Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Formularz (...)

Sygnatura akt

II Ko 55/22

1. WNIOSKODAWCA

W. S. (1)

2. ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

17 543,20 zł. na rzecz W. S. (1)

ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

464 412,00 zł. na rzecz W. S. (1)

ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Inne

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Ustalenie faktów

3.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

A. R. (1) urodził się (...) w C.. Był rolnikiem. Prowadził gospodarstwo rolne o powierzchni 26 hektarów.

Był zaangażowany w działalność niepodległościową na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. W czasie okupacji niemieckiej należał do Armii Krajowej i pełnił funkcję drużynowego. Po II wojnie światowej A. R. (1) nadal angażował się w działalność niepodległościową był aktywnym członkiem (...) na terenie gminy R., pow. (...).

odpis skrócony aktu zgonu

k. 17

odpis charakterystyki podejrzanego

k. 21

akt własności ziemi wraz z dokumentacją dotyczącą posiadanej ziemi

k. 2;

k. 3-10, akta sprawy II Ko 82/05

W dniu 24 stycznia 1947 r. A. R. (1) został zatrzymany przez Powiatowy Urząd (...) w P. do sprawy Nr 56/47 w związku z podejrzeniem o współpracę z organizacją (...). Następnie został przekazany do dyspozycji Wydziału Śledczego Wojewódzkiego (...) w W., do sprawy oznaczonej IV 56/47.

A. R. (1) został oskarżony przez Prokuraturę Rejonową w Warszawie w postępowaniu oznaczonym numerem 698/47 o popełnienie przestępstwa z art. 86§2 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego i z art. 191 k.k. z 1932 r.

Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie postanowieniem z 18 marca 1947r. wydanym bez rozprawy w sprawie oznaczonej 385/47 umorzył postępowanie wobec A. R. (1) na podstawie art. 11§1 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii.

Po uprawomocnieniu się tego postanowienia A. R. (1) został zwolniony z aresztu w dniu 14 kwietnia 1947 r.

raport do sprawy

k. 22

zawiadomienie

k. 24

wykaz oskarżonych

k. 29-30, akta sprawy II Ko 9/21

Wykaz

k. 113

k. 117-119, akta sprawy II Ko 9/21

Podczas pobytu w areszcie A. R. (1) jako więzień polityczny był bardzo źle traktowany. Poddany był ciężkiemu śledztwu przez funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa, którzy biciem starali się na nim wymusić przyznanie się do winy. Cela, w której przebywał była nieogrzewana. Więźniowie nie mieli dostępu do toalety, za ubikację służyło zwykłe wiadro. Nie korzystali z ciepłej wody. W jednej celi przebywało kilkunastu więźniów, mimo tego że nie była ona przystosowana do osadzenie w niej tak znacznej ilości osób.

W czasie pobytu A. R. (1) w więzieniu na terenie gospodarstwa rolnego zamieszkiwała jego rodzina – żona i małoletnie dzieci (córka – wnioskodawczyni W. S. (1) oraz jego syn) a także teściowie. A. R. (1) prowadził gospodarstwo rolne o powierzchni 26 hektarów. W czasie jego nieobecności prace w gospodarstwie wykonywali jego najbliżsi oraz pomagali im w ich wykonywaniu sąsiedzi i rodzina. Do prac gospodarczych wynajmowane były odpłatnie inne osoby.

A. R. (1) bardzo przeżył zatrzymanie i osadzenie w więzieniu. Pobyt w izolacji złych warunkach odbił się na jego zdrowiu psychicznym. Po powrocie do domu, A. R. (1) był nerwowy, zalękniony miał złe wspomnienia. Wrócił do domu zobojętniały.

zeznania W. S. (1)

k. 559-561

Postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2021 r. w sprawie II Ko 9/21 Sąd Okręgowy w Płocku stwierdził nieważność postanowienia Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 18 marca 1947 r. w sprawie oznaczonej w Księdze Rozpraw tego Sądu za rok 1947 liczba porządkową 385, o umorzeniu na podstawie art. 11 § 1 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii postępowania wobec A. R. (1), syna S., urodzonego (...), o czyn z art. 86 § 2 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego i z art. 109 k.k. z 1932 r.

postanowienie SO w Płocku z dnia 20 kwietnia 2021 r. , II Ko 9/21

k. 25

A. R. (1) zmarł w dniu 07 maja 1995 r. w U..

odpis skrócony aktu zgonu

k. 17

Córką A. R. (2) jest W. S. (2) z domu R., która urodziła się w dniu (...) w C..

odpis skrócony aktu urodzenia

k. 11

3.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

--------------------------------------------------------------------------

--------------------

---------------

4. ocena DOWODów

4.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

3.1

odpis skrócony aktu zgonu

(k. 17)

Na podstawie odpisu skróconego aktu zgony ustalono datę urodzin i śmierci A. R. (1) oraz jego miejsce urodzin oraz zgonu. Ustalono również, że w chwili zatrzymania, tj. 24 stycznia 1947 r. A. R. (1) był mężczyzną w średnim wieku, miał bowiem 38 lat. Natomiast odpis skrócony aktu zgonu jest dokumentem wydanym przez uprawniony organ, jego autentyczność nie była kwestionowana przez strony .

opis charakterystyki podejrzanego

(k. 21)

raport do sprawy

(k. 22)

zawiadomienie

(k. 24)

Dokumenty te pochodziły ze zbioru przekazanego w wersji elektronicznej przez Instytut Pamięci Narodowej i nie było żadnych powodów ku temu, aby odmówić im wiarygodności oraz mocy dowodowej. Posłużyły one do ustalenia charakteru i zakresu działalności niepodległościowej A. R. (1). Wynikają z nich również daty oraz okoliczności zatrzymania oraz pozbawienia wolności A. R. (1).

akt własności ziemi wraz z dokumentacją dotyczącą posiadanych gruntów rolnych ziemi

(k. 2; k. 3-10, akta sprawy II Ko 82/05)

Na jego podstawie ustalono, że A. R. (1) był właścicielem 26 hektarowego gospodarstwa rolnego, które prowadził w miejscowości C..

wykaz oskarżonych

(k. 29-30, akta sprawy II Ko 9/21)

Wykaz

(k. 113; k. 117-119, akta sprawy II Ko 9/21)

Uzyskane z IPN wykazy pozwoliły na ustalenie, że A. R. (1) został oskarżony przez Prokuraturę Rejonową w Warszawie, w postępowaniu oznaczonym numerem 698/47, natomiast Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie postanowieniem z 18 marca 1947r., wydanym bez rozprawy w sprawie oznaczonej 385/47, umorzył postępowanie wobec A. R. (1) na podstawie art. 11§1 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii. Dowodów tych żadna ze stron nie kwestionowała.

Postanowienie SO w Płocku z dnia 20 kwietnia 2021 r., II Kp 9/21

(k. 25)

Na podstawie tego orzeczenia ustalono, że Sąd Okręgowy w Płocku stwierdził nieważność postanowienia Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 18 marca 1947 r, w sprawie oznaczonej w Księdze Rozpraw tego Sądu za rok 1947 liczba porządkową 385, o umorzeniu na podstawie art. 11 § 1 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii postępowania wobec A. R. (1), syna S., urodzonego (...), o czyn z art. 86 § 2 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego i z art. 109 k.k. z 1932 r. Tym samym, postanowienie to stanowiło podstawę do ubiegania się przez uprawnione osoby o zadośćuczynienie i odszkodowanie na podstawie przepisów ustawy lutowej.

zeznania W. S. (1)

(k. 559-561 )

W. S. (1) jest córką A. R. (1) i jako osoba jemu najbliższa nabyła prawo do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie za okres pozbawienia wolności jej ojca tj. od dnia 24 stycznia 1947 r. do dnia 14 kwietnia 1947 r. W. S. (1) złożyła przed sądem zeznania, w których przedstawił uzyskaną ze słyszenia wiedzę z okresu aresztowania jej ojca. Wskazała, że w trakcie przebywania A. R. (1) w więzieniu, w jego gospodarstwie rolnym pozostała żona i małoletnie dzieci – wnioskodawczyni i jej brat. A. R. (1) posiadał wtedy, jej zdaniem 28 hektarów ziemi klasy II-III, a kiedy go zabrakło, nie było komu tej ziemi obrabiać. W gospodarstwie nie pracowały małoletnie dzieci, prace wykonywali wujkowie i sąsiedzi, ale nie pracowali oni regularnie. Byli również wynajmowani do prac polowych pracownicy, ale brakowało pieniędzy, aby im zapłacić. Dodatkowo teściowie A. R. (1) także nie byli zdolni do wykonywania cięższych prac w gospodarce – dziadkowie wnioskodawczyni mieli wtedy po 60 lat (60 i 61 lat). W czasie nieobecności A. R. (1), nie wykonywano w gospodarstwie żadnych prac takich jak nawożenie czy obsianie pól.

Z zeznań W. S. (1) wynika dodatkowo, że podczas pobytu w areszcie, A. R. (1) był bardzo źle traktowany, ponieważ był więźniem politycznym. Inni więźniowie bardzo mu dokuczali, sala w której przebywał była nieogrzewana. Więźniowie nie mieli dostępu do toalety, za ubikacje służyło zwykłe wiadro, nie było również dostępu do wody, także ciepłej. W jednej celi było kilkunastu więźniów, wszyscy byli stłoczeni. Funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa bili zatrzymanych, żeby wymusić na nich przyznanie się do winy. Istotnym jest, że W. S. dysponowała tego rodzaju wiedzą z przekazu ojca, który po powrocie do domu opowiadał o czasie pobytu w areszcie wspominając go bardzo negatywnie. Wnioskodawczyni zauważyła, że jej ojciec bardzo przeżył czas pobawienia wolności. Jego pobyt w izolacji w tak złych warunkach socjalnych mocno odbił się na jego zdrowiu. Po powrocie do domu, A. R. (1) był nerwowy, zalękniony, ale bywał również zobojętniały. Z wiekiem bardzo podupadł na zdrowiu.

Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania zeznań W. S.. Jej depozycje, pomimo braku szczegółowości, zasługiwały na wiarę. W. S. (1) w chwili aresztowania ojca miała niespełna rok, natomiast kiedy A. R. (1) wrócił do domu, była bardzo małym dzieckiem. Siłą rzeczy zatem nie interesowała się tak intensywnie tym, co spotkało jej ojca, znała sytuację jedynie z opowieści rodziny i samego A. R. (1). Nie może dziwić także, że depozycje wnioskodawczyni pozbawione były szczegółowości – od chwili zdarzenia do momentu składania przez nią zeznań upłynęło bardzo długi bo -75 letni okres czasu. Pomimo tego, jej zeznania Sąd uznał za szczere i pozbawione nadmiernej kolorystyki. Sąd w pełni dał im wiarę. Z jednym wyjątkiem, dotyczącym wielkości gospodarstwa rolnego jej ojca liczyło ono 26 ha, a nie 28 ha jak twierdziła wnioskodawczyni.

4.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

--------------

----------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------

5. PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

Kwota główna

Odsetki

ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

W. S. (1) jako córka A. R. (1) jest osobą uprawnioną do dochodzenia roszczenia o odszkodowanie. Art. 8 ust. 1 cyt. Ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity Dz.U. z 2018 roku, poz. 2099) stanowi bowiem, że osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Dla oceny uprawnienia wnioskodawcy do żądania odszkodowania i zadośćuczynienia w pierwszej kolejności stwierdzić należy, czy roszczenia odszkodowawcze przewidziane ustawą tzw. „lutową” im przysługuje.

