Pełny tekst orzeczenia

Formularz UWO

Sygnatura akt

II Ko 283/23

WNIOSKODAWCA

W. K.

ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

1.

Wnioskodawczyni W. K. wniosła o zasądzenie kwoty 97 258,85 zł. tytułem odszkodowania za szkodę doznaną na skutek represjonowania jej ojca Z. J. przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, działające na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od lipca 1944 r. do dnia 04 stycznia 1946 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Wnioskodawczyni wniosła o zasądzenie kwoty odszkodowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty.

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

1.

Wnioskodawczyni W. K. wniosła o zasądzenie kwoty 3 815 539,50 zł. tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną na skutek represjonowania jej ojca Z. J. przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, działające na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od lipca 1944 r. do dnia 04 stycznia 1946 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Wnioskodawczyni wniosła o zasądzenie kwoty zadośćuczynienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty.

3.

Inne

Wnioskodawczyni W. K. wniosła o zasądzenie kosztów ustanowienia pełnomocnika z wyboru według norm przepisanych w wysokości 6 - krotności stawki minimalnej.

Ustalenie faktów

Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

Z. J. urodził się (...) (faktycznie w(...).) w miejscowości L. (w okolicach W.), a zmarł w dniu (...) r. w Z.. Ukończył sześć klas szkoły powszechnej. Pracował przy rodzicach na gospodarstwie jako rolnik.

Od 1943 r. przynależał do Armii Krajowej na terenie W. - do 36 brygady pod dowództwem W. i jego zastępcy o pseudonimie (...). Przybrał pseudonim (...). Został zwerbowany przez łącznika - J. W.. Jego zadaniem było zbieranie wszelkich informacji o poczynaniach wojska niemieckiego i przekazywanie ich J. W.. Był uczestnikiem akcji (...).

zeznania W. K.

148v – 150v

odpis skrócony aktu zgonu

15

kserokopie dokumentów z akt postępowania Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie w sprawie o sygn. akt: Sr 295/47: protokoły przesłuchania Z. J. jako podejrzanego; protokół przesłuchania C. K. jako podejrzanego

20 – 30

kopia biogramu dot. represjonowanego

19

kopia zaświadczenia

31

kopia kartoteki tematycznej Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w O.

zbiór dokumentów nadesłany przez IPN Oddział w Białymstoku stanowiący załącznik do akt głównych

opracowanie W. G. z (...) w O.: Represje komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w powiecie (...)

32 - 40

3.1.2

Zatrzymanie Z. J. wiązało się z rozpoczętą w połowie lipca 1944 r. likwidacją sił Armii Krajowej pod W. przez wojska NKWD.

Losy represjonowanego były odbiciem losów około 8000 żołnierzy oddziałów wileńskiej i nowogródzkiej Armii Krajowej, następstwem/konsekwencją realizacji (...) dyrektywy S. nr (...), która nakazywała wojskom frontów białoruskiego i ukraińskiego rozbrajanie oddziałów Armii Krajowej na terenie Litwy oraz zachodniej Białorusi i Ukrainy. Usiłowano w ten sposób werbować szeregowych członków Armii Krajowej do walki w ludowym Wojsku Polskim. Kierowano ich po zatrzymaniach do pułków zapasowych Głównego Zarządu Formowania i Uzupełniania Wojsk Armii Czerwonej. Zostali wcieleni do Armii Czerwonej i uznani za obywateli sowieckich, jednakże nie chcieli składać sowieckiej przysięgi wojskowej.

