Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 kwietnia 2022 r. w Krakowie sprawy
z powództwa K. M.

przeciwko (...) Spółce z o.o. w K.

o stwierdzenie nieważności

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 21 sierpnia 2020 r. sygn. akt IX GC 171/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 810 zł (osiemset dziesięć złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Paweł Rygiel

sygn. akt I AGa 267/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 28 kwietnia 2022 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Krakowie stwierdził, że uchwała nr(...)Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników Spółki pod firmą: (...) spółka z o.o. w K. z dnia 10 lutego 2020 r. jest nieważna (pkt I sentencji) oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 6 450 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II).

Sąd I instancji ustalił, że przedmiotowa uchwała ma następującą treść:

„Biorąc wzgląd na zapatrywanie wyrażone w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w K. sygn. akt (...) w przedmiocie stwierdzenia nieważności lub uchylenie Uchwały nr (...) Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników z dnia 15 lipca 2019 r., jakoby przesłanki przymusowego umorzenia udziałów musiały być określone w umowie spółki w sposób ścisły eliminujący uznaniowość zgromadzenia wspólników przy ich ustalaniu (postanowienie Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 21 października 2019 roku, sygn. akt (...)),

kierując się przytoczonym powyżej poglądem w celu uniknięcia, w odniesieniu do postanowień niniejszej uchwały podobnych wątpliwości, jakie wyrażono wobec zmiany Umowy Spółki przewidzianych w Uchwale nr (...) razy 2 NZW z dnia 15 lipca 2019 r, a jednocześnie z zamiarem wprowadzenia do Umowy Spółki trwałych i skutecznych przesłanek umorzenia udziałów, niepoddających się zarzutowi arbitralnego charakteru regulacji,

wyrażając zarazem przekonanie, że uznaniowość zgromadzeniu wspólników jest wyeliminowana wtedy, gdy przesłanki przymusowego umorzenia udziałów realizowanego w drodze uchwały wspólników są określone w umowie spółki w sposób pozwalający obiektywnie ocenić w ramach kontroli sądowej, czy Zgromadzenie prawidłowo okoliczność zrealizowania się tych przesłanek:

§ 1

Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników zmienia umowę spółki w taki sposób, że jej § 12 otrzymuje następujące brzmienie:

„§12.

1.Udział wspólnika może być umorzony za jego zgodą w drodze nabycia udziałów przez spółkę (dobrowolne umorzenie udziałów).

2. Udział wspólnika można zostać umorzony również bez jego zgody na podstawie Uchwały Zgromadzenia wspólników, podjętej większością trzech czwartych głosów (przymusowe umorzenie udziałów), jeżeli:

a) wspólnik nie wniósł dopłaty w terminie oznaczonym w uchwale Zgromadzenia Wspólników na podstawie § 11a Umowy Spółki

b) wspólnik zawarł umowę w przedmiocie zbycia lub zastawienia swoich udziałów bez zgody Zgromadzenia Wspólników wymaganej na podstawie § 10 Umowy Spółki;

c) wspólnik upublicznił bądź ujawnił osobie trzeciej informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy zwalczaniu nieuczciwej konkurencji;

d) wspólnik nakłaniał osoby będące pracownikami, podwykonawcami, dostawcami lub klientami Spółki do niewykonywania lub nienależytego wykonywania obowiązków umownych wobec Spółki w warunkach określonych przepisami art. 12 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji;

e) wspólnik rozpowszechniał nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd wiadomości o Spółce w warunkach określonych przepisami art. 14 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.”

Uchwała ta został podjęta przy sprzeciwie powoda.

Sąd Okręgowy ustalił nadto, że pozwana spółka (...) sp. z o.o. w K. powstała na podstawie umowy z dnia 6 października 1994 r. Jej aktualnymi wspólnikami spółki są: 1/ S. Ł. (5% udziałów, 150 głosów na Zgromadzeniu Wspólników, aktualnie prezes zarządu spółki); 2/ powód K. M. (10% udziałów, 300 głosów na Zgromadzeniu Wspólników, pracownik spółki); 3/R. M.(85% udziałów, 2550 głosów na Zgromadzeniu Wspólników, prokurent spółki).

Dalej Sąd wskazał, że na treść § 10, 11 i 12 umowy spółki i zaznaczył, że z mocy §12 umowy spółki (...) może być umorzony.