Zdaniem sądu zebrany w sprawie materiał dowodowy- dowiódł po pierwsze, że A. R. (1) został pozbawiony wolności w okresie od 24 stycznia 1947 r. do 14 kwietnia 1947 r. za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, to jest za działalność za współpracę WiN. Po drugie podstawę do zwolnienia go z aresztu było postanowienia Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 18 marca 1947 r, w sprawie oznaczonej w Księdze Rozpraw tego Sądu za rok 1947 liczba porządkową 385, o umorzeniu postępowania na podstawie art. 11 § 1 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii. Po trzecie – postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2021 r. w sprawie II Ko 9/21 Sąd Okręgowy w Płocku stwierdził nieważność postanowienia Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 18 marca 1947 r, w sprawie oznaczonej w Księdze Rozpraw tego Sądu za rok 1947 liczba porządkową 385, o umorzeniu na podstawie art. 11 § 1 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii postępowania wobec A. R. (1), syna S., urodzonego (...), o czyn z art. 86 § 2 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego i z art. 109 k.k. z 1932 r. Powyższe ustalenia sądu są bezsporne wynikają z dokumentów uzyskanych z Instytutu Pamięci Narodowej oraz zeznań W. S. (1), a także postanowienia SO w Płocku z dnia 20 kwietnia 2021 r.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa, w przypadku roszczeń określonych w ust. 1 art. 8 cytowanej ustawy, ponoszona jest na zasadzie ryzyka, a jej podstawową przesłanką jest „normalny” związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza (organu) państwowego, a wyrządzoną szkodą.

Art. 8 ust. 1 ustawy „lutowej” wprowadził pojęcie „przejścia” uprawnień, co w istocie odróżnia nabycie stosownych uprawnień przez wskazane w przepisie osoby od dziedziczenia. Po pierwsze zatem przepis niniejszy wprowadza odstępstwo od zasady, że roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wygasa z chwilą śmierci uprawnionego (art. 445 § 3 k.c.) Po drugie zaś stanowi, iż roszczenia osób wymienionych w tym przepisie są roszczeniami pochodnymi od uprawnień osoby represjonowanej. Określenie „przejścia uprawnień” oznacza bowiem w szczególności, że roszczenia następców prawnych osoby represjonowanej limitowane są wysokością roszczeń, jakie przysługiwałyby samemu represjonowanemu, gdyby żył (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 września 2019 roku, II AKa 114/2019, LEX nr 2732447). Na osoby wymienione w tym przepisie po śmierci pokrzywdzonego przechodzi jego roszczenie, a zatem osoby te nie mają własnego, węższego roszczenia, lecz zakres przedmiotowy ich roszczenia wyznacza szkoda lub krzywda „pierwotnie” uprawnionego.

W niniejszej sprawie sąd podzielił również stanowisko zawarte w postanowieniu SN z dnia 11 czerwca 2021 r. w sprawie VKK 324/20, zgodnie z którym roszczenie o odszkodowanie za poniesioną szkodę przechodzi w myśl art. 8 ust 1 zdanie drugie ustawy „lutowej” -na następców osoby represjonowanej , należy do spadku po tych osobach ( art. 922 § 1 k.c. ) natomiast roszczenie o zadośćuczynienie tylko wtedy gdy zostały spełnione warunki określone w art. 445 § 3 k.c. ( uchwała SN z dnia 5 października 1995 r. (...) 23/95)

Przenosząc owe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy Sąd ustalił w pierwszej kolejności, iż osobą uprawnioną, w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy „lutowej” do złożenia wniosku o odszkodowanie jest żyjąca córka A. W. S.

W ocenie sądu wykazano w toku postępowania, iż istnieje bezpośredni, adekwatny związek przyczynowy pomiędzy pozbawieniem wolności w okresie od 24 stycznia 1947 r. do dnia 14 kwietnia 1947 r. A. R. (1), a powstałą w majątku A. R. (1) szkodą o charakterze majątkowym. Niewątpliwie bowiem odszkodowanie za poniesioną szkodę obejmuje jej naprawienie, czyli wyrównanie powstałego uszczerbku o charakterze majątkowym na mieniu poszkodowanego (szkoda na mieniu) i obejmuje pokrycie poniesionych strat ( damnum emergens) i utraconych korzyści ( lucrum cessans) – art. 361 § 2 k.c. D. emergens, czyli szkoda rzeczywista, jest to strata w mieniu poszkodowanego. Chodzi tu o zmniejszenie aktywów lub zwiększenie pasywów. L. cessans to utracona korzyść, jaką poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Wskazać należy w tym miejsc, iż w czasie aresztowania A. R. (1) prowadził gospodarstwo rolne o powierzchni 26 ha. Bezspornym jest, że prowadzenie gospodarstwa rolnego wymaga wykonywania stałej, codziennej i systematycznej pracy. Nawet jeśli w okresie zimowy jest jej w gospodarstwie mniej, to z początkiem wiosennym należy wykonać szereg prac na gruncie. Dlatego zdaniem sądu zgodzić należy się z W. S. (1), że bez wsparcia rodzinny w codziennych pracach w obejściu, czy przy zwierzętach, gospodarstwo nie mogłoby normalnie funkcjonować Brakowało bowiem w nim osoby najważniejszej właściciela, któryby o wszystko dbał. Z całą pewnością gospodarstwo A. R. przed jego aresztowaniem generowało dochody, które pozwalały mu na utrzymanie całej rodziny. W społeczności wiejskiej w jakiej wówczas zamieszkiwał A. R. (1) uchodził za osobę zamożną (w okresie powojenny). Dlatego gdy go zabrakło, na skutek aresztowania przez władze komunistyczne do wykonania szeregu prac polowych trzeba był wynajmować pracowników i za wykonaną przez nich pracę zapłacić. Co wiązało się z dodatkowymi nakładami oraz zapewne ograniczeniem niektórych prac gospodarczych do niezbędnego minimum. Bez A. R. (1) z całą pewnością gospodarstwo gorzej funkcjonowało i co się z tym wiąże przynosiło mniejsze dochody. Zważywszy, iż A. R. (1) jak wynika z akt sprawy był bardzo zaangażowany w jego prowadzenie. Tym samym jego nieobecność przez okres 80 dni spowodowała szkodę w jego majątku.

Podstawą do przyznania odszkodowania, ma stanowić realnie powstała szkoda w majątku uprawnionego wynikająca z wydania wobec niego orzeczenia. Stanowić ma ona różnicę między ustalonym stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby nie pozbawiono go wolności, a stanem rzeczywistym, z chwili odzyskania wolności. Tak sytuacja zaistniała w realiach niniejszej sprawy. Gdyż A. R. (1) był właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 26 ha, które przed jego aresztowaniem przynosiło dochody, normalnie funkcjonowało. Natomiast pozbawienie go wolności, skutkowało tym, że zaprzestało ono przynosić spodziewanych korzyści pochodzących chociażby z zebranych płodów i plonów z gruntu.

Sąd uwzględnił roszczenie wnioskodawczynie w tym zakresie jedynie częściowo. roszczenia w tym zakresie, ale jedynie częściowo.

O odsetkach orzeczono natomiast na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., mając na względzie Uchwałę 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1993 roku (I KZP 21/93).

Zadośćuczynienie

Kwota główna

Odsetki

Sąd, na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz W. S. (1) kwotę 40 000,00 zł. tytułem zadośćuczynienia za doznana krzywdę

ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Podstawą prawną roszczenia o zadośćuczynienie W. S. (1) stanowi wskazany wyżej przepis art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, stąd aktualność zachowują wskazane wyżej rozważania.