Po kilkudniowym uciążliwym i wyczerpującym transporcie przepełnionymi wagonami towarowymi, w dniu (...)r. Z. J. dotarł do dawnego obozu żołnierzy sowieckich koło K.. Został przydzielony do 6 kompanii piechoty 4 batalionu piechoty (grupowanie K.). Po rozmieszczeniu w pomieszczeniach koszarowych, po ogoleniu na łyso, przez okres trzech miesięcy wraz z innymi internowanymi został poddany szkoleniu wojskowemu połączonemu z indoktrynacją polityczną. Z początkiem grudnia 1944 r. represjonowany został zesłany do batalionu karnego, zaciągnięty do prac przymusowych przy wyrębie podmoskiewskich lasów w ramach 361 zapasowego pułku piechoty Armii Czerwonej składającego się z żołnierzy Armii Krajowej, a który był wykorzystywany jako pułk roboczy.

Po przybyciu na miejsce robót, każdy pluton musiał własnymi siłami wznieść zabudowania obozowe. Zanim przystąpili do budowy ziemianek (rodzaj prymitywnego baraku zagłębionego częściowo w ziemi) musieli postawić tymczasowe szałasy dające częściowe schronienie przed wiatrem, zimnem i opadami. W ziemiance wraz z represjonowanym przebywało od 4 do 8 osób. Spał na żelaznej pryczy pokrytej drobnymi gałązkami i mchem, przykrywał się cienkim kocem. Doskwierał mu permanentnie głód. Podstawą diety były zupy na bazie gotowanej brukwi i kapusty, rzadkością był chleb i kawa. Higiena osobista ograniczała się do mycia w misce na dworze przy użyciu szarego mydła na bazie popiołu i łoju.

Z. J. przez cały tydzień - mimo silnych mrozów (nawet do -50 stopni), braku właściwej odzieży (odzienie drelichowe twardniało od zimna i mrozu powodując rany na ciele), niedostatecznego pożywienia, chorób (wszawica, wysoka gorączka, szkorbut, panoszyły się pluskwy, cięły duże komary), braku pomocy medycznej (ograniczała się do zmierzenia gorączki/ew. otrzymania zwolnienia od pracy; aplikowano jakieś tabletki na wzmocnienie organizmu) – pracował bez wynagrodzenia pod nadzorem uzbrojonych strażników wymagających mówienia wyłącznie po rosyjsku przy wyrębie lasu. Pracy towarzyszył ogromny, nadludzki wysiłek fizyczny. Wycinka drzew i ich transport na duże samochody transportowe odbywały się ręcznie (dłonie były owinięte taśmami z drelichu) przy użyciu prymitywnych narzędzi w postaci rdzewiejących pił i tępawych siekier w ciężkich warunkach atmosferycznych.

Przez cały ten okres zarówno sam represjonowany, jak i jego bliscy nie posiadali żadnej wiedzy odnośnie swoich losów.

Z. J. powrócił do Polski transportem w dniu (...) r. Borykał się z problemami zdrowotnymi – gruźlicą i nadciśnieniem. Założył rodzinę. Kontynuował działalność niepodległościową – w sierpniu 1946 r. wstąpił do nielegalnej organizacji „Wolność i Niezawisłość”, do oddziału na terenie P.. W związku z działalnością w WiN został skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 30 maja 1947 r. w sprawie o sygn. akt: Sr 295/47 na karę 5 lat pozbawienia wolności. Po zwolnieniu z aresztu w dniu 31 maja 1947 r. ostatecznie wraz z żoną oraz dwójką dzieci osiadł w K., gdzie pracował na kolei.

zeznania W. K.

148v -150v

fragment indeksu represjonowanych „Wywiezieni do Kaługi”

16 - 17

kserokopie dokumentów z akt postępowania Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie w sprawie o sygn. akt: Sr 295/47: protokoły przesłuchania Z. J. jako podejrzanego; protokół przesłuchania C. K. jako podejrzanego

20 - 30

kopia zaświadczenia

31

opracowanie W. G. z (...) w O.: Represje komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w powiecie (...)

32 - 40

wydruki ze stron IPN (opracowania historyczne, wspomnienia represjonowanych)

41 - 107

kserokopie dokumentów z akt sprawy tut. Sądu o sygn. akt: II Ko 221/22

127 - 137

Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

ocena DOWODów

Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

3.1.1

zeznania W. K.

- zeznania są spójne, rzeczowe i szczere;

- odwołują się do fragmentarycznej wiedzy świadka odnośnie przynależności ojca do Armii Krajowej. Co ważne, świadek wskazała, iż ojciec nie mówił o swojej działalności w Armii Krajowej, bo się bał. Przekazane ogólne informacje znajdują pełne odzwierciedlenie/potwierdzenie w dokumentacji przedłożonej jako załącznik do wniosku, przydając im dodatkowo waloru wiarygodności.

- nie zachodzą okoliczności, które mogłyby podważać prawdziwość depozycji świadka

odpis skrócony aktu zgonu

treść dokumentu nie kwestionowana przez strony

kserokopie dokumentów z akt postępowania Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie w sprawie o sygn. akt: Sr 295/47: protokoły przesłuchania Z. J. jako podejrzanego; protokół przesłuchania C. K. jako podejrzanego

treść dokumentów nie kwestionowana przez strony

kopia biogramu dot. represjonowanego

treść dokumentu nie kwestionowana przez strony

kopia zaświadczenia

treść dokumentu nie kwestionowana przez strony

kopia kartoteki tematycznej Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w O.

treść dokumentu nie kwestionowana przez strony

opracowanie W. G. z (...) w O.: Represje komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w powiecie (...)

treść opracowania historycznego nie kwestionowana przez strony, zawierająca m.in. wzmiankę o represjonowanym i jego zaangażowaniu w działalność w strukturach Armii Krajowej i jego dalszych losach

3.1.2

zeznania W. K.

- zeznania są spójne, rzeczowe i szczere;

- odwołują się do wiedzy świadka odnośnie zesłania i pobytu ojca w K., jego tam funkcjonowania i pracy przymusowej w urągających godności człowieka warunkach. Źródłem wiedzy świadka był bezpośredni przekaz ojca. Przekazane przez wnioskodawczynię informacje znajdują pełne odzwierciedlenie/potwierdzenie w dokumentach będących świadectwem tożsamych losów represjonowanych, jak i w opracowaniach historycznych, przydając im dodatkowo waloru wiarygodności.

- nie zachodzą okoliczności, które mogłyby podważać prawdziwość depozycji świadka

fragment indeksu represjonowanych „Wywiezieni do K.”

treść dokumentu nie kwestionowana przez strony

kserokopie dokumentów z akt postępowania Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie w sprawie o sygn. akt: Sr 295/47: protokoły przesłuchania Z. J. jako podejrzanego; protokół przesłuchania C. K. jako podejrzanego

treść dokumentów nie kwestionowana przez strony

kopia zaświadczenia

treść dokumentu nie kwestionowana przez strony

opracowanie W. G. z (...) w O.: Represje komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w powiecie (...)

treść opracowania historycznego nie kwestionowana przez strony, zawierająca m.in. wzmiankę o represjonowanym i jego zaangażowaniu w działalność w strukturach Armii Krajowej i jego dalszych losach tj. fakcie zatrzymania i zesłania do łagru w K..

wydruki ze stron IPN (opracowania historyczne, wspomnienia represjonowanych)

treść dokumentów nie kwestionowana przez strony

kserokopie dokumentów z akt sprawy tut. Sądu o sygn. akt: II Ko 221/22

treść dokumentów nie kwestionowana przez strony

Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

1.

art. 8 ust. 2a i 2b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

art. 8 ust. 2a i 2b ustawy dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Z. J. na skutek represjonowania przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, działające na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od lipca 1944 r. do 04 stycznia 1946 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie 1943 r. – lipiec 1944 r. poniósł szkodę – zatrzymanie i wywiezienie go w głąb ZSRR pozbawiło go możliwości uzyskiwania przez cały czas pobytu na zesłaniu dochodów z tytułu pracy w gospodarstwie (w momencie zatrzymania pracował w gospodarstwie)

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

art. 8 ust. 2a i 2b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

art. 8 ust. 2a i 2b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Z. J. doznał krzywdę na skutek represjonowania go przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, działające na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od lipca 1944 r. do 04 stycznia 1946 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie 1943 r. – lipiec 1944 r., zatem żądanie w części dotyczącej zasądzenia zadośćuczynienia co do zasady uznać należy za zasadne.

Inne

3.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

Co do kwestii szkody i jej wysokości w orzecznictwie wskazuje się, że „odszkodowanie, o jakim mowa w art. 8 ustawy lutowej obejmuje, stosownie do art. 361 § 2 kc, rzeczywiste straty poniesione przez poszkodowanego (damnum emergens) oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lucrum cessans) – wyrok SA we Wrocławiu z dnia 30 września 2021 r. II AKa 219/21.

Z kolei w wyroku z dnia 16 kwietnia 2021 r. w sprawie o sygn. akt: IV KK 75/20 Sąd Najwyższy wskazał, iż: „Zasady słuszności i sprawiedliwości społecznej wyrażone w samej ustawie o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nakazują orzekanie odszkodowania w granicach tego co osoba represjonowana utraciła, a nie tego czego w wyniku represji nie zaoszczędziła. W konsekwencji taki sposób ustalenia wysokości odszkodowania, który opiera się wyłącznie na kryterium oszczędności, jest niesprawiedliwy szczególnie w przypadkach takich jak sprawa niniejsza, w odniesieniu do osób represjonowanych za działanie na rzecz niepodległości Polski, u których wysokość dochodów jest niewielka, także wówczas, gdy trzeba przyjąć, że ich zdecydowana większość albo całość musiałaby być przeznaczana na bieżące potrzeby życiowe rodziny”.

Przywołane orzecznictwo, które Sąd niniejszy aprobuje, wskazuje kryteria orzekania w sprawach o odszkodowanie.

W realiach niniejszej sprawy żądanie wnioskodawczyni w omawianym zakresie sprowadza do odszkodowania za katorżniczą pracę wykonywaną przez Z. J. w trakcie jego pobytu w obozie karnym przez okres około 13 miesięcy (grudzień 1944 r. – styczeń 1946 r.). Brak jest podstaw do zasądzenia odszkodowania za niewolniczą pracę wykonywaną w czasie represji. Represjonowani nie otrzymywali za tego rodzaju pracę wynagrodzenia, a zatem logicznym jest, iż nie mogli utracić do niego prawa, a tym samym upatrywać źródła odszkodowania w utraconym zarobku, którego i tak by nie uzyskali. Praca przymusowa jest jedną z okoliczności składowych doznanej krzywdy, którą Sąd wziął pod uwagę przy rozstrzyganiu o wysokości zadośćuczynienia.

Niemniej jednak, stosownie do poczynionych ustaleń bazujących na twierdzeniach samego represjonowanego (k – 28v), jak i zeznaniach W. K., Z. J. w momencie zatrzymania pracował przy ojcu na gospodarstwie. Logiczną zatem rzeczą jest, iż zatrzymanie przez radzieckie organy, a następnie wywiezienie go w głąb ZSRR pozbawiło go możliwości uzyskiwania przez cały ten czas dochodów z tytułu tej pracy. W tym zakresie kwestia wysokości szkody, ciężar dowodu obciąża wnioskującego. W sytuacji, gdy istnieją problemy z dokładnym określeniem poniesionej szkody zastosowanie mają reguły wynikające z art. 322 kpc, przy stosowaniu których Sąd winien się kierować wiedzą, zasadami doświadczenia życiowego i logiki. Charakter wykonywanej pracy przy uwzględnieniu realiów ówczesnych nie predysponował do zaaprobowania z tego tytułu żądanej kwoty w oparciu o średnie miesięczne wynagrodzenie uzyskiwane w lipcu 2023 r. Sytuacja materialna osób z daty represjonowania nie może znaleźć prostego przełożenia na aktualnie uzyskiwane dochody z tytułu świadczonej pracy w wymiarze średniomiesięcznego wynagrodzenia. Powszechnie znaną rzeczą jest to, iż sytuacja bytowa społeczeństwa w latach wojny i powojennych była bardzo trudna, a uzyskiwane dochody z tytułu wykonywanej pracy ledwie starczały rodzinie na zapewnienie skromnej egzystencji. Przyjmując taki miernik i podstawę, w realiach sprawy uznać należy, że kwotą w tym zakresie właściwą pozostanie kwota szkody oscylująca w granicach zbliżonych do granic najniższego miesięcznego wynagrodzenia z daty orzekania (od 01 lipca 2023 r. to kwota 3600 zł. brutto), co przy uwzględnieniu czasokresu izolacji tj. od połowy lipca 1944 r. do 04 stycznia 1946 r. daje kwotę 63 480,00 zł. = 17 x 3600 + 1800 (15 dni lipca) + 480 (4 dni stycznia).

Kwotę odszkodowania zasądzono wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia wyroku.

W wypadku roszczeń dotyczących odszkodowania i zadośćuczynienia tak na podstawie przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, jak i ustawy lutowej, określone kwoty muszą zostać zasądzone wraz z odsetkami ustawowymi. Wynika to z treści art. 359 § 2 kc. Zobowiązanym do zapłaty zasądzonego odszkodowania i zadośćuczynienia jest Skarb Państwa, którego - do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia w powyższym przedmiocie - nie łączył z wnioskodawcą żaden stosunek zobowiązaniowy. Ponieważ roszczenie w tym wypadku ma charakter oparty o ustawę, art. 481 kc regulujący odsetki za opóźnienie nie może mieć zastosowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2023 r., I KA 22/22).

Tożsame stanowisko w omawianym zakresie zajął Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 01 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. akt: II AKa 44/22 wskazując, iż domaganie się odsetek ustawowych za opóźnienie nie znajduje uzasadnienia, zostały one bowiem przewidziane jako instrument dyscyplinowania dłużników na gruncie stosunków prywatnoprawnych. W realiach niniejszej sprawy tego rodzaju okoliczności nie aktualizują się, bowiem zobowiązanym do zapłaty zasądzonej kwoty jest Skarb Państwa, przy czym wysokość świadczenia jest znana dopiero od czasu prawomocności orzeczenia sądu w tym przedmiocie.

Podzielając w pełni wyrażone w obu judykatach stanowisko Sąd zasądził stosowną kwotę tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami.

Zasądzenie odszkodowania w kwocie niższej niż żądała wnioskodawczyni skutkowało oddaleniem wniosku w pozostałym zakresie (pkt III wyroku)

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

Sąd uznał zasadność wniosku w zakresie dochodzonego zadośćuczynienia do kwoty 400 000,00 zł.

Zdaniem Sądu, przyznane na rzecz wnioskodawczyni zadośćuczynienie jest odpowiednie i w pełni rekompensuje krzywdę doznaną przez jej ojca Z. J. na skutek represjonowania go przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, działające na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od lipca 1944 r. do 04 stycznia 1946 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie 1943 r. – lipiec 1944 r.

Warunkiem przyznania m.in. zadośćuczynienia za represje ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych, działających na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r., na podstawie art. 8 ust. 2a-b w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 2099) jest stwierdzenie następujących okoliczności:

- czy daną osobę, mieszkającą obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce, dotknęły represje (śmierć) ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych;

- czy wspomniane radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, stosowały represje, działając na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.;

- czy osoba, którą dotknęły represje ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych, prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 05 lutego 1946 r;

- czy wspomniana osoba była represjonowana ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności (a zatem czy zachodzi związek przyczynowy między represjami, a wspomnianą działalnością) – wyrok SA we Wrocławiu z dnia 15 maja 2019 r., II AKa 128/19.

W ocenie Sądu, wszystkie z wymienionych przesłanek zaistniały w omawianym przypadku łącznie.

W sposób nie budzący wątpliwości w toku postępowania dowodowego wykazano, iż Z. J. (w chwili śmierci zamieszkujący w Z.) dotknęły represje ze strony radzieckich organów ścigania (NKWD), działających na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od lipca 1944 r. do 04 stycznia 1946 r. w postaci zatrzymania w połowie lipca 1944 r. i zsyłki transportem wagonami towarowymi do obozu w K. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (szeregowy członek Armii Krajowej na W., uczestnik akcji O. B. (...)).

Przepis art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, do której odwołuje się ust. 2a tejże ustawy nie przewiduje żadnych sprecyzowanych kryteriów określania wysokości zadośćuczynienia, pozostawiając te oceny praktyce orzeczniczej w konkretnych sprawach. Podobnie przepisy ustawy Kodeks cywilny dotyczące zadośćuczynienia, ograniczają się do wskazania, że zasądzona suma ma być "odpowiednia" (art. 445 § 1 kc).

Kryteria, które winny być uwzględnione wypracowano w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz doktrynie i są to niewątpliwie: czasokres pozbawienia wolności i warunki jego odbywania, ewentualny rodzaj i rozmiar doznanych obrażeń ciała w trakcie pozbawienia wolności, wiek poszkodowanego, stopień, rodzaj i czas trwania jego cierpień fizycznych i psychicznych (np. A. Rzepecka - Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, Lex/el teza 15 do art. 445; wyroki SN: z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 282/02; z dnia 9 listopada 2007 r., V CSK 245/07). Wskazuje się również, że zadośćuczynienie ma na celu kompensatę nie tylko cierpień fizycznych, ale także niekorzystnych następstw zdarzenia w sferze psychiki poszkodowanego (wyrok SN z dnia 8 czerwca 2011 r., I PK 275/10).

Określając wysokość zadośćuczynienia trzeba mieć na względzie, że ma ono charakter kompensacyjny, a więc musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego występuje wyraźna tendencja do uznania, że powoływanie się przy ustalaniu zadośćuczynienia na potrzebę utrzymania jego wysokości w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej nie może prowadzić do podważenia kompensacyjnej funkcji zadośćuczynienia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego zadośćuczynienie - w myśl art. 445 § 1 kc - nie może być źródłem nieuzasadnionego wzbogacenia.

Sąd nie przyjął i zakwestionował sposób wyliczenia zadośćuczynienia jako iloczynu liczby dni pobytu w obozie na terenie ZSRR i określonej sumy za dzień stanowiącej wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, które w miesiącu lipcu 2023 r. wynosiło 7 481,45 zł. Skoro odpowiednia kwota zadośćuczynienia ma rekompensować krzywdę, jaka została bezprawnie wyrządzona konkretnej osobie to nie budzi wątpliwości, że stopień natężenia cierpienia, bólu, lęku, obawy, dyskomfortu, jakich doznaje ta osoba nie jest stały, lecz zmienia się w czasie pod wpływem wielu różnorodnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Zastosowanie metody taryfikacyjnej zasadza się więc na błędnym, sprzecznym z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej z w zw. z art. 445 § 2 kc i art. 448 kc uznaniu, że szkoda niematerialna doznawana przez osobę poszkodowaną jest każdego dnia pozbawionego wolności taka sama.

W realiach sprawy inne były przecież przeżycia psychiczne Z. J. zaraz po zatrzymaniu w połowie lipca 1944 r. związane z lękiem, niepewnością co się z nim dalej stanie, jakie będą dalsze losy jego rodziny, w tym narzeczonej, inne już podczas pobytu na terytorium ZSRR do 04 stycznia 1946 r. połączonego z nieludzkimi warunkami bytowania i niewolniczą pracą. Rozmiar cierpień psychicznych i fizycznych podczas pozbawienia wolności był zmienny w czasie.

Określając wielkość zadośćuczynienia należy się kierować zasadą indywidualizacji, z którą sprzeczna jest jednak zaproponowana metoda taryfikacyjna.

Oczywistym jest, że przebywanie w tak ekstremalnych warunkach przez okres blisko 17 miesięcy nie pozostaje bez wpływu na stan fizyczny i psychiczny człowieka. Co ważne, po odzyskaniu wolności represjonowany osiadł na terytorium PRL, kontynuował walkę niepodległościową – w sierpniu 1946 r. wstąpił do nielegalnej organizacji „Wolność i Niezawisłość”, do oddziału na terenie P.. W związku z działalnością w WiN został skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia (...)r. w sprawie o sygn. akt: Sr 295/47 na karę 5 lat pozbawienia wolności. Po zwolnieniu z aresztu osiadł ostatecznie z rodziną w K., gdzie pracował na kolei. Zmarł w wieku zaledwie 49 lat na skutek problemów kardiologicznych.

Za zasądzoną bezsprzecznie należną kwotą zadośćuczynienia przemawiają: powód represji, jakiej został poddany Z. J. od lipca 1944 r. tj. przynależność do Armii Krajowej; postać i forma stosowanej represji – zsyłka na terytorium ZSRR do K.; skierowanie do przymusowej, niewolniczej pracy, bardzo surowe warunki, jakie tam panowały (związane z każdym aspektem życia – zakwaterowaniem, wyżywieniem, opieką medyczną – właściwie jej brakiem), łączny okres stosowania owych represji (okres 17 miesięcy), stan zdrowia fizycznego i psychicznego będący skutkiem uciążliwości wynikających każdorazowo z pobytu w warunkach izolacji oraz ciągła obawa o życie i zdrowie swoje i swoich bliskich, w tym wiążąca się niepewność co do losów najbliższych.

Kwotę zadośćuczynienia zasądzono wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia wyroku.

W wypadku roszczeń dotyczących odszkodowania i zadośćuczynienia tak na podstawie przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, jak i ustawy lutowej, określone kwoty muszą zostać zasądzone wraz z odsetkami ustawowymi. Wynika to z treści art. 359 § 2 kc. Zobowiązanym do zapłaty zasądzonego odszkodowania i zadośćuczynienia jest Skarb Państwa, którego - do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia w powyższym przedmiocie - nie łączył z wnioskodawcą żaden stosunek zobowiązaniowy. Ponieważ roszczenie w tym wypadku ma charakter oparty o ustawę, art. 481 kc regulujący odsetki za opóźnienie nie może mieć zastosowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2023 r., I KA 22/22).

Tożsame stanowisko w omawianym zakresie zajął Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 01 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. akt: II AKa 44/22 wskazując, iż domaganie się odsetek ustawowych za opóźnienie nie znajduje uzasadnienia, zostały one bowiem przewidziane jako instrument dyscyplinowania dłużników na gruncie stosunków prywatnoprawnych. W realiach niniejszej sprawy tego rodzaju okoliczności nie aktualizują się, bowiem zobowiązanym do zapłaty zasądzonej kwoty jest Skarb Państwa, przy czym wysokość świadczenia jest znana dopiero od czasu prawomocności orzeczenia sądu w tym przedmiocie.

Podzielając w pełni wyrażone w obu judykatach stanowisko Sąd zasądził stosowną kwotę tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami.

Zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie niższej niż żądała wnioskodawczyni skutkowało oddaleniem wniosku w pozostałym zakresie (pkt III wyroku)

Inne

Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

IV.

Na mocy art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 554 § 4 kpk i § 11 ust. 6, § 15 ust. 3 pkt 1, 3 – 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Sąd zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni W. K. kwotę 1440,00 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w związku ustanowieniem pełnomocnika z wyboru.

KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

V.

W myśl art. 13 ustawy z 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego Sąd stwierdził, że koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

PODPIS