Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt I C 246/23

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Dagmara Kos

Protokolant: Beata Krysiak

po rozpoznaniu w dniu 5 kwietnia 2024 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa E. K. i K. K.

przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie ewentualnie o zapłatę

1. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów E. K. i K. K. kwotę 198.099,04 (sto dziewięćdziesiąt osiem tysięcy dziewięćdziesiąt dziewięć złotych cztery grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 191.699,04 (sto dziewięćdziesiąt jeden tysięcy sześćset dziewięćdziesiąt dziewięć złotych cztery grosze) od dnia 23 lutego 2023 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 6.400,00 (sześć tysięcy czterysta) złotych od dnia 30 maja 2023 r. do dnia zapłaty,

2. ustala, że nie istnieje pomiędzy stronami stosunek prawny wynikający z umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej w dniu 13 października 2011 r. pomiędzy E. K. i K. K. a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G.,

3. w pozostałym zakresie powództwo oddala,

4. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów E. K. i K. K. kwotę 11.834,00 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 10.800,00 (dziesięć tysięcy osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 246/23

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 11 maja 2023 r. skierowanym do Sądu Okręgowego w Sieradzu powodowie E. K. i K. K. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na ich rzecz kwoty 198.099,04 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 191.699,04 zł od dnia 28 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty i od kwoty 6.400,00 zł od dnia następnego po doręczeniu pozwu pozwanemu do dnia zapłaty tytułem zwrotu wszystkich świadczeń otrzymanych przez pozwanego i jego poprzednika prawnego w okresie od dnia 5 grudnia 2011 r. do dnia 5 grudnia 2022 r. na podstawie umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej w dniu 13 października 2011 r. przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. oraz ustalenie nieistnienia stosunku prawnego między stronami wynikającego z tej umowy a ewentualnie w przypadku uznania przez Sąd związania stron umową o kredyt co do zasady wnosili o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 23.529,72 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 28 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty z tytułu zwrotu świadczeń powodów w części nienależnie pobranej przez pozwanego i jego poprzednika prawnego na podstawie abuzywnych postanowień indeksacyjnych umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej w dniu 13 października 2011 r. (jej walutowej klauzuli waloryzacyjnej). Jednocześnie powodowie wnosili o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 21.600,00 zł jako dwukrotności stawki minimalnej oraz opłat skarbowych od pełnomocnictw w wysokości 17,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

(pozew- k.3-21)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powodów solidarnie na jego rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kwoty 17,00 zł tytułem uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa według norm przepisanych.

(odpowiedź na pozew- k.68-96)

Na rozprawie w dniu 29 września 2023 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo i wnosił o zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej stawce minimalnej a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy z dnia 29 września 2023 r. na płycie CD 00:07:13 – 00:09:27- koperta k.266)

W piśmie procesowym z dnia 11 października 2023 r. pozwany oświadczył, iż na wypadek ustalenia przez Sąd nieważności umowy kredytu korzysta z prawa zatrzymania dochodzonej przez powodów kwoty, do której zwrotu może zostać zobowiązany w przypadku prawomocnego zakończenia postępowania, to jest kwoty 198.099,04 zł do czasu zaoferowania przez powodów na rzecz pozwanego kwoty 320.000,00 zł wypłaconej powodom na podstawie umowy kredytu.

(pismo procesowe pozwanego- k.209)

Na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2024 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo i wnosił o zasądzenie kosztów postępowania zgodnie z wnioskiem zawartym w pozwie a pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów kosztów procesu.

(protokół rozprawy z dnia 5 kwietnia 2024 r. na płycie CD 00:02:33 – 00:11:29- koperta k.266)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W 2011 r. będący małżonkami pozostającymi w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej powodowie E. K. i K. K. potrzebowali środków finansowych w kwocie 300.000,00 zł na budowę domu i w celu ich pozyskania postanowili zaciągnąć kredyt. Przegląd ofert kredytowych wykonał dla nich doradca kredytowy i polecił im (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G., którego następcą prawnym jest pozwany. Szczegóły oferty kredytowej przedstawiał powodom pracownik banku. Nie zaoferował on powodom zawarcia umowy kredytu złotówkowego. Zaproponował im od razu udzielenie kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego. Pracownik banku informował powodów, że frank szwajcarski jest stabilną walutą. Nie informował ich o tym w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe ani o ryzyku kursowym.

(zeznania powodów: E. K.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 5 kwietnia 2024 r. 00:07:05 – 00:08:09 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 29 września 2023 r. 00:09:36 – 00:27:41- koperta k.266, K. K.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 5 kwietnia 2024 r. 00:08:09 – 00:08:54 w zw. z protokołem rozprawy na płycie CD z dnia 29 września 2023 r. 00:27:41 – 00:39:58- koperta k.266)

W dniu 5 września 2011 r. powodowie podpisali się pod wręczonymi im informacjami, z których wynikało, że zaciągając zobowiązanie w walucie obcej kredytobiorcy narażeni są na ryzyko zmiany kursów walutowych oraz ryzyko zmiany wysokości spreadu walutowego, które mają wpływ na wysokość zaciągniętego kredytu oraz ostateczną wysokość raty kapitałowo odsetkowej a występowanie wyżej wymienionych ryzyk sprawia, że ostateczna wysokość zadłużenia z tytułu zaciągniętego kredytu, wyrażona w walucie kredytu, będzie możliwa do określenia dopiero w momencie wypłaty ostatniej transzy kredytu, a wysokość raty spłaty, podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty. Wynikało też z nich, że ryzyko zmiany stóp procentowych oznacza, iż w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo – odsetkowej. Wskazano w nich też jakie czynniki mają wpływ na zmianę stopy procentowej i jak jest ustalana stopa referencyjna. W informacjach tych zawarta była symulacja wskazująca między innymi jak zmieni się zobowiązanie, gdy wzrośnie kurs franka szwajcarskiego i jak zmieni się zobowiązanie, gdy wzrośnie stopa procentowa. Zobrazowano też w nich w formie wykresów jak na przestrzeni poprzednich 3 lat zmieniały się stopy procentowe i jak w tym czasie zachowywał się kurs franka szwajcarskiego.

(kserokopie informacji- k.123-125)

Powodowie zdecydowali się złożyć wniosek o udzielenie im oferowanego przez poprzednika prawnego pozwanego kredytu. W dniu 6 września 2011 r. złożyli na druku bankowym wniosek o kredyt, w którym wnioskowali o kredyt na budowę domu w wysokości 350.000,00 zł w walucie CHF spłacany w równych ratach na okres 360 miesięcy. Jako prawne zabezpieczenie spłaty kredytu zaproponowali hipotekę na nieruchomości finansowanej kredytem oraz ubezpieczenie kredytu w okresie przejściowym. W druku wniosku kredytowego zawarte było oświadczenie, że kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku wynikającym ze stosowania przy spłacie kredytu zmiennej stopy procentowej i to ryzyko akceptują oraz oświadczenie, że kredytobiorcy są świadomi, że ewentualny wzrost stopy procentowej spowoduje wzrost raty kapitałowo – odsetkowej kredytu. Znalazło się w nim też oświadczenie, że kredytobiorcy zostali poinformowani o ponoszeniu przez nich ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego w przypadku zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz przyjmują do wiadomości i akceptują to ryzyko. W składanych wraz z wnioskiem kredytowym informacjach powodowie oświadczyli, że są zatrudnieni na podstawie umów o pracę.

( ks erokopia wniosku z załącznikami- k.108-112, kserokopie zaświadczeń- k.113-114)

Gdy powodowie przybyli do banku w celu zawarcia umowy, była już ona przygotowana do podpisania. Powodowie czytali ja pobieżnie choć nikt nie limitował im czasu, w jakim mogli się z nią zapoznawać.

W dniu 13 października 2011 r. powodowie zawarli z (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...). Zgodnie z § 1 ust. 1 części szczególnej tej umowy bank udzielił im kredytu w kwocie 320.000,00 zł z zastrzeżeniem, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorców do spłaty wyrażona w CHF określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniu na tą walutę po kursie jej kupna zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków. Jak wynikało z § 1 ust. 2 części szczególnej tej umowy kredyt udzielony został na finansowanie kosztów dokończenia budowy domu jednorodzinnego zlokalizowanego w miejscowości K. na działce nr (...), dla której urządzona jest w Sądzie Rejonowym w Łasku księga wieczysta KW nr (...) w kwocie 20.000,00 zł i na spłatę kredytu mieszkaniowego udzielonego przez (...) Bank (...) S.A. w kwocie 300.000,00 zł. Jak wynikało z § 1 ust. 3 części szczególnej tej umowy okres kredytowania trwał od 13 października 2011 r. do 5 października 2041 r.

Zgodnie z § 2 ust. 1 części szczególnej umowy bank pobierał prowizję za udzielenie kredytu w kwocie 6.400,00 zł.

(bezsporne, kserokopia umowy- k.26-37)

Jak wynikało z pkt I 2 § 2 ust. 1 części ogólnej umowy oprocentowanie kredytu ustalane miało być według zmiennej stopy procentowej stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży banku. Stopa bazowa w myśl pkt I 2 § 2 ust. 2 ppkt 3 części ogólnej umowy odpowiadała obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków stawce LIBOR 3M. Zgodnie z § 1 ust. 5 części szczególnej umowy marża banku w dniu udzielenia kredytu wynosiła 3,95 % w stosunku rocznym.

(bezsporne, kserokopia umowy- k.26-37)

Zabezpieczeniem spłaty kredytu w myśl § 3 ust. 1 i 2 części szczególnej umowy była hipoteka umowna do kwoty 153.500,22 CHF ustanowiona na nieruchomości położonej w K. oznaczonej numerem działki (...) objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Łasku oraz cesja na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia tej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Zabezpieczeniem przejściowym spłaty kredytu w myśl § 3 ust. 4 części szczególnej umowy było ubezpieczenie ryzyka banku w zakresie spłaty kredytu w (...) S.A. i cesja na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych w stadium budowy potwierdzona przez ubezpieczyciela.

(bezsporne, kserokopia umowy- k.26-37)

Jak wynikało z pkt I 1 § 1 ust. 1 części ogólnej umowy kredyt mieszkaniowy (...) jest udzielany w złotych. Zgodnie z pkt I 1 § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 części ogólnej umowy w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej kwota udzielonego kredytu określona jest w części szczególnej umowy w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta jest indeksowana do waluty obcej a zobowiązanie kredytobiorców do spłaty wyrażone jest w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany a ostateczna wysokość tego zobowiązania określona zostanie po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po bezgotówkowym kursie kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w banku w dniach i w momentach poszczególnych uruchomień środków. Jak wynikało z pkt I 1 § 1 ust. 2 pkt 3 części ogólnej umowy na wysokość kwoty zobowiązania kredytobiorców oraz wysokość raty kapitałowo – odsetkowej miały mieć wpływ zmiany kursów walut oraz zmiany spreadu walutowego w trakcie okresu kredytowania, to jest różne kursy w dniach kolejnych wypłat transz. W myśl pkt IV 1 § 11 a ust. 1 części ogólnej umowy kurs wymiany waluty, na podstawie którego wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych jest kursem tabelowym wyliczanym według następujących zasad: kursy kupna i sprzedaży walut ustalane są procentowo w odniesieniu do kursów poszczególnych walut na rynku międzybankowym w momencie tworzenia tabeli w granicach dopuszczalnych wartości odchyleń procentowych zaakceptowanych przez bank, tabela kursów jest zestawieniem kursów średnich, kursów kupna i sprzedaży banku dla walut obcych oraz kursów średnich NBP, przygotowane w każdy dzień roboczy a tabela zawiera informacje między innymi o minimalnej kwocie transakcji negocjowanej oraz godzinę, od której obowiązuje, pierwsza tabela kursów ustalana jest na początek każdego dnia roboczego, ostatnia tabela popołudniowa obowiązuje do wprowadzenia pierwszej Tabeli następnego dnia roboczego, w przypadku znacznych zmian kursów w ciągu dnia dopuszcza się kolejne zmiany Tabeli kursów, przed wprowadzeniem ostatniej Tabeli popołudniowej, tabela zawiera oddzielne kursy dla operacji bezgotówkowych i gotówkowych.

Jak wynikało z § 4 ust. 3 i 4 części szczególnej umowy kredyt miał być wypłacony w walucie PLN i w transzach. Zgodnie z § 4 ust. 1 części szczególnej umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić nie później niż w ciągu 5 dni roboczych od daty spełnienia przez kredytobiorców warunków uruchomienia czyli po złożeniu na formularzu bankowym wniosku o wypłatę, uiszczeniu prowizji z tytułu udzielenia kredytu, udokumentowaniu ustanowienia prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu to jest przedłożeniu w banku potwierdzonej przez Sąd Rejonowy kopii prawidłowo złożonego i opłaconego wniosku o wpis hipoteki wraz z załącznikiem stanowiącym podstawę wpisu hipoteki, oświadczenia na formularzu TU EUROPA w przypadku ubezpieczenia kredytu na okres przejściowy, przedłożeniu oryginału oświadczenia wierzyciela zawierającego informację o aktualnym saldzie zadłużenia, rachunku technicznym do spłaty oraz zobowiązanie do zwolnienia przyjętych zabezpieczeń, spłata kredytu mieszkaniowego a w przypadku spłaty kredytów w innych bankach bank miał uruchomić kredyt pod warunkiem, iż kwota niezbędna do zaspokojenia roszczeń wierzyciela będzie niższa lub równa kwocie przyznanego kredytu na ten cel przy zastosowaniu bieżących kursów walut. Wypłata drugiej transzy kredytu miała być realizowana po złożeniu na formularzu bankowym wniosku o wypłatę środków, przedłożeniu potwierdzonej przez Sad Rejonowy kopii prawidłowo złożonego i opłaconego wniosku o wykreśleniu hipoteki zabezpieczającej spłacany kredyt, przedłożeniu potwierdzonej przez ubezpieczyciela umowy cesji na rzecz banku praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości w stadium budowy wraz z kopią polisy poświadczoną przez pracownika banku za zgodność z oryginałem i dowodem opłacenia składki i przedłożeniu oświadczenia wierzyciela, iż zobowiązanie zostało całkowicie spłacone, zawierającego zgodę na zwolnienie zabezpieczenia. W myśl § 4 ust. 6 części szczególnej umowy wypłata kolejnych transz kredytu miała być realizowana po przedłożeniu notatki z inspekcji nieruchomości potwierdzającej postęp prac budowalnych i złożeniu na formularzu bankowym wniosku o wypłatę środków. Zgodnie z pkt V 5 § 16 ust. 4 części szczególnej umowy w przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu miała być przeliczana przez bank na walutę, do jakiej kredyt jest indeksowany, według bezgotówkowego kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu wypłaty środków. Stosownie do pkt V 5 § 16 ust. 1 pkt 1 części ogólnej umowy w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej uruchomienie środków miało następować w złotych a bank miał stosować do przeliczenia zadłużenia bezgotówkowy kurs kupna danej waluty według obowiązującej Tabeli kursów ustalany zgodnie z zasadami określonymi w § 11 a.

W myśl z § 5 ust. 1 części szczególnej umowy kredyt miał być spłacany zgodnie z harmonogramem. W myśl z § 5 ust. 2 i 3 części szczególnej umowy kredyt miał być spłacany w równych ratach kapitałowo – odsetkowych w walucie PLN. Stosownie do § 5 ust. 7 części szczególnej umowy okres karencji w spłacie kredytu wynosił 3 miesiące. Jak wynikało z § 5 ust. 6 części szczególnej umowy spłata miała następować 5 dnia każdego miesiąca. W myśl z § 5 ust. 4 i 5 części szczególnej umowy środki na spłatę miały być pobierane ze złotowego rachunku osobistego kredytobiorców wskazanego w umowie na złotowy rachunek techniczny do obsługi kredytu wskazany w umowie. Stosownie do pkt VI 3 § 19 ust. 3 części ogólnej umowy spłata kredytu w złotych miała następować w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu stosowany miał być bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według ostatniej Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu spłaty ustalany zgodnie z zasadami określonymi w § 11 a.

Jak wynikało z pkt VI 1 § 17 ust. 1 części ogólnej umowy spłata kredytu miała następować w terminach i kwotach określonych w harmonogramie spłat.

(bezsporne, kserokopia umowy- k.26-37)

W dniu 3 listopada 2011 r. powodowie złożyli wniosek o wypłatę I transzy kredytu w kwocie 300.000,00 zł i pobranie z kwoty wypłaconej transzy kredytu prowizji za udzielenie kredytu w kwocie 6.400,00 zł. W dniu 23 listopada 2011 r. powodowie złożyli wniosek o wypłatę II transzy kredytu w kwocie 20.000,00 zł.

(bezsporne, kserokopie wniosków- k.1116-117)

W wykonaniu umowy poprzednik prawny pozwanego wypłacił powodom w dniu 4 listopada 2011 r. kwotę 300.000,00 zł i w dniu 24 listopada 2011 r. kwotę 20.000,00 zł. Z wypłaconej powodom I transzy kredytu poprzednik prawny pozwanego pobrał prowizję w kwocie 6.400,00 zł.

(bezsporne, kserokopia zaświadczenia- k.45-49)

W dniu 17 lutego 2015 r. powodowie i pozwany zawarli porozumienie do umowy dotyczące stopy bazowej.

(kserokopia porozumienia- k.44)

W dniu 23 stycznia 2023 r. powodowie skierowali do pozwanego drogą elektroniczną reklamację, w której wezwali go do zapłaty nienależnie pobranych środków w okresie od 5 grudnia 2011 r. do 5 grudnia 2022 r. w związku z nieważnością przedmiotowej umowy w kwocie 191.699,04 zł jak również w przypadku zanegowania skutku w postaci nieważności wskazanej umowy nienależnie pobranych od powodów rat kapitałowo – odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni oni spłacić w okresie od 5 grudnia 2011 r. do 5 grudnia 2022 r. w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych, których treść miała wpływ na wysokość spłaconych przez powodów rat kredytu w kwocie 23.529,72 zł w terminie 30 dni od otrzymania pisma. Reklamację tą pozwany otrzymał w tym samym dniu. W piśmie z dnia 27 stycznia 2023 r. reklamację tą pozwany uznał za niezasadną.

(bezsporne, kserokopia reklamacji- k.56-58, kserokopia pisma- k.59-60)

W okresie od 5 grudnia 2011 r. do 5 grudnia 2022 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 191.699,04 zł. W dniu 4 listopada 2011 r. poprzednik prawny pozwanego pobrał od powodów prowizję za udzielenie kredytu w kwocie 6.400,00 zł.

(kserokopia zaświadczenia- k.45-49)

Powodowie oświadczyli na rozprawie, że mają świadomość, iż w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu pozwany może żądać od nich zwrotu kapitału i wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz, że mając tę świadomość chcą aby Sąd stwierdził nieważność umowy kredytu.

W piśmie z dnia 4 października 2023 r. pozwany oświadczył powodom, że korzysta z prawa zatrzymania dochodzonej przez nich w przedmiotowej sprawie kwoty 198.099,04 zł do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu na rzecz pozwanego kwoty 320.000,00 zł wypłaconej w związku z zawartą umową kredytu. Pismo to zostało nadane do powodów w dniu 4 października 2023 r. i odebrane w dniu 7 października 2023 r.

(kserokopia pisma- k.211, wydruk śledzenia przesyłki- k.216-217)

Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał w oparciu częściowo o zeznania powodów oraz zgromadzone w aktach sprawy i powołane wyżej dokumenty, których treści strony nie kwestionowały a pozostałe złożone dokumenty Sąd pominął, jako że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powodów w tej części, w której podawali oni, że przed zawarciem umowy kredytu nie była im przedstawiana informacja historyczna obrazująca jak w poprzednich latach kształtował się kurs franka szwajcarskiego oraz, że nie przedstawiano im symulacji pokazującej jak zmiana kursu franka szwajcarskiego wpłynie na wysokość ich zobowiązania. Ich zeznania w tym zakresie pozostawały w sprzeczności z treścią złożonych do akt i podpisanych przez powodów informacji.

Przy ustaniu stanu faktycznego Sąd pominął zeznania świadków A. K. i T. S. z uwagi na to, iż nie pamiętali oni powodów i stąd nie można było na ich podstawie ustalić jakie konkretnie informacje o kredycie zostały udzielone powodom przed zawarciem przez nich umowy. Zeznania świadków zatem nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej na fakty wskazane w pozwie i odpowiedzi na pozew uznając, iż nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia. Sąd pominął też dowód z opinii biegłego z zakresu ekonomii na fakty wskazane w odpowiedzi na pozew uznając, iż także i one nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powodowie domagali się w pierwszej kolejności ustalenia nieważności umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 13 października 2011 r. zawartej przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanego oraz zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 198.099,04 zł tytułem zwrotu wszystkich kwot wpłaconych przez nich na podstawie tej umowy. Podnosili, że z racji nieważności umowy kredytu pozwany powinien zwrócić im to, co na jego rzecz świadczyli.

Jak wynika z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że interes prawny w rozumieniu tego przepisu istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, to jest istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Dlatego też nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw, czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., II CK 395/05).

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy kredytu, niezależnie od losów równolegle zgłaszanego przez nich żądania zapłaty. Podpisanie przez strony umowy kredytu wygenerowało bowiem długoterminowy stosunek prawny, który zgodnie z jego treścią nie został dotychczas wykonany. Ewentualne uwzględnienie roszczenia powodów o zwrot dokonanych przez nich świadczeń na rzecz pozwanego na podstawie tej umowy nie ureguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wniosek przeciwny byłby zasadny tylko przy przyjęciu, że prawomocne orzeczenie sądu wiąże nie tylko w zakresie sentencji, ale również motywów rozstrzygnięcia, co do czego nie ma jednak zgody w orzecznictwie i doktrynie. Stwierdzenie natomiast nieważności umowy przesądza nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń ale także rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania w przyszłości wynikających z umowy świadczeń, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy jej skutki ex tunc i z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią z mocy art. 365 § 1 kpc, jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu przez powodów. (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2018 roku, sygn. I ACa 623/17) Orzeczenie ustalające znosi zatem wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. To zaś przesądza o wykazaniu przez powodów posiadania przez nich interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umowy (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 2488), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Wynikająca z ustawy definicja tej umowy wskazuje, że jest ona umową dwustronnie zobowiązującą. Z jednej strony, bank zobowiązany jest do oddania do dyspozycji drugiej strony kwoty kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej strony, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu, a potem obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji kwoty. Wobec nałożenia na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest odpłatna. Jest też umową konsensualną, to znaczy dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być też określone zasady spłaty sumy kredytu.

Zgodnie z art. 385¹ kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisu tego wynika zatem, że aby uznać postanowienie umowne za niedozwolone powinny zostać spełnione następujące przesłanki:

- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),

- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,

- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Zgodnie z art. 385² kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawało, że powodowie zawierając umowę kredytu działali jako konsumenci. Sąd nie miał też wątpliwości, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na kształt postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych zawartych w § 1 ust. 1 części szczególnej umowy, pkt I 1 § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 części ogólnej umowy, pkt V 5 § 16 ust. 4 części ogólnej umowy i pkt VI § 19 ust. 3 części ogólnej umowy. Od ich decyzji zależało czy zawrzeć umowę, w jakiej wysokości chcieliby zaciągnąć kredyt i na jaki okres. Pozwany nie wykazał natomiast, że kredytobiorcy indywidualnie uzgodnili wyżej wskazane postanowienia dotyczące klauzuli waloryzacyjnej, w tym sposób ustalenia wysokości kursów waluty po jakich miały być przeliczone kredyt do wypłaty oraz wysokość rat. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385¹ § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron kojarzone jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności. Ocena powinna być dokonywana w odniesieniu do konkretnej umowy z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności.

Zdaniem Sądu głównego świadczenia stron, w przypadku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, dotyczą również klauzule indeksacyjne określające kurs wymiany waluty obcej w jakiej ustalane jest zobowiązanie kredytobiorcy i przeliczana jest wysokość podlegającej spłacie w PLN raty kredytu. Decydują one bowiem o wysokości głównych świadczeń kredytobiorcy oraz o wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego de facto element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że klauzule indeksacyjne zawarte w § 1 ust. 1 części szczególnej umowy, pkt I 1 § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 części ogólnej umowy, pkt V 5 § 16 ust. 4 części ogólnej umowy i pkt VI § 19 ust. 3 części ogólnej umowy dotyczą głównych świadczeń stron umowy. Rozważenia zatem wymagało czy powyższe postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co zgodnie z art. 385¹ § 1 kc wykluczałoby ich kontrolę pod kątem nieuczciwego charakteru w obrocie z konsumentami.

W ocenie Sądu zapisy § 1 ust. 1 części szczególnej tej umowy, ż których wynika, że „kwota udzielonego kredytu to 320.000,00 zł z zastrzeżeniem, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorców do spłaty wyrażona w CHF określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniu na tą walutę po kursie jej kupna zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków”, pkt V 5 § 16 ust. 4 części ogólnej umowy stanowiące, że „w przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu miała być przeliczana przez bank na walutę, do jakiej kredyt jest indeksowany, według bezgotówkowego kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabela kursów obowiązującą w banku w dniu wypłaty środków” i pkt VI § 19 ust. 3 części ogólnej umowy oraz pkt IV 1 § 11 a ust. 1 części ogólnej umowy stanowiące, że „kurs wymiany waluty, na podstawie którego wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych jest kursem tabelowym wyliczanym według następujących zasad: kursy kupna i sprzedaży walut ustalane są procentowo w odniesieniu do kursów poszczególnych walut na rynku międzybankowym w momencie tworzenia tabeli w granicach dopuszczalnych wartości odchyleń procentowych zaakceptowanych przez bank, tabela kursów jest zestawieniem kursów średnich, kursów kupna i sprzedaży banku dla walut obcych oraz kursów średnich NBP, przygotowane w każdy dzień roboczy a tabela zawiera informacje między innymi o minimalnej kwocie transakcji negocjowanej oraz godzinę, od której obowiązuje, pierwsza tabela kursów ustalana jest na początek każdego dnia roboczego, ostatnia tabela popołudniowa obowiązuje do wprowadzenia pierwszej Tabeli następnego dnia roboczego, w przypadku znacznych zmian kursów w ciągu dnia dopuszcza się kolejne zmiany Tabeli kursów, przed wprowadzeniem ostatniej Tabeli popołudniowej, tabela zawiera oddzielne kursy dla operacji bezgotówkowych i gotówkowych” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy co do wyrażonej w walucie CHF wartości udzielonego kredytu. Na podstawie tych postanowień umowy nie można bowiem określić kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości udzielonego kredytu w walucie obcej jako walucie rozliczeniowej. Ustalenie tej kwoty zależało bowiem od dwóch niewiadomych – kursu wymiany waluty i momentu jego ustalenia. Kurs wymiany waluty ma bowiem określać tabela kursowa banku, będąca aktem wewnętrznym, jednostronnym przedsiębiorcy, nieweryfikowalnym jeżeli chodzi o zasady ustalania wysokości kursu CHF, gdyż pkt IV 1 § 11 a ust. 1 części ogólnej umowy nie pozwala na ich zweryfikowanie z uwagi na użyte w nim niezdefiniowane pojęcia.

Zgodnie więc z tymi postanowieniami łączącej strony umowy ustalenie salda zadłużenia konsumentów miało nastąpić według kursu kupna waluty CHF obowiązującego w dniu wypłaty całej kwoty kredytu. W oparciu o takie zapisy umowy nie sposób jest uznać, że całkowity koszt zaciąganego przez powodów jako konsumentów zobowiązania został określony w sposób jednoznaczny.

Także zapis pkt VI § 19 ust. 3 części ogólnej umowy, z którego wynika, że „spłata kredytu w złotych następuje w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu stosowany miał być bezgotówkowy kurs sprzedaży danej waluty według ostatniej Tabeli kursów obowiązującej w banku w dnu spłaty ustalany zgodnie z zasadami określonymi w § 11 a jest postanowieniem, które narusza wymóg przejrzystości materialnej umowy. W tym przypadku nie sposób jest określić wysokości świadczeń powodów, gdyż zostały one uzależnione od pozostających poza umową tabel kursowych ustalanych przez kredytodawcę w oparciu o, jak to już wyżej wskazano, niewyjaśnione kryteria.

To te właśnie zapisy nie określają w sposób prosty i zrozumiały głównych świadczeń stron umowy.

Reasumując stwierdzić należy, że analiza powyższych zapisów umowy nie pozwala przyjąć, iż zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem jak wymaga tego art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG lub, że zgodnie z art. 385¹ § 1 kc zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nie sposób jest przyjąć, aby w oparciu o nie przeciętny konsument mógł ustalić lub zweryfikować wysokość swojego zobowiązania, w tym obciążającej go raty spłaty kredytu czyli aby miał pełną świadomość i pełne rozeznanie co do wysokości obciążających go świadczeń. Tym samym zakwestionowane klauzule mogły podlegać kontroli w ramach systemu ochrony konsumentów przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców.

Niejednoznaczność postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy wskazane postanowienia umowne, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką i moralnością. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są: niedoinformowanie drugiej strony umowy, spowodowanie jej dezorientacji, wywołanie u klienta błędnego przekonania, wykorzystanie niewiedzy klienta lub jego naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego niezgodnie z zasadą równorzędności stron. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania.

Rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wówczas, gdy umowa przewiduje nieusprawiedliwione dysproporcje, na niekorzyść konsumenta, w rozłożeniu umownych praw i obowiązków. Chodzi o zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta.

W ocenie Sądu wprowadzenie do umowy klauzul zawartych w § 1 ust. 1 części szczególnej umowy, pkt I 1 § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 części ogólnej umowy, pkt V 5 § 16 ust. 4 części ogólnej umowy i pkt VI § 19 ust. 3 części ogólnej umowy jest działaniem wbrew dobrym obyczajom. Na podstawie powyższych postanowień kredytodawca przyznał bowiem sobie prawo do przeliczenia zobowiązania powodów po kursie określonym w tabeli kursowej i do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego walutą CHF poprzez wyznaczenie w tabelach kursowych kursu sprzedaży CHF oraz wartości spreadu walutowego. Przedmiotowe postanowienia dawały kredytodawcy uprawnienie do określenia wysokości kursu sprzedaży i kupna CHF bez jakichkolwiek wytycznych, ram czy ograniczeń. Pozwany miał więc dowolność w kształtowaniu wysokości zobowiązania powodów, których kredyt indeksowany był kursem CHF. Postanowienia dotyczące waloryzacji są niedozwolone również z uwagi na to, że ustalają inną wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń kwoty udzielonego kredytu ze złotówek na franka szwajcarskiego i inną wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń przy ustalaniu wysokości wymaganej spłaty z franka szwajcarskiego na złotówki.

Takie ukształtowanie klauzuli waloryzacyjnej, zgodnie z którym bank może w sposób dowolny i niepoddający się weryfikacji ustalać kursy waluty, stanowiące narzędzie indeksacji, a tym samym wpływać na wysokość własnych korzyści i generować dodatkowe i nieprzewidziane umową koszty dla kredytobiorcy, rażąco narusza zasadę równowagi kontraktowej na niekorzyść konsumenta i dobre obyczaje (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r., VI ACa 420/11).

Klauzulą abuzywną jest postanowienie umowne zezwalające stronie (bankowi) na dowolne kształtowanie wysokości świadczenia drugiej strony. Takie postanowienie nie przestaje być niedozwolone tylko dlatego, że zostało wykorzystane ze stosunkowo niewielkim pokrzywdzeniem kontrahenta. Niedozwolony charakter klauzuli i konieczność jej wyeliminowania z umowy wynika bowiem z nieakceptowalnego oddania jednej ze stron uprawnienia do określenia wysokości świadczenia drugiej strony, niezależnie od tego czy strona zastrzegająca korzystne dla siebie świadczenie wykorzystała swą uprzywilejowaną pozycję tylko w umiarkowanym stopniu. W świetle bowiem art. 385¹ kc kontroli podlega treść umowy, a nie sposób jej wykonania czy też sposób ewentualnego wykorzystania badanego postanowienia umownego przez przedsiębiorcę, na którego korzyść postanowienie to zostało zastrzeżone. Postanowienie umowne skutkujące rażącą dysproporcją uprawnień i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta jest abuzywne od chwili zawarcia umowy, bez względu na to czy i jak przedsiębiorca skorzysta z przewidzianych w nim uprawnień. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonywana jest na dzień zawarcia umowy. Oznacza to, że kontroli podlega samo uprawnienie do stosowania danej klauzuli a nie sposób jego wykorzystania. Z tej przyczyny wysokość kursów CHF, jakie bank przyjmował do przeliczenia salda kredytu do wypłaty i ustalenia wysokości rat kredytu, nie miała znaczenia dla oceny abuzywnego charakteru postanowień umowy.

Zapisy zawarte w § 1 ust. 1 części szczególnej umowy, pkt I 1 § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 części ogólnej umowy, pkt V 5 § 16 ust. 4 części ogólnej umowy i pkt VI § 19 ust. 3 części ogólnej umowy, w ocenie Sądu, nie tylko kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ale też rażąco naruszają ich interesy. W ocenie Sądu powodowie po analizie wskazanych postanowień umowy nie mogli uzyskać wiedzy o wysokości ich zobowiązania w walucie CHF, która to wysokość miała się przekładać na wysokość rat kredytu, jakie zobowiązani byli spłacać. Ponadto zapisy umowy dają kredytodawcy prawo do pobierania tzw. spreadu walutowego pomimo braku ku temu ekonomicznego uzasadnienia, a nadto spread ten, rzutujący na wysokość zobowiązania powodów, jest ustalany przez kredytodawcę w sposób jednostronny, a zatem dowolny.

W przypadku kredytów udzielanych, wypłacanych i spłacanych w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanych kursem waluty obcej nie dochodzi do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytów, a jedynie do obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytów udzielonych w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Kredytodawca nie ponosi zatem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien oczekiwać ich zwrotu oraz dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności. W tym przypadku koszty i wynagrodzenie kredytodawcy powinny zawierać się w ramach odsetek i ujętej w nich marży. Celem indeksacji powinno być zachowanie na przestrzeni ustalonego, długiego okresu na jaki udzielane są kredyty, jednolitej wartości wzajemnych świadczeń stron. Stwierdzić tym samym należy, że wynikający z umowy obowiązek powodów ponoszenia kosztów spreadu walutowego stanowi nieuczciwą praktykę banku, mającą zagwarantować mu dodatkowe oprócz charakterystycznego dla umowy kredytu oprocentowania, wynagrodzenie.

Jednocześnie sposób, w jaki kredytodawca zastrzegł sobie ten dodatkowy zysk mijał się z zasadą transparentności i przejrzystości umowy. W postanowieniach umownych nie zostały bowiem sprecyzowane w czytelny i umożliwiające weryfikację sposób kryteria ustalania przez kredytodawcę kursu kupna i kursu sprzedaży CHF. Dla oceny abuzywności postanowienia, będącego współźródłem spreadu walutowego, istotne jest zaś to, czy przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o istnieniu różnicy, ogólnie obserwowanej na rynku papierów wartościowych, między kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne, jakie niosło dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu, którymi zostanie ostatecznie obciążony. Dla przeciętnego bowiem konsumenta, a więc konsumenta dobrze poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i ostrożnego istotna jest nie tylko świadomość zastosowania różnych kursów walut przy wypłacie i spłacie kredytu oraz ich zmienności, ale także orientacja co do skali wynikającego stąd, dodatkowego obciążenia finansowego.

Z treści umowy wynika, że bank udzielając kredytu w złotówkach ryzykował stratę jedynie kwoty, która została wypłacona powodom, co mogło nastąpić w przypadku znacznego spadku wartości waluty wskazanej jako waluta indeksacji. Natomiast w przypadku powodów ich zobowiązanie mogło osiągnąć niczym nieograniczoną wysokość już na początkowym etapie (wraz ze spadkiem wartości waluty krajowej w stosunku do waluty indeksacji). Do tego mogło dojść również w czasie wykonywania zobowiązania po kilku lub kilkunastu latach. Ponadto umowa nie przewidywała instrumentów, które pozwoliłoby powodom na zmianę sposobu wykonywania umowy po wystąpieniu niekorzystnego dla nich wzrostu kursu walut.

Z tych też względów wskazane powyżej uregulowania umowy należy uznać za niedozwolone, gdyż mogły doprowadzić i ostatecznie doprowadziły, gdy porównamy wysokość udzielonego kredytu, wysokość spłaconego kredytu i wysokość zadłużenia, do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, czyli do nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków między stronami. Ponadto naruszyły one dobre obyczaje, ponieważ doszło do wykorzystania przewagi kontraktowej banku, który dokonując wcześniej fachowej oceny ryzyka kursowego zabezpieczył swoje interesy, a nie interesy powodów.

W tym miejscu należy wskazać, że bank nie wykonał także swoich obowiązków w zakresie poinformowania powodów o ryzyku kursowym. Choć powodowie podpisali oświadczenie, że zostali poinformowani o ryzyku i skutkach wynikających ze zmiennej stopy procentowej oraz zmiany kursów walutowych, to nie da się na ich podstawie stwierdzić, jakie konkretnie informacje zostały im udzielone w związku z tymi ryzykami. Tymczasem wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat mechanizmu działania ryzyka kursowego, wymagało szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by powodowie mieli pełną wiedzę co do konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zatem zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający powodom, że zaciągnięcie takiego kredytu jest bardzo ryzykowne a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Z poczynionych w sprawie ustaleń nie wynikało, by taki obowiązek informacyjny został przez bank wykonany w sposób ponadstandardowy, dający powodom pełne rozeznanie w tym zakresie. Ponadto, rzeczywistość pokazała, że określenie nawet w przybliżeniu skali ryzyka walutowego związanego z tego rodzaju kredytami okazało się całkowicie nietrafione.

Dysproporcja praw i obowiązków stron na niekorzyść powodów jako słabszej strony stosunku zobowiązaniowego jest nieusprawiedliwiona a brak równowagi kontraktowej występuje w stopniu, który rażąco narusza interes majątkowy konsumentów, zobowiązując ich do spłaty zaciągniętego kredytu w wysokości arbitralnie ustalonej przez bank. Jednostronna swoboda kształtowania przez bank sytuacji finansowej powodów uniemożliwiała przy tym sprawdzenie zasadności i prawidłowości decyzji banku, co również narusza prawo powodów do uzyskania pełnej i rzetelnej informacji o czynnikach kształtujących ich obowiązki. Naruszony jest zatem również ich interes pozamajątkowy w postaci niepewności co do okoliczności wpływających na wysokość ich zobowiązania.

To, że powodowie dokonali wyboru kredytu indeksowanego do waluty CHF, nie oznacza bowiem, że wyrazili zgodę na regulowanie w ramach umowy kredytu swoich praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami czy też, że wyrazili zgodę na rażące naruszenie ich interesów.

Wobec niejednoznacznych postanowień umowy określających główne świadczenia stron nie sposób jest również przyjąć, że powodowie zawarli umowę kredytu pozostając w pełni świadomym co do wynikających z niej obciążeń a tym samym, że byli w pełni rozeznani co do ryzyka jakie na siebie przyjmują. Udzielenia powodom przed zawarciem umowy wyczerpujących informacji w zakresie ryzyka kursowego nie udowodnił również pozwany, do czego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego określoną w art. 6 kc był obowiązany. Brak jest też dowodu na to, by powodowie zostali pouczeni o zasadach konstruowania przez bank tabel kursowych stanowiących podstawę określenia kursu waluty na potrzeby ustalenia wysokości ich zobowiązania i wysokości rat kredytu oraz aby zostali poinformowani o tym jakie będą konsekwencje wysokiego (tj. wykraczającego poza normalne, typowe wahania) wzrostu wartości waluty do jakiej kredyt jest indeksowany, którego to wzrostu, z uwagi na długi okres na jaki został zaciągnięty kredyt, nie można przecież było wykluczyć.

Powyższe prowadzi do wniosku, że brak jest podstaw aby przyjąć, iż w chwili zawierania umowy kredytowej powodowie mogli mieć pełne rozeznanie co do tego jak duże jest ryzyko zmiany kursu waluty na przyszłość na przestrzeni wielu lat obowiązywania umowy kredytowej i jakie to będzie miało dla nich skutki ekonomiczne.

Przechodząc do oceny skutków uznania postanowień zawartych w umowie za niedozwolone postanowienia umowne, należy mieć na uwadze, że co do zasady uznanie postanowień umowy za niedozwolone nie powinno powodować upadku całej umowy, gdyż jak stanowi art. 385¹ § 2 kc jeżeli postanowienia umowy nie wiążą konsumenta zgodnie z § 1 tego artykułu, strony są umową związane w pozostałym zakresie.

Utrzymanie w mocy umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej nie będzie możliwe zwłaszcza wówczas gdy uznanie zawartych w niej postanowień za klauzule abuzywne doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnicy kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Skoro zaś klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, to obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy wydaje się w tych okolicznościach niepewna.

W ocenie Sądu utrzymanie w mocy łączącej strony umowy kredytu indeksowanego do waluty CHF bez uznanych za niedozwolone postanowień regulujących mechanizm indeksacji jest niemożliwe, gdyż prowadziłoby do zmiany charakteru prawnego tego stosunku obligacyjnego. Wyeliminowane zostałoby bowiem pośrednio z tej umowy ryzyko kursowe związane z indeksacją przedmiotu kredytu do waluty obcej to jest CHF, determinujące zastosowanie w dalszym ciągu obowiązującego postanowienia o oprocentowaniu kredytu określanego według stopy międzybankowej tej waluty tj. LIBOR. Pozostawienie umowy w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z niej klauzul indeksacyjnych określających przecież główne świadczenia stron umowy, zdaniem Sądu, stanowiłoby naruszenie art. 353¹ kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umów kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

Wyeliminowanie z umowy zapisów regulujących mechanizm indeksacji nie pozwala na utrzymanie w mocy tak ukształtowanego stosunku prawnego jako sprzecznego z naturą (charakterem prawnym) zobowiązania, które strony chciały wykreować. Umowę w tak okrojonym kształcie uznać należy za nieważną. Nie można bowiem zastąpić zawartych w niej niedozwolonych postanowień przepisami o charakterze dyspozytywnym.

Mając na uwadze powyższe Sąd ustalił, że nie istnieje pomiędzy stronami stosunek prawny pomiędzy E. K. i K. K. a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. wynikający z umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej w dniu 13 października 2011 r.

Powodowie poza żądaniem stwierdzenia nieważności umowy kredytu zgłosili także jako żądanie główne żądanie zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 198.099,04 zł w przypadku stwierdzenia nieważności umowy tytułem zwrotu świadczeń spełnionych przez nich na poczet umowy.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, to jest takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 kc).

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony tej umowy świadczenia nie miały oparcia w łączącej je umowie. Na postawie umowy kredytu powodowie do dnia wniesienia pozwu z tytułu rat kredytu świadczyli kwotę 191.699,04 zł oraz została od nich pobrana prowizja za udzielenie kredytu w kwocie 6.400,00 zł.

Mając na uwadze powyższe Sąd, w związku z ustaleniem, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 13 października 2011 r. zawarta pomiędzy E. K. i K. K. a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. jest nieważna, Sąd zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 198.099,04 zł.

Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powodowie wezwali pozwanego do zwrotu wpłaconej na poczet umowy kwoty 191.699,04 reklamacją. W reklamacji tej domagali się oni zwrotu nienależnie pobranych rat kredytu w terminie 30 dni od otrzymania jej przez pozwanego. Pozwany otrzymał tą reklamację w dniu 23 stycznia 2023 r. a zatem roszczenie powodów stało się wymagalne w dniu 22 lutego 2023 r. Zatem na postawie art. 481 kc w zw. z art. 359 § 1 i 2 kc Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 191.699,04 zł od dnia 23 lutego 2023 r. do dnia zapłaty a w pozostałym zakresie żądanie zasądzenia odsetek oddalił. Jeśli chodzi o kwotę wpłaconej przez powodów prowizji w kwocie 6.400,00 zł, to powodowie wezwali pozwanego do zwrotu tej kwoty pozwem, który doręczony został pozwanemu w dniu 29 maja 2023 r. wobec czego odsetki ustawowe za opóźnienie od tej kwoty Sąd zasądził od dnia 30 maja 2023 r. do dnia zapłaty.

Jeśli chodzi o zarzut zatrzymania, to należy stwierdzić, że można go stosować jedynie przy umowach wzajemnych, a umowy kredytu, które są z pewnością umowami dwustronnie zobowiązującymi i odpłatnymi, nie są umowami wzajemnymi, gdyż nie spełniają kryteriów z art. 487 § 2 kc. Cechą wyróżniającą umowy dwustronnej jest rola, jaka została jej wyznaczona we wzajemnych relacjach. Istota tych umów polega na tworzeniu podstaw do wymiany dóbr i usług. Nie każda jednak umowa dwustronnie zobowiązująca jest umową wzajemną.

Ponieważ roszczenie ewentualne pozwu zgłoszone zostało na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd żądania ustalenia nieważności umowy kredytu, a Sąd żądanie to uwzględnił, zbędnym było zajmowanie się nim.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 11.834,00 zł, na którą to kwotę złożyły się opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w kwocie 10.800,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1935) i opłaty skarbowe od pełnomocnictw w kwocie 34,00 zł. Sąd uznał jednocześnie, iż nakład pracy pełnomocnika powodów sprowadzający się do sporządzenia pozwu, jednego pisma procesowego i pisma z pytaniami do świadków oraz udziału w dwóch rozprawach nie uzasadniał przyznania mu wynagrodzenia w wyższej niż stawka minimalna kwocie.

I C 246/23

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE