Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2023 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wioletta Sychniak

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2023 roku w Łodzi

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa K. W.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od K. W. na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

3.  nakazuje pobrać od K. W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi kwotę 2866,96 zł (dwa tysiące osiemset sześćdziesiąt sześć złotych i dziewięćdziesiąt sześć groszy) na pokrycie koszów postępowania tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa.

Sygn. akt I C 1067/22

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym 30 lipca 2018 roku K. W. wniósł o zasądzenie od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. kwoty 22 626 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

27 sierpnia 2002 r. Powód z żoną nabył nieruchomość objętą księgą wieczystą (...). Przez działkę nr (...), na całej jej szerokości, przeprowadzony jest gazociąg wysokiego ciśnienia Ø (...) stanowiący własność (...) sp. z o.o., która nie ma żadnego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości. Roszczenie objęte niniejszym pozwem stanowi wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości na podstawie art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. i obejmuje okres od 1 sierpnia 2008 roku do 1 sierpnia 2011 roku.

/pozew k. 3 – 8/

W odpowiedzi na pozew (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie kosztów procesu.

Pozwana przyznała, że jest właścicielem gazociągu wysokiego ciśnienia (...), wybudowanego na działce Powoda w ramach gazociągu wysokiego ciśnienia (...) R. – P.. Jednak powództwo o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest niezasadne, ponieważ Pozwana jest posiadaczem w dobrej wierze. Nadto Pozwana zgłosiła zarzut zasiedzenia na nieruchomości strony powodowej prawa odpowiadającego treścią obecnej służebności przesyłu. Powoływała się na korzystne rozstrzygnięcia, uzyskane w innych sprawach, dotyczących tego samego gazociągu na innych jego odcinkach.

Pozwana twierdziła nadto, że przez nieruchomość Powoda biegnie jeden gazociąg wysokiego ciśnienia (...) relacji P. – R.. Dodatkowo zgłosiła zarzut przedawnienia oparty na aktualnym brzmieniu przepisu art. 118 k.c.

/odpowiedź na pozew k. 62-66, pisma przygotowawcze k. 110-111, 249-250, 260/

Powód nie uznał zarzutu zasiedzenia na jego nieruchomości prawa odpowiadającego treścią obecnej służebności przesyłu. Popierał powództwo w niezmienionej formie. Podkreślił, że Pozwana prowadzi negocjacje dotyczące budowy nowej linii gazociągu pokrywającej się z urządzeniami stanowiącymi przedmiot sporu w niniejszej sprawie. Nadto podkreślił, że przedstawione przez stronę przeciwną orzeczenia dotyczą gazociągu wysokiego ciśnienia Ø (...), a nie objętego powództwem gazociągu ciśnienia Ø (...). Powód obstawał, że przez jego nieruchomość biegnie gazociąg Ø (...). Podniósł, że nie ma informacji, aby na jego działce znajdował się gazociąg Ø (...), a nawet jeżeli taki istnieje, to nie jest to przedmiotem sprawy.

/pisma przygotowawcze k. 94-99, 123-126, 253-254,

głos do protokołu k. 239-244, 266-268/

Wyrokiem z 9 listopada 2020 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi oddalił powództwo, rozstrzygnął o kosztach procesu i o kosztach sądowych.

Wyrokiem z 8 czerwca 2022 roku, wydanym na skutek apelacji Powoda, Sąd Okręgowy w Łodzi uchylił powyższy wyrok i przekazał sprawę tutejszemu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd II instancji, podzielając ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmując je za własne, uznał za uzasadniony zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 187 § pkt 1 k.p.c. Według Sądu II instancji oś sporu stanowi de facto zagadnienie, czy w ramach podstawy faktycznej, sformułowanej w pozwie, istotnym dla dowiedzenia zasadności żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu, w świetle prawa materialnego (art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c.) jest precyzyjne określenie parametrów, w tym średnicy biegnącego przez nieruchomość Powoda gazociągu wysokiego ciśnienia, czy też ustalenie faktu korzystania przez właściciela tego urządzenia (Pozwanego) z części cudzej nieruchomości w sposób ograniczający jej posiadanie na określonym obszarze w strefie ochronnej. W ocenie Sądu rozpoznającego apelację, Sąd Rejonowy wadliwie przyjął, że podstawą prawną powództwa jest znajdowanie się na nieruchomości Powoda konkretnego urządzenia przesyłowego, a nie jak to wynika z treści pozwu, że żądanie dotyczy korzystania z nieruchomości Powoda bez podstawy prawnej. Przez nieruchomość Powoda biegnie gazociąg wysokiego ciśnienia i nie ulega wątpliwości, że Pozwany jest jego właścicielem. Pozwany nie był w stanie wypowiedzieć się jednoznacznie, jakie parametry to urządzenie przesyłowe posiada. Nieuprawione jest oczekiwanie od Powoda jednoznacznego wykazania danych gazociągu. W konsekwencji nie można postawić mu zarzutu nieudowodnienia okoliczności, z których wywodzi skutki prawne. Ocena zasadności roszczenia Powoda wymaga jednak rozpoznania podniesionego zarzutu zasiedzenia prawa odpowiadającego treścią służebności przesyłu.

