Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 października 2022 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Paweł Hochman

Protokolant: Iwona Jasińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2022 r.

sprawy z wniosku L. U.

przy udziale (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawczynię

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 9 czerwca 2022 r. sygn. akt I Ns 533/21

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach za instancję odwoławczą w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 691/22

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31 maja 2022 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. oddalił wniosek L. U. o ustanowienie na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w P. odpłatnej służebności przesyłu na nieruchomości położonej w miejscowości L., gminie W., składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami: (...) stanowiących jej własność oraz o zasadzenie na jej rzecz od uczestnika wynagrodzenia za ustanowienie służebności płatnego jednorazowo w terminie 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

L. U. jest właścicielką nieruchomości położonej w miejscowości L., gminie W., składającej się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów numerami: (...)dla których w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Tryb. założone są księgi wieczyste Kw nr (...) (działki numer(...)) oraz Kw nr (...) (działki numer(...)). Przedmiotowe działki wnioskodawczyni zakupiła w latach 2010-2012.

Przez wszystkie działki przebiega rurociąg stanowiący własność uczestnika postępowania (Ø 273 mm). Obok rurociągu ułożony jest kabel światłowodowy.

Rurociąg został oddany do eksploatacji w dniu (...) roku podstawie decyzji z dnia (...) roku numer (...) zatwierdzającej realizacyjny plan budowy II odcinka rurociągu paliwowego K.-B. oraz decyzji z dnia (...)numer (...) udzielającej pozwolenia na budowę rurociągu (...).

Z pierwszej decyzji wynikało, że inwestycja uzyskała m.in. decyzję o ustaleniu jej lokalizacji numer (...) z dnia (...) roku. Decyzja ta dotyczyła terenów położonych m.in. w gminie W.. Również druga z decyzji dotyczyła tych gruntów (budowa dotyczyła odcinka K.-B. od 51 km do 92 km). W decyzji tej wskazano dodatkowo, że inwestycja posiada zatwierdzony plan realizacyjny, a inwestor uzyskał zgodę i przedłożył zgody właścicieli gruntów na wejście z budową w teren inwestycji.

W związku budową rurociągu, mieszkańcy miejscowości L., właściciele gruntów, przez które rurociąg miał przebiegać, wyrażali zgodę na zajęcie części gruntów pod jego budowę w trakcie realizacji budowy.

Pomiędzy ówczesnymi właścicielami nieruchomości a poprzednikiem prawnym uczestnika zostały zawarte ugody, z których wynika, że wypłacone zostały im odszkodowania w wysokościach wyliczonych przez rzeczoznawcę majątkowego za szkody powstałe w związku z budową rurociągu na terenie miejscowości L.. Osoby te uznały powstałe szkody za wyrównane i zrzekły się w związku z tym dalszych roszczeń.

Z kolei przebiegający przy rurociągu kabel światłowodowy został oddany do eksploatacji w dniu (...) roku. Jego wybudowanie nastąpiło w oparciu o decyzję Wójta Gminy W. z dnia (...)roku, znak (...). Z decyzji tej wynikało, że inwestycja nią objęta, tj. budowa linii światłowodowej P.-K.-B. przebiegając przez teren gminy towarzyszy wcześniej zakończonej inwestycji, tj. rurociągowi paliwowemu K.-B., a ponadto, że inwestor udokumentował prawo dysponowania terenem inwestycji, przedkładając zgody właścicieli działek na czasowe zajęcie gruntów na czas budowy.

Podpisane zostały porozumienia z ówczesnymi właścicielami nieruchomości na czasowe zajęcie gruntów. Wynikało z nich, że obecnie uczestnik ma prawo wstępu na grunty w celu konserwacji i remontu pasa teletransmisyjnego zgodnie z art. 79 pkt 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce nieruchomościami i wywłaszczaniu nieruchomościami. Ponadto wynikało z nich, że za szkody wynikłe z tych czynności każdorazowo wypłacane będzie stosowne odszkodowanie.

Wnioskodawczyni w chwili nabywania nieruchomości nie wiedziała, że przez grunty te przebiega rurociąg oraz kabel światłowodowy. Nabyte przez nią działki znajdują się obok siebie, w jednym kompleksie. Zakupione działki wnioskodawczyni zamierzała przeznaczyć na tereny inwestycyjne z uwagi na ich usytuowanie w pobliżu autostrady (...). O ich przebiegu i usytuowaniu dowiedziała się w 2014 roku. Na przedmiotowych gruntach oraz sąsiednich działkach nie było żadnych widocznych urządzeń wskazujących na jego położenie i przebieg. Należące do wnioskodawczyni działki nie są ogrodzone.

Pas eksploatacyjny przedmiotowego rurociągu wynosi 3 metry w każdą stronę od jego osi. Głębokość, na którym się on znajduje jest różna, w zależności od ukształtowania terenu. Z kolei pas ochronny rurociągu wynosi 6 metrów od osi rurociągu.

Rurociąg od chwili wybudowania położony jest w tym samym miejscu, nie było żadnych zmian w jego przebiegu. Na terenie, którego dotyczy przedmiotowe postępowanie nie było żadnych awarii. Rurociąg jest w ciągłej nieprzerwanej eksploatacji od chwili jego oddania do użytku. Cały czas znajduje się pod nadzorem uczestnika, raz w roku przeprowadzane są pomiary i obchód rurociągu. Ma to miejsce wiosną i polega na pieszym obchodzie po terenie, pod którym usytuowany jest rurociąg. Jeśli jest taka konieczność podejmowane są stosowne czynności, np. mające na celu usunięcie samosiejek. Nigdy pracownicy uczestnika nie mieli problemów z wejściem na grunt w celu wykonania tych czynności.

Na pasie eksploatacyjnym, który wynosi łącznie 6 metrów i ochronnym, który wynosi łącznie 12 metrów nie można sadzić drzew, ale można grunty uprawiać rolniczo. Pas eksploatacyjny jest niezbędny, aby wjechać na grunt, np. w przypadku awarii i konieczności usunięcia jej skutków.

Z kolei światłowód jest usytuowany w odległości 5 metrów od osi rurociągu w jego pasie ochronnym. Od chwili jego wybudowania znajduje się on w ciągłej, nieprzerwanej eksploatacji.

Uczestnik postępowania firma (...) Spółka Akcyjna w P. jest następcą prawnym (...) w P. (później (...)Spółki Akcyjnej) i właścicielem urządzeń przesyłkowych usytuowanych na nieruchomości wnioskodawczyni. Korzysta z tych urządzeń zgodnie z treścią służebności przesyłu.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wniosek o ustanowienie służebności przesyłu nie zasługiwał na uwzględnienie.

Motywując powyższe wskazał, że możliwość ustanowienia służebności przesyłu regulują przepisy art. 305 ¹ i następne k.c.

W niniejszej sprawie przebieg i usytuowanie przedmiotowego rurociągu i kabla światłowodowego na nieruchomości wnioskodawczyni jest w sprawie bezsporny. Podobnie bezsporna jest okoliczność, że wnioskodawczyni jest właścicielką nieruchomości, przez które urządzenia te przebiegają. W chwili zakupu przedmiotowych działek (o numerach: (...)) urządzenia te już istniały i znajdowały się w eksploatacji.

W ocenie Sądu Rejonowego wszczęcie procesu inwestycyjnego i jego ostateczna realizacja oznacza, że poprzednik prawnym uczestnika musiał posiadać zgody wszystkich właścicieli nieruchomości położonych na terenie miejscowości L., a gdyby takich zgód nie miał, taki zapis w decyzjach niewątpliwie by się nie znalazł i być może nie byłoby możliwości realizacji inwestycji.

Okoliczności te pozwalają na podzielenie argumentów przedstawionych przez uczestnika postępowania w uzasadnieniu złożonej odpowiedzi na wniosek.

Sąd Rejonowy wskazał również, że w uchwale z dnia 9 stycznia 2008 roku wydanej w sprawie II CSK 432/07 Sąd Najwyższy stwierdził, iż przepis art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości stanowił podstawę do ograniczenia własności nieruchomości, mieszczącego się w granicach szeroko rozumianego wywłaszczenia. W uzasadnieniu przedmiotowego wyroku Sąd Najwyższy odniósł się do pojęcia „czasowego zajęcia nieruchomości”, które było używane w decyzjach wydawanych na podstawie art. 35 ust. 1 powołanej ustawy wskazując, że gdyby w tych decyzjach chodziło o możliwość zajęcia nieruchomości w pewnym, ograniczonym tylko czasie, to czas ten powinien być oznaczony. Tymczasem przepis ten nie przewidywał czasowego ograniczenia zajęcia nieruchomości na jego podstawie. W takich sytuacjach brać należy pod uwagę podstawę prawną decyzji, nie zaś nie mające uzasadnienia w jej podstawie prawnej zastrzeżenie o bliżej nieokreślonym czasowym zajęciu nieruchomości, pozostające w sprzeczności z przeznaczeniem urządzeń, pod budowę których zajęcie nastąpiło. Podzielił stanowisko, że w ten sposób powinny być ocenienie zawarte porozumienia, w sytuacji gdy na jego podstawie właściciel nieruchomości wyrażał zgodę na budowę urządzeń i czasowe zajęcie gruntu. Takie porozumienie obejmuje swym zakresem także późniejsze akceptowanie istnienia na nieruchomości tego urządzenia i korzystania z niego.

W dalszych rozważaniach Sąd meritii wskazał, że art. 70 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce nieruchomościami przewiduje tryb zakładania i przeprowadzania na nieruchomości różnego rodzaju urządzeń, zgodnie z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przy czym przepis wymaga, aby stosowne zezwolenie poprzedzone było negocjacjami z właścicielami nieruchomości o uzyskanie zgody na wykonanie wymienionych prac. Obowiązkiem właściciela jest udostępnienie terenu do wykonania czynności związanych z eksploatacją i konserwacją wybudowanych urządzeń.

Wyjaśnił, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 roku wydanego w sprawie II CSK 394/08 porównanie art. 35 ust 1 wyżej wskazanej ustawy, art. 70 również wyżej powołanej ustawy oraz art. 124 ust. 1 obecnie obowiązującej ustawy o gospodarce nieruchomościami z 1997 roku prowadzi do wniosku, że w tych przepisach ustawodawca uregulował szczególny przypadek wywłaszczenia, polegający na ograniczeniu sposobu korzystania przez właściciela z przysługującego mu prawa. Przedmiot ograniczeń jest tożsamy, chodzi bowiem o zezwolenie na złożenie i przeprowadzenie cudzej nieruchomości określonych urządzeń przesyłowych oraz urządzeń łączności i sygnalizacji. Decyzja o której mowa w art. 124 ust. 1 obecnej ustawy o gospodarce nieruchomościami jest decyzją ograniczającą sposób korzystania z nieruchomości bez względu na datę jej wydania.

W przedmiotowej sprawie rurociąg naftowy zostały wybudowany na nieruchomości wnioskodawczyni na podstawie decyzji z dnia 30 stycznia 1989 roku, numer (...) udzielającej pozwolenie na budowę rurociągu (...). Jest to zatem decyzja określona w art. 70 ust. 1 ustawy z 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości ograniczająca sposób korzystania z nieruchomości. Decyzja ta udzielała zezwolenia inwestorowi na wejście na grunt.

Skutkiem ostatecznej decyzji administracyjnej jest ograniczenie prawa własności nieruchomości przez ustanowienie trwałego obowiązku znoszenia przez właściciela w sferze w której może być wykonywana własność nieruchomości, stanu ukształtowanego przebiegiem zainstalowanego urządzenia przesyłowego. Legalne korzystanie przez uczestnika postępowania z nieruchomości w zakresie wynikającym z decyzji administracyjnej i obowiązek znoszenia tego korzystania przez właściciela uniemożliwia możliwość ubiegania się o ustanowienie służebności przesyłu (por. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. w sprawie I C 13/11).

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy pominął ocenę i analizowanie podniesionego przez uczestnika postępowania zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu i oddalił wniosek o ustanowienie służebności przesyłu.

O kosztach postępowania orzeczono natomiast na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Od powyższego postanowienia wniósł w dniu 3 sierpnia 2022 roku (data nadania w placówce pocztowej) pełnomocnik wnioskodawczyni L. U..

Apelująca zarzuciła postanowieniu:

1. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na stan spraw, w tym:

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę materiału dowodowego w postaci:

– decyzji (...) z dnia 30 stycznia 1989 roku udzielającej (...) S. A. pozwolenia na budowę rurociągu (...) poprzez uznanie, że decyzja ta stanowi decyzję określoną w art. 70 ust. 1 ustawy z 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, w sytuacji gdy uzyskanie pozwolenia na budowę, jak również zgodność budowy urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na cudzej nieruchomości z wymaganiami Prawa budowlanego, nie tworzy tytułu prawnego do korzystania z cudzej nieruchomości, w tym także w zakresie treści służebności przesyłu i nie jest decyzją, o której jest mowa w art. 70 ust. 1 ww. ustawy;

– decyzji (...) z dnia 18 grudnia 1988 roku zatwierdzającej realizacyjny plan budowy II odcinka rurociągu paliwowego K. - B. ( (...)) oraz Pozwolenia na Budowę Rurociągu, poprzez uznanie, że z decyzji powyższych wynika, że pomiędzy ówczesnymi właścicielami nieruchomości, a poprzednikiem prawnym P., zawarte zostały ugody potwierdzające, że wypłacone zostały im odszkodowania, w wysokościach wyliczonych przez rzeczoznawcę majątkowego, za szkody powstałe w związku z budową rurociągu na terenie miejscowości L., a osoby te uznały powstałe szkody za wyrównane i zrzekły się w związku z tym dalszych roszczeń, kiedy w rzeczywistości decyzje te nie odnoszą się do kwestii wyrównania szkód związanych z budową rurociągu (Pozwolenie na Budowę Rurociągu wskazuje jedynie, że inwestor uzyskał i przedłożył zgody właścicieli gruntów na wejście z budową w teren inwestycji);

– porozumień zawartych pomiędzy inwestorem rurociągu a S. N., M. Ł. i B. O., H. K. oraz K. K., ugód zawartych z niektórymi z nich oraz operatu szacunkowego, poprzez uznanie, że z dokumentów tych wynika, że wskazanym powyżej osobom wypłacone zostały odszkodowania w wysokościach wyliczonych przez rzeczoznawcę majątkowego za szkody powstałe w związku z budowę rurociągu na terenie miejscowości L., a osoby te uznały powstałe szkody za wyrównane i zrzekły się w związku z tym dalszych roszczeń, kiedy w rzeczywistości obejmowały one jedynie odszkodowanie za plony, zasiewy i drzewostan i nie sposób dojść do wniosku, że zaspokajają one roszczenia właścicieli związane z trwałym korzystaniem przez P. z nieruchomości;

– porozumień zawartych na podstawie art. 70 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości dotyczących kabla światłowodowego należącego do P. i zlokalizowanego w miejscowości L., poprzez uznanie, że porozumienia te stanowię tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawczyni na potrzeby przedmiotowego kabla, podczas gdy preferowane przez ustawodawcę umowne ograniczenie prawa własności nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego, powinno obejmować wszystkie istotne elementy tego korzystania w okresie istnienia urządzeń w nieruchomości, łącznie z wyznaczeniem strefy ochronnej dla tych urządzeń, uprawnieniami do wkraczania na nieruchomość celem ich konserwacji, modernizacji, czy remontów oraz ewentualnej odpłatności, a umowa przyznająca przedsiębiorcy trwały tytuł do skonkretyzowanego korzystania z nieruchomości, powinna zostać zawarta w wymaganej formie (art. 245 § 2 k.c.);

b) art. 231 k.p.c. poprzez wadliwe zastosowanie domniemania faktycznego polegającego na uznaniu, że wszczęcie procesu inwestycyjnego i jego ostateczna realizacja oznacza, że poprzednik prawny P. musiał posiadać zgody wszystkich właścicieli nieruchomości położonych na terenie miejscowości L., podczas gdy sformułowanie inwestor uzyskał i przedłożył zgody właścicieli gruntów na wejście z budowy w teren inwestycji, zawarte w Pozwoleniu na Budowę Rurociągu, nie daje dostatecznych podstaw do ustalenia zakresu, formy i trybu pozyskania zgody właścicieli, a tym samym do oceny ich prawnej skuteczności, a tym bardziej do ustalenia istnienia trwałego tytułu prawnego do korzystania z zajętych nieruchomości, który nie może wynikać z decyzji udzielającej pozwolenia na budowę czy realizację inwestycji, albowiem ustawa o gospodarce nieruchomościami i akty prawne ją poprzedzające przewidywały stosowny tryb pozyskiwania uprawnień do trwałego zajmowania prywatnych nieruchomości przez przedsiębiorstwa przesyłowe, wobec czego należy oczekiwać, że ewentualne posiadanie takiego tytułu prawnego przedsiębiorca przesyłowy udowodni poprzez przedstawienie adekwatnych dokumentów;

c) art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. art. 278 oraz art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku wnioskodawczyni o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, co uniemożliwiło ustalenie wysokości wynagrodzenia należnego z tytułu ustanowienia służebności przesyłu;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, w tym:

a) art. 70 ust. 1 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, poprzez błędną jego wykładnię i uznanie, że Pozwolenie na Budowę Rurociągu jest decyzją określoną w tym przepisie, podczas gdy przepis ten nie stanowił podstawy wydania Pozwolenia na Budowę Rurociągu i decyzja ta nie wywołuje żadnych skutków wynikających z powołanego powyżej przepisu;

b) art. 245 § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię przejawiającą się w uznaniu, że forma aktu notarialnego nie jest wymagana dla porozumień zawartych na podstawie art. 70 UGGWN i dotyczących kabla światłowodowego należącego do P. i zlokalizowanego w miejscowości L.;

c) art. 305 ¹ i następnych k.c., poprzez ich błędne niezastosowanie i oddalenie wniosku ustanowienie służebności, w sytuacji gdy uczestnik odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń zlokalizowanych na nieruchomości wnioskodawczyni.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu i zasądzenie na jej rzecz od uczestnika wynagrodzenia za ustanowienie tej służebności w wysokości wskazanej przez biegłego. Ponadto wniosła o zasądzenie na jej rzecz od uczestnika kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik uczestnika wniósł o jej oddalenie oraz o zasadzenie na jego rzecz od wnioskodawczyni kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja skutkowała koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu Okręgowego, przy uwzględnieniu treści art. 386 § 4 k.p.c., stwierdzić należy, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy, zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej niż zgłoszona w pozwie, a także gdy nie uwzględnił wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych lub prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2019 roku, I CZ 55/19, Legalis Nr 1978233).

Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Przyjmując bezpodstawnie, że uczestnik dysponuje tytułem prawnym do posiadania nieruchomości należących do wnioskodawczyni w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu Sąd Rejonowy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania, tj. ustalenia, czy zostały spełnione przesłanki do ustanowienia służebności przesyłu w sprawie niniejszej.

W ocenie Sądu Okręgowego decyzje administracyjne, a w tym w szczególności decyzja Urzędu Wojewódzkiego w P. 18 grudnia 1988 roku, numer (...) zatwierdzająca realizacyjny plan budowy II odcinka rurociągu paliwowego K.-B. (k. 120) i decyzja Urzędu Wojewódzkiego w P. z dnia 30 stycznia 1989 roku, numer (...) (k. 121), którą wydano pozwolenie na budowę ww. odcinka rurociągu oraz decyzja Wójta Gminy W. z dnia 13 marca 1995 roku, numer (...) udzielająca zgody poprzednikowi prawnemu uczestnika, tj. Przedsiębiorstwu (...) w P. na budowę inwestycji obejmującej budowę linii światłowodowej (k. 143), nie przyznawały uczestnikowi prawa do korzystania z nieruchomości należących obecnie do wnioskodawczyni w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, a co najwyżej upoważniały pracowników ww. przedsiębiorstwa do wstępu na te nieruchomości w trakcie budowy rurociągu, a następnie światłowodu, który to tytuł nie przekształcił się z całą pewnością w ograniczone prawo rzeczowej w postaci służebności przesyłu.

Przewidziany w art. 70 ust. 2 obowiązującej w dacie wydania powyższych decyzji ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 22, poz. 99 z ze zm.) obowiązek właściciela nieruchomości udostępnienia terenu osobom i jednostkom zobowiązanym do wykonania czynności związanych z eksploatacją i konserwacją przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej oraz urządzeń technicznych łączności i sygnalizacji, a także innych podziemnych lub nadziemnych urządzeń technicznych niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń nie może prowadzić do jednoczesnego przyjęcia, że uczestnik posiada tytuł prawny do posiadania nieruchomości gruntowej w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. Tytuł taki może wynikać wyłącznie z ustanowienia na właściwej drodze tego prawa podmiotowego na rzecz podmiotu wykonującego składające na to prawo uprawnienia.

Powyższe uwagi skutkują uznaniem, że zarzut naruszenia art. 70 ust. 1 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, polegającego na jego błędnej wykładni i uznaniu, że pozwolenie na budowę rurociągu jest decyzją określoną w tym przepisie jest uzasadniony.

Ma również racje skarżący podnosząc, że wydając zaskarżone postanowienie Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia art. 245 § 1 i 2 k.c. bezrefleksyjnie uznając, że forma aktu notarialnego nie jest wymagana dla porozumień zawartych na podstawie art. 70 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Źródłem powstania służebności przesyłu może być bowiem umowa z właścicielem zawarta w formie aktu notarialnego (art. 245 k.c.), albo orzeczenie sądowe o jej ustanowieniu, bądź też nabycie jej przez zasiedzenie. Przy tym korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej na podstawie oświadczenia złożonego bez formy aktu notarialnego jest posiadaniem tej nieruchomości w złej wierze (por. chociażby postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2022 roku, I CSK 763/22, Legalis Nr 2657884 oraz z dnia 4 lutego 1988 roku, IV CR 45/88, Legalis Nr 26159). W tym miejscu już tylko dla porządku podnieść należy, że powyższe rozważania dotyczą jedynie inwestycji polegającej na położeniu kabla światłowodowego i stanowisko Sądu pierwszej instancji (nawet w przypadku uznania jego zasadności) nie mogło skutkować oddaleniem wniosku o ustanowienie służbności przesyłu w związku z lokalizacją gazociągu.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy pozostaje natomiast okoliczność, że z ówczesnymi właścicielami nieruchomości, przez które przebiegał rurociąg (a następnie światłowód), zostały zawarte porozumienia, na mocy których otrzymali oni odszkodowania. W ocenie Sądu Okręgowego poza sporem pozostaje, że w porozumieniach tych właściciele wyrazili jedynie zgody na czasowo zajęcie części gruntów czas budowy wskazanych urządzeń przesyłowych, zaś Przedsiębiorstwo (...) w P. zobowiązało się do wypłaty na ich rzecz odszkodowań za plony, zasiewy i drzewostan za czas trwania budowy i następnie doprowadzić nieruchomości do stanu pierwotnego. Z ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy nie wynika przy tym, aby odszkodowania te dotyczyły osób będących poprzednikami prawnymi wnioskodawczyni L. U..

W tym miejscu należy podkreślić, że na chwilę obecną brak jest podstaw do przyjęcia, że uczestnik legitymuje się prawem odpowiadającym służebności przesyłu na działkach należących do wnioskodawczyni nabytego przez zasiedzenie. Zagadnienie to znalazło się poza zakresem rozpoznania Sądu I instancji. Jednocześnie ze zgromadzonego dotychczas w sprawie materiału dowodowego nie można wywieść okoliczności faktycznych uzasadniających stwierdzenie zasiedzenia. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 14 stycznia 2022 r. (sygn. akt I CSK 763/22) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że rozstrzygając, czy uzyskanie posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nastąpiło w dobrej/złej wierze, należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu posiadania służebności, a domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności wynika, że przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien wiedzieć przy zachowaniu wymaganej staranności, że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści odpowiadającej służebności przesyłu. O dobrej lub złej wierze posiadacza służebności gruntowej rozstrzyga chwila objęcia danej nieruchomości w posiadanie (male fides superveniens non nocet). Jednoczenie jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 16 marca 2021 r. (sygn. akt IV CSK 212/20) wybudowanie urządzeń przesyłowych na gruncie osoby trzeciej za jej zgodą wyrażoną bez zachowania formy aktu notarialnego świadczy o złej wierze posiadacza służebności. We wskazanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wyjaśnił dodatkowo, że jeżeli przedsiębiorca nie dysponuje decyzją administracyjną wydaną na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 WywłNierU, obejmującą nieruchomość, o którą toczy się sprawa z wniosku właściciela o ustanowienie służebności przesyłu, to należy uznać, że nie powstał administracyjny tytuł prawny do korzystania z tej nieruchomości i przedsiębiorca zajął ją i włada bez takiej podstawy prawnej. A skoro brak również podstawy w postaci umowy zawartej z właścicielem, władanie jest pozbawione tytułu prawnego i stanowi jedynie pewien stan faktyczny w postaci korzystania z nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, co może prowadzić do zasiedzenia takiej służebności, przy spełnieniu pozostałych przesłanek zasiedzenia.

Obowiązkiem Sądu I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy będzie zatem zbadanie wskazanego wyżej zagadnienia, i po ewentualnym uznaniu braku podstaw do zasiedzenia służebności przesyłu ocena zasadności zgłoszonego wniosku z uwzględnieniem treści przepisów art. 305 ¹ i art. 305 ² k.c., ustalenie zakresu służebności przesyłu, jak również wysokości wynagrodzenia za ustanowienie powołanego wyżej prawa.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy, uznając apelację wnioskodawczyni za uzasadnioną na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono natomiast na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Paweł Hochman