Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 sierpnia 2024 roku

Sąd Apelacyjny w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2024 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w R.

przeciwko S. S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 28 grudnia 2023 roku, sygn. akt (...)

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie 1. w ten sposób, że oddala powództwo;

b) w punkcie 2. w ten sposób, że zasądza od powoda (...) Spółki Akcyjnej w R. na rzecz pozwanego S. S. kwotę 5417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku tytułem zwrotu kosztów procesu;

II. zasądza od powoda (...) Spółki Akcyjnej w R. na rzecz pozwanego S. S. kwotę 11306 zł (jedenaście tysięcy trzysta sześć złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

I AGa 82/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2023 roku Sąd Okręgowy w L.:

1.  zasądził od pozwanego S. S. na rzecz powoda (...) spółki akcyjnej z siedzibą w R. kwotę 145.107,00 zł wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 8 czerwca 2022 roku do dnia zapłaty.

1.  zasądził od pozwanego S. S. na rzecz powoda (...) spółki akcyjnej z siedzibą w R. kwotę 12.673,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia Sądu Okręgowego:

W dniu 1 grudnia 2021 roku pomiędzy spółką pod firmą (...) spółka akcyjna z siedzibą w R. jako sprzedawca a pozwanym S. S. jako odbiorcą doszło do zawarcia umowy kompleksowej sprzedaży energii elektrycznej w świadczenia usługi dystrybucji nr (...). Przedmiotem umowy było określenie praw i obowiązków stron związanych ze świadczeniem usługi kompleksowej polegającej na sprzedaży energii elektrycznej i zapewnieniu świadczenia usługi jej dystrybucji. Powód jako sprzedawca na podstawie umowy zobowiązał się świadczenia usługi kompleksowej, zaś pozwany jako odbiorca zobowiązał się do korzystania z tej usługi oraz do terminowej zapłaty należności wynikających z realizacji umowy. Umowa została zawarta na czas nieokreślony.

W dniu 30 listopada 2021 roku pomiędzy spółką pod firmą (...) spółka akcyjna z siedzibą w R. a pozwanym S. S. doszło do zawarcia porozumienia dotyczącego indywidualnych warunków umowy nr (...) z dnia 1 grudnia 2021 roku w treści którego strony ustaliły, ze ceny energii elektrycznej ustalone w treści pkt 2 porozumienia pozostają niezmienne w okresie sprzedaży. W treści pkt 3 ust. 7 porozumienia strony zgodnie ustaliły, że pozwany jako obiorca przed upływem terminu obowiązywania cen i stawek opłat wskazanego w pkt 1 porozumienia zobowiązuje się do należytego wykonania umowy, w szczególności do niepodejmowania działań prowadzących do rozwiązania umowy z przyczyn nieleżących po stronie sprzedawcy. W przypadku rozwiązania umowy, w całości lub dla wskazanych (...) z przyczyn nieleżących po stronie sprzedawcy, sprzedawca ma prawo naliczyć karę umowną w wysokości kwoty stanowiącej iloczyn ilości energii wyliczonej dla pozostałego okresu obowiązywania umowy dla (...) , dla których umowa uległa rozwiązaniu oraz stawki jednostkowej w wysokości 100 zł /1 MWh.

Pismem z dnia 28 grudnia 2021 roku pozwany jako odbiorca dokonał wypowiedzenia umowy kompleksowej na sprzedaż energii elektrycznej i świadczenie usług dystrybucji nr (...) z dnia 1 grudnia 20121 roku ze skutkiem na dzień 31 marca 2022 roku z zachowaniem okresu wypowiedzenia wskazując że wypowiedzenie jest związane ze zmianą sprzedawcy energii elektrycznej.

W odpowiedzi na pismo pozwanego z dnia 28 grudnia 2021 roku w przedmiocie rozwiązania umowy sprzedaży energii elektrycznej nr (...) z dnia 1 grudnia 2021 roku powód pismem z dnia 18 lutego 2022 roku poinformował pozwanego, że umowa zostanie rozwiązana ze skutkiem na dzień 31 marca 2022 roku. Jednocześnie w treści swego pisma (...) S.A. z siedzibą w R. poinformował pozwanego, że w związku z rozwiązaniem umowy sprzedaży energii elektrycznej w okresie gwarancji ceny, zostanie naliczona kara umowna na podstawie pkt 3 ppkt 7 porozumienia dotyczącego indywidualnych warunków umowy nr (...). Pismem z dnia 18 marca 2022 roku powód podtrzymał swoją decyzję o naliczeniu kary umownej w związku z rozwiązaniem przez pozwanego umowy sprzedaży energii elektrycznej w okresie gwarancji ceny.