/wyrok SR k. 435, apelacja k. 447-457, wyrok SO z uzasadnieniem k. 487-491/

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy przez Sąd Rejonowy, Powód podtrzymał w całości stanowisko w sprawie, wyrażone w pozwie i dalszych pismach składanych w toku postępowania. Nie zgłosił nowych wniosków dowodowych. Odnosząc się do zgłoszonego przez Pozwanego zarzutu zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu argumentował, że nie został zawnioskowany dowód z decyzji wywłaszczeniowej, wydanej na rzecz poprzednika prawnego Pozwanej, która miała stanowić tytuł prawny inwestora do nieruchomości i była podstawą przekazania prawa do użytkowania gruntu lub innego prawa rzeczowego, na podstawie którego przysługuje uprawnionemu tytuł prawny do posiadania. Zgodnie z informacjami udzielanymi przez świadka K. oraz (...) sp. z o.o. przez działki Powoda przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia (...) nie zaś (...) jak wynika to z dokumentów. Oznacza to, że pomimo korzystania przez Pozwaną z nieruchomości Powoda w zakresie obsługi gazociągu wysokiego ciśnienia DN (...), jedyne dokumenty jakie załącza i posiada Pozwana, dotyczą gazociągu wysokiego ciśnienia (...) Powód wywodził, że nie zostały udowodnione przesłanki zasiedzenia, bo nie da się ocenić chwili wejścia w posiadanie gazociągu przez poprzedników prawnych Pozwanej w kontekście dobrej lub złej wiary, czy dokładnego czasu, w jakim gazociąg miałby być posiadany. Pozwana nie dowodzi przedmiotu posiadania i tego, na czym ono miałoby polegać.

/pisma przygotowawcze k. 508-513, 523/

Pozwana niezmiennie wnosiła o oddalenie powództwa. Podniosła, że dokonała inwentaryzacji geodezyjnej gazociągu. Potwierdza ona, że przez nieruchomość Powoda przebiega gazociąg o średnicy (...), a nie jak twierdzi Powód – (...)

/pisma przygotowawcze k. 503-504, 517/

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. i E. małżonkowie W. kupili w dniu 27 sierpnia 2002 roku od R. T. zabudowaną nieruchomość, położoną w K. przy ul. (...), składającą się z dwóch działek ziemi o nr (...) i nr (...) o łącznej powierzchni (...) ha. Nabycia dokonali do wspólności majątkowej małżeńskiej, na potrzeby prowadzonej przez K. W. działalności gospodarczej.

Dla nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta (...). W dziale III księgi wieczystej nie ma żadnych wpisów. Zgodnie z wypisem z rejestru gruntów z dnia 4.07.2016 r., nieruchomość składa się z dwóch działek ewidencyjnych: nr (...) przy ul. (...) i nr (...) przy ul. (...).

Zmian w oznaczeniu nieruchomości nie ujawniono w księdze wieczystej, nieruchomość oznaczona jest nadal jako działka nr (...).

/umowa sprzedaży k. 12-14, odpis zwykły księgi wieczystej k. 15-18,

wypis z rejestru gruntów k. 19/

Zgodnie z zapisami w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Gminy K., działka ewidencyjna nr (...) położona jest w terenie 2.P.29 – tereny obiektów produkcyjnych, składów, magazynów z istniejącym gazociągiem wysokiego ciśnienia Ø (...) i Ø (...) wraz ze strefą ochronną, istniejącą linią wysokiego napięcia 110 kV wraz ze strefą ochronną i linią wysokiego napięcia 220kV wraz ze strefą ochronną.

W ustaleniach dotyczących obsługi w zakresie infrastruktury technicznej (rozdział 6) zapisano, że w zakresie zaopatrzenia w gaz ustala się, że magistralne elementy sieci gazowej ze względów eksploatacyjnych i bezpieczeństwa wymagają strefy ochronnej, szczególnie dotyczy to gazociągu wysokiego ciśnienia Ø (...).

/wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego k. 22-30/

Na nieruchomości Powoda jest posadowiony gazociąg (...); przecina ją w części znajdującej się za zabudowaniami , na tyłach nieruchomości. Gazociąg został wybudowany w latach 1966 – 1968. Gazociąg cały czas jest w eksploatacji. W odniesieniu do niego dokonywane są przez pracowników Pozwanego czynności kontrolne, polegające na kontroli jego przebiegu i trasy, posadowienia, głębokości i oznakowania trasy. Na trasie gazociągu ustawiane są słupki co kilkaset metrów, oznaczane są przeszkody. Obchód wykonywany jest 4 razy w roku. Zakłada się niezbędny pas eksploatacyjny po 3 metry z każdej strony gazociągu. Na odcinku gazociągu przebiegającym przez działkę Powoda, w ciągu ostatnich kilkunastu lat nie było większych remontów ani przebudowy.

/zeznania świadka K. K. (3) k. 236v i 238 [00:07:04- 00:17:55],

kopia mapy zasadniczej k. 519-521, wykaz współrzędnych k. 518/

W 1964 roku, na zlecenie (...) Fabryki (...) w P., został opracowany wstępny projekt gazociągu magistralnego wysokiego ciśnienia na trasie R. – P.. W zakres opracowania wchodził odcinek magistralny gazociągu Ø (...) mm wysokiego ciśnienia podłączony do istniejącego gazociągu Ø (...) P. - Ł. w punkcie położonym na południe od R., doprowadzający gaz koksowniczy do P.. W założeniach projektu gazociąg Ø (...) miał zostać podłączony do istniejącej magistrali P. – Ł. w punkcie położonym na południowy zachód od R..

Ten projekt został zatwierdzony decyzją z (...) roku nr (...) Zgodnie z pismem Zjednoczenia (...) z (...) r., inwestycja miała być wykonana na koszt (...) Fabryki (...) w P. w 1965 roku.

O przystąpieniu do realizacji inwestycji, pismem z kwietnia 1966 roku, byli zawiadamiani właściciele prywatnych nieruchomości, położonych w W., K. i we wsi D.. Inwestor po zatwierdzeniu lokalizacji inwestycji budowy gazociągu zwracał się do użytkowników gruntów z informacją, że przez te gruntu przebiegać będzie gazociąg oraz z prośbą o wyrażenie zgody na przejście z gazociągiem przez teren. Wskazano zakres czasowy budowy - 1 miesiąc i pas zajęcia - szerokość około 20 m. Pismo to nie zawiera jakichkolwiek odwołań od decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości.

W terenie trasa gazociągu miała zostać oznaczona słupkami granitowymi przez przedsiębiorstwo miernicze.

/projekt k. 67-73 z uwagami k. 76-79, decyzja k. 74,

zaświadczenie lokalizacji szczegółowej k. 74v, pismo (...) k. 75v,

kosztorys k. 80, pismo z wykazem właścicieli k. 81-83,

szkic sytuacyjny k. 84-87/

Gazociąg znajdował się kolejno w zarządzie:

1)  Zakładów (...), które uczestniczyły w procesie inwestycyjnym,

2)  od 1982 r. - (...), utworzonego w wyniku połączenia jednostek organizacyjnych, m.in. (...) Zakładów (...) w (...) W.,

3)  od 1996 r. (...) Spółki Akcyjnej Skarbu Państwa (...) S.A. w W.,

4)  od 01 stycznia 2003 r. - (...) Sp. z o.o. w W.,

5)  od 01 lipca 2013 r. - (...) sp. z o.o., która w dniu 11 września 2013 r. przekształciła się w (...) sp. z o.o. w W..

Zarządzeniem nr 56 Ministra Górnictwa i Energetyki z 1 sierpnia 1982 r. utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą (...) przez połączenie szeregu przedsiębiorstw państwowych, m.in. (...) Zakładów (...) w (...) W.. Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 września 1996 r. przekształcono przedsiębiorstwo państwowe (...) w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa. W dniu 31 grudnia 2002 roku pomiędzy (...) SA w (...) sp. z o.o. w W. została zawarta umowa, na podstawie której (...) SA przeniósł z dniem 1 stycznia 2003 roku na rzecz (...) sp. z o.o., na pokrycie udziałów, wkład niepieniężny w postaci składników majątkowych, stanowiących zorganizowane części (...) SA w rozumieniu 55 ¹ k.c.

Z dniem 1 lipca 2013 roku, w wyniku konsolidacji spółek dystrybucyjnych, w trybie art. 492 ksh, powstała (...) sp. z o.o., będąca następcą prawnym konsolidowanych spółek i działająca obecnie pod firmą (...) sp. z o.o. w T. (poprzednio w W.).

Przed Sądem Rejonowym w Pabianicach toczyły się postępowania, inicjowane wnioskami właścicieli nieruchomości, przez które przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia (...) o ustanowienie służebności przesyłu na rzecz (...) spółki z o.o. w W.. Sprawy zakończyły się oddaleniem wniosków z powodu uwzględnienia zarzutów zasiedzenia służebności o treści służebności przesyłu, podnoszonych przez Spółkę.

/bezsporne, kopie orzeczeń i uzasadnień k. 112-120, 224-235, 505-506/

W 2016 roku mieszkańcy gmin na terenie województwa (...), m.in. gminy K., zostali poinformowani o zamierzeniu budowlanym „Przebudowa sieci gazowej w ramach obwodnicy Ł.”, którego inwestorem jest (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w T.. Przedsięwzięcie to jest inwestycją celu publicznego, polegającą na budowie nowego gazociągu wysokiego ciśnienia o średnicy (...) odcinku od węzła R. do (...) Ł. ul. (...) wraz z niezbędną infrastrukturą. Trasa gazociągu w przeważającej części ma przebiegać wzdłuż istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia w strefie istniejącego gazociągu.

/kopia mapy opiniodawczej k. 100-101, wzór oświadczenia k. 102,

informator dla mieszkańców k. 103/

W „Strategii (...) do 2020 roku” zapisano m.in., że „w okresie perspektywicznym głównym źródłem ciepła w gminie będzie gaz ziemny wysokometanowy. Zaopatrzenie to będzie pochodzić z wybudowanego w 1998 roku gazociągu wysokiego ciśnienia DN (...) relacji P. – S. wraz ze stacją redukcyjno – pomiarową w W. (…)”. Natomiast w „Zmianie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowywania przestrzennego Gminy K.” stanowiącej załącznik nr 1 do Uchwały nr LXXII/506/10 Rady Gminy K. z 9.11.2010 r. odnotowano : „Magistralne elementy sieci gazowej ze względów eksploatacyjnych i bezpieczeństwa wymagają strefy ochronnej, szczególnie dotyczy to gazociągu wysokiego ciśnienia Ø (...) mm.”

/Strategia (...) do 2020 r. – załącznik nr 1 k. 269-316,

załącznik nr 1 do Uchwały nr LXXII/506/10 Rady Gminy K. k. 317-413/

Pismem z 30.01.2017 r. pełnomocnik K. W. zwrócił się do (...) sp. z o.o. w W. o zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu i o ustalenie odszkodowania. W odpowiedzi Spółka poinformowała, że nie jest właścicielem jakichkolwiek urządzeń usytuowanych na nieruchomości Powoda. Działalnością w zakresie obrotu paliwami gazowymi i dystrybucją zajmuje się odrębny podmiot, tj. (...) sp. z o.o. w W.. /wezwanie k. 31-32, odpowiedź (...) k. 33-34/

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości Powoda w związku z usytuowaniem na niej gazociągu wysokiego ciśnienia DN (...) wynosi:

- w 2008 roku: miesięcznie - 569 zł; za okres 5 miesięcy 2008 r. – 2845 złotych,

- w 2009 roku: miesięcznie - 569 zł; za okres 12 miesięcy 2009 r. – 6828 złotych,

- w 2010 roku: miesięcznie - 519 zł; za okres 12 miesięcy 2010 r. – 6228 złotych,

- w 2011 roku: miesięcznie - 519 zł; za okres 7 miesięcy 2011 r. – 3633 złotych.

Spadek wartości nieruchomości w powyższym okresie wyniósł 5145 złotych.

/opinia biegłego T. C. k. 138-207/

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Podstawą prawną roszczenia Powoda są przepisy art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. Stanowią one o obowiązku samoistnego posiadacza rzeczy w złej wierze wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, za jej zużycie, pogorszenie lub utratę z wyłączeniem sytuacji, gdy pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy oraz o obowiązku zwrotu pobranych pożytków, których nie zużył i zwrocie wartości tych, które zużył.

Roszczenia uzupełniające, o których mowa we wskazanych wyżej przepisach, kierowane są przede wszystkim do posiadacza rzeczy w złej wierze, a w pewnych okolicznościach, również do posiadacza rzeczy w dobrej wierze. Zasadność tych roszczeń, tak co do zasady, jak i wysokości, stosownie do art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., obowiązany jest udowodnić powód.

W realiach niniejszej sprawy pozwana Spółka nie uznała powództwa w żadnej części, ani co do zasady, ani tym bardziej – co do wysokości. Przy tym Pozwana przyznała, że na nieruchomości stanowiącej własność Powoda znajduje się odcinek gazociągu wysokiego ciśnienia (...) oraz, że to urządzenie przesyłowe stanowi jej własność. Zarzuciła jednak, że nie korzysta z nieruchomości Powoda bez tytułu prawnego, ponieważ przysługuje jej służebność o treści służebności przesyłu, nabyta w drodze zasiedzenia. Sąd Okręgowy w Łodzi uchylając wyrok oddalający powództwa, wydany w niniejszej sprawie 9 listopada 2020 roku nakazał zbadanie zasadności tego zarzutu.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych od wielu lat prezentowana jest ugruntowana linia orzecznicza, zgodnie z którą, w okresie przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego z dniem 3 sierpnia 2008 r., instytucji służebności przesyłu, dopuszczalne było nabycie przez przedsiębiorstwo przesyłowe w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, zaś okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Jeżeli przedsiębiorstwo przesyłowe i jego poprzednicy faktycznie korzystali z trwałego i widocznego urządzenia na cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu przez okres czasu wystarczający, zgodnie z obowiązującym prawem, dla stwierdzenia zasiedzenia służebności, to odpowiednio: jeśli termin zasiedzenia upłynął przed 3 sierpnia 2008 r., skutkiem było nabycie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu; jeśli termin zasiedzenia upłynął po 3 sierpnia 2008 r. - nabycie służebności przesyłu.

Za utrwalony w judykaturze należy również uznać podgląd, zgodnie z którym właścicielowi nieruchomości, którego prawo własności zostało ograniczone wskutek nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią przesyłu przez jej posiadacza, nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie ze służebności za okres po dniu zasiedzenia. Ustanowienie służebności w drodze umowy lub orzeczenia sądowego następuje za wynagrodzeniem. Natomiast nabycie służebności przez zasiedzenie jest konsekwencją upływu czasu, określonego stanu stosunków faktycznych na nieruchomościach władnącej i obciążonej oraz zaniechania dochodzenia roszczeń przysługujących właścicielowi nieruchomości, która staje się obciążoną przeciwko właścicielowi nieruchomości, która staje się władnącą, pozwalających mu uzyskać ochronę jego prawa własności przed działaniami prowadzącymi do zasiedzenia i ewentualnie wyrównać będący ich wynikiem uszczerbek w jego majątku. Przepisy nie przyznają właścicielowi nieruchomości obciążonej roszczenia o wynagrodzenie uszczerbku majątkowego, doznanego w związku z powstaniem obciążenia jego nieruchomości przez zasiedzenie. Za przyznaniem właścicielowi nieruchomości obciążonej takiego roszczenia nie jest wystarczającym argumentem samodzielny charakter roszczeń uzupełniających. Samodzielny charakter roszczeń uzupełniających nie może przeważyć, ani nad celami i skutkami zasiedzenia, nad zasadą nieodpłatności nabycia praw przez zasiedzenie (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2014 r., IV CNP 28/13, LEX nr 1441192; postanowienie Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2013 r., II CSK 2/13, LEX nr 3386122; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8 stycznia 2019 r., I ACa 291/18, LEX nr 2693435). W konsekwencji ustalenie, że pozwanemu przedsiębiorstwu przesyłowemu przysługuje na nieruchomości stanowiącej własność strony powodowej służebność odpowiadająca swą treścią służebności przesyłu, nabyta wcześniej niż okres objęty pozwem, prowadzi do oddalenia powództwa.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i dokonane na tej podstawie ustalenia faktyczne prowadzą do wniosku, że podniesiony przez pozwaną Spółkę zarzut zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu jest trafny. Pozwana zgłosiła w niniejszej sprawie twierdzenia wskazujące na to, że doszło do zasiedzenia służebności odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu w odniesieniu do nieruchomości Powoda i przedstawiła dowody wystarczające do udowodnienia swoich twierdzeń.

Powód kwestionował, aby na podstawie dokumentów przedstawionych przez Pozwaną, możliwe było ustalenie momentu wejścia w posiadanie, określenie dobrej lub złej wiary posiadacza służebności. Przypomnieć należy, że dokumenty przedłożone przez stronę pozwaną pochodzą z połowy lat 60-tych, a ich treść odnosi się do etapu planowania inwestycji i nie wynika z nich bezpośrednio, w jakim dokładnie roku, miesiącu czy dniu inwestycja ta została zakończona, a gazociąg przebiegający przez przedmiotową nieruchomość został objęty w posiadanie przez przedsiębiorcę przesyłowego. Jednak dla uwzględnienia zarzutu zasiedzenia służebności nie ma pierwszoplanowego znaczenia dokładna data rozpoczęcia biegu zasiedzenia, a jedynie to, by w okolicznościach sprawy możliwe było stwierdzenie, że termin ten upłynął. Konieczne jest jedynie ustalenie, że okres nieprzerwanego posiadania służebności, jaki ustawa wiąże z wejściem we władanie przez posiadacza w złej wierze, upłynął przed wszczęciem niniejszego postępowania. Takie ustalenie prowadzi bowiem do skutku oczekiwanego przez Pozwaną – oddalenia powództwa z przyczyn omówionych wyżej.

Można postawić tezę, że w drodze domniemania faktycznego możliwe jest ustalenie, że skoro w 1964 r. opracowany został projekt inwestycji i jej kosztorys, a 28 kwietnia 1966 r. wystosowano do właścicieli nieruchomości, przez które gazociąg miał przebiegać, prośbę o wyrażenie zgody na czasowe zajęcie pasa gruntu, informując o rozpoczęciu robót po upływie 14 dni, to w istocie inwestycja polegająca na przeprowadzeniu gazociągu została zrealizowana do końca 1966 r. Tezę tę wzmacnia okoliczność, że w piśmie Zjednoczenia (...) z 10 września 1964 r. przewidywano dostarczenie gazu koksowniczego dla (...) Fabryki (...) już w roku 1966 (k. 75v). Fakt ukończenia inwestycji w 1966 roku potwierdzają również zeznania świadka K. K. (3). Świadek podawał datę budowy na lata 1966 – 1968. Przyjmując wynikającą stąd najpóźniejszą datę 1968 roku (końca tego roku z uwagi na brak danych pozwalających na ustalenia dokładniejsze), do zasiedzenia służebności o treści służebności przesyłu doszło z końcem 1988 roku. Zastosowanie mają bowiem terminy zasiedzenia określone w art. 172 k.c. w związku z art. 292 zd. II k.c. w brzmieniu obowiązującym do 30 września 1990 roku, tj. 10 lat w przypadku posiadania samoistnego trwałego i widocznego urządzenia, służącego do wykonywania służebności w dobrej wierze i 20 lat w przypadku uzyskania posiadania w złej wierze.

Należy zgodzić się z Powodem, że Pozwana nie udowodniła, aby przedsiębiorstwo przesyłowe weszło w posiadanie służebności w dobrej wierze. Przedstawione dokumenty nie wskazują, aby przed rozpoczęciem procesu inwestycyjnego inwestor lub Zakłady (...), realizujące budowę gazociągu, przed wejściem na nieruchomości prywatne uzyskały do tego odpowiednie tytuły, albo zgodę właścicieli. Ma to jednak tylko takie znaczenie, że wyklucza przyjęcie dobrej wiary posiadacza służebności; nie wyklucza jej nabycia przez zasiedzenie.

Inwestycja polegająca na budowie gazociągu wysokiego ciśnienia (...) na trasie R. – P. miała na celu zaopatrzenie w gaz koksowniczy przedsiębiorstwa państwowego (...) i realizowana była przez przedsiębiorstwo państwowe Zakłady (...).

Wypada zauważyć, że Skarb Państwa ma szczególny status. Jest podmiotem abstrakcyjnym o statusie państwowej osoby prawnej. Przed transformacją ustrojową w Polsce prowadził działalność gospodarczą za pośrednictwem przedsiębiorstw państwowych, którym przekazywał majątek państwowy w zarząd i użytkowanie. Od momentu wybudowania gazociąg (...) stanowił własność Skarbu Państwa. To także państwo, działając przez poszczególne państwowe przedsiębiorstwa przesyłowe, prowadziło działalność związaną z przesyłem gazu oraz eksploatację gazociągu. Zatem zarówno własność urządzeń, jak i ich eksploatacja, pozostawały w gestii jednego podmiotu – Skarbu Państwa, stosownie do nieobowiązującego już art. 128 k.c. wyrażającego zasadę jednolitego funduszu własności państwowej. Kwestią wtórną i nie mającą znaczenia dla rozstrzygnięcia zarzutu zasiedzenia jest zatem oznaczenie, wskazanie konkretnego zakładu energetycznego, który w imieniu Państwa prowadził eksploatację przedmiotowej linii. Własność urządzeń przesyłowych oraz wiązana z nią służebność gruntowa o treści odpowiadającej służebności przesyłu pozostawała bowiem niezmiennie przy Skarbie Państwa. Przedsiębiorstwa państwowe nie były wyposażone w odrębną od państwa osobowość prawną, a zatem wszystkie wykonywane przez nie uprawnienia musiały przysługiwać Państwu.

W niniejszej sprawie poza sporem pozostawały okoliczności podniesione w odpowiedzi na pozew, a dotyczące przekształceń kolejnych przedsiębiorstw, które wykonywały posiadanie w zakresie służebności. Jak wynika wprost z treści pisma Powoda złożonego 1 marca 2019 roku (k. 94-99), Powód nie kwestionuje, by kolejne podmioty, wymienione przez Pozwaną, wykonywały władztwo faktyczne za Skarb Państwa w majątku stanowiącym jego niepodzielną część. Powód kwestionował, aby doszło do przeniesienia posiadania, którego (w przekonaniu Powoda) nie należy utożsamiać z automatycznym przejęciem mienia Skarbu Państwa przez konkretne przedsiębiorstwo państwowe. Według Powoda, datę początkową można ustalić najwyżej od 1996 roku (powstania (...) Spółki Akcyjnej Skarbu Państwa (...) S.A. w W.) i nie może zostać doliczony do tego posiadania okres posiadania przez Skarb Państwa.

W ocenie Sądu stanowisko Powoda jest błędne.

Do zasiedzenia służebności stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu nieruchomości przez zasiedzenie (art. 292 zd. II k.c.). Do posiadania służebności stosuje się tylko odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy, przy czym przeważa pogląd, że nie stosuje się art. 349-351 k.c. Występuje nawet zapatrywanie, że nie stosuje się także art. 348 k.c. W przypadku posiadania służebności przesyłowej, w zasadzie przeniesienie posiadania poprzez wydanie rzeczy polega na przejęciu przedsiębiorstwa przesyłowego, którego użyteczność jest zwiększana przez korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności gruntowej (tak np. w postanowieniu SN z dnia 20 stycznia 2015 r., V CSK 26/14, niepubl., w postanowieniu SN z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 280/14, niepubl. lub w postanowieniu SN z dnia 15 października 2015 r., II CSK 853/14, niepubl.). Wskazane w sprawie niniejszej przejmowanie przez Pozwaną i jej poprzedników majątku, który początkowo należał do Skarbu Państwa, a następnie do jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa (...) S.A. w W. i do kolejnych spółek będących przedsiębiorcami przesyłowymi, wypełnia hipotezę normy wynikającej z art. 176 § 1 k.c. w związku z art. 292 zd. II k.c. Była to kontynuacja posiadania tej samej służebności przez kolejnych jej posiadaczy, skoro nie jest kwestionowane następstwo prawne pomiędzy kolejnymi osobami prawnymi władającymi przedmiotową linią przesyłową. W realiach niniejszej sprawy nie ma mowy o doliczaniu do okresu posiadania służebności przez Pozwaną posiadania jej poprzedników prawnych, ponieważ termin zasiedzenia upłynął, kiedy własność gazociągu przysługiwała Skarbowi Państwa.

Nie można podzielić zapatrywania Powoda, że nie ma podstaw do stwierdzenia na gruncie art. 292 zd. I k.c., iż posiadanie służebności polegało na korzystaniu z urządzenia widocznego dla właścicieli nieruchomości. Wprawdzie z zebranego materiału dowodowego nie wynika, aby na nieruchomości Powoda znajdował się słupek oznacznikowy gazociągu, ale przebieg gazociągu został ujawniony na powszechnie dostępnych mapach, których kopie załączył Powód do pozwu.

Judykatura przyjmuje, że urządzenie jest widoczne w rozumieniu art. 292 k.c., gdy jest postrzegalne dla każdego przeciętnego uczestnika obrotu cywilnoprawnego. Widoczny charakter urządzenia można stwierdzić nie tylko wtedy, gdy właściciel nieruchomości służebnej może je zobaczyć bezpośrednio, lecz również wtedy, gdy możliwe jest niewątpliwe ustalenie jego istnienia na podstawie łatwo dostępnych danych. Takimi danymi mogą być nawet mapy rozmieszczenia podziemnych urządzeń znane właścicielowi nieruchomości potencjalnie obciążonej lub co do których istnieje powszechny dostęp - i wówczas przesłanka widoczności urządzenia jest spełniona, choćby nawet na gruncie nie istniały dostrzegalne części składowe podziemnego urządzenia wychodzące nad powierzchnię gruntu albo oznaczenia wskazujące na jego istnienie pod powierzchnią gruntu (tak np. w postanowieniu SN z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 623/16, niepubl., w postanowieniu SN z dnia 11 grudnia 2018 r., V CSK 274/18, niepubl., w postanowieniu SN z dnia 19 października 2018 r., I CSK 241/18, niepubl., w postanowieniu SN z dnia 15 kwietnia 2016 r., I CSK 226/15, niepubl. lub w postanowieniu SN z dnia 26 lipca 2012 r., II CSK 752/11, niepubl.). Natomiast osoba będąca właścicielem przedmiotowej nieruchomości w czasie realizacji inwestycji i jej ukończenia musiała mieć wiedzę o jego posadowieniu z racji zawiadomień, które Zakłady (...) przygotowały w kwietniu 1966 roku.

Podsumowując: zebrany w sprawie materiał dowodowy jest dostateczny do przyjęcia, że termin zasiedzenia służebności odpowiadającej swoją treścią służebności przesyłu upłynął przed wszczęciem niniejszego postępowania. Tym samym Pozwana korzysta z nieruchomości Powoda w zakresie służebności w oparciu o przysługujące jej prawo i nie jest zobowiązana do zapłaty za korzystanie z nieruchomości.

Komentarza wymaga jeszcze stanowisko Powoda, zajęte w jego piśmie przygotowawczym złożonym 8 grudnia 2022 roku. Sąd Okręgowy w Łodzi, rozpoznając apelację Powoda od wyroku z 9.11.2020 roku uznał, że dokładne określenie parametrów gazociągu przechodzącego przez nieruchomość Powoda jest kwestią drugorzędną w niniejszej sprawie. Za pewnik przyjął, że przez nieruchomość Powoda przechodzi gazociąg wysokiego ciśnienia będący własnością Pozwanej. Pozwana Spółka przyznała okoliczność, iż przez nieruchomość Powoda przebiega gazociąg (...), stanowiący jej własność. Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy przez Sąd Rejonowy złożyła mapę, sporządzoną po przeprowadzeniu inwentaryzacji, potwierdzającą przebieg gazociągi (...) przez nieruchomość K. W..

Z zapatrywaniem Sądu Odwoławczego pozostaje w sprzeczności stanowisko Powoda, prezentowane już po rozpoznaniu apelacji. Otóż Powód ponownie podniósł, że przez jego działkę przebiega gazociąg (...) i jest to inny gazociąg, niż (...), co do którego Pozwana zgłosiła zarzut zasiedzenia służebności odpowiadającej swoją treścią służebności przesyłu. Pozwana w toku postępowania nigdy nie przyznała, że jest właścicielką gazociągu (...), a nawet zgłosiła wniosek dowodowy celem wykazania, że przez nieruchomość Powoda żaden inny gazociąg nie przebiega.

W ocenie Sądu rację ma Pozwana. W dokumentach pojawia się zarówno oznaczenie (...), jak i (...), ale mowa o tym samym urządzeniu. Wskazują na to zapisy wstępnego projektu gazociągu, w którym określono, że w zakres opracowania wchodził odcinek magistralny gazociągu Ø (...) mm wysokiego ciśnienia podłączony do istniejącego gazociągu Ø (...) P. - Ł. w punkcie położonym na południe od R., doprowadzający gaz koksowniczy do P..

Jeżeli jednak Powód twierdzi inaczej i z tego wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne, to powinien to udowodnić zgodnie z regułą ciężaru dowodowego, wynikającą z art. 6 k.c. Jeżeli Powód twierdzi, że na jego nieruchomości jest inny gazociąg niż ten, którego istnienie i prawo własności jest bezsporne, to powinien to udowodnić. Pozwana nie przyznała, że jest właścicielem gazociągu wysokiego ciśnienia Ø (...) mm. Co więcej – kwestionuje okoliczność, aby takie urządzenie było posadowione na nieruchomości Powoda. Tych okoliczności Powód nie udowodnił, a nie ma podstawy, by ciężar ich udowodnienia przerzucić na stronę pozwaną.

Z powyższych względów powództwo, jako nieuzasadnione, podlegało oddaleniu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., stosując zasadę odpowiedzialności stron za wynik procesu. Powód przegrał sprawę w całości, obowiązany jest zatem do zwrotu na rzecz Pozwanej całości poniesionych przez nią kosztów procesu. W toku postępowania Pozwana wydatkowała kwotę 3 600 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika będącego adwokatem (§ 2 punkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. Dz. U. z 2015 r. poz. 1800) w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz kwotę 1800 złotych w postępowaniu drugoinstancyjnym (§ 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia) – łącznie 5400 zł.

W toku procesu Skarb Państwa – Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi tymczasowo wydatkował na koszt opinii biegłego kwotę 2866,96 zł. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 98 k.p.c. Sąd obciążył Powoda wskazaną kwotą celem pokrycia nieuiszczonych kosztów sądowych.