Jednakże, w odniesieniu do żądania o zadośćuczynienie dodatkowo wskazać należy, iż stanowi ono swego rodzaju odszkodowanie za szkodę niematerialną, wynikłą z wydania i wykonania orzeczenia, uznanego następnie za nieważny. Chodzi przy tym o naruszenia dóbr osobistych, które nie wywołują skutków w majątku pokrzywdzonego, ale powodują cierpienia fizyczne i psychiczne. Kwota zasądzana tytułem zadośćuczynienia powinna być odpowiednia, co oznacza, że powinna odzwierciedlać w pełni rozmiar doznanej krzywdy, tj. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność, czas trwania, nieodwracalność następstw i inne okoliczności, których nie sposób wymienić wyczerpująco (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2004 roku, I CK 131/03, OSNC 2005/2, poz. 40; wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2004 roku, V CK 282/03, Lex nr 183777). Jednocześnie, wysokość zadośćuczynienia powinnabyć utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 2008 roku, II CSK 536/07, Lex nr 461725; wyrok Sądu Najwyższego z 10 marca 2006 roku, IV CSK 80/05, OSNC 2006/10, poz. 175). Zadośćuczynienie orzekane na podstawie ustawy lutowej ma zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia i doświadczenia pokrzywdzonego, jest swoistego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu, od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi. (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 listopada 2018 roku, II AKa 483/2018, Lex nr 2625097).

Przeprowadzone postępowanie wykazało, że A. R. (1) na skutek pozbawienia wolności doznała cierpień fizycznych oraz psychicznych. Był one dotkliwe dla niego. Pozbawienie wolności było wszak bezprawne. Był przetrzymywany w warunkach więziennych, urągających godności człowieka. Przeszedł ciężkie śledztwo, a mimo to nie zmienił swoich poglądów. O czym świadczy dalsze jego życia oraz skazanie za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Stąd roszczenie wnioskodawczyni w tym zakresie jest również uzasadnione, ale nie wysokości wskazanej we wniosku.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., mając na względzie Uchwałę 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1993 roku (I KZP 21/93).

Inne

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6. ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

Kwota główna

Odsetki

Sąd, na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz W. S. (1) kwotę 10 000,00 zł. tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę majątkową w związku z pozbawieniem wolności jej ojca A. R. (1) w okresie od dnia 24 stycznia 1947 r. do dnia 14 kwietnia 1947 r.

ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Wnioskując o odszkodowanie pełnomocnik W. S. (1) wskazał kwotę 17 543,20 zł. Suma ta stanowić miała zwrot utraconego przez A. R. (1) zarobku na skutek pozbawienia go wolności, wyliczona została w następujący sposób: 6 578,98 zł. (kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysków w sierpniu 2022 r.) : 30 dni = 219,29 z. za 1 dzień. 219,29 zł. x 80 dni pozbawienia wolności = 17 543,20 zł.

Suma ta miała stanowić zatem utraconą korzyść, jaką uprawniony A. R. (1) mógłby uzyskać, gdyby nie został aresztowany.

Sąd nie podzielił argumentów pełnomocnika, by podstawą tych wyliczeń było średnie miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw. A. R. (1) nie był bowiem osobą zatrudnioną, źródłem jego utrzymania było 26-hektarowe gospodarstwo rolne. A. R. (1) nie miał innego zatrudnienia, ani źródła dochodu. Był pozbawiony wolności w okresie zimowo – wiosennym, czyli wtedy, kiedy nie są wykonywane intensywne prace gospodarskie oraz polowe. Bezspornym jest, że w czasie aresztowania A. R. (1), prace w gospodarstwie były wykonywane nieregularnie i zapewne w niezbędnym zakresie. Z pewnością zatem gospodarstwo rolne pod nieobecność A. R. przynosiło mniejsze zyski niż wtedy, gdyby A. R. (1) systematycznie w nim pracował. Jednocześnie, wobec braku możliwości czynienia w oparciu o przedstawiony sądowi materiał dowodowy precyzyjnych ustaleń, co do zakresu utraty zysków z majątku A. R. (1) na skutek jego aresztowania i późniejszego umorzenia postępowania z uwagi na ustawę amnestyjną, Sąd uznał, że na rzecz wnioskodawczyni winna być zasądzona kwota 10 000,00 zł. tytułem odszkodowania. Kwota ta jawi się jako odpowiednia i uzasadniona. Wszak dochody uzyskiwane z pracy w gospodarstwie rolnym są i były niższe niż w sferze przedsiębiorstw. Sytuacja w tym zakresie nie zmienia się od lat. Wystarczy dla porównania wskazać, że przeciętny roczny dochód z prac w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego wyniósł w 2021 r. 3288 zł. (obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 22 września 2022 r.) Z tym, że obecnie po 75 latach nie sposób czynić tego rodzaju ustaleń w odniesieniu chociażby do jakości gruntów, których był właścicielem A. R. (1) (ile było gruntów II i III klasy) Zatem trzykrotność tej kwoty (wyliczonej przecież w stosunku rocznym) uznać należy za zasadną.

Dlatego sąd w pozostałym zakresie oddalił żądanie uznając, że zasądzenie kwoty wyższej byłoby nieadekwatne do skutków jakie w majątku A. R. (1) wywołało jego zatrzymanie i aresztowanie. Ponadto to wnioskodawczyni winna w sposób obiektywny i nie budzący wątpliwości wykazać fakt powstania szkody w majątku A. R. (1) oraz ją rzetelnie wyliczyć. Pomimo przeprowadzonego postępowania jurysdykcyjnego, W. S. (1) nie uczyniła tego, a wyliczenie jej pełnomocnika z ww. względów nie mogą zostać uwzględnione przez sąd.

Zadośćuczynienie

Kwota główna

Odsetki

ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

A. R. (1) został aresztowany w dniu 24 stycznia 1947 r. w związku z podejrzeniem o współpracę z organizacją (...) i przekazano go do dyspozycji Wydziału Śledczego Wojewódzkiego (...) w W., do sprawy oznaczonej IV. 56/47. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie postanowieniem z 18 marca 1947r., wydanym bez rozprawy w sprawie oznaczonej 385/47, umorzył postępowanie wobec A. R. (1) na podstawie art. 11§1 ustawy z dnia 22 lutego 1947 r. o amnestii, zaś po uprawomocnieniu się tego postanowienia, A. R. (1) został zwolniony z aresztu w dniu 14 kwietnia 1947 r. Postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2021 r. w sprawie II Ko 9/21 Sąd Okręgowy w Płocku stwierdził nieważność tego postanowienia.

Sąd ustalając wysokość zadośćuczynienia zgodnie z dyspozycją art. 8 ust. 1 cyt. ustawy wziął pod uwagę to, że zatrzymanie i późniejsze pozbawienie wolności A. R. (1) wywołało niebagatelne znaczenie w życiu jego oraz jego rodziny. W momencie aresztowania A. R. (1) był mężczyzną w średnim wieku, miał żonę i dwójkę małoletnich dzieci, jego aresztowanie spowodowało, że nie było osoby, która faktycznie mogła prowadzić gospodarstwo rolne zamiast niego. Natomiast samo pozbawienie wolności odbywało się w warunkach trudnych, urągających godności człowieka. A. R. (1) był w areszcie bardzo źle traktowany jako więzień polityczny. Nie miał dostępu do toalety, ciepłej wody. Był stłoczony w jednej celi z pozostałymi więźniami. Poddany ciężkiemu śledztwu.

