Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 394/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa R. W.
przeciwko SGT "E. G." Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6 czerwca 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda zwrotem
kosztów postępowania kasacyjnego na rzecz strony pozwanej.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 czerwca 2007 r. oddalił apelację powoda
R. W. od wyroku Sądu Okręgowego w G., którym ten Sąd oddalił żądanie powoda,
skierowane przeciwko Spółce „E. G.”, zaprzestania użytkowania gazociągu i
dokonania jego rozbiórki na koszt pozwanej, ponadto zasądzenia, na podstawie art.
225 k.c., wynagrodzenia za korzystanie z działki w łącznej kwocie 66000 zł. Sąd
ustalił, że Kierownik Urzędu Rejonowego w M. ostateczną decyzją z dnia
22 września 1995 r., znak G-I-7224/10/95, wydaną w trybie art. 70 ust. 1 ustawy
z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości
(Dz. U. 1985 r. Nr 22, poz. 99 ze zm., dalej –„u.g.g.”), zezwolił pozwanej na
założenie i przeprowadzenie przewodów służących do przesyła gazu, urządzeń
technicznych łączności i sygnalizacji na nieruchomości powoda. Wynikające z tej
decyzji ograniczenie prawa własności zostało na wniosek Starosty Powiatu
M. wpisane przez Sąd Rejonowy w M. do działu III ksiąg wieczystych
prowadzonych dla nieruchomości powoda. Poza tym, decyzją Wojewody z dnia
26 sierpnia 1998 r. G-II-7221/2/97/98, od której powód wniósł odwołanie, zostało
ustalone i przyznane powodowi odszkodowanie za szkody wyrządzone na jego
nieruchomości. Sąd uznał na gruncie tych ustaleń, że pozwany wykazał, że
dysponuje tytułem prawnym do przeprowadzenia gazociągu i światłowodu przez
nieruchomość powoda, a w konsekwencji, iż nie ma podstaw do orzeczenia nakazu
jego rozbiórki i zakazu użytkowania. Z kolei co do odszkodowania, że powodowi
zostało ono przyznane na podstawie przepisów ustawy o gospodarce
nieruchomościami.
Skarga kasacyjna powoda od powyższego wyroku – oparta na obu
podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 222 § 2, 225 k.c.,
przepisów Konstytucji oraz Europejskie Konwencji Praw Człowieka, a także art. 328
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 391, i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Istota skargi kasacyjnej sprowadza się do twierdzenia, że uchylenie decyzji
o pozwoleniu na budowę gazociągu przesądza o braku tytułu prawnego pozwanej do
korzystania z nieruchomości. Wyrażając ten pogląd skarżący pomija ustalenie,
że postępowanie administracyjne o udzielenie pozwanej spółce zezwolenia na
założenie i przeprowadzenie przez przedmiotową nieruchomość przewodów
służących do przesyłania gazu oraz urządzeń technicznych łączności i sygnalizacji
zakończone zostało wydaniem na podstawie art. 70 ust. 1 u.g.g. ostatecznej
decyzji z dnia 22 września 1995 r.
Podobną regulację do wynikającej z art. 70 ust. 1 u.g.g. zawierał art. 35
ust.1 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U.
z 1974 r., nr 10, poz. 64 ze zm. – dalej ”u.w.n.”) oraz zawiera art. 124 ust. 1 ustawy
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U.
z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm. - dalej: "u.g.n.").
Trzeba zatem przypomnieć, że zgodnie z art. 35 ust. 1 u.w.n. organy
administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogły za
zezwoleniem naczelnika gminy - a w miastach prezydenta lub naczelnika miasta
(dzielnicy), zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie
z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do
przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne
łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia
techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Przepis ten we
wskazanych w nim okolicznościach dawał więc podstawę do ograniczenia
własności nieruchomości, mieszczącego się w granicach szeroko rozumianego
pojęcia wywłaszczenia. Skutkiem ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej na
podstawie tego przepisu było ograniczenie prawa własności nieruchomości przez
ustanowienie trwałego obowiązku znoszenia przez właściciela w sferze, w której
może być wykonywana własność nieruchomości, stanu ukształtowanego
przebiegiem zainstalowanego urządzenia przesyłowego (por. oprócz wielu
wypowiedzi piśmiennictwa orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 20 marca 2002 r.,
V CKN 1863/00, niepubl., z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 679/04, niepubl., z dnia
8 czerwca 2005 r., V CK 680/04, niepubl., i z dnia 10 listopada 2005 r., III CZP
80/05, OSNC 206, nr 9, poz. 146; odmiennie - jednak bez bliższego uzasadnienia -
4
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 139/05, niepubl.).
W niektórych wypowiedziach piśmiennictwa oraz judykatury ograniczenie własności
nieruchomości ustanowione na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości jest ujmowane jako swojego rodzaju służebność
(nazywana służebnością publiczną lub służebnością przesyłową; por. np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2002 r., II CKN 1316/00, niepubl.). W każdym
razie nie powinno budzić wątpliwości ze względu na funkcje przewidzianego w tym
przepisie ograniczenia własności nieruchomości, że należące do istoty tego
ograniczenia obowiązki ciążą na każdoczesnym właścicielu nieruchomości wobec
każdoczesnego przedsiębiorcy przesyłowego (podmiotu, w skład którego
przedsiębiorstwa wchodzi dane urządzenie przesyłowe).
Reasumując, porównanie art. 35 ust.1 u.w.n. z art. 70 ust. 1 u.g.g. oraz art.
124 ust. 1 obowiązującej obecnie ustawy o gospodarce nieruchomościami prowadzi
do wniosku, że w tych przepisach ustawodawca uregulował szczególny przypadek
wywłaszczenia, polegający na ograniczeniu sposobu korzystania przez właściciela
z przysługującego mu prawa. Przedmiot ograniczeń jest tożsamy, chodzi bowiem
o zezwolenie na założenie i przeprowadzenie na cudzej nieruchomości określonych
urządzeń przesyłowych oraz urządzeń łączności i sygnalizacji.
Niepodobna pominąć, że uwzględnienie, że odpowiednikiem art. 70 ust. 1
u.g.g. jest art. 124 ust. 1 u.g.n., oraz że decyzje ograniczające sposób korzystania
z nieruchomości przez zezwolenie na zakładanie i przeprowadzenie określonych
urządzeń wydawane były również przed dniem 1 stycznia 1998 r., pozwala
twierdzić, iż decyzją o której mowa w ust. 1 art. 124, jest decyzja ograniczająca
sposób korzystania z nieruchomości, bez względu na datę jej wydania. Za takim
właśnie rozumieniem przemawia wzgląd na wyrażoną w art. 16 § 1 k.p.a. zasadę
trwałości ostatecznych decyzji administracyjnych, która ma podstawowe znaczenie
dla stabilizacji opartych na decyzji skutków prawnych. Z art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a.
wynika z kolei, że uzyskanie przez decyzję cechy ostateczności powoduje
niemożność ponownego orzekania w tej samej sprawie. Przemawia to za
przyjęciem, że regulacja zawarta w art. 124 ust. 7 u.g.n. dotyczy także ostatecznej
decyzji ograniczającej sposób korzystania z nieruchomości przez założenie
5
i przeprowadzenie określonych urządzeń, wydanej na podstawie art. 70 ust. 1
u.g.g.
W świetle powyższej wykładni art. 70 ust. 1 u.g.g. oraz dokonanych
w sprawie ustaleń faktycznych, wbrew odmiennemu poglądowi skarżącego, decyzję
Kierownika Urzędu Rejonowego w M. z dnia 22 września 1995 r., wydaną w
trybie art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r., zezwalającą pozwanej
Spółce na zajęcie nieruchomości powoda, należy uważać za decyzję o skutkach
zgodnych z tym przepisem, tj. ustanawiającą przewidziane w nim, omówione wyżej,
ograniczenie własności nieruchomości. Zostało zresztą ono, na wniosek Starosty
Powiatu M., wpisane prawomocnie przez Sąd Rejonowy w M. do działu III ksiąg
wieczystych prowadzonych dla nieruchomości powoda.
Legalne korzystanie przez pozwaną z nieruchomości w zakresie
wynikającego z decyzji z dnia 22 września 1995 r. obowiązku znoszenia tego
korzystania przez właściciela przesądziło o bezzasadności powództwa w części
dotyczącej wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości i tym
samym o bezzasadności podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia
art. 224 § 2 i art. 225 k.c. oraz innych wymienionych wespół z nimi przepisów.
Zarzut skarżącego, jakoby wywłaszczenie polegające na ograniczeniu
prawa własności nastąpiło bez odszkodowania, pomija ustalenie, iż decyzją
Wojewody z dnia 26 sierpnia 1998 r. zostało ono ustalone i przyznane
skarżącemu na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, i że
od tej decyzji skarżący wniósł odwołanie. Inaczej ujmując, że postępowanie
odszkodowawcze za straty wynikłe z działań będących następstwem ograniczenia
własności nieruchomości na podstawie art. 70 ust. 1 u.g.g. jest w toku.
Konsekwencją właściwości organu administracyjnego do orzekania
o odszkodowaniu z tego tytułu jest niedopuszczalność drogi sądowej w tym
zakresie (to samo dotyczy odszkodowania za straty lub szkody związane
z ograniczeniem własności nieruchomości na podstawie później obowiązujących
przepisów). Jeżeli zgodnie z art. 2 § 3 k.p.c. nie są rozpoznawane w postępowaniu
sądowym sprawy cywilne przekazane przez przepisy szczególne do właściwości
innych organów, to tym bardziej nie mogą być rozpoznawane w postępowaniu
6
sądowym sprawy o naprawienie szkody wynikłej z legalnych działań organów
administracyjnych, których cywilnoprawny charakter może budzić wątpliwości –
przy tym wyraźnie poddane właściwości tych organów.
Ustanowienie drogi administracyjnej do dochodzenia odszkodowania
za straty wynikłe z ograniczenia własności nieruchomości na podstawie art. 70 ust.
1 u.g.g. nie powinno budzić w okolicznościach niniejszej sprawy wątpliwości
z punktu widzenia konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do sądu, jeżeli zważyć,
że od wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego
(Dz. U. nr 4, poz. 8) w sprawach o dochodzenie tego odszkodowania przysługuje
skarga do sądu administracyjnego, a o niezgodności ustawy wydanej przed
wejściem w życie Konstytucji z normami Konstytucji (w tym zatem również
z powołanymi w skardze kasacyjnej normami art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177)
można mówić dopiero od chwili wejścia w życie Konstytucji, tj. od dnia 17
października 1997 r. (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września
2003 r., K 20/02, OTK-A 2003, nr 7, poz. 76, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia
9 października 2003 r., I CK 150/02, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 132). Sąd ten jest
przy tym niewątpliwie sądem w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.