II CSK 139/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:10-09-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CK 556/04 III CZP 21/02 III CZP 29/05 III CZP 80/05 II CK 32/03 II CR 501/80 III CKN 354/97 V CKN 1863/00
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 139/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maria Grzelka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSA Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko "A." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P. obecnie "A."
Spółka Akcyjna w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 lutego 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 maja 2005 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2 (pierwszym
i drugim) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną,
2
II. odrzuca skargę kasacyjną odnośnie do pkt 3
zaskarżonego wyroku.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
P. z dnia 4 lutego 2004 r. i oddalił żądanie powoda domagającego się
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z nieruchomości
stanowiącej jego własność, polegające na utrzymaniu i konserwacji podziemnego
urządzenia wodociągowego wraz z komorą zasuw. Uznał, że pozwana nie jest
samoistną posiadaczką części nieruchomości powoda, wynoszącej 380 m2
, zajętej
na cele w/w urządzenia w związku z czym nie jest zobowiązana do płacenia
wynagrodzenia na podstawie art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.p.c.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powyższe wynika z decyzji Prezydenta Miasta
P. z dnia 22 lutego 1980 r. zezwalającej na czasowe zajęcie nieruchomości na
prowadzenie robót związanych z budową magistrali wodociągowej wydanej na
podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64). Mocą tej
decyzji nastąpiło częściowe wywłaszczenie poprzedniczki prawnej powoda
w zakresie obowiązku trwałego znoszenia umieszczonych na nieruchomości
przewodów oraz dostępu do nich ze stron odpowiednich osób trzecich, w wyniku
czego istnienie przedmiotowej magistrali nie narusza prawa własności powoda i nie
uprawnia go do jakichkolwiek pretensji finansowych z tytułu korzystania przez
pozwaną z nieruchomości i to tym bardziej, że w świetle art. 36 wymienionej ustawy
uszczuplenie prawa własności następowało z reguły za odszkodowaniem
przyznawanym, w razie sporu, w trybie administracyjnym. Sąd Apelacyjny nie zajął
stanowiska odnośnie do wysokości, wynagrodzenia zasądzonego w wyroku Sądu
pierwszej instancji; uznał to za zbędne w świetle prezentowanego poglądu co do
zasady.
3
W skardze kasacyjnej powód zarzucił powyższemu wyrokowi naruszenie
prawa materialnego – art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości oraz art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwana nie jest zobowiązana do
uiszczenia powodowi wynagrodzenia za korzystanie z jego nieruchomości. Wnosił
o zmianę wyroku i zasądzenie od pozwanej kwoty 98.800,- złotych z odsetkami
ustawowymi od dnia 4 lutego 2004 r. lub o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za usprawiedliwioną.
Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego nie można uznać, że na podstawie
decyzji Prezydenta Miasta P. z dnia 22 lutego 1980 r. doszło do częściowego
wywłaszczenia poprzedniczki prawnej powoda. Zaprzecza temu zarówno treść w/w
decyzji, wyrażająca zezwolenie na zajęcie przedmiotowej nieruchomości na czas
prowadzenia robót związanych z budową magistrali wodociągowej oraz wskazująca
na możliwość przyznania odszkodowania za straty spowodowane budową, jak i
treść art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości, stanowiących podstawę władczego działania
Państwa tylko w zakresie wstępu na nieruchomość niepaństwową z ewentualnością
jej wywłaszczenia nie zaś w zakresie trwałego i nieodpłatnego obciążenia
nieruchomości prawem korzystania z niej przez inną osobę (art. 296 k.c.).
Bezspornym jest, że do wywłaszczenia powoda ani jego poprzedniczki prawnej nie
doszło. Nieuprawnione było więc stwierdzenie Sądu apelacyjnego, że na mocy w/w
decyzji administracyjnej doszło do odjęcia właścicielowi prawa własności i
konsekwencji – prawa do domagania się wynagrodzenia za korzystanie z
nieruchomości skoro – poza wymuszeniem stanu znoszenia wstępu na
nieruchomość - decyzja ani przepisy stanowiące w tym zakresie podstawę jej
wydania nie regulowały stosunków pomiędzy właścicielem nieruchomości i
organami administracji państwowej, względnie instytucjami lub przedsiębiorstwami
państwowymi, uprawnionymi do zakładania określonych urządzeń technicznych.
Równocześnie, brak było podstaw do przyjęcia, iż co do zasady pozwana nie
posiadała statusu posiadacza w złej wierze. Poza sporem było, że, w części
obejmującej powierzchnię wykorzystaną na umieszczenie odcinka magistrali
4
wodociągowej oraz tzw. pas ochronny, pozwanej towarzyszyła świadomość, że nie
przysługują jej wobec właściciela żadne prawa rzeczowe ani obligacyjne. Co do
tego zaś, że pozwana była posiadaczką w rozumieniu art. 225 w zw. z art. 224 §
2 k.c., to nie powinno budzić wątpliwości, iż korzystała z nieruchomości powoda w
zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej; zatem, do sytuacji
pozwanej powinny znaleźć zastosowanie przepisy art. 225 w zw. z art. 224 § 2 w
zw. z art. 352 k.c. (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10
listopada 2005 r. III CZP 80/05 – dotychczas nie publ., wyrok SN z dnia 20 marca
2002 r. V CKN 1863/00 – nie publ., wyrok SN z dnia 11 maja 2005 r. III CK 556/04
– nie publ., uzasadnienie uchwały SN z dnia 17 czerwca 2005 r. III CZP 29/05 –
Biuletyn SN nr 7 – 8 z 2005 r. str. 5).
Z przedstawionych względów za zasadny należało uznać zarzut skarżącego
co do naruszenia w zaskarżonym wyroku art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. Nie był
zasadny zarzut dotyczący art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości, ponieważ tych przepisów Sąd Apelacyjny
nie stosował, jednakże nie wpływało to na ocenę skargi kasacyjnej jako
zasługującej na uwzględnienie z przyczyny dotyczącej przepisów wcześniej
wymienionych.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).Odnośnie do pkt III zaskarżonego wyroku skarga kasacyjna podlegała
odrzuceniu jako niedopuszczalna (art. 3981
§ 1 k.p.c.)
W tym miejscu można dodać, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego
utrwalony jest pogląd, iż roszczenie właściciela nieruchomości przeciwko
samoistnemu posiadaczowi w złej wierze może być dochodzone odrębnie,
niezależnie od roszczenia windykacyjnego lub negatoryjnego i podlega ocenie pod
kątem przedawnienia na podstawie art. 118 k.c. stosowanego łącznie z art. 229 k.c.
Oznacza to, że roszczenie powyższe przedawnia się z upływem 10 lat począwszy
od dnia, w którym uprawniony mógł się domagać zaspokojenia, jednak nie później
niż w ciągu roku od dnia zwrotu nieruchomości (por. wyrok z dnia 4.XII.1980 r.
II CR 501/80 – OSNC 1981, nr 9, poz. 171, wyrok z dnia 11 lutego 1998 r. III CKN
354/97 – nie publ., uzasadnienie uchwały z dnia 26 kwietnia 2002 r. III CZP 21/02 –
5
OSNC 2002, nr 12, poz. 149, wyrok z dnia 25 lutego 2004 r. II CK 32/03 – nie publ.,
uchwała z dnia 17 czerwca 20005 r. III CZP 29/05 – Biuletyn SN nr 7 – 8 z 2005,
str. 5).
O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.
db
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maria Grzelka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSA Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko "A." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P. obecnie "A."
Spółka Akcyjna w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 lutego 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 maja 2005 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2 (pierwszym
i drugim) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną,
2
II. odrzuca skargę kasacyjną odnośnie do pkt 3
zaskarżonego wyroku.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
P. z dnia 4 lutego 2004 r. i oddalił żądanie powoda domagającego się
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z nieruchomości
stanowiącej jego własność, polegające na utrzymaniu i konserwacji podziemnego
urządzenia wodociągowego wraz z komorą zasuw. Uznał, że pozwana nie jest
samoistną posiadaczką części nieruchomości powoda, wynoszącej 380 m2
, zajętej
na cele w/w urządzenia w związku z czym nie jest zobowiązana do płacenia
wynagrodzenia na podstawie art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.p.c.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powyższe wynika z decyzji Prezydenta Miasta
P. z dnia 22 lutego 1980 r. zezwalającej na czasowe zajęcie nieruchomości na
prowadzenie robót związanych z budową magistrali wodociągowej wydanej na
podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64). Mocą tej
decyzji nastąpiło częściowe wywłaszczenie poprzedniczki prawnej powoda
w zakresie obowiązku trwałego znoszenia umieszczonych na nieruchomości
przewodów oraz dostępu do nich ze stron odpowiednich osób trzecich, w wyniku
czego istnienie przedmiotowej magistrali nie narusza prawa własności powoda i nie
uprawnia go do jakichkolwiek pretensji finansowych z tytułu korzystania przez
pozwaną z nieruchomości i to tym bardziej, że w świetle art. 36 wymienionej ustawy
uszczuplenie prawa własności następowało z reguły za odszkodowaniem
przyznawanym, w razie sporu, w trybie administracyjnym. Sąd Apelacyjny nie zajął
stanowiska odnośnie do wysokości, wynagrodzenia zasądzonego w wyroku Sądu
pierwszej instancji; uznał to za zbędne w świetle prezentowanego poglądu co do
zasady.
3
W skardze kasacyjnej powód zarzucił powyższemu wyrokowi naruszenie
prawa materialnego – art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości oraz art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwana nie jest zobowiązana do
uiszczenia powodowi wynagrodzenia za korzystanie z jego nieruchomości. Wnosił
o zmianę wyroku i zasądzenie od pozwanej kwoty 98.800,- złotych z odsetkami
ustawowymi od dnia 4 lutego 2004 r. lub o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za usprawiedliwioną.
Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego nie można uznać, że na podstawie
decyzji Prezydenta Miasta P. z dnia 22 lutego 1980 r. doszło do częściowego
wywłaszczenia poprzedniczki prawnej powoda. Zaprzecza temu zarówno treść w/w
decyzji, wyrażająca zezwolenie na zajęcie przedmiotowej nieruchomości na czas
prowadzenia robót związanych z budową magistrali wodociągowej oraz wskazująca
na możliwość przyznania odszkodowania za straty spowodowane budową, jak i
treść art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości, stanowiących podstawę władczego działania
Państwa tylko w zakresie wstępu na nieruchomość niepaństwową z ewentualnością
jej wywłaszczenia nie zaś w zakresie trwałego i nieodpłatnego obciążenia
nieruchomości prawem korzystania z niej przez inną osobę (art. 296 k.c.).
Bezspornym jest, że do wywłaszczenia powoda ani jego poprzedniczki prawnej nie
doszło. Nieuprawnione było więc stwierdzenie Sądu apelacyjnego, że na mocy w/w
decyzji administracyjnej doszło do odjęcia właścicielowi prawa własności i
konsekwencji – prawa do domagania się wynagrodzenia za korzystanie z
nieruchomości skoro – poza wymuszeniem stanu znoszenia wstępu na
nieruchomość - decyzja ani przepisy stanowiące w tym zakresie podstawę jej
wydania nie regulowały stosunków pomiędzy właścicielem nieruchomości i
organami administracji państwowej, względnie instytucjami lub przedsiębiorstwami
państwowymi, uprawnionymi do zakładania określonych urządzeń technicznych.
Równocześnie, brak było podstaw do przyjęcia, iż co do zasady pozwana nie
posiadała statusu posiadacza w złej wierze. Poza sporem było, że, w części
obejmującej powierzchnię wykorzystaną na umieszczenie odcinka magistrali
4
wodociągowej oraz tzw. pas ochronny, pozwanej towarzyszyła świadomość, że nie
przysługują jej wobec właściciela żadne prawa rzeczowe ani obligacyjne. Co do
tego zaś, że pozwana była posiadaczką w rozumieniu art. 225 w zw. z art. 224 §
2 k.c., to nie powinno budzić wątpliwości, iż korzystała z nieruchomości powoda w
zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej; zatem, do sytuacji
pozwanej powinny znaleźć zastosowanie przepisy art. 225 w zw. z art. 224 § 2 w
zw. z art. 352 k.c. (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10
listopada 2005 r. III CZP 80/05 – dotychczas nie publ., wyrok SN z dnia 20 marca
2002 r. V CKN 1863/00 – nie publ., wyrok SN z dnia 11 maja 2005 r. III CK 556/04
– nie publ., uzasadnienie uchwały SN z dnia 17 czerwca 2005 r. III CZP 29/05 –
Biuletyn SN nr 7 – 8 z 2005 r. str. 5).
Z przedstawionych względów za zasadny należało uznać zarzut skarżącego
co do naruszenia w zaskarżonym wyroku art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c. Nie był
zasadny zarzut dotyczący art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości, ponieważ tych przepisów Sąd Apelacyjny
nie stosował, jednakże nie wpływało to na ocenę skargi kasacyjnej jako
zasługującej na uwzględnienie z przyczyny dotyczącej przepisów wcześniej
wymienionych.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).Odnośnie do pkt III zaskarżonego wyroku skarga kasacyjna podlegała
odrzuceniu jako niedopuszczalna (art. 3981
§ 1 k.p.c.)
W tym miejscu można dodać, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego
utrwalony jest pogląd, iż roszczenie właściciela nieruchomości przeciwko
samoistnemu posiadaczowi w złej wierze może być dochodzone odrębnie,
niezależnie od roszczenia windykacyjnego lub negatoryjnego i podlega ocenie pod
kątem przedawnienia na podstawie art. 118 k.c. stosowanego łącznie z art. 229 k.c.
Oznacza to, że roszczenie powyższe przedawnia się z upływem 10 lat począwszy
od dnia, w którym uprawniony mógł się domagać zaspokojenia, jednak nie później
niż w ciągu roku od dnia zwrotu nieruchomości (por. wyrok z dnia 4.XII.1980 r.
II CR 501/80 – OSNC 1981, nr 9, poz. 171, wyrok z dnia 11 lutego 1998 r. III CKN
354/97 – nie publ., uzasadnienie uchwały z dnia 26 kwietnia 2002 r. III CZP 21/02 –
5
OSNC 2002, nr 12, poz. 149, wyrok z dnia 25 lutego 2004 r. II CK 32/03 – nie publ.,
uchwała z dnia 17 czerwca 20005 r. III CZP 29/05 – Biuletyn SN nr 7 – 8 z 2005,
str. 5).
O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.
db