Skutki i konsekwencje pozbawienia wolności A. R. (1) przejawiły się również w sferze zdrowotnej – A. R. (1) przed osadzeniem był mężczyzna zdrowym i silnym, pracującym we własnym gospodarstwie rolnym i utrzymującym rodzinę. Po powrocie do domu w początkowym okresie, nie był zdolny do pracy na gospodarstwie, był bardzo nerwowy, stracił chęć do życia, bywał zobojętniały. Stan jego zdrowia psychicznego pogorszył się znacząco, mężczyzna był zalękniony i miał traumatyczne wspomnienia z okresu aresztowania i przesłuchiwania przez Służbę Bezpieczeństwa.

Natomiast zadośćuczynienie musi być „odpowiednie” w zestawieniu między innymi z wcześniejszym trybem życia wnioskodawcy, jego sytuacją osobistą, zawodową, sposobem traktowania w areszcie, stanem jego psychiki i w następstwie – zakresem doznanych cierpień. Ma zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia i doświadczenia pokrzywdzonego. Jest swoistego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu, od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi. W każdej tego typu sprawie konieczne jest zatem dokładne oszacowanie wszystkich krzywd, które wynikają m.in. z czasu trwania izolacji oraz jej warunków, a także na nieodwracalność ich skutków również w sferze zdrowotnej. Ustalając wysokość zadośćuczynienia, o którym mowa w art. 8 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych należy uwzględnić nie tylko czas trwania pozbawienia wolności, ale też stopień dolegliwości, z jakimi wiązało się odbywanie kary (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20 września 2018r., II AKa 104/2018, Lex nr 2603430).

W realiach niniejszej sprawy A. R. (1) był pozbawiony wolności przez 80 dni (2 miesiące i 3 tygodnie). Sąd uznał zatem, iż adekwatną sumą należną z tytułu zadośćuczynienia będzie kwota 40 000,00 złotych. W ocenie Sądu pozbawienie wolności A. R. (1) wiązało się ze szczególnymi dolegliwościami. Doznał on cierpień fizycznych - w toku prowadzonego przesłuchania przez funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego, stosowano bowiem wobec jego osoby przemoc fizyczną w tym celu aby przyznał się do winy i wydał swoich kolegów. Sam okres aresztowania i pobytu w areszcie, co oczywiste, w warunkach więzienia w latach 40-tych, był doświadczeniem fizycznie ciężkim i traumatycznym. Dodatkową dolegliwością psychiczną dla uprawnionego była rozłąka z rodziną – żoną i 2 dzieci, którzy pozostawali na jego utrzymaniu. Zatem reasumując – uwzględniając okres trwania pozbawienia wolności – 80 dni oraz dolegliwości z tego faktu wynikające zarówno psychiczne jak i fizyczne oraz ich dotkliwość dla A. R. (1) sąd uznał, że kwota 40.000 zł będzie adekwatną i sprawiedliwą.

Natomiast żądne roszenie w wysokości 464 412,00 zł. nie ma odzwierciedlenia ani w realiach tej sprawy, ani ustaleniach faktycznych. Jest nie adekwatne do sytuacji A. R. (1), który jak ustalono wyżej, nie był osobą wykształconą świadczącą pracę, która generowałaby comiesięczne zyski w wysokości wskazanej przez pełnomocnika w uzasadnieniu wniosku. Tym samym przyjęcie tego rodzaju kryterium nie może spotkać się z aprobatą sądu. Podnieść należy na koniec, że zarówno pełnomocnik, jak i wnioskodawczyni nie wykazali, jakiego rodzaju dotkliwe i nadzwyczajne cierpienia natury fizycznej i psychicznej przemawiały za uwzględnieniem roszczenie w wysokości 464 412 zł. poza wskazanymi w zeznaniach W. S. ogólnymi podstawowymi informacjami, brak jest dowodów, które przemawiałby na uznanie zasadności w ten sposób przedstawionego roszczenia o zadośćuczynienie.

Inne

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7. Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8. KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

9. PODPIS

II Ko 55/22

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE