierdzenia postanowień niedozwolonych przy znajomości i akceptacji przez konsumentów wszelkich skutków upadku umowy (por. uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21).

Takie oświadczenia złożone zostały przez powodów w piśmie z dnia 17 maja 2023r., po stosownym pouczeniu ze strony Sądu. Oświadczenie to doręczone zostało stronie pozwanej w dniu 23 maja 2023r., a zatem odsetki– co do zasady – najwcześniej mogłyby zostać naliczone od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu ww. oświadczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, odsetki ustawowe powodom jednakże nie przysługiwały z uwagi na skuteczne zgłoszenie przez stronę pozwaną zarzutu zatrzymania.

Jak wynika z treści pisma procesowego z dnia 13 czerwca 2023r. strona pozwana, po doręczeniu jej oświadczenia powodów, z którego wynikał brak woli utrzymania umowy, podtrzymała złożony w odpowiedzi na pozew zarzut potrącenia, a na wypadek jego nieuwzględnienia – zarzut zatrzymania. Powyższe pismo zawierające ww. oświadczenia podpisane zostało przez pełnomocnika legitymującego się zarówno pełnomocnictwem procesowym, jak i pełnomocnictwem do składania oświadczeń o charakterze materialnoprawnym. Oświadczenia złożone zostało zatem przez osobę do tego upoważnioną. Zauważyć należy, że wierzytelności przedstawione przez pozwany Bank do potrącenia mają charakter bezterminowy, a ich byt jest uzależniony od trwałego unieważnienia (ubezskutecznienia) umowy. Dopiero trwała bezskuteczność niedozwolonego postanowienia powoduje, że umowa jest nieważna od samego początku i sprawia, iż powstają roszczenia obu stron o zwrot nienależnych świadczeń. Trwała bezskuteczność niedozwolonego postanowienia powstaje dopiero z chwilą, gdy konsument, który otrzymał wyczerpującą informację o konsekwencjach abuzywności klauzul zawartych w umowie, odmówi ich potwierdzenia i przywrócenia skuteczności z mocą wsteczną. W momencie składania odpowiedzi na pozew zawierającej zarzut potrącenia nie istniał stan bezskuteczności (nieważności) całej umowy, a zatem bank nie mógł domagać się zwrotu spełnionych na rzecz powodów świadczeń jako nienależnych. Niezależnie od powyższego, wierzytelności wzajemne pozwanego mają charakter bezterminowy w rozumieniu art. 455 k.c. Termin ich spełnienia nie jest bowiem oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania. Wymagalność roszczeń wynikających z zobowiązań bezterminowych należy określać przy uwzględnieniu art. 455 k.c. który stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Takiego wezwania strona pozwana wobec powodów nie wystosowała, zatem nie mogą być uznana za wymagalne, co powoduje bezskuteczność oświadczenia o potrąceniu złożonego w piśmie z dnia 13 czerwca 2023r.

Za skuteczny w zakresie kwoty 222 257,32 zł uznać należy natomiast zarzut zatrzymania. W zakresie oceny skuteczności ww. zarzutu zatrzymania, wskazać należy po pierwsze, iż w ocenie Sądu Apelacyjnego umowa kredytu ma charakter umowy wzajemnej, co potwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniach z 7 marca 2017r. , sygn. II CSK 281/16 i z 16 lutego 2021r., sygn. III CZP 11/20 (zaprezentowane w nich stanowisko Sąd II instancji w całości podziela). Zgodnie z art. 496 k.c. (który ma zastosowanie także w sytuacji nieważności umowy – art. 497 k.c.), jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń umownych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Niewątpliwie stronie pozwanej przysługuje zwrot wypłaconego powodom kredytu. Odnośnie skuteczności doręczenia pozwanym oświadczenia o zatrzymaniu podzielić należy argumentację strony pozwanej, iż zawarcie takiego oświadczenia w piśmie procesowym, doręczonym pełnomocnikowi strony przeciwnej, upoważnionemu do odbioru pism, musi być uznane za skuteczne doręczenie samym powodom. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego skutecznie podniesienie zarzutu zatrzymania powoduje, że korzystający z niego nie pozostaje w opóźnieniu wobec drugiej strony, w zakresie obowiązku zwrotu spełnionego nienależnie świadczenia. Skoro zatem pozwany bank złożył zarzut zatrzymania niezwłocznie po otrzymaniu oświadczenia powodów z dni 17 maja 2023r. roszczenie o odsetki od zasądzonych na rzecz powodów kwot nie zasługiwało na uwzględnienie. Podkreślić należy, iż zarzut zatrzymania został uwzględniony wyłącznie w zakresie kwoty wypłaconego kapitału, bowiem stronie pozwanej nie przysługuje wynagrodzenie z tytułu korzystania z kapitału (tak TSUE w wyroku z dnia 15 czerwca 2023r., C-520/21).

W uwzględnieniu powyższego, zaskarżony wyrok podlegał na podstawie art. 386§1 k.p.c. zmianie poprzez zasądzenie na rzecz powodów łącznie od strony pozwanej kwoty 74.309,85 ł i 33.676,23 CHF z zastrzeżeniem, iż strona pozwana w wykonaniu prawa zatrzymania ma prawo wstrzymania się z zapłatą ww. kwoty do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu na jej rzecz kwoty 222.257,32 zł lub zabezpieczenia przez powodów roszczenia banku o zwrot ww. kwoty. Jednocześnie wyrok podlegał zmianie poprzez wyeliminowanie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I zaskarżonego orzeczenia o ustaleniu nieważności umowy kredytu z dnia 23 czerwca 2008r. i to pomimo – jak wskazano wyżej stwierdzenia nieważności ww. umowy. Powodowie sformułowali bowiem żądanie pozwu ewentualnie, domagając się w pierwszej kolejności zapłaty uiszczonych na rzecz pozwanego banku kwot, a jedynie w razie nieuwzględnienia żądania zapłaty – stwierdzenia nieważności umowy. Skoro powództwo o zapłatę zostało uwzględnione (oddalono jedynie żądanie odsetkowe w związku z uwzględnieniem zarzutu zatrzymania), Sąd nie orzekał o żądaniu ewentualnym. O kosztach procesu za I instancję orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., zasądzając na rzecz powodów całość należnych kosztów z uwagi na ostateczne nieznaczne przegranie sprawy na tym etapie, co było konsekwencją zgłoszonego zarzutu zatrzymania. Na zasądzoną kwotę złożyła się opłata od pozwu w wysokości 1000zł, opłata od pełnomocnictwa – 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika, obliczone na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie (5400 zł).

Wobec powyższego, orzeczono jak w punkcie 1 sentencji wyroku na podstawie art. 386§1 k.p.c. W pozostałych częściach apelacja powodów oraz apelacja strony pozwanej jako bezzasadne podlegały oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd II instancji orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. zw. z art. 391 § 1 k.p.c., wzajemnie znosząc między stronami ww. koszty. Apelacja powodów doprowadziła do zmiany wyroku w zakresie żądania zapłaty, apelacja strony pozwanej dotyczyła z kolei rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I zaskarżonego wyroku, które zostało ostatecznie wyeliminowanie. Nadto, uwzględniony został zgłoszony zarzut zatrzymania.