Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 marca 2024 r.

Sąd Rejonowy w Ciechanowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Lidia Grzelak

Protokolant: st. sekr. sąd. Edyta Wojciechowska

po rozpoznaniu w dniu 19 marca 2024 r. w Ciechanowie

na rozprawie

sprawy z wniosku H. D. i W. D.

z udziałem B. R., B. W. (1), M. M. (1), M. S. (1), M. S. (2), J. S. (1), L. R.

o zasiedzenie nieruchomości

postanawia:

I wniosek oddalić;

II nakazać ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od wnioskodawców H. D. i W. D. solidarnie kwotę 150,00 zł ( sto pięćdziesiąt złotych ) tytułem uzupełnienia kosztów postępowania orzeczonych prawomocnym postanowieniem z dnia 12 października 2022 r.;

III nakazać ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od uczestniczki postępowania B. R. kwotę 352,00 zł ( trzysta pięćdziesiąt dwa złote ) tytułem uzupełnienia kosztów postępowania orzeczonych prawomocnym postanowieniem z dnia 24 lipca 2023 r.;

IV zasądzić od wnioskodawców H. D. i W. D. solidarnie na rzecz uczestniczki postępowania B. R. kwotę 1817,00 zł (jeden tysiąc osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

V w pozostałym zakresie pozostawić wnioskodawców i uczestników postępowania przy poniesionych kosztach postępowania związanych z ich udziałem w sprawie.

Sędzia Lidia Grzelak

Sygn. akt I Ns 156/22

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy H. D. i W. D. wnosili o stwierdzenie, że nabyli przez zasiedzenie z dniem 28 kwietnia 2016 r. na zasadach małżeńskiej wspólności ustawowej własność nieruchomości położonej w C., stanowiącej działkę o powierzchni 0,0438 ha oznaczoną w ewidencji gruntów numerem 466.

Uczestniczki postępowania B. R. i B. W. (1) wnosiły o oddalenie wniosku.

Pozostali uczestnicy postępowania M. M. (2), M. S. (1), M. S. (2), J. S. (1) i L. R. nie zajęli stanowiska w sprawie.

Postanowieniem z dnia 11 maja 2022 r. wnioskodawcy zostali zwolnienie od obowiązku uiszczenia połowy opłaty sądowej od wniosku.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. S. (2) była właścicielem zabudowanej nieruchomości położonej w C., stanowiącej działkę o powierzchni 0,0438 ha oznaczoną w ewidencji gruntów numerem 466. Własność nieruchomości nabyła z dniem 1 stycznia 1985 r. w drodze zasiedzenia ( akta I Ns 294/04 , wypis z rejestru gruntów wraz z mapą k. 91 – 92 ).

J. S. (2) zmarła dnia 27 kwietnia 1986 r. Spadek po niej nabyli po 1/5 części: córki B. R., B. W. (1) i I. R. oraz synowie J. S. (3) i S. S. (1). S. S. (1) zmarł dnia 30 lipca 1989 r. Spadek po nim nabyli: brat J. S. (3) oraz siostry B. R., B. W. (2) i I. R.. J. S. (3) zmarł dnia 28 grudnia 2014 r. Miał troje dzieci: M. S. (1), M. S. (2) i M. M. (2), którzy złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu. Nie zostały dotychczas stwierdzone prawa do spadku po J. S. (3). I. R. zmarła dnia 9 stycznia 2021 r. Nie zostały dotychczas stwierdzone prawa do spadku po I. R.. Miała dwoje dzieci: córkę J. S. (1) i syna A. R., który zmarł pozostawiając żonę L. R. ( akta I Ns 25/15, I Ns 347/01, I Ns 337/02 ).

Zarówno J. S. (2), jak i jej syn S. S. (1) do śmierci zamieszkiwali na przedmiotowej nieruchomości. Pozostali członkowie rodziny korzystali z nieruchomości sporadycznie, odwiedzali nieruchomość, sprawdzali jej stan jeszcze przez kilka lat po śmierci S. S. (1) ( zeznania świadków M. K. k. 138 – 140, P. W. k. 140 - 141, zeznania uczestniczki postępowania B. W. (1) k. 137 - 138 ).

W dniu 15 lipca 2002 r. B. R. zawarła z H. D. i W. D. umowę sprzedaży działki nr (...) za cenę 4500,00 zł. Umowa została zawarta na piśmie, bez formy aktu notarialnego. W dniu 6 lipca 2002 r. B. R. otrzymała od W. D. zaliczkę w wysokości 2000,00 zł. Pozostała część ceny miała być zapłacona przy zawarciu umowy w formie aktu notarialnego ( umowa k. 13, pokwitowanie k. 14, opinia biegłego sądowego w zakresie pisma mgr M. R. k. 161 - 175 ).

H. D. i W. D. są właścicielami sąsiedniej nieruchomości, na której zamieszkują. Działki bezpośrednio ze sobą graniczą ( bezsporne ).

Od dnia 15 lipca 2002 r. działka nr (...) jest w posiadaniu H. D. i W. D.. Płacą podatek od nieruchomości. Uporządkowali działkę; stanowi obecnie teren rekreacyjny ( pokwitowania k. 15 – 44, zaświadczenie k. 45, decyzje k. 46 – 72, płyta CD koperta k. 207, zeznania świadków T. J. k. 105, T. S. k. 105, zeznania wnioskodawców H. D. k. 209 – 210, W. D. k. 210 ).

Ojciec H. D. był bratem ojca B. R., B. W. (1), I. R., J. S. (3) i S. S. (1) ( bezsporne ).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych powyżej dokumentów, w tym zgromadzonych w aktach spraw spadkowych. Obecny stan posiadania nie jest sporny; spór dotyczy daty objęcia nieruchomości w posiadanie przez wnioskodawców, jak tez charakter tego posiadania.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków T. J., T. S., częściowo M. K. i P. W., uczestniczki postępowania B. W. (1) oraz wnioskodawców. Dowody te są w pełni wiarygodne, stanowią spójną i logiczną całość. Wskazać należy, że okoliczności sprawy wskazują, że od dnia 15 lipca 2002 r. wnioskodawcy byli samoistnymi posiadaczami nieruchomości. Trudno uznać, aby członkowie rodziny S., nie zauważyli po tej dacie prac wykonywanych na nieruchomości, w tym usunięcie gruzów budynku mieszkalnego, dokonanie nasadzeń i wykonania ogrodzenia działki. Nie potrafili również precyzyjnie wskazać, w jakiej dacie po 15 lipca 2002 r. zostały wykonane prace na działce przez wnioskodawców.

Sąd nie dał wiary zeznaniom wnioskodawców co do faktu, że stroną umowy była również B. W. (1), która stanowczo zaprzeczyła aby uczestniczyła w negocjacjach, w szczególności by była świadkiem otrzymania przez uczestniczkę postępowania B. R. zaliczki w dniu 6 lipca 2002 r. W ocenie Sądu, potwierdzenie jej obecności przy pobraniu zaliczki w umowie z dnia 15 lipca 2002 r. nie było stwierdzeniem faktu a jedynie próbą wzmocnienia umowy jako zawartej przy akceptacji innych członków rodziny S..

Zeznaniom uczestniczki postępowania B. R. co do faktu niezawierania umowy przeczy wynik opinii biegłego sądowego w zakresie pisma mgr M. R., którą sąd w całości podziela. W pozostałym zakresie, z uwagi na stan zdrowia uczestniczki postępowania, jej zeznania nie mogą stanowić podstawy ustaleń faktycznych.

Zeznania świadka L. I. ( k. 156 ) aczkolwiek wiarygodne, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotem wniosku o stwierdzenie zasiedzenia w niniejszej sprawie jest nieruchomość położona w C., stanowiąca działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem 466. Działka stanowi przedmiot współwłasności spadkobierców J. S. (2) zmarłej dnia 27 kwietnia 1986 r. Obecnie wspówlaścicielami nieruchomości są B. R. i B. W. (1) w udziałach po ¼ części oraz spadkobiercy J. S. (3) i I. R. w udziałach również po ¼, z tym że prawa spadkowe po nich nie zostały dotychczas stwierdzone.

Zgodnie z obowiązującym obecnie przepisem art. 172 § 1 kc, posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Natomiast § 2 tegoż artykułu stanowi, iż po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Zasiedzenie polega więc na nabyciu prawa przez nieuprawnionego posiadacza wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w ciągu oznaczonego w ustawie czasu. Podstawową funkcją zasiedzenia jest eliminacja długotrwałej rozbieżności między faktycznym wykonywaniem uprawnień właścicielskich a formalnoprawnym stanem własności, co przyczynia się do ustabilizowania i uporządkowania stosunków społecznych pod względem prawnym.

Nabycie własności w drodze zasiedzenia zostało uzależnione od spełnienia następujących przesłanek: władania nieruchomością jako posiadacz samoistny, upływu ustawowego terminu oraz dobrej lub złej wiary posiadacza.

W tym ogólnym zestawieniu naczelną przesłanką zasiedzenia jest posiadanie samoistne nieruchomości. Można tu odnieść się do pojęcia zawartego w definicyjnej normie art. 336 kc. Zgodnie z tym przepisem, posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel. Oczywiście w kontekście zasiedzenia mamy na uwadze posiadanie samoistne nie poparte jeszcze tytułem ( prawem ) własności.

Należy wskazać, iż stan posiadania współtworzą fizyczny element ( corpus ) władania rzeczą oraz intelektualny element zamiaru ( animus ) władania rzeczą dla siebie ( animus rem sibi habendi ) . W przypadku posiadania samoistnego mamy na uwadze animus domini ( posiadacz samoistny włada rzeczą „jak właściciel” ). Praktycznie zaś wypada kierować się – przy ustalaniu charakteru posiadania – manifestowanym na zewnątrz wobec otoczenia zachowaniem posiadacza. Według zewnętrznych znamion zachowania posiadacza można oceniać zarówno corpus jak też animus possidendi. Istotne znaczenie ma również rozpoznanie zdarzenia stanowiącego źródło nabycia posiadania. Wespół z dalszym zachowaniem posiadacza, manifestowanym na zewnątrz, pozwala określać rodzaj posiadania.

Kolejnym warunkiem zasiedzenia jest dobra lub zła wiara posiadacza. Dobra wiara nie stanowi samodzielnej przesłanki zasiedzenia nieruchomości. Nabycie posiadania w złej wierze nie wyklucza bowiem zasiedzenia. Jednakże odgrywa ona istotną rolę decydując o długości terminu zasiedzenia. Trzeba mianowicie pamiętać, że zasiedzenie następuje z upływem krótszego ( dwudziestoletniego ) terminu, gdy posiadanie zostało nabyte w dobrej wierze. Natomiast w razie uzyskania posiadania w złej wierze obowiązuje dłuższy ( trzydziestoletni ) termin zasiedzenia. Upływ tego określonego terminu, jest ostatnią z przesłanek zasiedzenia.

Decydujące znaczenie dla zasiedzenia ma stan dobrej lub złej wiary w chwili uzyskania posiadania. Pozostawanie w dobrej wierze w chwili nabycia posiadania przesądza o stosowaniu krótszego terminu zasiedzenia. Dłuższy termin zasiedzenia obowiązuje, gdy posiadacz pozostawał w złej wierze już w momencie nabywania posiadania. W konsekwencji w świetle powszechnie obecnie przyjętego poglądu, osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności, zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego, nie jest samotnym posiadaczem w dobrej wierze.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 października 1999 r. wydanym w sprawie I CKN 154/98 uzasadnieniu do tego postanowienia wskazał, że zasiedzenie jest sposobem nabycia własności lub ograniczonego prawa rzeczowego przez nieuprawnionego posiadacza w wyniku długotrwałego, nieprzerwanego posiadania, tj. sprawowania władztwa nad rzeczą w imieniu własnym i z wolą czynienia tego dla siebie. Do nabycia własności w drodze zasiedzenia niezbędne są zatem dwie przesłanki, a mianowicie - samoistne, nieprzerwane posiadanie i upływ czasu przewidziany w ustawie. Dobra lub zła wiara samoistnego posiadacza nie stanowi przesłanki zasiedzenia, a ma jedynie wpływ na długość okresu, po upływie którego zasiedzenie następuje. Również kwestia przerwy biegu zasiedzenia aktualizuje się dopiero po stwierdzeniu, że przesłanki samoistnego i długotrwałego posiadania zostały spełnione.

Dla rozstrzygnięcia zatem sprawy o zasiedzenie nieruchomości pierwszorzędne znaczenie mają okoliczności pozwalające ustalić, czy i w jakim czasie nieruchomość znajdowała się we władaniu osoby ubiegającej się o zasiedzenie oraz jaka była wola tej osoby w aspekcie sprawowania władztwa właścicielskiego bądź z zamiarem innym. Towarzysząca posiadaczowi świadomość, że nie przysługuje mu prawo, którego treścią są czynności realizowane faktycznie przez niego, względnie, że prawo to przysługuje określonej, wiadomej mu osobie, nie stanowi przeszkody do uznania samoistności jego posiadania, ponieważ stanowi element wiedzy a nie woli i przesądza jedynie o braku dobrej wiary posiadacza, nie zaś o braku cech samoistności jego posiadania. Sama rzecz jest przedmiotem jedynie władania, a samo władanie rzeczą nie przesądza kwestii posiadania samoistnego. Wymagana jest tu, nadto, intencja osoby władającej analogiczna do tej, jaka charakterystyczna jest dla właściciela rzeczy. W związku z tym, nie samo władanie rzeczą, lecz wola osoby władającej decyduje o istnieniu oraz o przedmiocie i zakresie posiadania tej osoby na użytek rozważań w kwestii zasiedzenia.

Pojęcie dobrej i złej wiary budziło kontrowersje w literaturze prawniczej i orzecznictwie. Ostatecznie jednak przeważa rygorystyczna koncepcja dobrej wiary. W dobrej wierze jest posiadacz, który pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje mu prawo własności. Oczywiście, w przypadku zasiedzenia nieruchomości, chodzi o takie przeświadczenie w chwili uzyskania posiadania. Dobrą wiarę posiadacza wyłącza jego wiedza o rzeczywistym stanie prawnym ( stanie własności ) oraz jego niedbalstwo.

W uchwale składu 7 sędziów z dnia 6 grudnia 1991 r. wydanej w sprawie III CZP 108/91, mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego, nie jest posiadaczem w dobrej wierze.

W ocenie Sądu, ustalony stan faktyczny pozwala na przyjęcie w sposób niebudzący jakichkolwiek wątpliwości, że H. i W. małż. D. są samoistnymi posiadaczami nieruchomości od dnia 15 lipca 2002 r. Objęcie nieruchomości w posiadanie nastąpiło na podstawie umowy zawartej z jedną ze współwłaścicielek nieruchomości B. R., której przysługuje udział w wysokości ¼ części z tytułu dziedziczenia po matce J. S. (2) i bracie S. S. (1). Na tym etapie postępowania nie ma znaczenia czy uczestniczka postępowania B. R. dysponuje ewentualnie udziałem wyższym we współwłasności nieruchomości np. z tytułu dziedziczenia po bracie J. S. (3), co do którego nie zostały stwierdzone prawa do spadku, a jego spadkobiercy ustawowi – zstępni odrzucili spadek.

Podkreślić należy, że zgodnie z art. 339 kc, domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.

Wnioskodawcy, w ocenie Sądu, od dnia zawarcia umowy z B. R., zajmowali się nieruchomością w sposób niezakłócony przez inne osoby, uprzątnęli teren nieruchomości, dokonali jej zagospodarowania jako terenu rekreacyjnego, wykonali ogrodzenie. Oczywistym jest zatem, w świetle powyższych uwag, że byli posiadaczami nieruchomości w złej wierze, co uzasadnia przyjęcie trzydziestoletniego terminu zasiedzenia.

Jednocześnie, przyjąć należy, że datą początkową biegu terminu zasiedzenia jest dzień 15 lipca 2002 r.

Zgodnie z art 176 § 1 i 2 kc, jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że wnioskodawcy nie mogą w trybie art. 176 kc dokonać zaliczenia okresu posiadania nieruchomości przez uczestniczkę postępowania B. R.. Zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem, doliczenie czasu posiadania poprzednika noże nastąpić tylko w razie przeniesienia posiadania podczas biegu zasiedzenia. W żadnym wypadku nie jest możliwe doliczenie czasu posiadania poprzednika będącego właścicielem przedmiotu zasiedzenia. To samo należy odnieść do zasiedzenia udziału we współwłasności. Jeżeli więc nastąpiło przeniesienie udziału we własności na posiadacza – posiadacz nie może doliczyć sobie czasu posiadania poprzednika w zakresie odpowiadającym jego udziałowi we współwłasności. Zasiedzenie bowiem nie biegnie na rzecz posiadacza, który jest współwłaścicielem, w zakresie odpowiadającym jego udziałowi we współwłasności ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 października 1996 r. w sprawie II CKU 23/96, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 października 2013 r. w sprawie I ACa 482/13, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2021 r. w sprawie IV CSKP 66/21 ).

Podkreślić również należy, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego ( orzeczenia z dnia 14 kwietnia 1949 r. w sprawie C 319/49, z dnia 18 kwietnia 1959 r. w sprawie 4 CR 316/59, z dnia 20 maja 1968 r. w sprawie I CR 247/68, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2020 r. w sprawie IV CSK 55/19 ) accessio possessionis ( doliczenie czasu posiadania poprzednika ) w stosunku do nieruchomości, które były w posiadaniu spadkodawcy, stosuje się na korzyść wszystkich spadkobierców i nie może się stosować wyłącznie do jednego z nich obejmującego nieruchomość w posiadanie po śmierci spadkodawcy tylko we własnym imieniu. Dla spadkobiercy samowolnie obejmującego udziały, których posiadanie odziedziczyli inni spadkobiercy, okres posiadania samoistnego ich udziałów liczy się od objęcia tych udziałów w posiadanie i wyzucia z posiadania reszty spadkobierców. Natomiast w postanowieniu z dnia 7 maja 1986 r. wydanym w sprawie III CRN 60/86 Sąd Najwyższy wskazał, że w sytuacji, gdy współspadkobierca lub niektórzy ze współspadkobierców posiadają wyłącznie we własnym imieniu nieruchomość, które była w posiadaniu spadkodawcy, bieg zasiedzenia na korzyść tego współspadkobiercy lub tych współspadkobierców rozpoczyna się dopiero z chwilą otwarcia spadku; natomiast w sytuacji, gdy żaden ze współspadkobierców nie posiada nieruchomości wyłącznie we własnym imieniu, każdy współspadkobierca – współposiadacz może przy obliczeniu terminu zasiedzenia doliczyć czas posiadania spadkodawcy do czasu swojego współposiadania.

Wprawdzie po śmierci S. S. (1) nieruchomość była opuszczona, to niewykonywanie prawa posiadania przez innych współwłaścicieli nie uprawnia do wniosku, że współwłaściciel posiadający przejmuje rzecz w posiadanie samoistne w zakresie ich uprawnień. W niniejszej sprawie, uczestniczka postępowania B. R., podobnie jak wnioskodawcy, nie wykazali, aby po śmierci J. S. (2), B. R. była samoistnym posiadaczem nieruchomości, w sposób prowadzący do zasiedzenia udziałów pozostałych współwłaścicieli, przy uwzględnieniu dopuszczalności doliczenia okresu jej posiadania do czasu posiadania nieruchomości przez wnioskodawców. Problemem jest również wskazywana powyżej, kwestia jaki istotnie przysługiwał uczestniczce postępowania B. R. udział w nieruchomości, skoro nie zostały dotychczas stwierdzone prawa spadkowe po jej bracie J. S. (3), którego zstępni odrzucili spadek. Tożsamy pogląd, wyrażony przez Sąd orzekający w niniejszej sprawie, został zaprezentowany przez Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie II CSK 445/12, w którym wskazano, że do zastosowania skutków w postaci wejścia poprzez dziedziczenie spadkobierców w sytuację prawną spadkodawcy związaną z posiadaniem rzeczy, nie jest konieczne dokonanie przez spadkobierców posiadacza szczególnych czynności. O ile jednak jeden ze spadkobierców wyzułby z posiadania rzeczy pozostałych spadkobierców - co wymagałoby jednak jawnej manifestacji takiego zamiaru - względnie rzecz została porzucona przez pozostałych spadkobierców – w takim wypadku termin zasiedzenia całej rzeczy należały liczyć najwcześniej od chwili otwarcia spadku, bowiem wówczas art. 176 § 1 w zw. z § 2 kc nie ma zastosowania.

W związku z powyższym uznać należy, że wniosek H. i W. małż. D. nie zasługuje na uwzględnienie.

O kosztach postępowania Sąd na podstawie art. 520 § 2 kpc, rozdzielając obowiązek poniesienia kosztów postępowania. Z tych względów sąd obciążył uczestniczkę postępowania B. R. obowiązkiem uzupełnienia kosztów opinii biegłego sądowego w zakresie pisma, mając na uwadze, że sąd dopuścił wskazany dowód na jej wniosek, a wnioski końcowe opinii pozostają w sprzeczności z jej twierdzeniami. Kosztami dokumentacji geodezyjnej Sąd obciążył wnioskodawców, mając na uwadze, że dowód ten był niezbędny dla rozstrzygnięcia sprawy, a wnioskodawcy zobowiązani są w pierwszej kolejności do poniesienia kosztów postępowania w zakresie niespornym. Jednocześnie – stosownie do art. 510 § 2 in fine kpc – sąd obciążył wnioskodawców solidarnie obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz uczestniczki postępowania B. R., mając na uwadze, że stanowiska stron były sprzeczne. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego sąd ustalił stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, przy uwzględnieniu wskazanej wartości przedmiotu zasiedzenia.