Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 kwietnia 2024r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Grzegorz Karaś

:

Protokolant: Katarzyna Rudnicka

po rozpoznaniu w dniu 5 kwietnia 2024r we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku S. M.

przy udziale K. M. (1)

podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestniczki

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu

z dnia 9 sierpnia 2022 r.

sygn. akt II Ns 257/21

postanawia:

oddalić apelację

SSO Grzegorz Karaś

UZASADNIENIE

Postanowieniem wstępnym z dnia wyrokiem 9 sierpnia 2022r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyków we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt II Ns 257/21 ustalił, że w skład majątku wspólnego S. M. i K. M. (1) wchodzi:

- lokal mieszkalny położony we W. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...), z którego własnością związany jest udział w wysokości (...) w nieruchomości wspólnej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...),

- udział wynoszący (...) we własności lokalu niemieszkalnego (garaż wielostanowiskowy), obejmujący miejsce postojowe nr (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...).

Sąd Rejonowy uznał, że w orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym art. 31 k.r.o. (a wcześniej będący jego odpowiednikiem art. 32 § 1 k.r.o.) stwarza domniemanie przynależności do majątku wspólnego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, zaś przynależność określonych przedmiotów do majątku osobistego obowiązany jest udowodnić zainteresowany tym małżonek (wyroki SN: z dn. 11.IX.1998r., I CKN 830/97; z dn. 29.VI.2004r., II CK 397/03;, z dn. 16.IV.2003r., II CKN 1409/00; z dn. 30.VI.2004r., IV CK 513/03 oraz postanowienie z dn. 6.II.2003r., IV CKN 1721/00). W judykaturze wskazuje się jednocześnie, że powyżej wskazane domniemanie można obalić przez wykazanie, iż nabycie przedmiotu majątkowego nastąpiło ze środków finansowych stanowiących majątek osobisty. Uczestniczka postępowania stała na stanowisku, że właśnie z uwagi na fakt, że środki pochodzące na zakup spornej nieruchomości stanowiły jej majątek osobisty, to po jej zakupie nie weszła ona do majątku wspólnego.

Przewidziana w art. 33 pkt 10 k.r.o. surogacja polega na zaliczeniu do majątku osobistego każdego z małżonków przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej w zamian za inne przedmioty majątkowe stanowiące majątek osobisty tego z małżonków. Podstawową przesłanką zaistnienia surogacji jest spełnienie dwóch warunków: po pierwsze, aby jedno i to samo zdarzenie spowodowało wyjście określonego przedmiotu z majątku osobistego i nabycie innego przedmiotu majątkowego, oraz po drugie, aby przedmiot nabyty był uzyskany także w sensie ekonomicznym kosztem majątku odrębnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dn. 12.V.2000r., V CKN 50/00).

W ocenie Sądu Rejonowego pieniądze, z których w okresie wspólności majątkowej zakupiono lokal mieszkalny przy ul. (...) we W., wpłacane bezpośrednio z rachunku bankowego wnioskodawcy w banku (...), znalazły się na tym rachunku na skutek kilkukrotnych, kolejnych ich przesunięć, w wyniku których znalazły się ostatecznie na tym rachunku (przelewy z innych rachunków bankowych, wygaśnięcia lokat terminowych). Oznacza to, że nabycie lokalu mieszkalnego (a więc składnika majątku wspólnego) w wyniku wpłat na rzecz dewelopera nie było tożsame z jednoczesnym wyjściem środków pieniężnych z majątku osobistego uczestniczki. Innymi słowy, nie była to sytuacja polegająca na tym, że jedno i to samo zdarzenie powoduje wyjście składnika z majątku osobistego uczestniczki (środków pieniężnych z jej majątku osobistego) i jednocześnie nabycie przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego (lokalu mieszkalnego).

Sąd Rejonowy podzielił stanowisko zaprezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że wraz z wpłynięciem środków na rachunek bankowy wspólny, dochodzi do nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny, a zatem z późniejszym zakupem zapłaconym z tego rachunku nie ma bezpośredniego związku. Choćby taka była wola małżonka, surogacja nie zachodzi, surogacja bowiem to zdarzenie faktyczne, obiektywne, a nie wynikające wyłącznie z subiektywnej woli małżonka (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dn. 20.II.2020r., III CSK 235/19). Tym samym nie została spełniona pierwsza przesłanka pozwalająca uznać, że w sprawie doszło do surogacji w rozumieniu art. 33 pkt 10 k.r.o.

Sąd Rejonowy uznał, że wprawdzie skutek surogacji następuje z mocy samego prawa i nabycie w drodze surogacji nie wymaga ujawnienia tego w treści czynności prawnej, to działanie surogacji może być zmodyfikowane wolą małżonka, na którego rzecz surogacja ma nastąpić. Mianowicie, małżonek ten może postanowić, że nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku wspólnego. Wola uchylenia surogacji musi być wyrażona w tej samej czynności prawnej, przez którą nastąpiło nabycie danego przedmiotu majątkowego. W niniejszej sprawie miała miejsce właśnie taka sytuacja. Przede wszystkim należy zauważyć, że zgodnie z treścią aktu notarialnego z dn. 25.XI.2014r., na mocy którego strony dokonały nabycia nieruchomości przy ul. (...) we W., strony zgodnie oświadczyły, że „nabycia dokonują za środki pochodzące z ich majątku wspólnego do majątku wspólnego". To oświadczenie woli uczestniczka postępowania wyraziła przy tym w umowie nabycia przedmiotowej nieruchomości. Uznać zatem należało, że uczestniczka postępowania swoją wolą wyrażoną w umowie nabycia nieruchomości przy ul. (...) we W., uchyliła skutek surogacji rzeczowej i tym samym przedmiot tej umowy zamiast do jej majątku osobistego wszedł do majątku wspólnego.

W niniejszej sprawie uczestniczka stając do aktu notarialnego w dn. 25.XI.2014r. złożyła dwojakiego rodzaju oświadczenia: oświadczenie wiedzy dotyczące pochodzenia środków przeznaczonych na zakup nieruchomości oraz oświadczenie woli dotyczące tego do jakiego majątku nabywa przedmiotową nieruchomość. O ile w zakresie złożonego oświadczenia wiedzy nie jest wykluczone dokonanie przez sąd w troku niniejszego postępowania odmiennych ustaleń, o tyle w zakresie oświadczenia woli badanie takie jest wyłączone. Aby podważyć to oświadczenie, uczestniczka musiałaby uchylić się od jego skutków prawnych na zasadach ogólnych, czego jednak nigdy nie uczyniła. W szczególności nie ustalono w toku postępowania, aby powyższe oświadczenie woli uczestniczki K. M. (1) obarczone było jakąkolwiek wadą. Sama uczestniczka nie podnosiła nawet takich okoliczności. Uznać zatem należy, iż uczestniczka, swoją wolą wyrażoną w umowie nabycia lokalu, uchyliła skutek surogacji rzeczowej i tym samym przedmiot tej umowy zamiast do jej majątku osobistego wszedł do majątku wspólnego.

Co więcej, uczestniczka w toku toczącego się przed tutejszym sądem postępowania o ustanowienie rozdzielności majątkowej między stronami twierdziła, że w skład majątku wspólnego stron wchodzi lokal mieszkalny przy ul. (...) we W..

W ocenie Sądu Rejonowego w systemie obowiązującego prawa rodzinnego, przyjmującego jako zasadę model ustawowej wspólności majątkowej, istnieje domniemanie, według którego określone rzeczy w transakcji dokonywanej przez jednego tylko z małżonków zostają nabyte z majątku wspólnego w interesie (na rzecz) ustawowej majątkowej wspólności małżeńskiej. Natomiast nabycie określonej rzeczy z majątku osobistego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia współmałżonka, ale także – i to przede wszystkim – z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (por. wyrok SN z dn. 9.I.2001r., II CKN 1194/00; postanowienie SN z dn. 11.VI.2019r., I CSK 778/18). Jak natomiast wynika z przesłuchania obojga uczestników, zakup mieszkania był ich wspólną decyzją. Dodatkowo, sama uczestniczka zeznała (k. 297v akt), że nigdy nie było pomiędzy nią a wnioskodawcą rozmowy, w której powiedziałaby mu, że uważa zakupione mieszkanie wyłącznie jako jej własność. Znamiennym jest, że, jak wynika z przesłuchania wnioskodawcy, dopiero w toku postępowania podziałowego dowiedział się on, że uczestniczka uważa, że zakupiła mieszkanie do swojego majątku osobistego. W tym kontekście podkreślenia wymaga, że żaden przeprowadzony w sprawie dowód nie wskazuje, aby kiedykolwiek wcześniej uczestniczka kwestionowała okoliczność, że wnioskodawca jest współwłaścicielem przedmiotowego mieszkania. Nie można również pominąć okoliczności dotyczącej sposobu finansowego funkcjonowania uczestników w okresie poprzedzającym zawarcie małżeństwa. Mianowicie, uwagę zwraca, iż przeprowadzali oni liczne transakcje finansowe, polegające na zakładaniu w bankach lokat oraz przelewaniu środków z różnych rachunków bankowych. Ze zgodnych w tym zakresie zeznań zarówno wnioskodawcy, jak i uczestniczki wynika, że uczestnicy "mieszali" swoje środki finansowe, zakładając lokaty bankowe pochodzące z tych samych środków zarówno na nazwisko wnioskodawcy, jak i uczestniczki, jak również dokonywali wzajemnie na swoje rachunki bankowe licznych przelewów środków pieniężnych. Czynili to, jak wynika z ich zeznań, aby uzyskać większą korzyść finansową z oprocentowania bankowego. Również z zeznań uczestników, jak również zeznań świadków (ich rodziców) wynika, że w tym okresie przedmałżeńskim uczestnicy zbierali wspólnie pieniądze na zakup mieszkania. Okoliczności te również niezbicie wskazują, że zamierzeniem uczestników był wspólny (tj. do ich wspólnego majątku) zakup mieszkania, służącego potrzebom mieszkaniowym ich i ich przyszłej rodziny.

Wobec powyższego, całokształt powołanych okoliczności, dotyczących zarówno samego nabycia nieruchomości, jak i poprzedzających jej nabycie wskazuje, że jej nabycie nastąpiło do majątku wspólnego stron, nie zaś - do majątku osobistego uczestniczki.

Odnosząc się do przywołanych przez uczestniczkę orzeczeń Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy wskazał, że dotyczyły one sytuacji, w których surogacja następowała właśnie z tego powodu, że małżonkowie nie składali odmiennych oświadczeń woli. Przykładowo, w sprawie IV CSK 521/12 surogacja nastąpiła, gdyż podpisując umowę z deweloperem żona uczyniła to w imieniu własnym a środki na zakup należały do jej majątku osobistego oraz uzyskane zostały w drodze umowy pożyczki zawartej bez wiedzy i zgody męża (tak też SN w wyroku z 6.IV.2016r.w sprawie IV CSK 385/15, w którym dokonując darowizny mąż oświadczył, że darowany majątek stanowi jego majątek osobisty). W innych orzeczeniach Sąd Najwyższy analizował sytuacje, w których prawo majątkowe weszło do majątku osobistego jednego z małżonków na zasadzie surogacji, bez składania w tym względzie jakichkolwiek oświadczeń woli przez małżonków (np. uchwała SN z 19.VIII.2009r. w sprawie III CZP 53/09 dotycząca przekształcenia użytkowania wieczystego w prawo własności).

Uznać zatem należy, iż dopiero niezłożenie przez małżonków jakichkolwiek oświadczeń woli co do tego do jakiego majątku nabywają dany przedmiot lub też złożenie oświadczenia, że nabycie następuje do majątku osobistego jednego z nich, otwiera sądowi drogę do badania czy mamy do czynienia z surogacją. W przeciwnym razie, tj. wówczas gdy małżonkowie postanowili, że nabywają dany przedmiot do majątku wspólnego, należy uznać, że dokonali rozporządzenia swoim majątkiem osobistym na rzecz majątku wspólnego (Postanowienie SO w Białymstoku z 4.II.2011r., II Ca 23/11).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy stwierdził, że sporna nieruchomość, z uwagi na fakt, że została nabyta w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, wchodzi na zasadzie art. 31 § 1 k.r.o. w skład majątku wspólnego stron postępowania.

Jednocześnie Sąd Rejonowy wskazał, że uchylenie skutku surogacji rzeczowej wolą jednego z małżonków nie oznacza jednak, że małżonek taki nie może żądać zwrotu środków wyłożonych z jego majątku osobistego. Małżonek ten uzyskuje bowiem jednocześnie w momencie uchylenia surogacji rzeczowej roszczenie o zwrot wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny (art. 45 k.r.o.). Roszczenie to może być dochodzone po ustaniu wspólności majątkowej i to bez względu na to, czy małżonek zastrzegł sobie zwrot wyłożonych z majątku osobistego środków, czy też tego nie uczynił. Nie ma jednak przeszkód, aby wolą tego małżonka wyłączyć także takie skutki surogacji. Musi to jednak wynikać z wyraźnego lub dorozumianego oświadczenia woli tego małżonka.

Apelację od postanowienia wniosła uczestniczka postępowania zaskarżając je w całości, zarzucając:

I.  błąd w ustaleniach stanu faktycznego poprzez:

1.  przyjęcie, że nabycie prawa własności lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...), z którego własnością związany jest udział w wysokości (...) w nieruchomości wspólnej, w tym udziału wynoszącego (...) we własności lokalu niemieszkalnego (garaż wielostanowiskowy) nastąpiło ze środków pochodzących z majątku wspólnego stron;

2.  przyjęcie, że strony mieszały środki na lokatach oszczędnościowych, gdy wnioskodawca na zobowiązanie Sądu z dnia 15 marca 2022r., nie wykazał poprzez złożenie dokumentów, źródła pochodzenia środków pieniężnymi, które pozwalały na zakładanie więcej niż jednej lokaty z własnych środków, w tym by miał środki pieniężne, aby czynić w części wkład pieniężny w lokaty zakładane ze środków należących wyłącznie do uczestniczki;

3.  przyjęcie, że wnioskodawca dysponował własnymi oszczędnościami ponad kwotę 25.000 zł, gdy wnioskodawca na zobowiązanie Sądu z dnia 15 marca 2022r., nie wykazał poprzez złożenie dokumentów, źródła pozyskania środków pieniężnych na kwotę ponad 25.000 zł, a tym samym nie wykazał źródła pochodzenia własnych oszczędności na kwotę 98.670 zł;

4.  przyjęcie błędnej kwoty, którą uczestniczka zgromadziła w ramach swojego majątku osobistego przed zawarciem związku małżeńskiego z wnioskodawcą, a co wynika z oddalenia na rozprawie dnia 15 marca 2022r., wniosków dowodowych uczestniczki zawartych w odpowiedzi na wniosek o podział majątku i wydanie postanowienia wstępnego bez uprzedniego przeprowadzenia postępowania dowodowego co do kolejnych dowodów zgłoszonych we wnioskach uczestniczki w piśmie z dnia 10.12.2021r;

5.  poprzez nieustalenie jaka jest łączna kwota środków należących do majątku osobistego uczestniczki, w tym jaką łącznie kwotę uczestniczka wniosła w nabycie prawa własności lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...), z którego własnością związany jest udział w wysokości (...) w nieruchomości wspólnej oraz udziału wynoszącego (...) we własności lokalu niemieszkalnego (garaż wielostanowiskowy), obejmujący miejsce postojowe nr (...);

II.  naruszenie przepisów postępowania, tj.:

1.  art. 233 § 1 kpc:

a)  poprzez dowolną, wybiórczą ocenę materiału dowodowego, skutkujące błędnym przyjęciem, za wiarygodne twierdzenia wnioskodawcy, że nieruchomość przy ul. (...) we W. strony nabyły ze środków z majątku wspólnego w tym, że lokaty oszczędnościowe pochodziły ze wspólnych środków obu stron;

b)  poprzez niezastosowanie w sytuacji, gdy wnioskodawca na zobowiązanie Sądu z dnia 15 marca 2022r. zawarte w treści protokołu posiedzenia, nie złożył dokumentów, z których by wynikały, źródła pochodzenia środków, z których następnie były zakładane lokaty na nazwisko wnioskodawcy, a tym samym wnioskodawca nie wykazał poprzez złożenie dokumentów, aby dysponował faktycznie środkami pieniężnymi, aby założyć więcej niż 1 lokatę z własnych środków pieniężnych, w tym aby nawet w części dokładał się do lokat utworzonych ze środków należących do uczestniczki;

2.  art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 235 pkt 1-6 w zw. z art. 162 kpc i art. 13 § 2 kpc poprzez błędne oddalenie na posiedzeniu dnia 15 marca 2022r. wniosków dowodowych uczestniczki zawarte w treści odpowiedzi na wniosek (z dnia 14 października 2021r.), skutkujące następnie błędnym ustaleniem stanu faktycznego w zakresie czyją własnością były środki pieniężne zgormadzone na lokatach oszczędnościowych, w tym jaki był udział i z jakiego źródła pochodziły środki na nabycie prawa własności nieruchomości opisanych w treści postanowienia wstępnego i tym samym nierozpoznania istoty sprawy;

3.  art. 235 § 2 kpc w zw. art. 13 § 2 kpc poprzez niezasadną odmowę podania uczestniczce podstawy prawnej oddalenia wniosków dowodowych w postanowieniu z dnia 15 marca 2022r. ujętego w treści protokołu posiedzenia.

III.  przepisów prawa materialnego, tj.:

1.  art. 31 § 1 kro przez jego niewłaściwe zastosowanie i błędne uznanie, że prawo własności lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...), z którego własnością związany jest udział w wysokości (...) w nieruchomości wspólnej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), a także udział wynoszący (...) we własności lokalu niemieszkalnego (garaż wielostanowiskowy), obejmujący miejsce postojowe nr (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...) wchodzi w skład majątku wspólnego stron i wykluczone jest uznanie je jako majątek osobisty uczestniczki, gdy o zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku osobistego uczestniczki powinno decydować porównanie wielkości środków użytych przez każdego z małżonków na pokrycie ceny nabycia.;

2.  art. 33 pkt 10 kro przez jego błędne niezastosowanie i błędne nie uznanie prawa własności lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...), z którego własnością związany jest udział w wysokości (...) w nieruchomości wspólnej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), a także udziału wynoszącego (...) we własności lokalu niemieszkalnego (garaż wielostanowiskowy), obejmujące miejsce postojowe nr (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...) za majątek osobisty uczestniczki na zasadzie surogacji.

Mając na uwadze powyższe uczestniczka postępowania wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia wstępnego poprzez uznanie, że w skład majątku osobistego uczestniczki wchodzi:

- lokal mieszkalny położony we W. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...), z którego własnością związany jest udział w wysokości (...) w nieruchomości wspólnej, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), oraz

- udział wynoszący (...) we własności lokalu niemieszkalnego (garaż wielostanowiskowy), obejmujący miejsce postojowe nr (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

ewentualnie

2.  zmianę zaskarżonego postanowienia wstępnego poprzez oddalenie wniosku albo uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania;

3.  zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, według norm przepisanych;

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja jest niezasadna i podlega oddaleniu.

Sąd Rejonowy przeprowadził prawidłowe postępowanie dowodowe i na jego podstawie poczynił ustalenia faktyczne istotne dla sprawy, które Sąd Okręgowy w postępowaniu odwoławczym przyjmuje za własną podstawę rozstrzygnięcia. Sąd Rejonowy powołał właściwe przepisy prawne i przeprowadził ich prawidłową wykładnię. Również ostateczną ocenę materiału dowodowego i wnioski Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy uznał za trafne.

Odnosząc się do argumentacji uczestniczki postępowania zawartej w apelacji Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że błąd w ustaleniach faktycznych ma miejsce wówczas, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie a wnioskiem, do którego dochodzi sąd na skutek przeinaczenia dowodu oraz wszelkich wypadków wadliwości wynikających z naruszenia przepisu art. 233 § 1 kpc. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych jest zatem zasadny wtedy, gdy sąd ustalił stan faktyczny w oderwaniu od zgromadzonych dowodów (tzw. błąd braku), jak i wtedy, gdy podstawą ustaleń faktycznych uczyniono wprawdzie wszystkie ujawnione w toku rozprawy dowody, lecz dokonano ich nieprawidłowej oceny z punktu widzenia zasad logiki, wskazań wiedzy czy doświadczenia życiowego (tzw. błąd dowolności). Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych jest więc z istoty rzeczy powiązany z zarzutem naruszenia przepisów postępowania. Do przyjęcia trafności zarzutu nie wystarcza wskazanie innej, możliwej na gruncie zebranych dowodów wersji faktycznej, ale konieczne jest wskazanie, które z istotnych dowodów zostały pominięte, bądź które z nich ocenione zostały z naruszeniem przywołanych wyżej zasad. Środek odwoławczy zawierający zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, niespełniający powyższych wymagań, stanowi w istocie rzeczy jedynie bezpodstawną polemikę ze stanowiskiem sądu, korzystającym z ochrony przewidzianej w art. 233 kpc.

W myśl zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 kpc sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, a zatem z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Przyjmuje się przy tym, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

Wykazanie przez stronę, iż Sąd naruszył przytoczony przepis oraz że fakt ten mógł mieć istotny wpływ na wynik sprawy, nie może być zastąpione odmienną interpretacją dowodów zebranych w sprawie chyba, że strona jednocześnie wykaże, że ocena dowodów przyjęta przez Sąd za podstawę rozstrzygnięcia przekracza granice swobodnej oceny (vide: wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2000r., sygn. akt VCKN 17/00). Oznacza to, że oparcie przez skarżącego zarzutu naruszenia art. 233 § 1 kpc jedynie na przedstawieniu własnej oceny i gradacji dowodów, nie może doprowadzić do podważenia oceny dowodów dokonanej przez Sąd i poczynionych na jej podstawie ustaleń faktycznych. Wskazania przy tym wymaga, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 kpc wymaga określenia, jakich to konkretnie uchybień dopuścił się sąd orzekający, naruszając tym samym zasady logicznego rozumowania, wiedzy bądź doświadczenia życiowego. Formułując zatem zarzut błędnej oceny dowodów, skarżący powinien określić, jaki konkretnie dowód i z naruszaniem, jakich kryteriów Sąd ocenił niewłaściwie. Samo zaprzeczenie ustaleniom faktycznym dokonanym przez Sąd, przy jednoczesnym braku przedstawienia argumentacji jurydycznej, wymogu tego nie spełnia.

Kierując się powyższym Sąd Okręgowy na podstawie art. 382 kpc rozważył sprawę pod kątem podnoszonych przez uczestniczkę postępowania zarzutów i uznał, że były one chybione. Sąd Rejonowy szczegółowo opisał stan faktyczny sprawy, precyzyjnie wskazał na jakich dowodach i okolicznościach oparł swoje ustalenia, a następnie zaprezentował obszerny i logiczny wywód prowadzący do wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia. Sąd Rejonowy oparł się na licznych dowodach z dokumentów, których treść łącznie z okolicznościami wynikającymi z przesłuchania uczestników postępowania składała się na spójny stan faktyczny. Uczestniczka postępowania zaś nie wykazała, aby Sąd Rejonowy przy którymś z powyższych procesów dopuścił się jakichkolwiek nieprawidłowości, które miałyby prowadzić do błędów przy dokonywaniu ustaleń stanu faktycznego, czy też w zakresie oceny materiały dowodowego. Analiza argumentacji zawartej przez skarżącą w apelacji prowadzi natomiast do wniosku, że sprowadza się ona zasadniczo do polemiki nawet nie z ustaleniami dokonanymi przez Sąd Rejonowy, ale wyciągniętym przez niego wnioskiem prawnym z tak dokonanych ustaleń.

Podnoszony przez pozwaną zarzut błędu w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych dotyczy bowiem ustalenia przez Sąd Rejonowy, że strony mieszały środki na lokatach oszczędnościowych, chociaż wniosek taki Sąd I instancji przyjął już w wyniku analizy w trybie art. 233 § 1 kpc szeregu operacji finansowych dokonanych przez uczestników postępowania na rachunkach oszczędnościowo – rozliczeniowych i rachunkach lokat oszczędnościowych. Trudno również odnieść się do zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych poprzez błędne przyjęcie, że nabycie spornych nieruchomości nastąpiło z majątku wspólnego oraz że wnioskodawca dysponował własnymi oszczędnościami w kwocie 98.670 zł, a także przyjęcie błędnej kwoty, którą uczestniczka zgromadziła w ramach swojego majątku osobistego przed zawarciem związku małżeńskiego z wnioskodawcą albowiem wskazane ustalenia albo nie wynikają z treści z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia albo nie mają tak istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia, jak to się stara przedstawić apelująca, a do czego Sąd Okręgowy odniesie się szerszej w dalszej części rozważań.

Odnosząc się do dalszych zarzutów apelacji przyznać należy rację uczestniczce postępowania, że Sąd I instancji oddalając jej wnioski dowodowe bez wskazania podstawy prawnej takiego rozstrzygnięcia naruszył normę art. 235 ² § 2 kpc. Nie można jednak przyjąć, aby naruszenie norm prawa procesowego w tym zakresie miało jakikolwiek wpływ na rozstrzygnięcie. Jednocześnie wskazać należy, że wbrew treści apelacji, postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 15 marca 2022r. nie dotyczyło wniosków dowodowych uczestniczki zawartych w odpowiedzi na wniosek z dnia 14 października 2021r., a zawartych w punkcie IV. pisma uczestniczki z dnia 10 grudnia 2021r. Analiza tych wniosków wskazuje natomiast, że zakreślone nimi tezy dowodowe nie są istotne dla rozstrzygnięcia (informacja z ZUS dotycząca daty podjęcia zatrudnienia przez wnioskodawcę) bądź znacznie wykraczają poza przedmiot niniejszego postępowania (informacje z poszczególnych Banków dotyczące pełnej historii rachunków wnioskodawcy od daty ich założenia do dnia likwidacji). W zakresie zaś istotnym dla sprawy postanowieniem z dnia 15 marca 2022r. Sąd I instancji zobowiązał pełnomocnika wnioskodawcy do przedłożenia dowodów z dokumentów wskazujących na zakładanie przez wnioskodawcę lokat bankowych z jego środków w okresie przed zawarciem związku małżeńskiego. Ewentualne zaniechania wnioskodawcy w tym zakresie będą natomiast ocenianie przez Sąd I instancji w trybie art. 233 kpc i art. 6 kc, jednak w toku dalszego postępowania. Na obecnym etapie okoliczności te nie mają jednak znaczenia dla zaskarżonego rozstrzygnięcia. Ostatecznie na marginesie należy wskazać, że dokumenty zawierające historie rachunków uczestniczki postępowania mogą być złożone przez samą apelującą.

Przechodząc na grunt zarzutów naruszenia prawa materialnego wskazać należy, że o tym, czy środki pieniężne na nabycie lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...) oraz udziału wynoszącego (...) we własności lokalu niemieszkalnego obejmującego miejsce postojowe nr (...), w żadnym razie nie może przesądzać zawarte w umowie kupna przedmiotowych nieruchomości z dnia 25 listopada 2014r. (Rep. (...)), zawartej przed notariuszem W. M. w Kancelarii Notarialnej we W. oświadczenie obojga małżonków, iż nieruchomość kupują z funduszy pochodzących z majątku wspólnego. Złożenie takiego oświadczenia wiedzy nie jest równoznaczne z przesądzeniem o jego prawdziwości. Prawdziwość tego oświadczenia może być podważona w toku niniejszego postępowania i okoliczności w jakich doszło do nabycia spornych nieruchomości będzie podlegała dalszemu badaniu, co Sąd Rejonowy zasygnalizował już w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Podkreślić również należy, że nabycie rzeczy do majątku osobistego małżonka musi wynikać z oświadczenia tego małżonka oraz z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (vide: wyroki SN z dnia 17 maja 1985r., III CRN 119/85; oraz z dnia 9 stycznia 2001r., II CKN 1194/00 i postanowienie SN z dnia 6 lutego 2003r., IV CKN 1721/00). Okoliczności dotychczas ujawnione w sprawie wskazują, że nieruchomości co najmniej w znacznej części zostały nabyte z majątku osobistego uczestniczki postępowania, co wnioskodawca przyznaje wprost. Przy czym precyzyjne określenie udziału finansowego uczestniczki postępowania w nabyciu tych składników majątku nastąpi po przeprowadzeniu dalszego postępowania dowodowego, niewątpliwie z uwzględnieniem oszczędności posiadanych przez każdego z uczestników postępowania, ich dochodów oraz zaciągniętego kredytu. Brak tych ustaleń na obecnym etapie postępowania w żaden jednak sposób nie przemawia za tym, że Sąd I instancji błędnie uznał, że sporne nieruchomości stanowią majątek wspólny uczestników postępowania.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem o przynależności składnika majątkowego do majątku wspólnego lub majątków osobistych decydują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Również w doktrynie utrwalone jest stanowisko, że prawo własności nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej z reguły wchodzi do majątku wspólnego i to niezależnie od tego, czy zostało nabyte przez jedno z małżonków, czy przez oboje. Bez znaczenia z reguły pozostaje także to, czy środki przeznaczone na nabycie własności pochodziły z majątku wspólnego, czy też z majątku osobistego, chyba że nabycie nastąpiło w drodze tzw. surogacji.

Przewidziana w art. 33 pkt 10 kro surogacja polega na zaliczeniu do majątku osobistego każdego z małżonków przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej w zamian za inne przedmioty majątkowe stanowiące majątek osobisty tego z małżonków. Jak trafnie wskazał Sąd I instancji przesłankami surogacji są dwa wymagania: po pierwsze, aby to samo zdarzenie spowodowało z jednej strony wyjście określonego przedmiotu z majątku osobistego, a zarazem powodowało nabycie innego przedmiotu majątkowego, a po drugie, ten nowy przedmiot musi być nabyty w sensie ekonomicznym kosztem majątku osobistego. Dopuszczalna jest przy tym zarówno surogacja bezpośrednia – przedmiot nowy w zamian za przedmiot podlegający surogacji – jak i pośrednia – przedmiot nowy nabyty za środki uzyskane w zamian za przedmiot podlegający surogacji. W doktrynie odróżnia się także surogację wartościową i surogację przedmiotową (M. Nazar (w:) J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, 2006, s. 148). Surogacja wartościowa powstaje w wyniku poniesienia takiego nakładu lub wydatku z majątku osobistego na majątek wspólny, który powoduje powstanie roszczenia o jego zwrot, dochodzonego w późniejszym czasie na podstawie art. 45 kro. Właśnie to roszczenie wchodzi do majątku osobistego jako surogat nakładu lub wydatku. Surogacja przedmiotowa polega zaś na zastąpieniu przedmiotów majątkowych wyłączonych z majątku osobistego przedmiotami majątkowymi nabytymi w zamian za te pierwsze także do majątku osobistego.

Skutek surogacji następuje z mocy samego prawa. Nabycie w drodze surogacji nie wymaga zatem ujawnienia w treści czynności prawnej i do jego osiągnięcia nie jest w szczególności potrzebne oświadczenie woli małżonków. Działanie surogacji może być jednak zmodyfikowane wolą małżonka, na którego rzecz surogacja ma nastąpić. Mianowicie, małżonek ten może postanowić, że nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku wspólnego. Wola uchylenia surogacji musi być wyrażona w tej samej czynności prawnej, przez którą nastąpiło nabycie danego przedmiotu majątkowego. W rozpoznawanej sprawie właśnie sytuacja taka miała miejsce. Uczestniczka postępowania złożyła bowiem oświadczenie woli, że nabywa nieruchomość położoną we W. przy ul. (...) oraz udział w nieruchomości stanowiący garaż do majątku wspólnego jej i S. M.. To oświadczenie woli uczestniczka postępowania wyraziła przy tym w umowie nabycia nieruchomości. Bez znaczenia są przy tym wskazane przez uczestniczkę postępowania motywy, jakimi kierowała się składając to oświadczenie woli. Brak zakładania przez K. M. (2), że uczestnicy postępowania w przyszłości się rozwiodą nie sposób bowiem uznać za jakąkolwiek wadę oświadczenia woli. Jeśli natomiast istnieją inne okoliczności przemawiające za wystąpieniem jakiejkolwiek wady oświadczenia woli, to jak trafnie wskazał Sąd Rejonowy, uczestniczka postępowania winna się domagać odpowiedniego rozstrzygnięcia na zasadach ogólnych.

Zauważenia wymaga, że argumenty apelacyjne uczestniczki postępowania opierają się w głównej mierze na poglądach wyrażanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że o zaliczeniu poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego albo majątku osobistego rozstrzygają przepisy art. 31-34 kro, jeżeli ich zastosowanie nie zostało wyłączone małżeńską umowa majątkową, a nie złożone przez małżonków oświadczenia o tym, że nabywany przedmiot wchodzi w skład określonej masy majątkowej. Takie stanowisko judykatury należy uznać za utrwalone i jego prawidłowość nie nasuwa zastrzeżeń. Wymaga jednak podkreślenia, że nie odnosi się ono do sytuacji, gdy stroną czynności prawnej prowadzącej do nabycia określonego prawa są oboje małżonkowie, tak jak to miało miejsce w rozpoznawanej sprawie. Również eksponowane w apelacji stanowisko, że nabyty przedmiot należy zaliczyć do tego z majątków, z którego pochodzi podstawowa część środków, a tym samym jeśli przeważa i to znacznie wartość majątku osobistego, to nabyty przedmiot wejdzie w skład tego majątku, nie ma żadnego przełożenia na okoliczności niniejszej sprawy. Problem ten, co wynika wprost z przywołanych przez uczestniczkę postępowania orzeczeń, Sąd Najwyższy rozstrzygał na tle, czy nieruchomość nabyta przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej częściowo przy użyciu środków pochodzących z majątku wspólnego a częściowo z jego majątku osobistego powinna być zaliczona w całości lub w odpowiednim ułamkowym udziale do majątku wspólnego, czy też w całości do majątku osobistego tego małżonka. Stanowiska tego nie można zatem automatycznie przenosić na grunt niniejszej sprawy, bo nawet jeśli przedmiot postępowania jest tożsamy co w rozpoznawanej sprawie, to już stan faktyczny jest odmienny.

W rozpoznawanej sprawie stroną umowy przeniesienia własności nieruchomości byli oboje małżonkowie. W § 3.1. umowy z dnia 25 listopada 2014r. przedstawiciel spółki oświadczył, że przenosi na ich rzecz odrębną własność lokalu mieszkalnego wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, zaś małżonkowie oświadczyli, że przeniesienie własności przyjmują, wskazując, że nabycia dokonują do majątku wspólnego. Oświadczenie takie uczestnicy postępowania złożyli również co do nabycia ekspektatywy udziału w nieruchomości stanowiącej garaż (§ 4.1. umowy). Z kolei w § 9 pkt 2 i 4 aktu notarialnego został zawarty wniosek nabywców o wpis w księgach wieczystych prowadzonych dla wskazanych nieruchomości prawa własności na ich rzecz na prawach wspólności ustawowej. Nie można uznać, że tej treści oświadczenia woli pozostają bez znaczenia dla oceny przynależności prawa własności nieruchomości do konkretnej masy majątkowej w szczególności, że wobec nie zawarcia przez strony umowy majątkowej, nie wyłączają zastosowania art. 33 pkt 10 kro. Nie chodzi bowiem w tym wypadku o czynność prawną podjętą przez jednego z małżonków i skutki tej czynności wynikające niejako automatycznie z obowiązujących przepisów, lecz czynność prawną dokonaną przez oboje małżonków. Uznać zatem należy, iż uczestniczka postępowania swoim oświadczeniem woli wyrażonym wprost w umowie nabycia spornych nieruchomości uchyliła skutek surogacji rzeczowej i tym samym przedmiot tej umowy wszedł do majątku wspólnego.

Uchylenie skutku surogacji rzeczowej wolą jednego z małżonków nie oznacza jednak, że małżonek taki nie może żądać zwrotu środków wyłożonych z jego majątku osobistego. Małżonek ten uzyskuje bowiem jednocześnie w momencie uchylenia surogacji rzeczowej roszczenie o zwrot wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny (art. 45 kro). Roszczenie to może być dochodzone po ustaniu wspólności majątkowej i to bez względu na to, czy małżonek zastrzegł sobie zwrot wyłożonych z majątku osobistego środków, czy też tego nie uczynił. Nie ma jednak przeszkód, aby wolą tego małżonka wyłączyć także takie skutki surogacji. Musi to jednak wynikać z wyraźnego lub dorozumianego oświadczenia woli tego małżonka (vide: System prawa rodzinnego i opiekuńczego pod red. J. St. Piątkowskiego, Warszawa 1985r., str. 381 i Seweryn Szer w glosie do uchwały SN z 13.11.1962r., III CO 2/62, OSP 1963, poz.238).

Podkreślić także należy, że sama treść przepisu art. 45 § 1 kro wskazuje na to, że w przypadku woli małżonka uchylenia skutku surogacji rzeczowej i wejścia określonego przedmiotu do majątku wspólnego mimo nabycia go za środki z jego majątku osobistego, może on żądać zwrotu wydatku poniesionego z majątku osobistego na nabycie tego przedmiotu do majątku wspólnego. Co do zasady bowiem tylko w sytuacji uchylenia surogacji rzeczowej może wchodzić w grę żądanie zwrotu wydatków, o którym mowa w art. 45 § 1 kro. O ile bowiem nakład polega na wydatkowaniu środków na przedmiot wchodzący już w skład majątku wspólnego lub osobistego, to wydatek to wyłożenie środków na samo nabycie danego przedmiotu do określonej masy majątkowej.

W rozpoznawanej sprawie nie ma podstaw do uznania, że wolą uczestniczki postępowania było także wyłączenie możliwości żądania przez nią zwrotu wydatków, jakie poczyniła z majątku osobistego na majątek wspólny w postaci spornych nieruchomości. Przy uznaniu zatem, że na skutek uchylenia surogacji rzeczowej nieruchomości te weszły jednak w skład majątku wspólnego, zasadnym jest wydatki te rozliczyć stosownie do treści art. 45 § 1 kro. Przy czym ustalenie w jakim zakresie uczestniczka postępowania pokryła cenę nabycia nieruchomości ze środków pieniężnych stanowiących jej majątek osobisty nastąpi dopiero w toku dalszego postępowania.

W konsekwencji apelacja uczestniczki postępowania, na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc w zw. z art. 361 kpc, podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy nie orzekał o kosztach postępowania apelacyjnego albowiem zgodnie z treścią art. 108 § 1 kpc sąd rozstrzyga o kosztach w orzeczeniu kończącym.

SSO Grzegorz Karaś

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...).