Sąd poczynił ustalenia co do prowadzonego przed Sądem Okręgowym w K. postępowania sygn. akt (...) między tymi samymi stronami, gdzie K. M. domagał się stwierdzenia nieważności, ewentualnie uchylenia uchwały nr(...) Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników z dnia 15 lipca 2019 r. dot. przymusowego umorzenia udziałów wspólnika. W sprawie zostały udzielone dwa zabezpieczenia: w zakresie zawieszenia postępowania rejestrowego w KRS oraz zakazania spółce podejmowania czynności zmierzających do podjęcia uchwały o przymusowym umorzeniu udziałów wspólnika w oparciu o § 12 umowy Spółki, w brzmieniu wynikającym z zaskarżonej uchwały. Postanowieniem z dnia 17 sierpnia 2020 r. postępowanie to zostało umorzone jako bezprzedmiotowe, bowiem w dniu 10 lutego 2020 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej spółki podjęło zaskarżoną w niniejszym postępowaniu uchwałę nr (...).

Nadto Sąd poczynił ustalenia co do aktualnej, bardzo dobrej sytuacji majątkowej spółki, posiadanych przez nią aktywów, środków pieniężnych oraz uzyskiwanych w 2019 r. przychodach ponad 99 mln zł. Uchwałą nr (...) z dnia 29 czerwca 2020 r. Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników spółki wypracowany zysk spółki w kwocie 5 388 389, 63 zł postanowiło wyłączyć w całości spod podziału i przeznaczyć w całości na zwiększenie kapitału zapasowego - zgodnie z §11 ust. 2 umowy.

Ustalenia Sądu obejmowały również okoliczności dotyczące pełnienia przez powoda funkcji Prezesa zarządu pozwanej spółki przez 23 lata oraz odwołania go z tej funkcji. Dalej Sąd wskazał, że pozwana spółka nie udziela elementarnych informacji powodowi jako wspólnikowi. W szczególności nie wykonała postanowienia sądu zobowiązującego ją do udzielenia powodowi szczegółowo wymienionych informacji odnośnie posiadanych przez spółkę środków, rozliczanych kosztów, udostępnienia dokumentów kosztowych czy informacji o tym, kto wykonuje usługi księgowe.

Powód pozostaje zatrudniony w spółce na czas nieokreślony. W dniu 22 stycznia 2020 r. uzyskał zawiadomienie o mającym się odbyć 10 lutego 2020 r. zgromadzeniu wspólników wraz z informacją o planowanej zmianie § 12 umowy spółki. Do udziału w zgromadzeniu nie został dopuszczony przez aktualnego prezesa zarządu (wspólnika o udziale mniejszym niż powoda – S. Ł.), który uznał, że udział w zgromadzeniu nie został połączony z pozyskaniem dnia urlopu pracowniczego. Na spornym zgromadzeniu brał udział pełnomocnik powoda, który głosował przeciw uchwale, a jego sprzeciw został zaprotokołowany.

W rozważaniach prawnych Sąd I instancji wskazał na przepis art. 252 k.s.h., dotyczący możliwości wytoczenia przeciwko spółce powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą. Powołując się na orzecznictwo podał, jakie przyczyny mogą stanowić o nieważności uchwały jako sprzecznej z prawem.

Zgodnie z art. 246 § 1 k.s.h. uchwały dotyczące zmiany umowy spółki, rozwiązania spółki lub zbycia przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części zapadają większością dwóch trzecich głosów. Uchwała dotycząca istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki wymaga większości trzech czwartych głosów. Umowa spółki może ustanowić surowsze warunki powzięcia tych uchwał. Jak stanowi § 3 cyt. przepisu, uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.

Zdaniem Sądu należało uwzględnić, że zmieniany § 12 umowy spółki i żaden inny przepis umowy spółki nie wskazywał podstaw i możliwości przymusowego umorzenia udziałów, w tym na innej podstawie aniżeli ustawowa. W ocenie Sądu, majątkowym prawem udziałowym wspólnika jest prawo rozporządzenia udziałem oraz prawo nierozporządzania udziałem, prawo osobiste wypowiedzenia umowy spółki oraz prawo decydowania o pozostaniu w spółce.

Sąd I instancji nie dostrzegł żadnych argumentów natury celowościowej, systemowej, w tym leżących w zakresie swobody kształtowania praw korporacyjnych i umowy spółki, które nakazywałyby uznać, że wprowadzenie do umowy spółki nieobjętych ustawą (niezdefiniowanych przez nią) podstaw umorzenia udziałów spółki, miałoby nie stanowić pogorszenia praw udziałowych wspólników i w związku z tym miałoby podlegać decyzji tylko większości wspólników (art. 246 §1 k.s.h.).

W ocenie Sądu strona pozwana w odpowiedzi na pozew nie wskazała żadnej obiektywnie dającej się uzasadnić ekonomicznej czy gospodarczej przyczyny leżącej po stronie spółki, uzasadniającej wprowadzenie aktualnie, po ponad 20 latach trwania spółki, do umowy spółki regulacji przymusowego umorzenia udziałów, uzależnionego jak wynika od oceny (woli) gremium, na którym jeden ze wspólników może podejmować większością posiadanych udziałów dowolne decyzje (oceny).

Podkreślił, że instytucja przymusowego umorzenia udziałów nie może stanowić (zastępować) rozwiązania umowy spółki przez Sąd czy też wyłączenia wspólnika ze spółki przez Sąd i nie może zmieniać ciężaru dowodu istnienia przyczyn (podstaw) wyłączenia wspólnika ze spółki, pod pozorem spełnienia przesłanek o przymusowym umorzeniu udziałów. Sąd wskazał szczegółowo, na czym polega przeniesienie ciężaru zaskarżenia uchwały o umorzeniu udziałów przez wspólnika, w stosunku do obciążenia samej spółki ciężarem wykazania roszczenia o wyłączenie wspólnika z art. 266 k.s.h. Sąd nie zaakceptował poglądu pozwanej, że przymusowe umorzenie udziałów (z woli ustawodawcy) jest dogodną alternatywą instytucji sądowego wyłączenia wspólnika. Podał, że może nią być, jeśli strony na nią się godzą, jednak powód takiej zgody nie wyraził.

W ocenie Sądu zatem zaskarżona uchwała nr (...) w zakresie w jakim wprowadza nowe i nieznane ustawie przesłanki przymusowego umorzenia udziałów wspólnika narusza prawa udziałowe powoda i jako taka wymagała jednomyślności głosowania (art. 246 §3 k.s.h.). Brak zgody wspólników na tę zmianę samoistnie stanowi podstawę stwierdzenia nieważności uchwały, jako sprzecznej w trybie głosowania z art. 246 §3 k.s.h., które to uchybienie miało oczywisty wpływ na treść uchwały: nie zostałaby podjęta, gdyby powód nie został pozbawiony wpływu na jej treść, przez uwzględnienie jego uwag i tym samym uzyskanie jego zgody na treść zmienionego zapisu umowy spółki.

Ponadto Sąd I instancji ocenił, że zaskarżona uchwała nr (...) jest sprzeczna z ustawą w następujących częściach: 1) w zakresie, w jakim przyczyną przymusowego umorzenia jego udziałów jest niewniesienie dopłaty w oznaczonym uchwałą Zgromadzenia Wspólników na podstawie § 11a umowy spółki terminie, 2) w zakresie, w jakim wprowadza nieznane ustawodawcy podstawy wyłączenia wspólnika ze spółki w drodze umorzenia udziałów (art. 266 k.s.h.); 3) w zakresie w jakim nie tyle zbycie czy zastawienie, ale już samo zawarcie umowy zbycia lub zastawu sankcjonuje przymusowym umorzeniem udziałów (art. 180- 182 k.s.h.); 4) w zakresie, w jakim przymusowe umorzenie udziałów podlega woli zgromadzenia wspólników na podstawie niedających się oznaczyć (wyłożyć) przez to gremium i sąd kontrolujący ewentualnie uchwałę kryteriów oznaczonych w pkt c, d i e uchwały (art. 266 k.s.h., art. 11- 14 ustawy z dnia 11 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji). Sąd w sposób szczegółowy wskazał w uzasadnieniu przyczyny dla których powyższe zapisy uchwały uznał za sprzeczne z przepisami prawa.

Mając powyższe na względzie Sąd stwierdził, że zaskarżona uchwała jest nieważna.

O kosztach postępowania między stronami Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Strona pozwana wniosła apelację od wyroku, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 252 § 1 w zw. z art. 246 § 3 i art. 199 § 1 k.s.h. poprzez błędne przyjęcie, jakoby skuteczne podjęcie uchwały wprowadzającej do umowy spółki regulację przymusowego umorzenia udziałów miało wymagać zgody wszystkich wspólników na podstawie art. 246 § 3 k.s.h., jeżeli w ten sposób następuje „wprowadzenie do umowy spółki nieobjętych ustawą (niezdefiniowanych przez nią) podstaw umorzenia udziałów; podczas gdy:

a)  przepis art. 246 § 3 k.s.h. nie znajduje zastosowania do uchwały wprowadzającej do umowy spółki regulację trybu i przesłanek przymusowego umorzenia udziałów, gdyż nie jest to zmiana, wskutek której dochodzi do zwiększenia świadczeń wspólników lub uszczuplenia praw udziałowych bądź praw przyznanych osobiście wspólnikom; wniosek ten został jednoznacznie i wielokrotnie potwierdzony w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, na co zwrócił zresztą uwagę sam Sąd I Instancji;

b)  Kodeks spółek handlowych w ogóle nie określa żadnych podstaw przymusowego umorzenia udziałów, pozostawiając to wspólnikom do uregulowania w umowie spółki; wobec tego, na podstawie art. 199 § 1 k.s.h. można wprowadzić do umowy spółki wyłącznie podstawy umorzenia udziałów „nieznane ustawie", a więc stanowisko Sądu I Instancji zakładające istnienie „ustawowych" przesłanek umorzenia udziałów jest wewnętrznie sprzeczne i stanowi wyraz błędnej wykładni art. 199 § 1 k.s.h., pociągając za sobą błędne zastosowanie art. 246 § 3 k.s.h.;

- naruszenie art. 252 § 1 w zw. z art. 266 § 1 i art. 199 § 1 k.s.h. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że zaskarżona uchwała jest sprzeczna z ustawą w zakresie, w jakim wprowadza nieznane ustawodawcy podstawy wyłączenia wspólnika ze spółki w drodze umorzenia udziałów (art. 266 k.s.h.), podczas gdy:

a)  przedmiotem zaskarżonej uchwały nie jest uregulowanie podstaw wyłączenia wspólnika ze Spółki, lecz przesłanek przymusowego umorzenia udziałów w Spółce, zgodnie z przepisem art. 199 § 1 k.s.h.; natomiast z samej istoty i kodeksowej regulacji instytucji przymusowego umorzenia udziałów wynika, że może ona prowadzić do „wyłączenia" wspólnika ze spółki, z kolei podstawy umorzenia udziałów nie są wymienione w ustawie, gdyż zgodnie z art. 199 § 1 k.s.h. określa je umowa spółki; okoliczności te w żadnym razie nie mogą więc przemawiać za sprzecznością zaskarżonej uchwały z ustawą;

b)  przymusowe umorzenie udziałów (art. 199 § 1 k.s.h.) i sądowe wyłączenie wspólnika (art. 266 § 1 k.s.h.) są odrębnymi, niezależnie uregulowanymi instytucjami prawnymi, wobec czego powiązanie przesłanek przymusowego umorzenia udziałów z okolicznościami po stronie osoby wspólnika nie może być uważane za naruszenie czy też obejście przepisu art. 266 k.s.h.; powyższy wniosek jest niemal jednolicie przyjmowany w doktrynie i współczesnym orzecznictwie sądowym;

c)  stanowisko Sądu I Instancji jest wewnętrznie sprzeczne; Sąd podnosi bowiem najpierw, że w jego ocenie wprowadzenie zakwestionowanej regulacji do Umowy Spółki byłoby dopuszczalne za zgodą wszystkich wspólników, a następnie, że postanowienia te miałyby być jednak in gremio niedopuszczalne ze względu na przepis art. 266 k.s.h.; obydwa poglądy wyrażone jednocześnie przez Sąd I Instancji są ze sobą nie do pogodzenia;

- naruszenie art. 252 § 1 w zw. z art. 199 § 1 i art. 178 § 1 k.s.h. poprzez błędne przyjęcie, jakoby podstawą przymusowego umorzenia udziałów nie mogło być niewniesienie dopłaty w terminie oznaczonym uchwałą zgromadzenia wspólników, z tego jakoby powodu, że Umowa Spółki (...), ani przepisy prawa rzekomo „nie dają żadnych dyrektyw jego oznaczania” (tzn. do oznaczenia tego terminu) - podczas gdy kwestię tę wyraźnie rozstrzyga przepis art. 178 § 1 k.s.h. stanowiąc, że wysokość i terminy dopłat oznaczane są w miarę potrzeby uchwałą wspólników; rozwiązanie funkcjonujące w § 11a Umowy Spółki wynika więc wprost z przepisów prawa i nie ma żadnych przeszkód, by zostało zabezpieczone konsekwencją w postaci przymusowego umorzenia udziałów w razie naruszenia tego obowiązku;

- naruszenie art. 252 § 1 w zw. z art. 199 § 1 i art. 182 § 1 i 2 k.s.h. poprzez wadliwe przyjęcie, że podstawą przymusowego umorzenia udziałów nie może być zawarcie przez wspólnika umowy w przedmiocie zbycia lub zastawienia udziałów bez zgody zgromadzenia wspólników wymaganej na podstawie innego postanowienia umowy spółki, z tego jakoby powodu, że „sytuacja ta obliguje wspólnika do ujawniania pełnej treści umowy zbycia (zastawu), do czego nie ma podstaw” - podczas gdy wprowadzona do § 12 Umowy Spółki podstawa przymusowego umorzenia udziałów nawiązuje wprost do obowiązującego od powstania (...) postanowienia § 10 ust. 1 Umowy Spółki, zgodnie z którym zbycie lub zastawienie udziałów wymaga zgody Zgromadzenia Wspólników w formie pisemnej pod rygorem nieważności; wprowadzona podstawa umorzenia w żaden sposób nie zobowiązuje wspólnika do przedłożenia pełnej treści umowy zbycia (zastawu); całkowicie niejasne jest przy tym, naruszenia jakiego przepisu ustawy dopatruje się w tym zakresie Sąd I Instancji;

- naruszenie art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 199 § 1 k.s.h., art. 266 k.s.h. i art. 11-14 u.z.n.k. poprzez bezpodstawne przyjęcie, jakoby wprowadzone zaskarżoną uchwałą postanowienia § 12 ust. 1 lit. c, d i e Umowy Spółki były sprzeczne z ustawą, gdyż umorzenie udziałów na ich podstawie rzekomo „podlega woli zgromadzenia wspólników na podstawie niedających się oznaczyć (wyłożyć) przez to gremium i sąd kontrolujący ewentualnie uchwałę kryteriów” -podczas gdy przesłankami przymusowego umorzenia udziałów w myśl zakwestionowanych przez Sąd postanowień jest dopuszczenie się przez wspólnika ściśle określonych czynów nieuczciwej konkurencji, opisanych w przepisach ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, do których odwołują się zakwestionowane postanowienia Umowy Spółki; nie można zgodzić się więc ze stwierdzeniem, jakoby były to „niedające się wyłożyć kryteria” Sąd I Instancji nie wyjaśnił przy tym, na czym dokładnie miałoby polegać domniemane naruszenie przepisów art. 266 k.s.h. (sądowe wyłączenie wspólnika) i art. 11-14 u.z.n.k.;

- naruszenie art. 252 § 1 w zw. z art. 199 § 1 k.s.h. poprzez błędne uznanie, że podjęcie uchwały w sprawie wprowadzenia do Umowy Spółki klauzuli przymusowego umorzenia udziałów wymaga wykazania „obiektywnych okoliczności przemawiających za wprowadzeniem do umowy spółki zmian!”, „obiektywnie dającej się uzasadnić ekonomicznej lub gospodarczej przyczyny” -podczas gdy żaden przepis k.s.h. nie stawia takiego wymogu i nie uzależnia prawidłowości uchwały wprowadzającej reguły przymusowego umorzenia udziałów od przedstawienia przyczyn leżących u podstaw decyzji zgromadzenia wspólników; jedyną prawnie istotną „przyczyną" wprowadzenia do umowy spółki regulacji przymusowego umorzenia udziałów jest wola zgromadzenia wspólników;

Strona apelująca zarzuciła także naruszenia przepisów postępowania tj. :

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez poczynienie istotnego ustalenia faktycznego w sposób sprzeczny z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a to w drodze przyjęcia, że Powód jako wspólnik nie został dopuszczony przez prezesa zarządu Spółki, S. Ł., do udziału w Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w dniu 10 lutego 2020 r., na którym została podjęta Zaskarżona Uchwała - podczas gdy sytuacja taka nie miała miejsca i nawet sam Powód niczego takiego nigdy nie twierdził, a ze stanowiącego dowód w sprawie protokołu tegoż zgromadzenia (lista uczestników) jasno wynika, że prezes zarządu Spółki, w ogóle nie brał udziału w tym zgromadzeniu, lecz był reprezentowany przez pełnomocnika, podobnie zresztą jak sam Powód; Sąd I Instancji oparł zaś błędne przekonanie na zawartym w pozwie stwierdzeniu, że do utarczki słownej w związku z obecnością Powoda na zgromadzeniu wspólników w godzinach jego pracy doszło na Zwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w dniu 27 czerwca 2019 r. (s. 6 Pozwu), a co więcej, Sąd I Instancji nie dostrzegł, że pomimo zaistnienia wówczas takiej sytuacji, Powód wziął osobisty udział w tamtym zgromadzeniu i nigdy nie podnosił, że nie został dopuszczony do udziału w nim;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwe przyjęcie, sprzecznie z treścią zeznań prezesa zarządu Pozwanej, S. Ł., jakoby przyczyną wprowadzenia do Umowy Spółki klauzuli przymusowego umorzenia udziałów była „wyimaginowana obawa niektórych wspólników, że powód zdecyduje się zbyć udziały w spółce” - podczas gdy prezes zarządu Pozwanej nie powoływał się ani razu na obawę, że Powód zbędzie swoje udziały w Spółce, lecz na realną możliwość, że to wspólnik większościowy, pan R. M. (a nie Powód!), zbędzie część swoich udziałów w sytuacji, gdy Spółka nie dysponuje żadnymi instrumentami dyscyplinującymi w stosunku do potencjalnych nowych wspólników; Sąd niewłaściwie zrozumiał i przez to zniekształcił treść zeznań przedstawiciela Pozwanej;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych nieznajdujących odzwierciedlenia w zebranym w sprawie materiale dowodowym, a to poprzez przyjęcie, że „Spółka nie udziela elementarnych informacji powodowi jako wspólnikowi', o czym ma świadczyć okoliczność, że Spółka „nie wykonała postanowienia z dnia 3 marca 2020 r. Sądu Rejonowego(...)w K. (sygn. akt (...) KRS (...) którym zobowiązano Spółkę do udzielenia Powodowi określonych informacji i dokumentów na podstawie przepisu art. 212 k.s.h. - podczas gdy przywołane postanowienie z dnia 3 marca 2020 r. jest nieprawomocne, a to z tej prostej przyczyny, że Spółka w dniu 8 czerwca 2020 r. zaskarżyła je apelacją, która pozostaje na dzień dzisiejszy nierozpoznana, a sprawa toczy się przed Sądem Okręgowym w K. do sygn. akt (...)Spółka zajmuje stanowisko, że sformułowane wówczas przez Powoda żądania udzielenia wyjaśnień były wadliwe prawnie, i nie ma w żadnym wypadku powinności „wykonania" nieprawomocnego (a więc niepodlegającego wykonaniu) orzeczenia;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 1 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych niewynikających z zebranego w sprawie materiału dowodowego, a to w drodze przyjęcia, że pomimo dobrej sytuacji finansowej Spółki, przy sprzeciwie Powoda, Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) postanowiło wyłączyć w całości od podziału zysk Spółki za 2019 r. - co Sąd ustalił na podstawie protokołu Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników z dnia 29 czerwca 2020 r., zawnioskowanego przez Powoda jako dowód w piśmie procesowym z dnia 19 sierpnia 2020 r. - podczas gdy postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 21 sierpnia 2020 r. Sąd pominął wszystkie dowody zawnioskowane przez Powoda w ww. piśmie procesowym, w tym również dowód z wyżej przywołanego protokołu, wobec czego poczynienie jakichkolwiek ustaleń faktycznych na podstawie tego dokumentu było niedopuszczalne;

- naruszenie art. 233 § 1 w zw. z art. 205 ^{( 3)} § 5 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych nieznajdujących oparcia w zebranym w sprawie materiale dowodowym, a to w drodze przyjęcia, że Spółka nie udziela Powodowi jako wspólnikowi elementarnych informacji, gdyż nie wykonała postanowienia SR (...) w K.z dnia 3 marca 2020 r. - co Sąd ustalił na podstawie postanowienia SR (...) w K. z dnia 3 marca 2020 r., sygn. akt (...) Rej KRS (...), zawnioskowanego przez Powoda jako dowód w piśmie procesowym z dnia 3 sierpnia 2020 r. - podczas gdy postanowieniem z dnia 9 czerwca 2020 r. Sąd odmówił zgody na złożenie przez Powoda ww. pisma z dnia 3 sierpnia 2020 r. i zarządził zwrot tego pisma, wobec czego poczynienie jakichkolwiek ustaleń faktycznych na podstawie twierdzeń i dokumentów zgłoszonych w tym piśmie było niedopuszczalne; wyżej przywołane ustalenie faktyczne i tak jest przy tym ewidentnie błędne.

Strona pozwana wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja strony pozwanej jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego ustalenia stanu faktycznego zostały poczynione przez Sąd I instancji prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 § 1 k.p.c., co sprawiło, że tutejszy Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Prawidłowe ustalenia faktyczne stanowiły konsekwencję przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy poprawnej oceny wszystkich zgromadzonych w sprawie dowodów i stały się one podstawą dokonania właściwych rozważań prawnych. Rozważania Sądu Okręgowego są pełne, wszechstronne i należycie osadzone zarówno w materiale dowodowym sprawy, jak i w przepisach prawa.

Nie były zatem uzasadnione zarzuty apelacji dotyczące naruszenia przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. Wymaga podkreślenia, że Sąd odwoławczy, niezależnie od tego czy sam prowadzi postępowanie dowodowe, czy jedynie weryfikuje ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji, ma obowiązek samodzielnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie. Jednakże zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznany za zasadny jedynie w wypadku wykazania, że ocena materiału dowodowego jest rażąco wadliwa czy w sposób oczywisty błędna, dokonana z przekroczeniem granic swobodnego przekonania sędziowskiego, wyznaczonych w tym przepisie. Sąd I instancji dokonuje oceny wiarygodności i mocy dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważania zebranego materiału, dokonując wyboru określonych środków dowodowych. Jeżeli z danego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Podnoszone w apelacji zarzuty dotyczące nieprawidłowych ustaleń stanu faktycznego nie były uzasadnione, opierały się na polemice z prawidłową oceną Sądu I instancji i dlatego stan faktyczny w sprawie został uznany za własny przez Sąd Apelacyjny. Ponadto wskazywane naruszenia w zakresie ustaleń faktycznych nie dotyczyły istotnych w sprawie kwestii i błędów proceduralnych mających wpływ na wynik samej sprawy.

Główne zarzuty apelacji i przedmiot samego sporu stron stanowiły kwestie dotyczące samej oceny prawnej zaskarżonej uchwały nr 4 z dnia 10.02.2020 r. tj. tego, czy jest ona dotknięta wadą nieważności w rozumieniu art. 252 k.s.h. Sąd odwoławczy w pełni podziela zapatrywania i poglądy wyrażane przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zatem brak jest potrzeby powtórnego odnoszenia się do wszelkich spornych w sprawie kwestii.

Należało jednakże szczególnie odnieść się do sankcyjnego charakteru spornej uchwały wprowadzającej do umowy spółki zapisy dotyczące przyczyn przymusowego umorzenia udziałów. Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r. sygn. akt V CK 562/04 (opubl. OSNC z 2006/4/70), iż przymusowe umorzenie udziałów nie może być wykorzystywane do usunięcia wspólnika ze spółki z przyczyn przewidzianych w art. 266 § 1 k.s.h. Pogląd ten sformułował również tut. Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 12 marca 2019 r. sygn. akt I AGa 289/18 (LEX nr 2747670) trafnie dodając, iż takie wykorzystanie instytucji przymusowego umorzenia udziałów stanowiłoby obejście art. 266 § 1 k.s.h.

Wymaga podkreślenia, że w doktrynie i orzecznictwie brak jest jednolitych poglądów co do możliwości zastosowania instytucji przymusowego umorzenia udziałów z przyczyn tożsamych z przyczynami wyłączenia wspólnika ze spółki z o.o. w oparciu o art. 266 k.s.h. Zdaniem części komentatorów i sądów Kodeks spółek handlowych nie zawiera żadnych ograniczeń co do tego, o jakich przesłankach przymusowego umorzenia udziałów musi precyzyjnie wskazywać umowa spółki. Brak jest normy, która głosiłaby, że przesłanką umorzenia przymusowego nie mogą być przyczyny dotyczące danego wspólnika w rozumieniu art. 266 § 1 k.s.h. (tak Rodzynkiewicz Mateusz, Komentarz do Kodeksu spółek handlowych, wyd. VII, WKP 2018). Zgodnie z tymi tezami, skoro przepisy k.s.h. w tym art. 199 k.s.h. nie zawierają ograniczeń co do rodzaju przyczyn przymusowego umorzenia, to brak jest zakazu stosowania przyczyn równorzędnych ze wskazanymi w art. 266 k.s.h. i ich zastosowanie jest dozwolone.

Z takim poglądem Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie nie może się zgodzić. Zważyć należy, że sam fakt braku wyraźnego zakazu ustawowego dla podjęcia uchwały określonej treści (zawarcia w umowie spółki regulacji dotyczącej przesłanek zastosowania danej instytucji prawnej) nie uzasadnia dopuszczalności (zgodności z prawem) takiej regulacji, o ile ustawodawca przewidział, iż określony, tożsamy stan faktyczny uzasadnia zastosowanie innej instytucji kodeksowej. W badanej sprawie zachodzi taka właśnie zależność, gdzie brak jest możliwości zastosowania instytucji przymusowego umorzenia udziałów w miejsce instytucji wyłączenia wspólnika ze spółki z dotyczących go ważnych przyczyn, które są tożsame w zakresie obu tych instytucji - co stanowiłoby obejście art. 266 k.s.h. Ponadto w sposób zupełnie odmienny uregulowane są przesłanki i procedura zaskarżenia umorzenia udziałów i wyłączenia wspólnika, z perspektywy spółki z o.o. i wspólnika. Poprzez zastosowanie instytucji przymusowego umorzenia udziałów to na wspólniku spoczywa ciężar obrony i zaskarżenia do sądu podjętej w tym przedmiocie uchwały. W przypadku zaś instytucji wyłączenia wspólnika, to na spółce, a dokładnie pozostałych wspólnikach, spoczywa ciężar wniesienia powództwa do sądu, bowiem o wyłączeniu wspólnika ze spółki z o.o. orzeka sąd w postępowaniu procesowym. Spółka winna wówczas wykazać zasadność swojego roszczenia, że rzeczywiście wystąpiły ważne powody z art. 266 k.s.h. Zatem przy zastosowaniu instytucji umorzenia udziałów, wszelkie negatywne skutki podjętych działań są przenoszone na wspólnika, nie na spółkę.

Podzielił Sąd Apelacyjny również ocenę Sądu I instancji, iż zaskarżona uchwała w zakresie w jakim wprowadza nowe i nieznane ustawie przesłanki przymusowego umorzenia udziałów wspólnika, narusza prawa udziałowe powoda i jako taka wymagała jednomyślności głosowania, a zatem jest sprzeczna z art. 246 § 3 k.s.h. Wymagało podkreślenia, że pozwana spółka powstała na podstawie umowy z 1994 r., a zatem należy zakładać zgodne jej funkcjonowanie i działanie wspólników przez okres prawie 25 lat. Sytuacja w której dochodzi do zmian w umowie, mających na celu wprowadzenie przesłanek przymusowego umorzenia udziałów wspólnika na obecnym etapie działania spółki, jest zupełnie odmienna od tej gdyby do wprowadzenia takich zapisów doszło w 1994 r. gdy spółka była tworzona i wówczas wszyscy wspólnicy godziliby się na taką treść umowy spółki. Aktualna zmiana treści umowy spółki jest niekorzystna dla powoda jako mniejszościowego wspólnika i narusza jego prawa udziałowe.

Już z powyższej przyczyny zaskarżona uchwała winna być uznana za sprzeczną z ustawą i dotknięta sankcją nieważności.

Nie mniej jednak należało podzielić również i te zapatrywania Sądu I instancji, które dotyczyły oceny nieważności uchwały z uwagi na ustalenie przesłanek przymusowego umorzenia udziałów w sposób arbitralny i uznaniowy. Tymczasem winny być one określone w sposób precyzyjny i eliminujący uznaniowość zgromadzenia wspólników przy ich ustalaniu. Należy opowiedzieć się za tym, że ustawodawca stawiając wymóg określenia w umowie spółki przesłanek do umorzenia udziałów miał na względzie oznaczenie ich w sposób ścisły, tak aby stwierdzenie ich ziszczenia było możliwe wprost, a nie na zasadzie interpretacji zdarzeń. Wydaje się to tym bardziej słuszne, gdy zważyć, że przede wszystkim wspólnikowi należy zapewnić możliwość rozeznania, których zachowań powinien wystrzegać się jako tych, które w pojęciu umawiających się stron narażają go na przymusowe umorzenie udziałów. To natomiast wymaga jednoznacznego określenia przesłanek prowadzących do umorzenia udziałów, oparcia ich o obiektywne dane, wykluczające subiektywne oceny. (ponownie za wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 marca 2019 r. sygn. akt I AGa 289/19).

Odnosząc się zatem do pierwszej z przesłanek zawartych w uchwale dotyczącej braku wniesienia przez wspólnika dopłaty w terminie oznaczonym w uchwale zgromadzenia Wspólników na podstawie § 11 a umowy spółki, to - jak słusznie podniósł Sąd Okręgowy - w § 11 a umowy spółki nie został oznaczony termin na uiszczenie dopłaty przez wspólnika. Spółka głosami zwykłej większości wspólników może w dowolnym momencie postanowić o konieczności wprowadzenia dopłat, w tym w maksymalnej wysokości, co może stanowić dotkliwą sankcję dla powoda. Jest to tym bardziej uzasadnione, że podjęcie takiej uchwały jest możliwe w dowolnym momencie przez większościowego wspólnika, co również stanowi o arbitralności tej przesłanki.

Ponadto niezgodne z przepisami art. 180-182 k.s.h. było postanowienie dotyczące przymusowego umorzenia udziałów w sytuacji, gdy wspólnik zawarł umowę w przedmiocie zbycia lub zastawienia swoich udziałów bez zgody Zgromadzenia Wspólników, która wymagana jest na zasadzie § 10 umowy spółki. Zasadnie Sąd wskazał już na sam zapis o zawarciu umowy zbycia lub zastawienia udziałów, nie zaś na zbycie lub dokonanie zastawu jako czynność uzasadniająca przymusowe umorzenie udziału. Postanowienie to jest niezgodne z art. 182 k.s.h. w zakresie ograniczeń w zbywalności udziałów i ochrony wspólnika którego odmówiono zgody na zbycie udziału.

Sąd Apelacyjny popiera również ocenę Sądu I instancji odnoszącą się do zapisów zmienianego §12 ust. 2 lit. c, d i e umowy zawartego w zaskarżonej uchwale, jako sprzecznych z art. 11 ust. 2, art. 12 i art. 14 ustawy z dnia 11 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i budzących wątpliwości w ich interpretacji, arbitralnych. Sąd słusznie wskazał na niepoddające się obiektywnej wykładni pojęcia zawarte w powyższych postanowieniach: pojęcia „ upublicznił bądź ujawnił osobie trzeciej”, „ informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji”; „ nakłanianie... do niewykonywania lub nienależytego wykonania obowiązków umownych … w warunkach określonych art. 12 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji”, jak również pojęcia „ wspólnik rozpowszechniał nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd wiadomości o Spółce w warunkach określonych przepisami art. 14 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji”. Wszelkie uwagi Sądu Okręgowego w powyższym zakresie zasługiwały na pełną akceptację, zatem zbędne było ich powtórne przedstawianie.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny w pkt 1 oddalił apelację strony pozwanej o czym orzekł w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.

SSA Paweł Rygiel