Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 10 stycznia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia (del.) Marcin Polit

Protokolant sekretarz sądowy Dominika Głębocka

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2023 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. M. i M. M.

przeciwko (...)S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o zapłatę

I.  ustala, że umowa o (...) nr(...), sporządzona dnia 7 marca 2006 roku, jest nieważna w całości;

II.  zasądza od pozwanego (...)S.A. w W. łącznie na rzecz powodów A. M. i M. M.:

1.  kwotę 68 774 (sześćdziesiąt osiem tysięcy siedemset siedemdziesiąt cztery) złote wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 listopada 2017 roku do dnia zapłaty,

2.  kwotę 25 796,63 CHF (dwadzieścia pięć tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt sześć franków szwajcarskich i sześćdziesiąt trzy centymy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a)  od kwoty 14 716,24 CHF (czternaście tysięcy siedemset szesnaście franków szwajcarskich i dwadzieścia cztery centymy) od dnia 3 listopada 2017 roku do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 11 080,39 CHF (jedenaście tysięcy osiemdziesiąt franków szwajcarskich i trzydzieści dziewięć centymów) od dnia 17 czerwca 2021 roku do dnia zapłaty;

III.  zasądza od pozwanego (...)S.A. w W. na rzecz powodów A. M. i M. M. 6 400 (sześć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5 400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 363/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tut. Sądu w dniu 29 kwietnia 2020 roku (data stempla pocztowego – k. 73), skierowanym przeciwko (...)S.A. z siedzibą w W. powodowie A. M. i M. M. wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz:



kwoty 68 774 zł tytułem środków pobranych przez pozwany Bank od dnia 14 sierpnia 2007 roku do dnia 14 marca 2013 roku;



kwoty 2 628,05 CHF tytułem zwrotu środków pobranych przez Bank od dnia 15 kwietnia 2013 roku do dnia 14 grudnia 2013 roku,

wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od tych kwot od dnia 3 listopada 2017 roku do dnia zapłaty, w związku z wykonywaniem nieważnej umowy kredytu nr (...);



ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd, że umowa jest ważna, w miejsce dochodzonej kwoty 68 774 zł – kwoty 38 598,67 zł tytułem zwrotu nadpłaconych przez powodów środków przy spłacie rat kapitałowo-odsetkowych od dnia 1 sierpnia 2007 roku do dnia 1 października 2019 roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 listopada 2017 roku od dnia zapłaty.

Ponadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Z uzasadnienia pozwu wynikało, że w dniu 8 marca 2006 roku strony zawarły umowę o kredyt hipoteczny nr (...), indeksowany kursem waluty obcej – franka szwajcarskiego. Zdaniem strony powodowej abuzywność klauzul umożliwiających indeksację skutkowała nieważnością całej umowy, a zatem żądanie pozwu dotyczyło zwrotu wszystkich świadczeń wpłaconych na jej podstawie (pozew – kk. 3-23).

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 17 stycznia 2020 roku (data stempla pocztowego – k. 348) pozwany (...) S.A. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (odpowiedź na pozew – k. 86-188).

W piśmie z dnia 1 czerwca 2021 roku (data prezentaty – k. 352) strona powodowa zmodyfikowała (rozszerzyła) powództwo w ten sposób, że obok roszczenia głównego dochodzonego w pozwie, wniosła o ustalenie, że przedmiotowa umowa o kredyt hipoteczny nr (...) sporządzona w dniu 7 marca 2006 roku jest w całości nieważna. Nadto rozszerzyła powództwo o zapłatę w ten sposób, że oprócz dotychczas zgłoszonych roszczeń, wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów:



kwoty 12 962,01 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od tych od dnia 3 listopada 2017 roku do dnia zapłaty – tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych pobranych przez pozwanego od powodów od dnia 14 października 2013 roku do dnia 14 czerwca 2017 roku;



kwoty 11 080,39 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia niniejszego pisma pozwanemu do dnia zapłaty – tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych pobranych przez pozwanego od powodów od dnia 14 lipca 2017 roku do dnia 14 kwietnia 2021 roku.

Tym samym powodowie, po rozszerzeniu powództwa, wnosili o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwot:



68 774 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 listopada 2017 roku do dnia zapłaty;



14 716,24 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 listopada 2017 roku do dnia zapłaty;



11 080,39 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia niniejszego pisma pozwanemu do dnia zapłaty.

Ewentualnie, w przypadku stwierdzenia przez Sąd, że umowa kredytu jest ważna, w miejsce dochodzonych wyżej kwot pieniężnych, strona powodowa wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 38 979,12 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 listopada 2017 roku do dnia zapłaty (pismo z 1.06.2021 – kk. 352-360).

Pismem wniesionym w dniu 30 czerwca 2021 roku (data stempla pocztowego – k. 421) pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie i wniósł o oddalenie powództwa również w zmodyfikowanym zakresie. Wskazał, że kwestionuje roszczenie co do zasady, jak i co do wysokości, podnosząc m.in., że w jego ocenie nie można stwierdzić abuzywności kwestionowanych przez powodów klauzul oraz że umowa jest nieważna, gdyż powodowie w sposób wyczerpujący zostali poinformowani o treści umowy i wszelkich konsekwencjach jej zawarcia, w tym o istnieniu ryzyka kursowego i związanych z tym konsekwencji, zaś owe ryzyko i świadomość konsumentów w tym zakresie jest okolicznością notoryjną. Nadto podniósł zarzut przedawnienia roszczenia (pismo z 30.06.2021 – kk. 388-418).

Na rozprawie w dniu 11 października 2023 roku powodowie zażądali ustalenia nieważności przedmiotowej umowy (zeznania powoda M. M. – k. 496; zeznania powódki – A. M. – k. 496v.).

Sąd ustalił, co następuje:

Na skutek złożenia wniosku kredytowego, a następnie stwierdzenia zdolności kredytowej oraz wydania pozytywnej decyzji w przedmiocie wniosku, w dniu 8 marca 2006 roku A. M. i M. M. zawarli z (...)S.A. z siedzibą w W. (zwanym dalej „Bankiem") Umowę o kredyt hipoteczny nr (...) (dalej: Umowa). Przedmiotem Umowy, zgodnie z jej literalnym brzmieniem, był kredyt w kwocie 184 569 zł. Celem kredytu było nabycia prawa własności nieruchomości lokalowej budowanej przez dewelopera. Przedmiotem kredytowania była nieruchomość położona w W. przy ul. (...), o pow. 38.70 m ^{( 2)}, a także udział w nieruchomości wspólnej w postaci miejsca postojowego. Okres kredytowania ustalono na 360 miesięcy (§1 ust. 1, 3 i 4 umowy).

Kredyt był oprocentowany wg zmiennej stopy procentowej. Oprocentowanie kredytu wyniosło 2.41% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1,40%, stałej w całym okresie kredytowania. Oprocentowanie miało ulegać zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (§6 umowy).

Walutą waloryzacji kredytu była CHF. Jak stanowi §2 ust. 2 Umowy: „ Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w (...)w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysyła do Kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w (...)w dniu uruchomienia kredytu/ transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu."

§4 ust. 2 Umowy stanowił: „Zamiana waluty kredytu ma wpływ na wysokość kwoty kredytu oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych i dokonywana jest w oparciu o następujące zasady:

1)  w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą stosowany jest kurs kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych,

2)  w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN stosowany jest kurs sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych,

3)  w przypadku zmiany waluty obcej na inną walutę obcą saldo kredytu oblicza się na podstawie obowiązujących w Banku w dniu złożenia wniosku o przewalutowanie kursów walut dewiz, gdzie:

x - saldo kredytu w nowej walucie (kwota kapitału pozostała do spłaty w dniu podjęcia przez Bank decyzji o przewalutowaniu)

y - saldo kredytu w dotychczasowej walucie (z dnia decyzji Banku o przewalutowaniu) a - kurs sprzedaży dotychczasowej waluty kredytu,

b - kurs kupna nowej waluty kredytu, według wzoru: x=y*(a/b)";

§7 ust. 1 Umowy: „Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z §2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych (...) SA".

§7 ust. 3 stanowił że spłata kredytu następować miała poprzez bezpośrednie potrącanie przez Bank należnych mu kwot ze wskazanego rachunku kredytobiorcy.

