Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2023 roku

Sąd Rejonowy w Mrągowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2023 roku w Mrągowie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. J. i T. J.

przeciwko Krajowemu Ośrodkowi (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  powództwo oddala,

II.  nie obciąża powodów kosztami procesu,

III.  nakazuje ściągnięcie od powodów D. J. i T. J. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Mrągowie kwoty 332,42 zł (trzysta trzydzieści dwa złote i czterdzieści dwa grosze) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować,

2.  za 7 dni lub z wnioskiem o uzasadnienie.

M., dnia 22 listopada 2023r.

Sygn. akt I C 393/22

UZASADNIENIE

Powodowie D. J. i T. J. domagali się zasądzenia
od pozwanego Krajowego Ośrodka (...) z siedzibą w W. kwoty 18.260 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 5 maja
2022 roku do dnia zapłaty. Nadto wnieśli o zasądzenie do pozwanego na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że zawarli z pozwanym umowę dzierżawy gruntów, oznaczonych w ewidencji gruntów obrębu S. jako działki nr (...). Skonkretyzowali przy tym, że umowa została zawarta na czas określony, tj. od dnia jej podpisania do dnia 3 października 2022 roku, przy czym
w § 3. 2 umowy wskazano, że działki nr (...) planowane są na potrzeby budowy drogi ekspresowej (...). Uzyskanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej ( (...)) planowane jest natomiast w IV kwartale 2021 roku. Dookreślono także,
że w przypadku rozpoczęcia inwestycji drogowej nieruchomości określone decyzją (...)
z mocy prawa przejdą w Zarząd Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z dniem, kiedy decyzja stanie się ostateczna, a umowa dzierżawy wygaśnie. Podali przy tym,
że Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad pismem z dnia 16 sierpnia 2021 toku,
tj. już w III kwartale 2021 roku poinformowała powodów o wypowiedzeniu ze skutkiem natychmiastowym – na podstawie art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku
o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych oraz decyzji Wojewody (...)- (...) o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, której został nadany rygor natychmiastowej wykonalności – umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku. Wskazali, że na działkach nr (...) powodowie prowadzili plantację bobiku na nasiona, która na skutek wypowiedzenia umowy oraz rozpoczęcia prac związanych z budową drogi uległa całkowitemu zniszczeniu. Skonkretyzowali, że wartość szkody z tego tytułu – zgodnie z ekspertyzą prywatną – wyniosła 15.760 złotych. Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia wskazali natomiast art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania
i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych w zw. z art. 471 kc oraz art. 361 § 1 i 2 kc.

W odpowiedzi na pozew pozwany Krajowy Ośrodek (...) z siedzibą
w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że umowa dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku została wypowiedziana zgodnie z prawem i ze skutkiem natychmiastowym przez podmiot trzeci,
a przy tym z przyczyn niezależnych od pozwanego. Z tego też względu w ocenie pozwanego nie mogła w ogóle powstać odpowiedzialność odszkodowawcza (kontraktowa) pozwanego. Podkreślił również, że z treści art. 19 ust. 2 specustawy drogowej, na którą powołują się powodowie, nie wynika, by ewentualna odpowiedzialność odszkodowawcza za straty związane z realizacją inwestycji budowy drogi i wypowiedzeniem umowy dzierżawy obciążała wydzierżawiającego.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 5 listopada 2020 roku Krajowy Ośrodek (...) w W. (wydzierżawiający) zawarł z D. J. i T. J. (dzierżawcy) umowę dzierżawy nieruchomości niezabudowanej, położonej na terminie gminy S., oznaczonej w ewidencji gruntów obrębu S. jako działki nr (...). W § 3.1 umowy strony ustaliły, że umowa zostaje zawarta
na czas określony, tj. od dnia jej podpisania do dnia 3 października 2022 roku z możliwością jej przedłużenia, jeżeli dzierżawca najpóźniej na 3 miesiące przed upływem tego terminu wystąpi z wnioskiem o przedłużenie umowy i strony uzgodnią jej istotne postanowienia.
W § 3.2 umowy wskazano zaś, że zgodnie z opracowaną koncepcja programową budowy drogi ekspresowej (...) na odcinku B. – M. działki nr (...) obręb S. planowane są na potrzeby budowy drogi ekspresowej (...). Doprecyzowano, że linie rozgraniczające dla projektowanej drogi ostatecznie zostaną zatwierdzone decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej ( (...)). Podano również, ze uzyskanie decyzji (...) planowane jest w IV kwartale 2021 roku, a budowa drogi na odcinku B. – M. na lata 2020-2023. W umowie zastrzeżono także, że w przypadku rozpoczęcia inwestycji drogowej, nieruchomości określone decyzją (...) z mocy prawa przejdą w Zarząd Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad
z dniem, kiedy decyzja (...) stanie się ostateczna, a umowa dzierżawy wygaśnie. Dzierżawca na powyższe wyraził zgodę.

(dowód: umowa dzierżawy z dnia 5 listopada 2020r. wraz z załącznikami – k. 36-43)

Działki położone na terminie gminy S. oznaczone w ewidencji gruntów obrębu S. jako działki nr (...) zostały objęte decyzją Wojewody (...)- (...) Nr 08/21 z dnia 18 czerwca 2021 roku o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej dla zadania budowy drogi (...) odcinek B. – M..
W związku z nadanym tej decyzji rygorem natychmiastowej wykonalności Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad objęła w posiadanie m.in. położone w obrębie S. działki nr (...) i pismem z dnia 16 sierpnia 2021 roku wypowiedziała ze skutkiem natychmiastowym umowę dzierżawy z dnia 5 listopada
2020 roku zawartą z Krajowym Ośrodkiem (...).

(dowód: dokumentacja – k. 49-50 i k. 70)

Pismem z dnia 26 kwietnia 2022 roku D. J. i T. J. wezwali Krajowy Ośrodek (...) z siedzibą w W. do zapłaty kwoty 18.260 złotych z tytułu odszkodowania za szkody powstałe na plantacji bobiku położonej
w obrębie S. w związku z realizacją inwestycji drogowej dla zadania budowa drogi ekspresowej (...) na odcinku B. – M.. W uzasadnieniu wskazali,
że w związku z wypowiedzeniem umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku oraz rozpoczęciem prac związanych z w/w inwestycją ich plantacja prowadzona na działkach
nr 59/6, 57/12, 57/14 i 57/2 uległa zniszczeniu, a wartość oszacowana z tego tytułu szkody – zgodnie z prywatną ekspertyzą – wynosi 15.760 złotych. Doprecyzowali przy tym, że w skład żądanej kwoty wchodzi także poniesiona przez nich kwota 2.500 złotych z tytułu sporządzenia prywatnej ekspertyzy wyceny szkód.

(dowód: pismo z dnia 26 kwietnia 2022r. – k. 51-52)

D. J. i T. J. z tożsamym żądaniem zapłaty kwoty 18.260 złotych z tytułu odszkodowania za szkody powstałe na plantacji bobiku położonej
w obrębie S. w związku z realizacją inwestycji drogowej dla zadania budowa drogi ekspresowej (...) na odcinku B. – M. i wypowiedzeniem umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku wystąpili również wobec Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad. Przedmiotowa korespondencja została odebrana przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w dniu 28 kwietnia 2022 roku.

(dowód: pismo z dnia 26 kwietnia 2022r. – k. 46, potwierdzenie nadania – k. 47, wydruk śledzenia https://emonitoring.poczta-polska.pl – k. 48)

Pismem z dnia 11 maja 2022 roku Krajowy Ośrodek (...) z siedzibą
w W. poinformował D. J. i T. J., że w jego ocenie podmiotem obowiązanym do wypłaty odszkodowania za wykazane i udowodnione straty poniesione w wyniku otrzymania od Zarządcy (...) wypowiedzenia skutkującego natychmiastowym rozwiązaniem umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad.

(dowód: pismo z dnia 11 maja 2022r. – k. 53)

Wysokość szkody polegającej na całkowitej utracie plonów bobiku na działkach położonych w obrębie S. o numerach ewidencyjnych (...)
z uwzględnieniem wartości nieponiesionych kosztów wynosi 17.314,99 złotych.

(dowód: opinia biegłego sądowego z zakres rolnictwa S. D. – k. 103-109)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo było niezasadne i jako takie nie zasługiwało na uwzględnienie.

W okolicznościach niniejszej sprawy powodowie domagali się – w oparciu o art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania
i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych ( tekst jednolity: Dz. U. z 2023r. poz. 162) w zw. z art. 471 kc i art. 361 § 1 i 2 kc – zasądzenia od pozwanego Krajowego (...) Ośrodka (...) z siedzibą w W. odszkodowania za szkody powstałe na plantacji bobiku położonej w obrębie S. w związku z realizacją inwestycji drogowej polegającej na budowie drogi ekspresowej (...) na odcinku B. – M. i związanym
z tą inwestycją wypowiedzeniem umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku. Pozwany stał na stanowisku, iż w okolicznościach niniejszej sprawy brak jest podstaw, by uznać,
że strona pozwana nie wykonała lub nienależycie wykonała zobowiązanie. W konsekwencji nie ponosi on także odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania sytuowanej przez art. 417 kc. Uzasadniając swoje stanowisko w tym zakresie wskazywał, że umowa dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku została rozwiązana przez podmiot trzeci zgodnie z prawem i ze skutkiem natychmiastowym,
a pozwany nie podnosi odpowiedzialności za działanie tego podmiotu. Poza tym podkreślał, że z treści 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych nie wynika, by dzierżawca posiadał uprawnienie domagania się zapłaty odszkodowania za szkody powstałe w wyniku rozwiązania umowy dzierżawy w związku realizacją inwestycji w zakresie dróg publicznych bezpośrednio od wydzierżawiającego.

Przepis art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych stanowi, że jeżeli przeznaczona na pasy drogowe nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego została uprzednio wydzierżawiona, wynajęta lub użyczona, decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowi podstawę
do wypowiedzenia przez właściwego zarządcę drogi umowy dzierżawy, najmu lub użyczenia ze skutkiem natychmiastowym. Za straty poniesione na skutek rozwiązania umowy przysługuje odszkodowanie.

Nie ulega wątpliwości, że z przywołanej regulacji prawnej wynika prawo powodów
do domagania się odszkodowania za poniesione na skutek rozwiązania umowy dzierżawy
z dnia 5 listopada 2020 roku straty. Wskazać jednak należy, że konstrukcja językowa i sposób sformułowania przedmiotowego przepisu przez ustawodawcę jednoznacznie wskazuje,
iż strona może domagać się odszkodowania z tytułu poniesionych w związku
z wypowiedzeniem umowy dzierżawy z uwagi na planowaną inwestycję drogową jedynie
od podmiotu wskazanego w zdaniu pierwszym art. 19 ust. 2 specustawy drogowej, a więc właściwego zarządcy drogi, który dokonał wypowiedzenia tej umowy (w okolicznościach niniejszej sprawy – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad).

Poza tym zauważyć należy, że powyższa specustawa drogowa nie reguluje wprost trybu (organu, procedury, zasad) orzekania o wysokości odszkodowania za straty poniesione przez strony stosunków obligacyjnych kończących się ze skutkiem natychmiastowym
na skutek wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. W orzecznictwie oraz doktrynie przyjęto jednak, że zakres tego odszkodowania powinien być ustalany przez sąd powszechny (o ile strony nie doszły do porozumienia we własnym zakresie) według przepisów Kodeksu cywilnego, w tym regulujących te stosunki obligacyjne (por. M. Wolanin, Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. Komentarz, Warszawa 2009, s. 274).

Strona powodowa oparła swoje żądanie na reżimie odpowiedzialności kontraktowej. Na gruncie odpowiedzialności odszkodowawczej ex contractu statuowanej przez art. 471 kc dochodzenie przez wierzyciela roszczenia odszkodowawczego wymaga przede wszystkim, aby wykazał on w procesie, że nastąpiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania oraz że spowodowało ono – w ramach adekwatnego związku przyczynowego – szkodę, która winna zostać naprawiona. Według treści art. 471 kc, dłużnik obowiązany jest bowiem do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania powstaje zatem w chwili, w której aktualizują się wszystkie przesłanki odpowiedzialności z tego tytułu, czyli ma miejsce stan niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania i powstaje szkoda.

W ocenie Sądu strona powodowa nie wykazała zaistnienia in concreto
w/w przesłanek, od których to zaistnienia uzależniona była odpowiedzialność pozwanego.
Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego nie sposób było bowiem uznać, by do wypowiedzenia umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku doszło z przyczyn zawinionych przez pozwanego, czy zamierzonego i zawinionego doprowadzenia pozwanego do niewykonania umowy. Zauważyć bowiem należy, że w okolicznościach niniejszej sprawy mamy do czynienia ze specyficzną sytuacją, w ramach której to nie pozwany, a podmiot trzeci, tj. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad – nie będący stroną umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku – dokonał jej wypowiedzenia. Nie ulega przy tym wątpliwości, że w/w podmiot był – w świetle treści art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych oraz treści umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku – uprawniony
do wypowiedzenia powodom umowy dzierżawy ze skutkiem natychmiastowym. Bezspornym w sprawie pozostawało bowiem, że działki położone na terenie gminy S. oznaczone
w ewidencji gruntów obrębu S. jako działki nr (...) zostały objęte decyzją Wojewody (...)- (...) Nr 08/21 z dnia 18 czerwca 2021 roku
o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej dla zadania budowy drogi (...) odcinek B. – M., a decyzja ta stanowiła podstawę do wypowiedzenia przez właściwego zarządcę drogi umowy dzierżawy ze skutkiem natychmiastowym. Niewątpliwym również jest, że powodowie mieli świadomość tego, iż działki stanowiące przedmiot umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku docelowo zostaną wykorzystane w ramach inwestycji polegającej na budowie drogi (...). Okoliczność ta wprost wynika bowiem z treści umowy dzierżawy, w której powodowie wyrazili zgodę na wygaśnięcie umowy z uwagi na planowaną inwestycję drogową. Inną kwestią pozostaje natomiast fakt, że do wypowiedzenia doszło wcześniej niż przewidywała to umowa dzierżawy.

Mając zatem na względzie powyższe ustalenia oraz rozważania prawne stwierdzić należy, że umowa dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku uległa przedwczesnemu rozwiązaniu na skutek działania podmiotu trzeciego – Generalnego Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, a nadto z przyczyn niezawinionych i niezależnych od pozwanego Krajowego Ośrodka (...) z siedzibą w W.. Z tego też względu brak było podstaw, by uznać, że powodowie mogli skutecznie domagać się – w oparciu o art. 19 ust. 2 specustawy drogowej w zw. z art. 471 kc oraz art. 361 § 1 i 2 kc – zapłaty odszkodowania
z tytułu szkody powstałej w związku realizacją inwestycji drogowej i wypowiedzeniem
ze skutkiem natychmiastowym umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku.

Zauważyć również należy, że Krajowy Ośrodek (...) z siedzibą
w W. nie jest w żaden sposób powiązany formalnoprawnie z Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad (pomijając strukturę kapitałową). W konsekwencji w realiach niniejszej sprawy nie można było rozpatrywać odpowiedzialności pozwanego także w trybie odpowiedzialności deliktowej (art. 415 kc).

Jedynie na marginesie wskazać należy, że w ocenie Sądu odpowiedzialności strony pozwanej za szkodę powstałą w wyniku wypowiedzenia umowy dzierżawy z dnia 5 listopada 2020 roku można byłoby ewentualnie upatrywać w przypadku stwierdzenia jej nieważności, przyjmując, że zawarte w umowie dzierżawy oświadczenia woli zostały złożone przez dzierżawców pod wpływem błędu. Powództwo takie zasługiwałoby jednak na uwzględnienie jedynie wówczas, gdyby powodowie wykazali – stosownie do treści art. 88 § 1-2 kc – okoliczność odstąpienia od umowy dzierżawy, o której mowa w pozwie, w terminie jednego roku od dnia wykrycia błędu. Wobec treści art. 321 § 1 kpc Sąd nie był jednak obowiązany
do czynienia z urzędu ustaleń na tą okoliczność. Jednakże już pobieżna analiza okoliczności sprawy wskazuje, że w/w termin na złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych umowy na tej podstawie już dawno upłynął.

Mając powyższe na uwadze – na podstawie art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych w zw. z art. 417 kc i art. 6 kc – orzeczono jak w punkcie I wyroku.

Uznając, że w okolicznościach niniejszej sprawy zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 102 kpc, Sąd odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu (pkt II wyroku). Kwestia zastosowania art. 102 kpc pozostawiona jest sądowi orzekającemu z odwołaniem się do jego kompetencji, bezstronności, doświadczenia
i poczucia sprawiedliwości. Ocena sędziowska ma w tym zakresie charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 15 lipca 2020 roku sygn. akt I ACa 591/18, publ. LEX nr 3395829). W ocenie Sądu za zastosowaniem art. 102 kpc
w niniejszej sprawie przemawiały przede wszystkim specyficzne okoliczności przedmiotowej sprawy, w których uznać należało, że in concreto zachodził wypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 102 kpc, a rozstrzygnięcie o kosztach procesu w realiach sprawy winno odpowiadać poczuciu sprawiedliwości ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2012 roku sygn. akt I CZ 66/12, publ. LEX nr 1232749).

W punkcie III wyroku – na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( tekst jednolity: tekst jednolity: Dz. U. z 2023r. poz. 1144) – na powodów nałożono obowiązek uiszczenia kwoty 332,42 złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych. Kwota ta stanowi nieuiszczone dotychczas koszty związane ze sporządzeniem opinii biegłego sądowego, które zostały tymczasowo poniesione przez Skarb Państwa. Sąd obciążył obowiązkiem zapłaty w/w kwoty powodów, bowiem
to z ich inicjatywy przeprowadzono dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rolnictwa, co wygenerowało określone koszty.

/-/ sędzia Krzysztof Połomski