Pismem z dnia 24 maja 2022 roku powód zawiadomił pozwanego o nałożeniu na niego kary umownej na podstawie pkt 3 ppkt 7 porozumienia w kwocie 145.107 zł z tytułu rozwiązania umowy kompleksowej sprzedaży energii elektrycznej i świadczenia usług dystrybucji nr (...) z dnia 1 grudnia 2021 roku zakreślając termin do zapłaty do dnia 7 czerwca 2022 roku W dniu 24 maja 2022 roku powód wystawił na rzecz pozwanego notę księgową nr (...) na kwotę 145.107 zł z tytułu kary umownej

Pismem z dnia 15 czerwca 2022 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 145.107 zł w terminie do dnia 29 czerwca 2022 roku, które okazało się bezskuteczne.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił opierając się na bezspornych twierdzeniach stron i niekwestionowanych dokumentach załączonych do akt.

Dokonując oceny złożonego powództwa Sąd Okręgowy podniósł, że strony zawarły umowę kompleksową sprzedaży energii elektrycznej i świadczenia usług dystrybucji nr (...) z dnia 1 grudnia 2021 roku oraz porozumienie dotyczące indywidualnych warunków umowy nr (...). Strona powodowa wywodziła swoje roszczenie z tytułu kar umownych w związku z rozwiązaniem przez pozwanego umowy z przyczyn nieleżących po stronie powoda w okresie obowiązywania indywidualnych warunków umowy opisanych w treści porozumienia. Zobowiązanie do zapłaty kar umownych wynika z treści pkt 3 ppkt 7 porozumienia dotyczącego indywidualnych warunków umowy nr (...) dnia 1 grudnia 2021 roku.

Sąd zaznaczył, że sporne pozostawało ustalenie, czy w realiach niniejszej sprawy istniały przesłanki do obciążenia pozwanego karą umowną na podstawie a pkt 3 ust. 7 Porozumienia a w konsekwencji ustalenie, czy powód jest uprawniony do żądania od pozwanego kwoty objętej żądaniem pozwu.

Sąd I instancji wyjaśnił, że powód wskazał, iż w dniu 1 grudnia 2021 roku pomiędzy stronami doszło do zawarcia umowy sprzedaży energii elektrycznej nr (...), na podstawie której powód zobowiązał się do sprzedaży na rzecz pozwanego energii elektrycznej, pozwany zaś zobowiązał się m.in. do zapłaty ceny . Jednocześnie strony zawarły porozumienie dotyczące warunków umowy, zgodnie z którym w okresie od dnia 1 stycznia 2022 roku do dnia 31 grudnia 2024 roku obowiązywały indywidualne uzgodnione warunki opisane w tym porozumieniu. W ramach powyższego porozumienia powód zobowiązał się wobec pozwanego do zagwarantowania niezmienności ceny sprzedaży w wysokości 534 zł netto za 1 MWh w okresie trwania porozumienia, co chroniło pozwanego przed wzrostem cen energii elektrycznej. Z kolei pozwany w okresie obowiązywania porozumienia zobowiązał się m.in. do nierozwiązywania z powodem umowy z przyczyn nieleżących po stronie powoda. Rozwiązanie umowy sprzedaży energii elektrycznej z przyczyn niezależnych od powoda w okresie trwania porozumienia zostało zabezpieczone poprzez ustanowienie kary umownej. W dalszej części swego pisma powód wskazał, że pismem z dnia 28 grudnia 2021 roku pozwany dokonał wypowiedzenia umowy, wskazując, że wypowiedzenie związane jest ze zmiana sprzedawcy. Pismem z dnia 30 grudnia 2021 roku powód poinformował pozwanego , że ze względu na wypowiedzenie umowy ulegnie ona rozwiązaniu z dniem 31 marca 2022 roku oraz poinformował, że ze względu na wypowiedzenie umowy w czasie trwania porozumienia naliczona zostanie kara umowna. Pismem z dnia 24 maja 2022 roku powód poinformował pozwanego, że została naliczona kara umowna w wysokości 145.107 zł, która zgodnie z umową stanowiła iloczyn przewidywanego pozostałego zużycia energii elektrycznej w okresie trwania porozumienia przyjętego na podstawie średniego zużycia za ostatnie 3 miesiące trwania umowy oraz stawki jednostkowej w wysokości 100 zł za 1 MWh. Jednocześnie powód wezwał pozwanego do zapłaty w terminie do dnia 7 czerwca 2022 roku , które okazało się bezskuteczne.

W odpowiedzi na wskazane powyżej twierdzenia powoda, pozwany wskazał, że z art. 4j ust. 3 ustawy prawo energetyczne wynika, że w razie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony odbiorca końcowy będzie zobowiązany pokryć te opłaty, ale nie będzie musiał pokrywać żadnych innych kosztów, nawet jeżeli były przewidziane w takiej umowie. Jeżeli umowa jest zawarta na czas nieoznaczony, a cennik zawierający takie kary lub opłaty był ustalony na czas określony, to wypowiedzenie umowy przez odbiorcę końcowego nie wiąże się do koniecznością uiszczenia kar lub opłat przewidzianych w cenniku na wypadek wypowiedzenia umowy w razie zmiany sprzedawcy. W takiej sytuacji odbiorca końcowy będzie zobowiązany jedynie do pokrycia należności za pobrane paliwo gazowe lub energię oraz świadczone usługi przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii. Uzasadniając zarzut bezzasadności roszczenia pozwany podniósł , że powód nie wykazał w jakikolwiek sposób że poniósł szkodę. Zdaniem pozwanego, powód próbuje obciążyć pozwanego sankcją za rozwiązanie umowy. W dalszej części uzasadnienia swego pisma pozwany uzasadniając zarzut ewentualny naruszenia prawa materialnego wskazał na treść wyroku Sądu Najwyższego w sprawie III CSK 288/06. W tym zakresie pozwany wskazał, że dopuszcza ono stosowanie kar umownych także w sytuacjach, w których podstawa do jej naliczenia jest odstąpienie od umowy. Wysokość jednak tak rozumianej kary umownej nie może być dowolna, musi pozostawać w stosowanej relacji do stopnia zawinienia oraz wpływu na sytuację powoda. Zdaniem pozwanego, powód takiej szkody nie wykazał w jakikolwiek sposób, co za tym idzie kara umowna w kwocie 145.107 zł jest rażąco wygórowana i niewspółmierna do jakiejkolwiek szkody poniesionej przez powoda. W przypadku umów zawartych na czas oznaczony, przedsiębiorstwo energetyczne ma natomiast prawo do żądania zwrotu poniesionych kosztów i zapłaty odszkodowania, jednakże w zakresie, jaki został przewidziany w umowie. Zdaniem pozwanego, prawo wypowiedzenia umowy zawartej na czas oznaczony oraz nieoznaczony wprowadzone art. 4 j ust. 3 i 3a ustawy prawo energetyczne nie może zostać usunięte na mocy umowy pomiędzy stronami .Postanowienia uniemożliwiające wypowiedzenie umowy przez odbiorcę końcowego byłyby nieważne w świetle art. 58 § 1 k.c.. Brak zapisów umownych o możliwości wypowiedzenia umowy przez odbiorcę końcowego nie wpływa na możliwość realizacji przez niego tego uprawnienia.

Sąd Okręgowy w całości podzielił stanowisko strony powodowej.

Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał art. 483 § 1 k.c., według którego można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna) i zaznaczył, że z literalnego brzmienia przepisu wynika, że kara umowna może zostać zastrzeżona jedynie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Orzecznictwo rozciąga natomiast możliwość zastrzeżenia kary umownej również na wypadek odstąpienia od umowy, jednak przy zachowaniu pewnych standardów – w szczególności – kara ta powinna być zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy przez wierzyciela w następstwie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, nie zaś w sposób dowolny, a więc nie w każdym przypadku odstąpienia od umowy (por. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 roku, III CZP 61/03, OSN 2004, Nr 5, poz. 69, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2006 roku, IV CSK 154/06, OSNC 2007/7-8/117, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 roku, V CSK 260/11, G. Prawna 2012/101/1).

Według Sądu Okręgowego uznać należało, że w niniejszej sprawie umowne zastrzeżenie dotyczyło opisanej sytuacji nieterminowego wykonania umowy przez pozwanego. Ze sformułowania tego wynika zatem wyraźnie, że kara umowna została zastrzeżona jako swoista sankcja w interesie powoda, z powodu niewykonania zobowiązania przez pozwanego w terminie.

Sąd podniósł, że zgodnie z art. 4j ust. 3a ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne odbiorca końcowy może wypowiedzieć umowę zawartą na czas oznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów i odszkodowań innych niż wynikające z treści umowy, składając do przedsiębiorstwa energetycznego pisemne oświadczenie. Wobec tego przedsiębiorstwu energetycznemu przysługuje prawo domagania się odszkodowania za przedterminowe zakończenie umowy przez odbiorcę o ile takie odszkodowanie zostało przewidziane w umowie. Ad casum taka sytuacja zachodziła. Wskazana regulacja z prawa energetycznego nie określa przy tym sposobu uregulowania odszkodowania. Należy zgodzić się z poglądem, że Prawo energetyczne stanowi lex specialis w stosunku do kodeksu cywilnego (tak m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14 maja 2015 r., sygn. akt VI ACa 414/15), wobec braku regulacji dotyczących odszkodowań należy odwołać się do ogólnych uregulowań odpowiedzialności kontraktowej, tj. art. 471 i n. kodeksu cywilnego, które umożliwiają stronom wprowadzenie do umowy także ryczałtowego odszkodowanie za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania (art. 483 § 1 k.c. - kara umowna).

Sąd Okręgowy przyjął dodatkowo, że zastrzeżona w treści pkt 3 ppkt 7 porozumienia opłata jednorazowa jest karą umowną i przyjął, że dopuszczalnym jest zastrzeganie kar umownych na wypadek skorzystania przez jednego z kontrahentów z uprawnienia kształtującego, np. wypowiedzenia umowy, odstąpienia od niej czy rozwiązania. Kara umowna została bowiem zastrzeżona na wypadek przedterminowego zakończenie umowy zawartej na czas oznaczony przez odbiorcę (jej rozwiązania z przyczyn nieleżących po stronie powoda). Ad casum pozwany jako odbiorca rozwiązał umowę przedterminowo składając oświadczenie o jej wypowiedzeniu i zaprzestał odbioru energii elektrycznej. Jednocześnie wskazano, że zastrzeżenie kary umownej za zwłokę w spełnieniu świadczenia niepieniężnego w postaci ułamka (procentu) wartości świadczenia za każdą jednostkę czasu zwłoki, bez jednoczesnego określenia z góry maksymalnej kwoty takiej kary, nie narusza art. 483 § 1 k.c. Strony umowy korzystają bowiem ze swobody w oznaczeniu sumy stanowiącej karę umowną (art. 353 ^{( 1)} k.c.), przy czym ich ustalenia muszą być na tyle precyzyjne, aby umożliwiały obiektywne oznaczenie kary. Oznaczenie to, jak wskazał Sąd Najwyższy, nie musi polegać na sztywnym określeniu sumy pieniężnej stanowiącej karę umowną, lecz może nastąpić pośrednio przez wskazanie podstaw jej określenia w taki sposób, by zarówno strony umowy, jak i sąd rozpoznający spór między nimi byli w stanie obliczyć wysokość kary umownej. Kara zastrzeżona przez strony procesu w zawartej umowie te wymagania niewątpliwie spełniała. Ad casum należy też podnieść, że ryczałtowo określone odszkodowanie (kara umowna) może być również korzystne dla dłużnika - zna on bowiem maksymalną wysokość swojej ewentualnej odpowiedzialności i z góry, podpisując umowę, może rozważyć swoją zgodę na takie ryzyko.

W świetle przedstawionych powyżej okoliczności, zasadne było zdaniem Sądu Okręgowego roszczenie o zapłatę kwoty 145.107 zł złotych wraz z odsetkami szczegółowo opisanymi w sentencji wyroku. Z powyższych względów orzeczono jak w pkt. 1 sentencji.

Sąd wskazał, że pozwany z ostrożności wniósł o miarkowanie kary umownej wnosząc o jej ustalenie na poziomie 30%. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na treść przepisu art. 484 § 2 k.c. i wskazał, że jednym z kryteriów miarkowania i oceny, czy kara jest rażąco wygórowana jest stosunek pomiędzy wartością kary umownej a wartością całego zobowiązania głównego oraz spełnionym z opóźnieniem świadczeniem dłużnika. Wśród kryteriów dla obniżenia kary umownej wymienić należy znaczny stopień wykonania zobowiązania, a nadto znikomość bądź brak szkody po stronie uprawnionego do naliczenia kary umownej. Sąd podniósł, że wysokość niezmiennej ceny sprzedaży za 1 MWh w okresie trwania porozumienia strony ustaliły na poziomie 534 zł podczas gdy wartość kary umownej nałożonej przez powoda na pozwanego to kwota 100 zł za 1MWh Porównując stosunek powyższych wartości Sąd doszedł do wniosku, że wartość nałożonej przez powoda na pozwanego kary umownej stanowi niespełna 18,7% całego zobowiązania głównego i niewątpliwie z powyższych względów nie może zostać uznana za rażąco wygórowaną. Ponadto zgodnie z art. 484 ust. 1 k.c. kara umowna należy się wierzycielowi bez względu na wysokość poniesionej szkody. Zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 06 listopada 2003r, III CZP 61/03, OSNC 2004/5/69 zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody.

Dlatego zdaniem Sądu I instancji żądanie pozwanego co miarkowania kary z uwagi na brak szkody po stronie powoda było bezzasadne. S ad także wskazał, że w realiach sprawy niniejszej nie sposób jest też przyjąć, iż zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane skoro porozumienie zostało zawarte w dniu 30 listopada 2021 roku zaś pozwany dokonał wypowiedzenia umowy pismem z dnia 28 grudnia 2021 roku.

Ze wszystkich powołanych powyżej względów zarzut pozwanego miarkowania kary umownej w sposób wskazany przez pozwanego okazał się bezzasadny.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany S. S., który zaskarżył wyrok w całości i zarzucił naruszenie:

A.  przepisów postępowania, których naruszenie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1) art. 233 § 1 KPC poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, a w tym zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego polegające w szczególności na pominięciu faktu, że umowa kompleksowa nr (...) z dnia 1 grudnia 2021 r. (dalej jako "Umowa") zawarta została po zawarciu porozumienia dotyczącego indywidulanych warunków z dnia 30 listopada 2021 r. (dalej jako: "Porozumienie"), podczas gdy w Umowie wprost wskazano, że została ona zawarta na czas nieokreślony (§ 2 ust. 1 Umowy), zaś uprzednie zawarcie porozumienia dotyczącego indywidulanych warunków z dnia 30 listopada 2021 r. (dalej jako: "Porozumienie") nie może modyfikować bezpośrednio wiążących postanowień Umowy, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia, że Umowa zawarta była na czas oznaczony, a Powód uprawniony był do nałożenia kary umownej w związku z dokonaniem przez Pozwanego zmiany sprzedawcy energii elektrycznej;

2) art. 228 § 1 i 2 KPC poprzez pominięcie przy rozpoznaniu sprawy faktów powszechnie znanych tj. braku wpływu odbiorców, w tym Pozwanego, na treść umów kompleksowych dotyczących zaopatrzenia w energię elektryczną (w tym Umowy oraz Porozumienia), w tym braku możliwości negocjowania uwzględnionych w tego typu umowach kar zastrzeżonych na rzecz sprzedawcy, podczas gdy powszechnie znany jest fakt, że przedsiębiorstwa energetyczne zawierają umowy kompleksowe na dostawę energii elektrycznej w oparciu o przygotowane przez siebie wzorce i stawiają odbiorców energii wobec wyboru pomiędzy zawarciem umowy w zaproponowanym kształcie lub jej nie zawarciem, a tym samym nie umożliwiają odbiorcom energii elektrycznej negocjowania tych umów, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że Pozwany miał realny wpływ na ukształtowanie warunków Umowy oraz Porozumienia, a tym samym, że kara umowna na wypadek wypowiedzenia Umowy przez Pozwanego lub dokonania przez niego zmiany sprzedawcy została wprowadzona w sposób prawidłowy, w ramach swobody kontraktowej;

3) art. 233 § 1 KPC w zw. z art. 229 KPC i art. 230 KPC w zw. z art. 232 KPC oraz art. 327(1) KPC poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, w tym zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego polegające na uznaniu, że Umowa, Faktury VAT za 3 miesiące oraz niespójne twierdzenia Powoda z jego pism procesowych są wystarczającymi dowodami do ustalenia wysokości kary umownej i uznanie, że Pozwany nie kwestionował wysokości kary z tytułu rozwiązania Umowy, podczas gdy z wyżej wskazanych dokumentów nie można jednoznacznie i bez jakichkolwiek wątpliwości stwierdzić:

- wolumenu zużytej energii elektrycznej - ze względu na brak przedstawienia przez Powoda odczytów z liczników (podstawa do wyliczenia wysokości kary umownej),

- prawidłowości wyliczenia przez Powoda wysokości deklarowanego zużycia energii elektrycznej - poprzez przyjęcie, że okres gwarancji niezmienności ceny w Porozumieniu wynosił 24 miesiące, natomiast wynosił on 36 miesięcy (podstawa do wyliczenia wysokości kary umownej),

- prawidłowości wyliczenia przez Powoda ostatecznej kwoty kary umownej, ponieważ nie przedstawił on dokładnych wyliczeń, z których wynikałaby wysokość naliczonej kary umownej, a Pozwany rzekomo nie zaprzeczył powyższym twierdzeniom Powoda, zaś Sąd I Instancji nie dokonał weryfikacji prawidłowości obliczenia przez Powoda kary umownej, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że kara należna jest w wysokości wskazanej w Pozwie.

Z ostrożności procesowej pozwany wskazał zarzut ewentualny gdyby tut. Sąd uznał, że Umowa została zawarta na czas nieoznaczony, tj. naruszenie:

4) art. 316 § 1 KPC w zw. z art. 4j ust. 3a zd. 2 PE3 przez wydanie wyroku przy uwzględnieniu stanu rzeczy istniejącego w chwili wniesienia pozwu, a nie - stosownie do przywołanego przepisu - w chwili zamknięcia rozprawy, tj. z pominięciem aktualnego brzmienia i braku weryfikacji, czy w związku z wygaśnięciem Umowy przedsiębiorstwo energetyczne poniosło bezpośrednie straty ekonomiczne, a jeśli tak, to w jakiej wysokości, podczas gdy konieczność zbadania wyżej wskazanych kwestii wynika wprost z treści przepisu art. 4j ust. 3a zd. 2 PE, który obowiązywał w dacie wydania wyroku, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że Pozwany może ponosić koszty związane z wypowiedzeniem umowy na czas określony przewyższające bezpośrednie straty ekonomiczne Powoda;

B. przepisów prawa materialnego, tj.:

1) art. art. 65 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2023 r. poz. 1610, dalej jako: "KC") w zw. z § 2 ust. 1 Umowy i pkt 4 Porozumienia poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że Pozwany składając oświadczenie woli o zawarciu w dniu 30 listopada 2021 r. Porozumienia, a następnie Umowy w dniu 1 grudnia 2021 r., działał w celu zawarcia Umowy na czas określony oraz ograniczenia swego prawa do wyboru sprzedawcy energii elektrycznej w okresie wskazanym w Porozumieniu, podczas gdy intencją Pozwanego było zawarcie Umowy na czas nieokreślony, z tym jednak zastrzeżeniem, że w okresie ustalonym z Powodem, a wskazanym w uprzednio zawartym Porozumieniu, obowiązywać miały sztywne, ustalone z Powodem ceny energii elektrycznej, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że wolą obu stron Umowy było zawarcie jej na czas oznaczony oraz ograniczenie realnych możliwości Pozwanego w zakresie zmiany sprzedawcy energii (wbrew normie wynikającej z art. 4j ust. 3 PE);

2) art. 4j ust. 3 PE poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy z materiału dowodowego w sprawie wynika, że strony łączyła Umowa zawarta na czas nieokreślony, podczas gdy zgodnie z art. 4j ust. 3 PE odbiorca końcowy może wypowiedzieć umowę zawartą na czas nieoznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów, co w konsekwencji doprowadziło do nieuzasadnionego obciążenia Powoda karą umowną;

Z ostrożności procesowej pozwany wskazał zarzut ewentualny gdyby tut. Sąd uznał, że Umowa została zawarta na czas nieoznaczony, tj. naruszenie:

3) art. 4j ust. 3a zd. 2 PE w zw. z art. 5 KC poprzez błędną wykładnię i uznanie, że w sytuacji skorzystania przez Pozwanego z prawa do zmiany sprzedawcy, dopuszczalne jest obciążenie go kosztami z tytułu wypowiedzenia Umowy (jako zawartej na czas określony), podczas gdy ustawodawca w 2023 r. wprowadził nowelizację art. 4j ust. 3a zd. 2 PE, w którym wskazał, że jeżeli odbiorcą końcowym energii elektrycznej lub paliw gazowych jest mikroprzedsiębiorca lub mały przedsiębiorca w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim zużywa energię elektryczną lub paliwa gazowe na potrzeby podstawowej działalności, wysokość kosztów i odszkodowań związanych z wypowiedzeniem umowy nie może przekraczać wysokości bezpośrednich strat ekonomicznych'', jakie poniosło przedsiębiorstwo energetyczne w wyniku rozwiązania umowy zawartej na czas oznaczony przez odbiorcę, co oznacza, że ustawodawca wprowadził w 2023 r. powyższe rozwiązanie, aby przedsiębiorstwa energetyczne nie nadużywały swojej pozycji i nie stosowały mechanizmów rażąco niesprawiedliwych dla odbiorców końcowych, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że obciążenie Pozwanego karą umowną nie stanowi nadużycia prawa (tj. Powód nie czyni ze swego prawa użytku, który jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego).

Niezależnie od powyższego pozwany wskazał na kolejny zarzut naruszenia prawa materialnego:

4) art. 483 § 1 KC i art. 484 § 1 KC w zw. z art. 65 § 2 KC w zw. z pkt. 3 ppkt 7 Porozumienia poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że wprowadzona kara umowna jest zgodna z przepisami prawa powszechnie obowiązującymi oraz że w Porozumieniu i Umowie prawidłowo określono sposób jej naliczania, podczas gdy sposób wyliczenia kary umownej wskazany w Porozumieniu nie jest precyzyjny i klarowny, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że konstrukcja wprowadzonej kary umownej jest prawidłowa, a w rezultacie zasadne było obciążenie Pozwanego przedmiotową karą.

Z ostrożności procesowej pozwany wskazał zarzut ewentualny gdyby tut. Sąd uznał, że wprowadzona kara umowna została wprowadzona zgodnie z prawem powszechnie obowiązującym, tj. naruszenie:

5) art. 484 § 2 KC poprzez błędną wykładnię i uznanie, że nie zachodzą żadne podstawy do dokonania miarkowania przez Sąd I instancji kary umownej, zaś:

- zastrzeżona kara umowna nie jest rażąco wygórowana,

- Pozwany zgodził się na przyjęcie rozszerzonego zakresu odpowiedzialności,

- może zostać nałożona bez jakiejkolwiek szkody poniesionej przez Powoda, podczas gdy w niniejszej sprawie wystąpiły okoliczności przemawiające za koniecznością dokonania miarkowania nałożonej kary umownej, w szczególności ze względu na fakt, że:

- Powód nie poniósł żadnej szkody związanej z rozwiązaniem Umowy, wręcz przeciwnie uzyskał dodatkową korzyść (sprzedaż danej energii innym odbiorcom),

- nałożona kara umowna jest rażąco wygórowana, zaś Sąd I instancji nie może wyłącznie ograniczyć się do procentowego porównania kwot, ale musi wziąć pod uwagę całość sytuacji Pozwanego (w tym uiszczenie opłat związanych z zakupem energii elektrycznej od innego dostawcy, termin zawarcia Umowy, oraz moment zmiany sprzedawcy),

- Pozwany w praktyce nie posiadał możliwości odmówienia przyjęcia rozszerzonej odpowiedzialności względem Powoda, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego przyjęcia, że nie zaszły okoliczności do dokonania miarkowania nałożonej kary umownej.

Mając na uwadze podniesione zarzuty pozwany wniósł o: zmianę zaskarżonego wyroku w całości, tj. poprzez oddalenie w całości powództwa Powoda; zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz o zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego, o ile wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa jest uzasadniona, w szczególności uzasadnione są zarzuty zawarte w punktach A.1 i B.1-3 apelacji.

Sąd Apelacyjny podziela i uznaje za swoje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, ponieważ ustalenia te znajdują oparcie w zebranym materiale dowodowym. Ustalenia te są bezsporne. Weryfikacji wymaga jedynie nazwa powoda jako strony umowy, która brzmi (...) S.A., podczas gdy Sąd Okręgowy pomyłkowo posługiwał się nazwą (...). Ponadto należy uzupełnić ustalenia Sądu Okręgowego o wskazanie brzmienia punktu 4 Porozumienia z dnia 30 listopada 2021 roku: „W przypadku umów zawartych na czas nieokreślony, w okresie obowiązywania niniejszego porozumienia, umowy, do których zawarte jest porozumienie, przekształcają się w umowy zawarte na czas określony. Po upływie okresu obowiązywania niniejszego porozumienia, umowy, o których mowa w zdaniu pierwszym, przekształcają się na czas nieokreślony, chyba, że zostanie zawarte kolejne porozumienie” (k. 17v).

Postanowienie to jest istotne, jako że obok § 2 ust. 1 umowy (przewidującego, że umowa jest zawarta na czas nieokreślony) stanowi podstawę do oceny charakteru umowy, jako zawartej na czas oznaczony lub nieoznaczony, mającego wpływ na dopuszczalność obciążenia odbiorcy karą umowną za wypowiedzenie umowy. Sąd Okręgowy pominął całkowicie analizę tej kwestii wskazując w ustaleniach faktycznych że umowa była zawarta na czas nieokreślony, zaś w rozważaniach przyjmując oznaczony czas trwania umowy. Można dodać, że także strona pozwana nie odniosła się w ogóle w odpowiedzi na apelację do tej okoliczności.

Natomiast zgodnie z art. 4j prawa energetycznego z 10 kwietnia 1997 roku (w brzmieniu z czasu obowiązywania umowy stron):

1. Odbiorca paliw gazowych lub energii ma prawo zakupu tych paliw lub energii od wybranego przez siebie sprzedawcy.

2. Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii stosując obiektywne i przejrzyste zasady zapewniające równe traktowanie użytkowników systemu, umożliwia odbiorcy paliw gazowych lub energii przyłączonemu do jego sieci zmianę sprzedawcy paliw gazowych lub energii, na warunkach i w trybie określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 1 lub 3.

3. Odbiorca końcowy może wypowiedzieć umowę zawartą na czas nieoznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów, składając do przedsiębiorstwa energetycznego pisemne oświadczenie. Odbiorca, który wypowiada umowę, jest obowiązany pokryć należności za pobrane paliwo gazowe lub energię oraz świadczone usługi przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii.

3a. Odbiorca końcowy może wypowiedzieć umowę zawartą na czas oznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów i odszkodowań innych niż wynikające z treści umowy, składając do przedsiębiorstwa energetycznego pisemne oświadczenie.

Unormowania te przewidują prawo odbiorcy energii do wyboru sprzedawcy, prawo do wypowiedzenia umowy sprzedaży energii oraz konsekwencje wypowiedzenia umowy, które są uzależnione właśnie od tego czy mamy do czynienia z umową zawartą na czas nieoznaczony, czy na czas oznaczony. W pierwszym przypadku obowiązuje zasada rozwiązania umowy bez obciążania odbiorcy dodatkowymi kosztami, w drugim dopuszczalne jest wprowadzenie w umowie określonych kosztów lub odszkodowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego trafnie podnosi strona pozwana, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z umową zawartą na czas nieoznaczony. W tym miejscu należy jedynie wskazać, że treść dokumentu umowy i porozumienia należy analizować łącznie, jako, że stanowiły składowe jednej czynności prawnej - jednej umowy, jak też, że brak jest danych żeby strony inaczej rozumiały zapisy umowy niż zostało to zawarte w ich literalnym brzmieniu (art. 65 § 2 k.c.).

Różnica pomiędzy umowami zawartą na czas oznaczony a na czas nieoznaczony polega na tym, że umowa zawarta na czas oznaczony kończy się – wygasa z upływem wskazanego w umowie terminu, zaś umowa zawarta na czas nieoznaczony trwa dopóki choć jedna ze stron nie złoży oświadczenia o jej zakończeniu (wypowiedzenie, odstąpienie, itp.). Dopiero wówczas skończy się stosunek o nieoznaczonym czasie trwania. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszym przypadku.

W § 2 ust. 1 umowy wskazano, że umowa zawarta jest na czas nieokreślony (k.9). Wprawdzie w przytoczonym powyżej punkcie 4 porozumienia pojawia się stwierdzenie, że w okresie trwania porozumienia (czyli od 1.01.2022 do 31.12.2024 roku) umowa przekształca się w umowę zawartą na czas określony, ale faktycznie umowa nie wygasała z upływem tego terminu, a ponownie przekształcała się w umowę na czas nieokreślony, co wprost wynika z punktu 4 porozumienia. Skoro po upływie wskazanego terminu umowa miała trwać dalej bez oznaczenia końcowego terminu, to tym samym był to stosunek prawny o nieoznaczonym czasie trwania, w którym niedopuszczalne jest obciążenie odbiorcy jakimikolwiek kosztami za wypowiedzenie umowy (art. 4j ust. 3 prawa energetycznego).

Natomiast w ocenie Sądu Apelacyjnego zastosowana w punkcie 4 porozumienia konstrukcja przekształcająca umowę tymczasowo w umowę zawartą na czas oznaczony stwarzała jedynie fikcję takiego charakteru umowy i miała na celu obejście powyższego zakazu (art. 58 § 1 k.c.).

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c.: czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

Powyższe czyni zapis punktu 3 podpunkt 7 porozumienia wprowadzający karę umowną za rozwiązanie umowy w celu zmiany sprzedawcy energii nieważnym, jako że pozostaje to w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi art. 4 j ust. 1 i 3 prawa energetycznego.

Natomiast analiza czy bez tych postanowień strony w ogóle zawarłyby porozumienie lub nawet umowę (ar. 58 § 3 k.c.) jest zbędna dla rozstrzygnięcia. Należy jedynie dodać, że to, iż w określonym czasie miałyby obowiązywać uzgodnione warunki (np. sztywne ceny) nie zmienia faktu, że była to w istocie umowa zawarta na czas nieoznaczony, a art. 4 ust. 3 prawa energetycznego nie wprowadza żadnych odstępstw od możliwości „bezkosztowego” wypowiedzenia takiej umowy przez odbiorcę.

W konsekwencji strona powodowa nie była uprawniona do nałożenia na pozwanego kary umownej (surogatu odszkodowania) w związku z dokonaniem przez niego zmiany sprzedawcy energii elektrycznej.

Dlatego też na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.

Z uwagi na powyższe zbędne jest odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji.

Konsekwencją merytorycznej zmiany rozstrzygnięcia jest zmiana także rozstrzygnięcia z punktu 2 zaskarżonego wyroku i obciążenie powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego w kwocie 5417 zł (wynagrodzenia pełnomocnika i opłaty od pełnomocnictwa).

Z uwagi na uwzględnienie apelacji pozwanego w całości na mocy art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zasądził od powoda jako strony przegrywającej postępowanie apelacyjne na rzecz pozwanego koszty tego postepowania w kwocie 11306 zł (7256 zł opłaty od apelacji i 4050 zł wynagrodzenia pełnomocnika).