Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2023 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w P. oraz (...) z siedzibą w G.

przeciwko W. D.

o zapłatę

na skutek apelacji (...) z siedzibą w G.

od wyroku Sądu Rejonowego w Opocznie

z dnia 22 listopada 2022 r. sygn. akt I C 106/22

uchyla zaskarżony wyrok i znosi postepowanie w zakresie objętym nieważnością – za okres od dnia 27 lipca 2022 roku i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Opocznie, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego w orzeczeniu kończącym postępowanie.

Paweł Hochman

Sygn. akt I Ca 223/23

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 22 listopada 2022 r. Sąd Rejonowy w Opocznie po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) z siedzibą w G. przeciwko W. D.

o zapłatę oddalił powództwo.

Podstawę faktyczną wyroku stanowiły następujące ustalenia:

Pozwany W. D. w dniu (...) r. zawarł umowę pożyczki pieniężnej nr (...), zmienionej kolejnymi aneksami, której przedmiotem było udzielenie pożyczki oraz świadczenie usługi terenowej. Jako ostatni został zawarty aneks nr (...) z dnia (...) r. w którym została określona kwota pożyczki na 2 402,00 zł, łączne zobowiązanie do spłaty z tego aneksu na kwotę 4 378,67 zł, łączne zobowiązanie do spłaty 5 236,61 zł, a łączne zobowiązanie do spłaty po podwyższeniu wynikającej z tytułu podwyższenia całkowitej kwoty pożyczki w kwocie tj. 9.642,28 zł. Raty pożyczki miały być spłacane bezpośrednio do rąk doradcy klienta w 70 tygodniowych ratach.

Od dnia podpisania tego Aneksu pozwany W. D. spłacił 480,30 zł.

Ta umowa została wypowiedziana pismem sporządzonym dnia 25 września 2020 r.

W umowie pożyczki nr (...) i aneksach do niej zawarte były następujące pozycje: całkowite kwoty pożyczki, opłaty przygotowawcze, prowizje za udzielenie pożyczki, opłata za usługę terenowej obsługi pożyczki oraz postanowienia dotyczące oprocentowania
i inne.

Z tytułu umowy tej pożyczki i zawartej do niej aneksów pozwanemu W. D. zostały przyznane następujące kwoty pożyczki: 2.119,60 zł, 2.402,00 zł, 1.876,80 zł, 2.038,00 zł, 2 738,00 zł, 2.618,00 zł, czyli łącznie 13.792,40 zł.

Z tytułu zawarcia tej umowy pożyczki i podpisanych do niej aneksów pozwanemu W. D. zostały naliczone prowizje w kwotach: 826,64 zł, 1.502,24 zł, 731,57 zł, 744,68 zł, 1.606,08 zł i 1.378,94 zł, czyli łącznie 6.790,15 zł oraz opłaty przygotowawcze oraz wyliczone oprocentowanie stosownie do jego rocznej stopy.

Pozwany z tytułu w/w umowy pożyczki (...) i aneksów zawartych do niej wpłacił kwoty: 612,00 zł, 1.012,00 zł, 771,00 zł, 888,00 zł, 661,00 zł, 2001,00 zł, 735,00 zł, 834,06 zł, 1.837,00 zł, 2.003,00 zł, 468,00 zł, 995,00 zł. Łącznie 12.817,06 zł.

Umową przelewu wierzytelności zawartą w formie aktu notarialnego z dnia 15 lutego 2022 r. zawartą pomiędzy (...) Spółką Akcyjną a(...)
(...) powód nabył wierzytelność pozwanego W. D. wynikającą z umowy z dnia (...) r. nr (...).

W następstwie powyższych ustaleń, Sąd Rejonowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Zważył, że zgodnie z treścią art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Celem umowy pożyczki jest zatem postawienie środków pieniężnych do dyspozycji pożyczkobiorcy.

W przedmiotowej sprawie podstawę roszczenia stanowi załączona do akt sprawy umowa pożyczki nr (...), zawarta pomiędzy stronami dnia (...) r., która była zmieniana aneksami.

Sąd nie podzielił stanowiska strony powodowej, że podpisując ostatni z tychże aneksów nr (...) pozwany W. D. uznał roszczenie, bowiem pozwany zajął stanowisko
w sprawie, nie uznał roszczenia wskazując na fakt jego spełnienia oraz podając, że zarówno umowa jak i zawarte do niej aneksy powinny być zbadane pod kątek uregulowania wynikającego z art. 359 § 2 k.c. w zakresie zbyt wysokich prowizji, opłat przygotowawczych oraz dodatkowych opłat. Wobec takiego stanowiska pozwanego należało zbadać w/w umowę wraz z aneksami pod kontem niedozwolonych postanowień umownych.

W ocenie Sąd pierwszej instancji, niekwestionowaną w sprawie była okoliczność, że pozwany W. D. na poczet spłaty zadłużenia wynikającego z w/w umowy i zawartej do niej aneksów dokonał wpłat w łącznej kwocie 12.817,06 zł – wynika to z historii spłat (k. 112-123).

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹
§ 3 k.c.).

Zdaniem Sądu postanowienia umowy nr (...) zmienianej aneksami
w zakresie pozaodsetkowych kosztów kredytu stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i nie wiążą pozwanego. Strona powodowa nie wykazała, aby przedmiotowe postanowienia umowy pożyczki były indywidualnie uzgodnione z pozwanym
i nie przedstawiła Sądowi jakiegokolwiek dowodu negocjacji postanowień umowy
z pozwanym w tym zakresie, wręcz przeciwnie ich analiza wskazuje, że były one podpisywane na tzw. wzorcach umowy i aneksów. Ponadto Sąd zauważył, iż w wyroku z dnia 14.12.2017 r. sygn. akt I ACa 447/17 Sąd Apelacyjny stwierdził, iż okoliczność, że konsument znał i rozumiał treść postanowienia oraz zgodził się na wprowadzenie go do umowy nie stoi na przeszkodzie uznaniu, iż nie zostało ono indywidualnie uzgodnione, jeśli jego treść nie została sformułowana w toku negocjacji z konsumentem (opubl. LEX nr 2432003). Wyjaśnił, że analiza załączonej do pozwu umowy pożyczki nr (...) wraz z aneksami prowadzi do wniosku, że stanowiły one wzorzec umowny, masowo wykorzystywany w umowach z konsumentami, na którego treść pozwany nie miał żadnego wpływu. Na ich podstawie poprzednik prawny powoda udzielił pozwanemu pożyczki oraz obciążył go prowizją w łącznej kwocie 6.790,15 zł i innymi opłatami przy udzielonej pożyczce w łącznej kwocie 13,792,40 zł.

Powód nie sprecyzował jaki charakter mają naliczone koszty, nie wyjaśnił podstaw naliczonych opłat i ich wysokości. Przede wszystkim powód nie wykazał jakie jego czynności wygenerowały tak wygórowane opłaty, nie udowodnił konieczności ich pobrania oraz tego, że taki koszt rzeczywiście poniósł. Nie może być tak, że konsument obciążany jest ryczałtowymi opłatami, narzuconymi przez przedsiębiorcę, które są oderwane od faktycznie poniesionych kosztów.

Wyjaśnił, iż ustalenie kosztów pożyczki na tak wysokim poziomie, kształtuje prawa i obowiązki pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jej interesy.

Przy przyjęciu abuzywności wyżej wymienionych opłat inaczej kształtowałyby się miesięczne raty spłaty - byłyby niższe i w takiej sytuacji wobec dokonywanych przez pozwanego W. D. spłat nie zostało udowodnione, że umowa kredytu została zasadnie wypowiedziana.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona określona jako powodowa.

Działający w jej imieniu pełnomocnik, zaskarżył wyrok w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

a) art. ³⁸⁵¹ k.c. poprzez uznanie, iż zapisy umowy pożyczki i późniejszego aneksu dotyczące pozaodsetkowych kosztów udzielenia pożyczki naruszają interesy konsumenta i stanowią klauzule abuzywne;

b) art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie;

c) art. 58 k.c. poprzez uznanie, że zapisy umowy pożyczki i późniejszego aneksu zmierzają do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych;

d) art. ³⁸⁵¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. ³⁵³¹ k.c. w zw. z art. art. ³⁸⁵² k.c. poprzez przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że w umowie pożyczki i późniejszym aneksie doszło do naruszenia wskazanych przepisów, w sytuacji pełnej akceptacji przez pozwanego warunków umowy, w tym pozaodsetkowych kosztów udzielenia pożyczki oraz
w sytuacji, gdy postanowienia umowy nie kształtują obowiązków konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco interesów konsumenta;

e) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sporu, a to faktów wynikających z treści zawartej umowy pożyczki i późniejszego aneksu
w zakresie ustalenia warunków związanych z całkowitą kwotą pożyczki oraz całkowitym kosztem pożyczki, a także pozostałymi jej warunkami, zaakceptowanymi przez pozwanego, a tym samym twierdzenia, że powód nie wykazał faktu indywidualnego uzgodnienia z pozwanym warunków umowy i późniejszego aneksu dotyczących pozaodsetkowych kosztów udzielenia pożyczki, co skutkowało oddaleniem powództwa;

f) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sporu, a to faktów wynikających z treści zawartej i zaakceptowanej przez pozwanego umowy pożyczki w zakresie poinformowania pozwanego o możliwości odstąpienia od zawartej umowy bez konieczności wskazania przyczyny, a co umożliwiło pozwanemu przeanalizowanie zaakceptowanych wcześniej warunków, w tym wysokości kosztów pozaodsetkowych i całkowitej kwoty do zapłaty, oraz ewentualnego odstąpienia,
a czego pozwany nie uczynił - przystąpił natomiast do spłaty zobowiązania zgodnie
z umową i późniejszym aneksem;

g) art. 213 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że wpłaty pozwanego nie stanowią uznania roszczenia co do zasady i wysokości;

h) art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 213 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sporu, a to faktów wynikających z treści zawartej umowy pożyczki i późniejszego aneksu zaakceptowanych przez pozwanego, w zestawieniu z wpłatami pozwanego, dokonanymi w ratach, zgodnych z wysokością rat wskazanych
w harmonogramie spłat, wskazującym dokładne składowe każdej z nich, a które to stanowią uznanie roszczenia, co do zasady oraz wysokości.

W związku z powyższymi zarzutami wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zgodnie z żądaniem pozwu kwoty 10 269,80 zł oraz zasądzenie na rzecz strony powodowej kosztów procesu za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych; zasądzenie od pozwanego na rzecz strony powodowej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Jednocześnie odwołując się do bardzo daleko idącej ostrożności na wypadek uznania, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy lub, że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając przy tym sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest uzasadniona i skutkuje uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Powyższe stanowisko nie wynika z akceptacji powołanych w skardze apelacyjnej argumentów, ale stanowi konsekwencję zastosowania przez Sąd Okręgowy przepisu art. 378 § 1 k.p.c., zgodnie z Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

W przedmiotowej sprawie pozew został pierwotnie wniesiony przez (...) SPÓŁKA AKCYJNA z siedzibą w P. a jego odpis doręczony pozwanemu wraz z nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym wydanym dnia 28 października 2021 r.

Pozwany W. D. wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty.

W dniu 30 maja 2022 r. do akt sprawy wpłynęło piśmo procesowym pochodzące od (...) z siedzibą w G., w którym zawarte zostało oświadczenie, że tego podmiotu, iż wstępuje do sprawy w miejsce dotychczasowego powoda w oparciu o art. 192 pkt 3 k.p.c. Uzasadniając swoje stanowisko powołał się na nabycie objętej pozwem wierzytelności. (k. 49)

Odpis powyższego pisma został doręczony tylko pozwanemu, który w piśmie z dnia 27 czerwca 2022 r. oświadczył, że nie wyraża zgody na wejście nabywcy wierzytelności w miejsce powoda. (k.128)

W reakcji na powyższą sytuację procesową, Sąd pierwszej instancji dnia 27 lipca 2022 r. postanowił „zmienić opis strony powodowej w systemie i na obwolucie wpisując w miejsce dotychczasowego następujący wpis: (...) z siedzibą w G.””. W konsekwencji o kolejnym terminie rozprawy, w następstwie której wydany dostał zaskarżony wyrok, nie został powiadomiony dotychczasowy powód przez (...) SPÓŁKA AKCYJNA z siedzibą w P. ani jego pełnomocnik; zawiadomiono natomiast pełnomocnika (...) z siedzibą w G..

Jak wynika z treści art. 192 pkt 3 k.p.c. zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Powołany przepis powoduje tak zwaną „podmiotową stabilizację postępowania”, które może być kontynuowane po zawiśnięciu sporu (z chwilą doręczenia odpisu pozwu pozwanemu) z tymi samymi stronami, mimo zmian podmiotowych w stosunku materialnoprawnym leżącym u podstaw sporu dotyczącego rzeczy lub prawa będących przedmiotem sporu sądowego. Zbywca, co do zasady, zachowuje legitymację procesową, a w drodze wyjątku dopuszcza się wstąpienie na jego miejsce nabywcy. W braku zgody zbywcy, sąd nie bierze pod uwagę okoliczności, że w toku procesu nastąpiło przejście prawa (zob. post. SN z 16.12.2004 r., V CZ 143/04, Legalis). Jednocześnie powołany przepis dopuszcza i sankcjonuje stan, w którym strona, pomimo że jej uprawnienia lub obowiązki wynikające ze stosunku materialnoprawnego przeszły na inny podmiot, nadal zachowuje taką pozycję, jakby uprawnienia te lub obowiązki jej dotyczyły (por. uchw. SN z 17.6.2010 r., III CZP 38/10, OSNC 2011, Nr 1, poz. 3; wyr. SN z 28.2.2003 r., V CKN 1698/00, Legalis). Powyżej opisana sytuacja zaistniała w przedmiotowej sprawie. Nie ulega żadnej wątpliwości, że przepis art. 192 pkt 3 k.p.c. znajduje zastosowanie w przypadku zbycia wierzytelności i że zbywca nie traci legitymacji czynnej (wyr. SN z 4.10.2007 r., V CSK 248/07, Legalis). Jednocześnie jak wynika z poczynionych wyżej ustaleń dotyczących przebiegu postępowania w przedmiotowej sprawie pozwany nie wyraził zgody na wstąpienie nabywcy wierzytelności objętej pozwem w miejsce powoda, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, że tą rolę winien nadal pełnić (...) SPÓŁKA AKCYJNA z siedzibą w P.. Wykluczenie go jako strony postępowania (brak jakiegokolwiek zawiadomienia w tym zakresie), niepowiadomienie o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku skutkowało w ocenie Sądu Okręgowego pozbawieniem możliwości obrony jego praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.

Powyższe skutkuje nieważnością postępowania, którą Sąd Okręgowy miał obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.).

Na konie należy wyjaśnić, że w zaistniałej sytuacji procesowej, brak było potrzeby i co równie istotne możliwości, rozpoznania zwartych w skardze apelacyjnej zarzutów. Podkreślić należy, że na obecnym etapie postępowania brak jakichkolwiek podstaw aby uznać, iż skarżący pełni skutecznie rolę powoda w przedmiotowej sprawie, skoro postanowienie Sądu pierwszej instancji z dnia 27 lipca 2022 r. było oczywiście nieprawidłowe.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku i zniósł postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością (od 27 lipca 2022 r.).

O kosztach postępowania apelacyjnego, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.