§9 Umowy regulował sposoby zabezpieczenia spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami, Kredytobiorca, którymi była hipoteka kaucyjna ustanowiona na nieruchomości oraz udziale w nieruchomości wspólnej stanowiących przedmiot kredytowania oraz cesje na Bank praw z określonych polis ubezpieczeniowych (wniosek kredytowy – kk. 217-219; wstępna ocena zdolności kredytowej – kk. 223-224; decyzja – k. 237; umowa kredytu – kk. 27-29).

Integralną część umowy stanowił Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w (...) S.A. Regulamin ten, w brzmieniu obowiązującym w dniu podpisania umowy (albowiem później uległ aktualizacji), zawierał m.in. następujące zapisy:



§2 pkt 19: „kredyt w walucie obcej - kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku.";



§3 ust. 2: „ Kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.";



§5 ust. 16: „W przypadku kredytu w walucie obcej:

1.  Wnioskodawca we wniosku o udzielenie kredytu określa kwotę kredytu w PLN z zaznaczeniem waluty wnioskowanego kredytu,

2.  Kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich. W umowie kredytowej kwota kredytu jest określona w PLN,

3.  Uruchomienie środków z kredytu następuje w sposób określony w dyspozycji uruchomienia kredytu, po akceptacji przez Bank".



§7 ust. 5: „W przypadku kredytu w walucie obcej prowizja od udzielonego kredytu ustalana jest od kwoty kredytu, przeliczonej na PLN według kursu kupna dewiz z dnia sporządzenia umowy kredytu, na podstawie Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku".



§7 ust. 9: „Opłata dotycząca refinansowania kosztów ubezpieczenia kredytu do czasu ustanowienia hipoteki określona jest w cenniku obowiązującym w dniu zawarcia umowy kredytu. W przypadku kredytu w walucie obcej dla celów wyliczenia składki przyjmowana jest kwota udzielonego kredytu wyrażona w PLN wyliczona według wartości kursów waluty obcej według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku:

a)  w pierwszym dniu roboczym miesiąca, w którym zawarta została umowa kredytu - w przypadku nowych kredytów;

b)  w ostatnim dniu roboczym miesiąca ochrony ubezpieczeniowej - w przypadku przedłużenia ochrony na okres kolejnych 12 miesięcy,

zgodnie ze wzorem: Podstawa wyliczenia składki = kwota kredytu w PLN/kurs kupna dewiz * kurs sprzedaży dewiz.".



§8 ust. 3: „W przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej; w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.";



§9 ust. 4: „W przypadku kredytu w walucie obcej, Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych. Od wymagalnego kapitału, wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych.";



§10 ust. 4: „W przypadku kredytu w walucie obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia realizacji, wskazanego przez Kredytobiorcę w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty;



§10 ust. 5: „W przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana jest od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.";



§11 ust. 4: „Przewalutowanie następuje według kursów, z zastrzeżeniem ust. 5:

1)  kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą,

2)  sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN" (regulamin – kk. 196-204; zaktualizowany regulamin – kk. 205-213).

W dniu 12 listopada 2008 roku Bank wydał decyzję o wydłużeniu terminu dotyczącego spełnienia warunku umowy odnośnie złożenia odpisu KW nieruchomości potwierdzającego dysponowanie prawem do nieruchomości (decyzja – k. 240).

Kredyt został wypłacony w czterech transzach: w dniach 14 marca, 28 kwietnia, 29 sierpnia i 29 grudnia 2006 roku (dyspozycje – kk. 244-247).

Na skutek wniosku kredytobiorców z dnia 25 marca 2013 roku o zmianę warunków umowy, w ramach którego jako rodzaj wnioskowanej zmiany wpisano: „zmiana konta z PLN na CHF”, w dniu 28 marca 2013 roku sporządzony został Aneks nr 1/2013 do umowy z dnia 7 marca 2006 roku, na mocy którego m.in. do §2 Umowy dodano zapis w brzmieniu: „Kurs wymiany walut obcych, na podstawie którego przeliczane są na złote polskie zobowiązania Kredytobiorcy wyrażone w walucie obcej, podawany jest w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu (...) w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych. Wartości kursu kupna i wartości kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%.”

Ponadto §7 ust 1 oraz ust 3 Umowy uległy zmianie i otrzymały następujące brzmienie: „Spłaty rat kredytu oraz przedterminowa spłata pełnej lub częściowej kwoty kredytu będzie dokonywana przez Kredytobiorcę w walucie obcej, do której kredyt jest indeksowany lub denominowany. Otwarcie i prowadzenie rachunku walutowego (…) służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu jest bezpłatne. Spłata kredytu następować będzie poprzez bezpośrednie potrącanie przez Bank należnych mu kwot z w/w rachunku. Bank nie pobiera opłaty za zmianę rachunku do obsługi kredytu” (wniosek o zmianę warunków umowy – kk. 241-243; aneks – kk. 194-194v.).

W dniu 14 października 2014 roku sporządzony został Aneks nr 2/2013 do umowy z dnia 7 marca 2006 roku, na mocy którego zmieniono brzmienie §5 ust 1 pkt 3 Umowy, a także w §5 ust 1 dodano pkt 9 i 10. Zapisy te dotyczyły zabezpieczenia spłaty kredytu (aneks – k. 195).

Wnioskiem wniesionym do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie w dniu 27 czerwca 2017 roku, który następnie został skorygowany pismem z dnia 31 lipca 2017 roku, A. M. i M. M. wnieśli o zawezwanie (...)S.A. w W. do próby ugodowej, jednocześnie wnosząc o zapłatę przez Bank na ich rzecz łącznej kwoty 304 885 zł oraz kwoty 92 285 CHF, a także ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna w całości lub co najmniej w części. Sprawa była prowadzona przed Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie pod sygn. II Co 1501/17. Na posiedzeniu jawnym w dniu 3 listopada 2017 roku ww. Sąd stwierdził, że do zawarcia ugody nie doszło (akta II Co 1504/17: wniosek – k. 1; pismo z 31.07.2017 – kk. 84-101; koperta ze stemplem pocztowym – k. 102; protokół posiedzenia jawnego – k. 82).

Kredyt był faktycznie spłacany przez powodów w ratach kapitałowo-odsetkowych w złotych polskich w łącznej kwocie 68 774 zł (od dnia 14 sierpnia 2007 roku do dnia 14 marca 2013 roku), a następnie – na skutek podpisania ww. aneksu nr 1/2013 z dnia 28 marca 2013 roku – we frankach szwajcarskich, w łącznej kwocie 25 796,63 CHF (od dnia 15 kwietnia 2013 roku do dnia 14 kwietnia 2021 roku; zaświadczenia Banku o wysokości odsetek – kk. 30-57; tabele – kk. 58-62; zestawienie transakcji – kk. 265-286).

M. M. prowadził jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie usług projektowych, jednak przedmiotowa umowa kredytu nie została zawarta w związku z tą działalnością. Pracownik Banku zapewniał powodów o tym, że kredyt CHF jest najkorzystniejszą i najtańszą opcją na rynku oraz o stabilności waluty CHF. Nie tłumaczył jednocześnie szczegółowego mechanizmu ustalania kursów CHF w ramach tabel kursowych. Sporną umowę podpisano w budynku oddziału Banku. Umowa nie była negocjowana, nie było możliwości zmiany jej warunków – powodowie otrzymali gotowy egzemplarz umowy (zeznania powoda M. M. – kk. 495-496; zeznania powódki – A. M. – k. 496v.).

Procedury udzielania kredytów walutowych były jednolite w całej Polsce. Zmiana waluty, w jakiej można było spłacać kredyt, była możliwa już po wydaniu decyzji kredytowej. Spłacanie kredytu indeksowanego w walucie obcej zamiast w walucie polskiej – tak jak powodowie dokonali tego w ramach z dnia aneksu 28 marca 2013 roku – było korzystniejsze dla kredytobiorców, przy czym konieczne było założenie w tym celu bankowego rachunku walutowego. Kwestiami związanymi z tabelami kursowymi zajmował się konkretny departament Banku. Tabela kursowa Banku jest tworzona na podstawie tabel międzybankowych (zeznania świadek A. K. – kk. 479-482; zeznania świadka J. C. – kk. 482-485).

Powyższe ustalenia faktyczne poczyniono na podstawie powołanych wyżej dowodów. Autentyczność dokumentów złożonych do akt sprawy nie była kwestionowana. Zeznania powodów Sąd uznał w całości za wiarygodne, nie znajdując przyczyn, dla których można byłoby zakwestionować ich prawdziwość. Dowody z przesłuchania wnioskowanych przez pozwanego świadków nie miały większego znaczenia w kontekście rozpoznania sprawy, albowiem przedmiotem badania była zawarta przez strony umowa kredytu o konkretnej treści, a sprawa dotyczy materii już w znacznym stopniu ugruntowanej w orzecznictwie pod względem prawnym. Świadkowie zaś nie mieli żadnej wiedzy na temat okoliczności zawarcia spornej umowy, a ich zeznania dotyczyły ogólnych kwestii w zakresie procedur Banku, udzielania kredytów itp. Sąd pominął natomiast dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości, uznając, że miałby on znaczenie jedynie w razie uznania głównego żądania pozwu za niezasadne, służąc do weryfikacji prawidłowości obliczeń, na których opiera się żądanie ewentualne.

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo jest zasadne. W ocenie Sądu wniosek taki płynie ze stwierdzenia, iż po eliminacji z treści umowy klauzul abuzywnych, określających sposób wyliczenia kwoty zobowiązania strony powodowej w momencie uruchomienia kredytu oraz wysokość poszczególnych rat utrzymanie mocy obowiązującej umowy staje się niemożliwe, traci ona bowiem postanowienia istotne dla jej bytu. Przed przystąpieniem do dalszych rozważań należy zastrzec, że w uzasadnieniu wyroku powinnością Sądu jest wyjaśnienie toku rozumowania, który doprowadził do wydania orzeczenia określonej treści, nie zaś odnoszenie się do wszystkich argumentów podnoszonych przez strony w toku postępowania.

W pierwszej kolejności należy przypomnieć elementy umowy kredytu, określone przez przepisy obowiązujące w dacie zawarcia spornej umowy. Mianowicie zgodnie z ówczesnym brzmieniem art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) „przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu”. Zasadniczym elementem umowy było zatem określenie kwoty kredytu, która – o ile została wykorzystana – miała zostać zwrócona wraz z odsetkami i prowizją. W myśl art. 69 ust. 2 określenie kwoty kredytu i wysokości prowizji winno było nastąpić w umowie.

W myśl art. 385 ¹§1 k.c. postanowienia umowy zawartej w konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenia stron, jeżeli zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. Z unormowania tego wynika, że przesłankami uzasadniającymi uznanie klauzuli umownej za abuzywną są: (1) zawarcie umowy z konsumentem, (2) brak indywidualnego uzgodnienia umowy, (3) ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, (4) rażące naruszenie interesów konsumenta oraz (5) stwierdzenie, że sporne postanowienie, sformułowane w sposób jednoznaczny, nie określa głównego świadczenia stron. W ocenie Sądu w odniesieniu do klauzul pozwalających na waloryzację kwoty udzielonego powodowi kredytu kursem franka szwajcarskiego wszystkie te przesłanki zostały spełnione.

Umowa została zawarta przez bank z osobami fizycznymi i dotyczyła udzielenia kredytu celem nabycia prawa własności nieruchomości lokalowej budowanej przez dewelopera, bez związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Świadczy to o tym, że powodowie spełniają definicję konsumenta z art. 22 ¹ k.c. Klauzule pozwalające na waloryzację kwoty zobowiązań strony powodowej kursem franka szwajcarskiego pochodziły ze wzoru umowy zaproponowanego powodowi przez jego kontrahenta i nie były negocjowane, należy zatem uznać – również z uwagi na treść art. 385 ¹§3 k.c. – że nie zostały uzgodnione indywidualnie. Z uwagi na to, że pozwalały wyłącznie kontrahentowi konsumenta na określenie wysokości kursu waluty obcej bez wskazania żadnych obiektywnych kryteriów, według jakich miałoby to następować, należy uznać, że ukształtowały jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Co więcej, przewidują one dodatkowe wynagrodzenie dla banku w postaci różnicy wynikającej z ustalenia wysokości każdej raty w złotych według kursu sprzedaży waluty (a więc wyższego) oraz ustalenia wypłaconej kwoty kredytu we frankach szwajcarskich według kursu kupna waluty (a więc niższego). W żadnym miejscu umowy nie wskazano, że takie dodatkowe wynagrodzenie przysługuje bankowi, w istocie ukrywając je przed konsumentem.

Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 28 kwietnia 2022 roku
(sygn. III CZP 40/22, Legalis) stwierdził, że „sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.”

Klauzule te określają wprawdzie główne świadczenie stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego w sprawie II CSKP 285/22), ale nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, nie można bowiem na ich podstawie określić ani wysokości zobowiązania, ani nawet w przybliżeniu oszacować finansowych konsekwencji kredytu dla konsumenta. Uznanie spornych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje upadkiem całej umowy, zgodnie z wolą pouczonego w tym zakresie konsumenta. Jak wskazano w powołanym już wyroku Sądu Najwyższego wydanym w sprawie II CSKP 285/22 wyeliminowanie „ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Trafnie uznano w tych orzeczeniach, że ukształtowanie umowy kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR jest sprzeczne z naturą stosunku prawnego łączącego strony. Po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością)”. Sąd w składzie rozpoznającym niniejsza sprawę podziela ten pogląd. Powyższe ustalenia stanowiącą więc drugą podstawę nakazującą uwzględnienie powództwa.

Nie jest możliwe uzupełnienie umowy przez zastosowanie w miejsce wyeliminowanych klauzul umownych przepisów o charakterze dyspozytywnym, z jednej strony dlatego, że unormowania takie nie istniały w dacie zawarcia umowy, z drugiej zaś z tego powodu, iż na takim stanowisku stoi orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Przyjmując, że niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta już od dnia zawarcia umowy i od tej daty jest ona nieważna, nie można zastąpić kursu waluty ustalanego przez pozwany bank kursem ustalanym przez Narodowy Bank Polski. Zgodnie z brzmieniem art. 24 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r., poz. 2027 ze zm.) NBP ogłasza wprawdzie bieżące kursy walut obcych, ale w dacie zawarcia umowy brak było w systemie prawnym przepisu pozwalającego zastosować ten kurs w sytuacji, w której postanowienie umowne albo w ogóle nie określało kursu waluty obcej, albo określając go było nieważne. Poza tym sposób określenia tego kursu nie został unormowany przez akt prawa powszechnie obowiązującego, wymieniony w art. 87 ust. 1 Konstytucji RP, a przez akt prawa wewnętrznego – uchwałę nr 51/2002 Zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 23 września 2002 roku w sprawie sposobu wyliczania i ogłaszania bieżących kursów walut obcych (tekst jednolity: Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego z 2015 r., poz. 11). Niezależnie od tego w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 26 marca 2019 roku w połączonych sprawach C-70/17 i C-179/17 ((...)wskazano, że „zgodnie z orzecznictwem Trybunału w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, że niezgodny z tym przepisem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (…)”. W ocenie Sądu pogląd ten można zastosować również w wypadku nieważności części postanowień umowy i musi on skutkować uznaniem za nieważne całości postanowień dotyczących waloryzacji kredytu.

Zdaniem Sądu strona powodowa bez wątpienia ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c., wymagany do skutecznego domagania się ustalenia nieważności umowy. Jak była już o tym mowa, umowę tę zawarto na okres trzydziestu lat i miała ona obowiązywać, a kredyt być spłacanym, do roku 2036. W orzecznictwie wskazano, że powództwo o ustalenie powinno być ostatecznym i jedynym środkiem, z jakiego może skorzystać strona powodowa i w ocenie Sądu tak właśnie jest w niniejszej sprawie. Uzyskanie orzeczenia ustalającego nieważność umowy zwalnia strony z obowiązku dalszego wykonywania jej przez kilkadziesiąt lat. Skutku tego nie osiągnęłoby powództwo o zapłatę przez bank świadczeń spełnionych dotychczas w oparciu o umowę, ustalenie jej nieważności zostałoby bowiem dokonane tylko jako przesłanka orzeczenia i nie obejmowałaby go powaga rzeczy osądzonej – umowa nadal musiałaby być wykonywana, zaś kolejne powstałe przy tym spory mogłyby być rozstrzygane odmiennie. Z tych samych powodów skutku nie osiągnęłoby powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, które – poza uzyskaniem wykreślenia zabezpieczającej kredyt hipoteki – również nie zawierałoby w sentencji wyroku orzeczenia o nieważności umowy. Należy natomiast dodać, że wyrok ustalający nieważność umowy, zabezpieczonej hipoteką, pozwala stronie powodowej na wystąpienie o jej wykreślenie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie II C 665/10 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawie V ACa 723/21).

Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności i na podstawie powołanych przepisów powództwo o ustalenie należało uwzględnić i dlatego orzeczono, jak w punkcie I sentencji wyroku.

Uznając sporną umowę za nieważną należało stwierdzić, że pozwany na podstawie art. 405 k.c. w związku z art. 410§1 k.c. i art. 410§2 k.c. ma obowiązek dokonania na rzecz strony powodowej zwrotu wszelkich świadczeń, które zostały spełnione na jej podstawie. Dochodzone kwoty opisane w pozwie oraz w piśmie z dnia 1 czerwca 2021 roku wynikają zaświadczeń dołączonych do akt sprawy i nie były kwestionowane przez pozwanego, a zatem należało zasądzić żądane kwoty roszczenia głównego zgodnie z żądaniem. Z uwagi na wskazaną wyżej nieważność umowy, było to uzasadnione. Ustawowe odsetki za opóźnienie od ww. kwot zasądzono na podstawie art. 481§1 i §2 k.c. oraz art. 455 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu oraz żądaniem zawartym w piśmie z dnia 1 czerwca 2021 roku. Biorąc przede wszystkim pod uwagę złożony przez stronę powodową wniosek do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie, rozpoznany pod sprawą o sygn. II Co 1501/17, w której to sprawie Sąd na posiedzeniu jawnym w dniu 3 listopada 2017 roku stwierdził, że do zawarcia ugody nie doszło, należało uznać, że dochodzone pozwem roszczenie jest wymagalne od tego dnia. Podobnie w przypadku kwot dochodzonych w piśmie z dnia 1 czerwca 2021 roku, które zostało doręczone pozwanemu w dniu 16 czerwca 2021 roku, a zatem od dnia następującego po tym dniu roszczenie w tym zakresie należało uznać już za wymagalne. Nadto, wobec uwzględnienia żądania głównego i ustalenia nieważności całej umowy kredytu, Sąd nie mógł orzekać w zakresie roszczeń ewentualnych zgłoszonych przez stronę powodową.

Sąd nie podzielił zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia dochodzonego przez powodów. W tym miejscu należy przywołać tezy Wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 lipca 2020 r. (sygn. C-698/18, „Legalis”), zgodnie z którą choć samo roszczenie o stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem nie podlega przedawnieniu, to już sam termin na wytoczenie powództwa zmierzającego do powołania się na skutki restytucyjne tego stwierdzenia nieważności, jest ograniczony, z tym że nie może być mniej korzystny niż terminy dotyczące podobnych środków prawnych istniejących w prawie krajowym. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego przedawnia się po upływie wynikającego z art. 118 k.c. terminu 6 lat na koniec roku kalendarzowego (10 lat co do roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9 lipca 2018 roku, zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne, rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne. W ocenie Sądu mogło to mieć miejsce najwcześniej w 2019 roku, w związku z wydaniem przełomowego w tym przedmiocie, wspomnianego wyżej orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 roku (C-260/18, K. D., J. D. przeciwko(...)AG). Wtedy to – jak się wydaje – kwestia abuzywności postanowień umownych dotyczących waloryzacji według kursów CHF została w dostateczny sposób rozstrzygnięta i nagłośniona w opinii publicznej. Wobec tego należy uznać, że to w tym roku rozpoczął się bieg terminu przedawnienia roszczenia kredytobiorcy o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu (tj. w dniu 29 kwietnia 2020 roku). Tym samym roszczenie strony powodowej nie jest przedawnione.

Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności i na podstawie powołanych przepisów, orzeczono jak w punktach II sentencji wyroku.

Orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu (punkt III) Sąd wydał na podstawie art. 98§1, §1 ¹ i §3 k.p.c. uznając, że strona powodowa wygrała proces w całości, a zatem pozwany powinien ponieść całość poniesionych przez nią kosztów, na które składa się opłata od pozwu w wysokości 1.000 zł (zgodnie z art. 13a u.k.s.c.) i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika będącego adwokatem w wysokości 5 400 zł (zgodnie z §2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie).