Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2024 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2024 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

przeciwko E. G.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Bełchatowie

z dnia 14 listopada 2023 r. sygn. akt I C 77/23

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Bełchatowie do ponownego rozpoznania pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą w orzeczeniu kończącym postępowanie.

Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 87/24

UZASADNIENIE

Pozwem z 27 stycznia 2023 r. powód (...) sp. z o.o. w W. wniósł o zasądzenie od pozwanej E. G. kwoty 1.362,42 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 11 sierpnia 2022 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu.

Pozwana E. G. pomimo doręczenia jej odpisu pozwu w dniu 10 maja 2023 roku nie złożyła odpowiedzi na pozew.

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2023 roku Sąd Rejonowy w Bełchatowie oddalił wniesione powództwo.

W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji nie dokonał żadnych ustaleń faktycznych. Uznając, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie wyjaśnił, iż powód wywodził roszczenie z art. art. 720 § 1 k.c., zgodnie z którym przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić te samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Wskazał następnie, że zgodnie z ustanowioną w art. 353 ¹ k.c. zasadą swobody umów, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Powołał art. 6 k.c. podnosząc, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Odnosząc powyższe przepisy do przedmiotowej sprawy wyjaśnił, że powód nie udowodnił, że pozwany zawarł wskazaną w pozwie umowę pożyczki. W ocenie Sądu Rejonowego powód złożył wydruk obrazujący treść umowy, która miała być zawarta przez Internet. W szczególności brak jest jednak dowodu na to, że pozwany złożył w jakiejkolwiek formie oświadczenie woli o zawarciu umowy na wskazywanych warunkach z pożyczkodawcą oraz, że pożyczkodawca wypłacił kwotę pożyczki. W jego ocenie, nie ma jakiegoś zamkniętego katalogu środków dowodowych nadających się do wykazania faktu zawarcia umowy pożyczki, jednakże dowody powołane przez powoda oraz fakt dysponowania przez niego szczegółowymi danymi pozwanego nie są wystarczające do wykazania, że pozwany zawarł umowę pożyczki i na jakich warunkach oraz, że pożyczkobiorca wykonał umowę, tj. wypłacił kwotę pożyczki pozwanemu. Brak jest choćby pośredniego dowodu w postaci potwierdzenia spłaty choćby części należności przez pozwanego, przede wszystkim potwierdzenia wykonania umowy.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka. Reprezentujący ją pełnomocnik zaskarżył wyrok w całości. Zarzucił mu:

1. naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 233 §1 k.p.c., przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczeniem życiowym ocenę materiału dowodowego, to jest przedłożonych wraz z pozwem dokumentów w szczególności:

- umowy cesji wierzytelności i załączników poprzez uznanie, że powódka nie nabyła pakietu wierzytelności, w sytuacji gdy przedłożone do akt postępowania załączniki do umów cesji wierzytelności w przypadku każdego z załączników wyraźnie wskazywały przenoszoną na mocy przedmiotowej umowy cesji wierzytelność;

- umowy pożyczki zawartej na odległość przez stronę pozwaną na okoliczność zawarcia umowy stanowiącej przedmiot zobowiązania objętego pozwem, w sytuacji gdy moc formalna dokumentów przedłożonych w toku postępowania nie została zaprzeczona, a strona powodowa w całości wykazała zarówno fakt istnienia, wysokości i wymagalności dochodzonego pozwem roszczenia;

2. naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c.:

- poprzez błędne uznanie, iż powód nie wykazał dowodowo, że nabył wierzytelność wynikającą z umowy o numerze (...), w sytuacji gdy całość załączonej do pozwu dokumentacji wzajemnie ze sobą koresponduje i wykazuje fakt nabycia przez powoda wierzytelności dochodzonej niniejszym pozwem;

- poprzez błędne uznanie, iż powód nie wykazał dowodowo akceptacji treści umowy pożyczki w sytuacji gdy w przedłożonym wraz z pozwem materiale dowodowym powód wykazał w całości zarówno wysokość, jak i fakt istnienia roszczenia objętego pozwem poprzez przedłożenie umowy pożyczki, wydruku konta ID pozwany oraz potwierdzenia wypłaty środków finansowych bezpośrednio na rachunek bankowy pozwanej;

3. naruszenie prawa materialnego to jest art. 2 pkt. 5 ustawy o prawach konsumenta z dnia 30 maja 20141. (z późn. zm.) poprzez brak zastosowania tegoż przepisu w stanie faktycznym sprawy, w sytuacji gdy sporna umowa pożyczki została zawarta w formie treści cyfrowej w stosunku do której dla skuteczności i akceptacji umowy ustawodawca wymaga przekazania konsumentowi jej treści zamiast na papierze na innym trwałym nośniku danych, którym każdorazowo może być adres mailowy lub środek informacji odpowiadający rodzajowi użytego do zawarcia umowy środka porozumiewania na odległość;

4. naruszenie prawa procesowego w postaci art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., art. 232 k.p.c. art. 308 k.p.c. oraz art. 245 k.p.c. i art. 253 k.p.c., polegającego na dowolnej, sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy, ocenie materiału dowodowego, przejawiającej się w pominięciu kopii dokumentów złożonych do akt sprawy, odmowie dania wiary dokumentowi w postaci umowy cesji wierzytelności jako dowodu potwierdzającego przejścia na powódkę dochodzonego pozwem roszczenia, a w konsekwencji na uznaniu, że powódka nie wykazała okoliczności istotnych dla sprawy, w sytuacji gdy powódka w sposób całościowy i kompletny wykazała zarówno istnienie, wymagalności, wysokość dochodzonego roszczenia, jak również swoją, legitymację procesową.

Skarżący wskazując na brak wydania przez Sąd I instancji zarządzenia w trybie art. 248 k.p.c., na mocy art. 381 k.p.c. wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentu potwierdzenie wypłaty kwoty pożyczki - na okoliczność wykazania spełnienia świadczenia przez pożyczkodawcę.

Wskazując na powyższe zarzuty na podstawie art. 386 §1 k.p.c. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki kwot wskazanych w pozwie.

Wniósł również o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu oraz kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu sądowym wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa udzielonego w sprawie za obie instancje wedle norm prawem przewidzianych.

Pozwana nie wniosła odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest uzasadniona aczkolwiek należy podkreślić, że powyższe stanowisko wynika z innych niż wskazane w skardze apelacyjnej zastrzeżeń jakie należy zgłosić w związku z przebiegiem postępowania przed Sądem pierwszej instancji. Brak również podstaw do wydania wyroku reformatoryjnego, co skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania do Sądu pierwszej instancji.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że przedmiotowe postępowanie toczyło w oparciu o przepisu o postępowaniu uproszczonym. Objęte pozwem żadanie należy bowiem do katalogu roszczeń określonych w przepisie art. 505 ¹ § 1 k.p.c., zgodnie z którym w postępowaniu uproszczonym rozpoznaje się sprawy o świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych. W przedmiotowej sprawie roszczenie zgłoszone przez stronę pozwaną nie przekraczało jednocześnie 4000,- zł, w konsekwencji uchylenie zaskarżonego wyroku może nastąpić tylko w przypadku określonym w art. 505 ¹² § 1 ¹ k.p.c. w zw. z art. 386 § 2 i 3 k.p.c. (w razie stwierdzenia nieważności postępowania lub w przypadku potrzeby odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania).

W ocenie Sądu Okręgowego, w przedmiotowej sprawie, Sąd pierwszej instancji przy wydaniu wyroku dopuścił się naruszenia przepisów prawa procesowego skutkującego nieważnością postępowania. Powód na skutek rażącego naruszenia przepisów postępowania został pozbawiony możliwości obrony swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Pozbawienie strony możności obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) jest, co oczywiste, sprzeczne z pojmowaniem istoty procesu oraz jego zasad. Narusza zasadę równości stron, godzi w samą istotę procesu i stawia pod znakiem zapytania jego cel w konkretnym przypadku. W nauce i orzecznictwie Sądu Najwyższego dominujące jest zapatrywanie, że pozbawienia strony możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. nie można wiązać jedynie ze stanem całkowitego wyłączenia strony z udziału w postępowaniu. Pojęcie to obejmuje sytuacje, w których strona z powodu naruszenia przepisów postępowania przez sąd, wbrew swej woli, została faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji (zob. post. SN: z 10.12.2009 r., III CSK 86/09, Legalis; z 17.2.2004 r., III CK 226/02, Legalis; wyr. SN z 14.3.2007 r., I CSK 368/06, Legalis). Pozbawienie strony możności obrony jej praw występuje najczęściej wskutek naruszenia zasady równouprawnienia, zarówno jeśli chodzi o gwarancje równości środków broni i szans procesowych, jak i prawa wysłuchania stron.

Wskazana wyżej sytuacja zaistniała w przedmiotowej sprawie.

Wydając zaskarżone orzeczenie, Sąd pierwszej instancji dopuścił się rażącego naruszenia art. 339 § 1 i 2 k.p.c., z niewiadomych powodów odstępując od określonego w powołanym przepisie obowiązku wydania wyroku zaocznego i co równie istotne nie stosując przy ustalaniu podstawy faktycznej rozstrzygnięcia zasady, zgodnie z którą należało przyjąć się za prawdziwe twierdzenia powoda o faktach zawarte w pozwie doręczonym pozwanemu przed posiedzeniem. Uchybienie Sądu Rejonowego polega jednocześnie na tym, że prezentując stanowisko o niewykazaniu okoliczności świadczących o zasadności dochodzonego roszczenia odwołał się do zasad dowodzenia określonych w art. 6 k.c. całkowicie pominął to, że dla wydania wyroku zaocznego uwzględniającego powództwo należało te okoliczności jednie przedstawić a ich pominięcie usprawiedliwiało tylko stwierdzenie, że „budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa”. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku próżno szukać nie tylko jakichkolwiek ustaleń faktycznych ale również wyjaśnienia przyczyn, dla których obszernie przedstawione w pozwie okoliczności uzasadniające wniesione powództwo budziły zastrzeżenia lub zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Oznacza to, że przyczyny, dla których Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił zawartych w pozwie twierdzeń pozostają samym nieznane i jako takie nie mogą zostać poddane ocenie.

Zaprezentowane na wstępie stanowisko, o konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku z uwagi na pozbawienie powódki prawa do obrony wiąże się z jeszcze jednym zagadnieniem.

Jak wskazano powyżej, powódka w pozwie przedstawiła okoliczności świadczące o zasadności powództwa a brak jakiejkolwiek aktywności procesowej pozwanej zwalniał ją od obowiązku ich dowodzenia. W wskazanej sytuacji procesowej wydany w sprawie wyrok uznać należało za „zaskakujący” dla strony powodowej. Użycie tego sformułowania wiąże się z tym, że w doktrynie przyjmuje się, iż „zaskoczenie stron wydanym orzeczeniem” w pewnych okolicznościach należy traktować jako przejaw pozbawienia możliwości obrony. Uznając, że takie okoliczności zaistniały w przedmiotowej sprawie, Sąd Okręgowy wyjaśnia, że z prawa do rzetelnego procesu wynika uprawnienie do bycia wysłuchanym. Do istoty konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) należy sprawiedliwość proceduralna obejmująca prawo do rzetelnego procesu, w którym podstawowym uprawnieniem jest możność zaprezentowania swoich racji. Dla spełnienie powyższych wymagań uznając, że roszczenie zgłoszone przez powódkę pomimo zaistnienia sytuacji procesowej uzasadniającej zastosowanie art. 339 § 2 k.p.c. wymaga udowodnienia, Sąd powinien powiadomić o powyższym jej pełnomocnik, zapewniając mu w ten sposób możliwość zajęcia stanowiska w sprawie. Taka czynność w przedmiotowej sprawie nie miała miejsca.

Powyższej opisane uchybienie Sądu pierwszej instancji, pomimo pozytywnego dla pozwanej rozstrzygnięcia, doprowadziło również do pozbawienia jej możliwości obrony.

Złożenie odpowiedzi na pozew jest uprawnieniem procesowym strony pozwanej. Konsekwencją jego nie wykorzystania jest natomiast wydanie wyroku zaocznego. Po jego wydaniu, podjęcie obrony może nastąpić w drodze sprzeciwu wniesionego w trybie art. 344 k.p.c. co wiąże się jedynie z dodatkowymi (w stosunku do odpowiedzi na pozew) obowiązkami o formalnym i fiskalnym charakterze. Odstępując od wydania wyroku zaocznego, Sąd pierwszej instancji pozbawił pozwaną możliwości wniesienia sprzeciwu pozbawiając ją w ten sposób prawa do obrony. Bez znaczenia dla powyższej konkluzji pozostaje okoliczność, że konsekwencje takiego uchybienia ujawniłyby się ewentualnie dopiero na etapie postepowania odwoławczego, w przypadku decyzji Sądu drugiej instancji o zmianie zaskarżonego wyroku i uwzględnieniu powództwa.

W tym miejscu należy podkreślić, że uchybienia procesowe Sądu pierwszej instancji i związany z tym wzgląd na ochronę gwarancji procesowych stron postępowania nie może ograniczać kognicji sądu drugiej instancji rozumianej jako możliwość uwzględnienia wniesionej apelacji i zmiany zaskarżonego orzeczenia. Z drugiej strony, sąd drugiej instancji nie może, korzystając z uprawnień reformatoryjnych doprowadzić do sytuacji, której elementem byłaby akceptacja pozbawienia pozwana możliwości zaprezentowania swoich racji na dopuszczalnym w świetle przepisów prawa procesowego etapie postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Na koniec należy wyjaśnić, że konsekwencją powyższych rozważań jest odstąpienie od szczegółowej oceny zgłoszonych w skardze apelacyjnej zarzutów. Sąd Okręgowy wyjaśnia w związku z powyższym jedynie, że zgłoszone w skardze apelacyjnej zarzuty naruszenia prawa procesowego: art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. jest o tyle uzasadniony, że w sprawie brak było podstaw do ich zastosowania. Odniesienie się do zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego wyklucza natomiast brak ustaleń faktycznych i w konsekwencji subsumpcji tych ustaleń do mających zastosowanie w sprawie norm materialnoprawnych.

Reasumując, w przedmiotowej sprawie zachodzą okoliczności uzasadniające uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji na podstawie art. 386 § 2 k.p.c.

W sprawie do uchybienia prowadzącego do stwierdzenia nieważności postępowania doszło w fazie wyrokowania. W związku z powyższym brak było podstaw aby stwierdzić, że zaistniała potrzeba zniesienia postępowania w pierwszej instancji w zakresie objętym nieważnością.

W przedmiotowej sprawie brak było również podstaw aby na podstawie art. 386 § 6 k.p.c. Sąd Okręgowy przedstawił ocenę prawną zgłoszonego roszczenia. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak jakichkolwiek ustaleń faktycznych i rozważań prawnych które należałoby poddać takiej ocenie.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą Sąd Okręgowy orzekł na podstawie przepisu art. 108 k.p.c.

Paweł Hochman