Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący : Sędzia SA Ewa Stryczyńska

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Dębska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 stycznia 2024 r. w W.

sprawy K. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

o podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 czerwca 2022 r. sygn. akt VII U 717/21

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. na rzecz K. Z. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 2288/22

UZASADNIENIE

Decyzją z 10 marca 2021 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. stwierdził, że K. Z. podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od 27 września 2017 r. do 2 grudnia 2019 r. i od 1 stycznia 2021 r. Jednocześnie uznał, że odwołująca się nie podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r.

K. Z. złożyła odwołanie od tej decyzji, wnosząc o jej zmianę przez stwierdzenie, że od 1 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolnicza działalność gospodarczą. Odwołująca się zarzuciła organowi rentowemu naruszenie przepisów:

- art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 68 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 2 i art. 14 ust. 1, la, 2, 2a, art. 9 ust. 1ew zw. z art. 36 ust. 3 i 5, art. 123 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 423) polegające na nieprawidłowej wykładni tych przepisów i na ich podstawie ustalenie, że nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 1 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r., w sytuacji gdy podjęła faktyczne kroki zmierzające do objęcia ubezpieczeniem chorobowym bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego;

- art. 8 § 1 i 9 k.p.a. w zw. z art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3, art. 9 ust. 1c oraz art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej przez zaniechanie dokonania pouczeń na temat skutków związanych z przejściem na zasiłek macierzyński w zakresie ubezpieczeń społecznych, jak i dalszych obowiązków rejestracyjnych z tej okoliczności wynikających, przy jednoczesnym wyciągnięciu negatywnych konsekwencji, pomimo braku stosownego pouczenia, przez co organ naruszył zasadę zaufania do władzy publicznej oraz zasadę informowania stron;

- art. 8 § 1 i 9 k.p.a. w zw. z art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3, art. 9 ust. 1c oraz art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej przez wadliwe poinformowanie 13 grudnia 2019 r. przez uprawnionego pracownika organu rentowego, który wskazał, że ubezpieczona nie musi dokonywać jakichkolwiek niezbędnych formalności związanych z pobieraniem zasiłku macierzyńskiego;

- art. 34 ustawy systemowej i art. 7 k.p.a. przez brak aktualizowania danych w (...) i tym samym wprowadzanie w błąd co do sytuacji ubezpieczonego;

- art. 48b ustawy systemowej i art. 7 k.p.a. przez brak uprządkowania konta z urzędu, pomimo dostrzeżenia, że nie zostały wykonane niezbędne przerejestrowania;

- art. 80 k.p.a. przez błędną ocenę organu dotyczącą nie opłacenia składki na ubezpieczenie, w sytuacji gdy dokonano stosownej opłaty w terminie;

- art. 48b ustawy systemowej i art. 7 k.p.a. w zw. z art. 77 § 1 k.p.a. przez uznanie, że nie zostały wykonane niezbędne przerejestrowania, brak wezwania ubezpieczonej do ich dokonania;

- art. 8 § 1 i 9 k.p.a. w zw. z art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3 oraz art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej przez niepoinformowanie na temat skutków związanych z przejściem na zasiłek macierzyński w zakresie ubezpieczeń społecznych, jak i dalszych obowiązków rejestracyjnych z tej okoliczności wynikających.

W uzasadnieniu swojego stanowiska ubezpieczona wskazała, że nie zgadza się z zaskarżoną decyzją w zakresie w jakim organ uznał, że nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu od 1 do 31 grudnia 2020 r., gdyż nie polega na prawdzie jakoby nie opłaciła w terminie składki na ubezpieczenie, podczas gdy dokonała opłacenia składki za grudzień 2020 r. w pełnej wysokości oraz w terminie. Odnosząc się do kwestii zgłoszenia do ubezpieczeń, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po ustaniu prawa do zasiłku macierzyńskiego odwołująca się podniosła, że faktycznie nie złożyła wniosku o ponowne objęcie ubezpieczeniami społecznymi oraz dobrowolnym ubezpieczeniu chorobowym, z tym że nie została pouczona o takiej konieczności, co ma istotne znaczenie w kontekście uchwały Sądu Najwyższego, na którą powołuje się organ. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 20 listopada 2019 r. (sygn. I UK 264/18) do utraty tytułu podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa (ex lege) na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym (np. prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz pobierania zasiłku macierzyńskiego), obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art 8 i 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, ze z chwilą objęcia jej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku (art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3 oraz art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej).

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 11 lipca 2019 r. (sygn. akt III UZP 2/19) wyraźnie zaakcentował, że w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a. jest odpowiednie pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą. Taka interpretacja uchwały Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r. została następnie powtórzona przez Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 22 stycznia 2020 r. (sygn. I UK 311/18), gdzie podkreślono, że uchwała Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r. będzie miała zastosowanie, tylko wtedy, gdy ZUS prawidłowo pouczy ubezpieczonych o terminach zgłoszenia się do ubezpieczenia.

W kontekście powyższego odwołująca podniosła, że przed przejściem na zasiłek macierzyński, ani w jego trakcie, ani bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego nie otrzymała pouczenia o konieczności dokonania jakichkolwiek formalności, a nadto nie została poinformowana o tym, że z chwilą przejścia na zasiłek macierzyński ustaje ubezpieczenie chorobowe. Organ rentowy nie poinformował także, że aby kontynuować ubezpieczenie chorobowe po ustaniu zasiłku macierzyńskiego, należy złożyć wniosek o ponowne objecie tym ubezpieczeniem. Dopiero w piśmie z 2 lutego 2021 r., a zatem po upływie ponad 2 miesięcy od zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego, organ rentowy przekazał taką informację wskazując, że powinna dokonać skorygowania schematu podlegania. W ocenie odwołującej przedłożone zwolnienie lekarskie obejmujące okres od 1 do 19 grudnia 2020 r. oraz wniosek o wypłatę zasiłku chorobowego za ww. okres powinny zostać potraktowane jako działania formalne zmierzające do zachowania prawa do świadczeń zasiłkowych z ubezpieczenia chorobowego i tym samym powinny zostać potraktowane przez organ jako faktyczne i skuteczne złożenie wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym dokonane w terminie.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że na podstawie danych zawartych w Kompleksowym Systemie Informatycznym organ rentowy ustalił, że K. Z. dokonała zgłoszenia jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 27 września 2017 r. Przy czym od 3 grudnia 2019 r. do 30 listopada 2020 r. K. Z. przebywała na urlopie macierzyńskim i pobierała z tego tytułu zasiłek macierzyński. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r. (sygn. akt III UZP 2/19) rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1ew zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 11 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.). W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że z mocy prawa ustaje tytuł podlegania tym ubezpieczeniom. Ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może zatem nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co rodzi po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność konieczność ponownego złożenia wniosku o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. O ile osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności, o tyle objęcie ich dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony (art. 14 ust. 1 i 1a w zw. z art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej).

K. Z. dokonała kolejnego zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jako osoba prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 stycznia 2021 r. W świetle art. 14 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają, na swój wniosek, osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz osoby z nim współpracujące zaś objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Objęcie zaś dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4 ustawy, to jest w terminie 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczenia, w innym wypadku nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku. W odwołaniu K. Z. przyznała, że zgłoszenie oraz dokumenty rozliczeniowe nie zostały przekazane do ZUS w obowiązujących prawem terminach. Organ rentowy wskazał, że w piśmie z 5 stycznia 2021 r. poinformował wnioskodawczynię o prawidłowym schemacie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu) oraz obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Poinformował również o obowiązku przekazania do ZUS prawidłowych dokumentów w terminie 7 dni.

Wyrokiem z 14 czerwca 2022 r., w sprawie o sygn. akt VII U 717/21, Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, że K. Z. podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarzą od 1 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. oraz zasądził od organu rentowego na jej rzecz kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że K. Z. dokonała zgłoszenia jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 27 września 2017 r. W okresie od 3 grudnia 2019 r. do 30 listopada 2020 r. przebywała na urlopie macierzyńskim i pobierała z tego tytułu zasiłek macierzyński. Ubezpieczona nie została pouczona przez organ rentowy o konieczności złożenia ponownego wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zakończenia zasiłku macierzyńskiego. Wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego składała osobiście w siedzibie organu rentowego, celem uzyskania informacji, czy powinna dokonać jeszcze innych formalności, została poinformowana przez pracownika organu rentowego, że nic więcej nie musi robić i ma czekać na wypłatę zasiłku chorobowego. Ubezpieczona nie otrzymała pouczenia o procedurach postępowania celem dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Ubezpieczona wystąpiła do organu rentowego z wnioskiem o wypłatę zasiłku chorobowego za okres od 1 grudnia 2020 r. do 19 grudnia 2020 r.

Odwołująca się nie zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej i 20 grudnia 2020 r. dokonała opłacenia składki ZUS za grudzień 2020 r. w wysokości 1.431,48 zł z uwzględnieniem składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w pełnej wysokości.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. wydał zaskarżoną decyzję z 10 marca 2021 r., znak (...), na podstawie art. 83 ust. 1, art. 11 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Organ rentowy stwierdził, że K. Z. podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od 27 września 2017 r. do 2 grudnia 2019 r. i od 1 stycznia 2021 r. Jednocześnie uznano, że odwołująca się nie podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. Według organ rentowego wniosek o zgłoszenie odwołującej się do ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 1 grudnia 2020 r. nie został złożony, a zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nastąpiło od 1 stycznia 2021 r. Organ rentowy podkreślił, że nie zostały także rozliczone i opłacone w terminie składki na to ubezpieczenie.

K. Z. 29 stycznia 2021 r. dokonała ponownego zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 1 grudnia 2020 r.

Pismem z 5 stycznia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. poinformował K. Z., że ustalił prawidłowy schemat podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnegmu Organ rentowy poinformował, że płatnik składek ma obowiązek przekazać do ZUS prawidłowe skorygowane dokumenty w ciągu 7 dni.

Przywołane ustalenia Sąd pierwszej instancji poczynił na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz na podstawie uznanych za wiarygodne zeznań K. Z..

Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie było zasadne. Wyjaśnił, że przedmiotem sporu w sprawie było rozważenie, czy ubezpieczona powinna podlegać dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r., poz. 1133; zwanej dalej ,,ustawą zasiłkową”), świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa. Ubezpieczenie to jest zwane ubezpieczeniem chorobowym.

Na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej, zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Sąd Okręgowy ustalił, że odwołująca prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. W związku z tym zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 1009; zwanej dalej ,,ustawą systemową”), odwołujący może podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu na swój wniosek.

Z art. 14 ust. 1 ustawy systemowej wynika, że objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku, jednak nie wcześniej niż od dnia, w którym został on zgłoszony. Ubezpieczenie to ustaje albo od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, albo od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie należnej składki, albo też od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy systemowej. Zaś w art. 14 ust. 3 ustawy systemowej wskazano, że okres opłacania składek uważa się także okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków. W myśl art. 9 ust. 1c ustawy systemowej osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie na swój wniosek być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów.

Z niekwestionowanych ustaleń stanu faktycznego wynika, że odwołująca się w czasie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej urodziła dziecko. W okresie od 3 grudnia 2019 r. do 30 listopada 2020 r. przebywała na urlopie macierzyńskim i pobierała z tego tytułu zasiłek. Sąd Okręgowy zważył, że odwołująca w okresie korzystania z zasiłku macierzyńskiego nie zaprzestała prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, choć jej faktycznie nie realizowała. Mając powyższe na uwadze nie miała obowiązku dokonania wyrejestrowania, a potem ponownego zgłoszenia się do ubezpieczeń w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. W tym też zakresie nie ma żadnego znaczenia w sprawie, że wniosek o zgłoszenie odwołującej do ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 1 grudnia 2020 r. został złożony 29 stycznia 2021 r. po upływie ustawowego terminu.

Przedsiębiorca kontynuujący prowadzenie działalności gospodarczej po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego nie jest zobowiązany do ponownego składania wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Przepis art. 13 pkt 4 ustawy systemowej wskazuje, że okres podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom trwa od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. W ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczona nie musiała dokonywać wyrejestrowania, a następnie ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń, ponieważ była uprawniona do pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Sąd Okręgowy wskazuje, że na podstawie obecnie nieaktualnych poglądów orzecznictwa z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą ustawało, a co za tym idzie nie istniała możliwość przystąpienia do tego ubezpieczenia (wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2016 r., sygn. II UK 478/15). Jednak najnowsza teza Sądu Najwyższego daje podstawę do uznania, że pobieranie zasiłku macierzyńskiego automatycznie nie skutkuje ustaniem dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Sąd Najwyższy podkreślił, że o dobrowolnym ubezpieczeniu chorobowym decyduje sam zainteresowany, zaś regulacja wynikająca z art. 14 ustawy systemowej jest zamknięta. Jednocześnie nie można uznać, że korzystanie z prawa do zasiłku macierzyńskiego powoduje ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy systemowej, ponieważ wówczas należałoby to rozumieć jako zaprzestanie działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 2018 r., sygn. II UK 698/16).

W ocenie Sądu nie ma podstaw do różnicowania prawa osoby prowadzącej działalność gospodarczą, gdy zgłosiła się wcześniej do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, nie zlikwidowała działalności i nadal ma zamiar jej prowadzenia po okresie zasiłkowym. Należy zważyć na zasadę równego traktowania ubezpieczonych w obrębie tego samego systemu. Ubezpieczona w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego i pobierania zasiłku macierzyńskiego nie zawiesiła ani nie wyrejestrowała swojej działalności z ewidencji. Dokonała ona w terminie wpłaty składki ZUS za grudzień 2020 r. z uwzględnieniem składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w pełnej wysokości, co nie zostało zakwestionowane przez organ rentowy.

Sąd zważył, że art. 9 ust. 1c ustawy systemowej poddany wykładni językowej, czy systemowej nie prowadzi do wniosku, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego wnioskodawcy, który prowadzi działalność gospodarczą, ustaje dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Ustanie tytułu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, które jest dobrowolne, oznacza bowiem zakończenie prowadzenia działalności gospodarczej, ewentualnie jej zawieszenie. Pobieranie zasiłku macierzyńskiego nie skutkuje ustaniem prowadzenia działalności gospodarczej przez odwołującą. Znajduje to potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 2018 r., sygn. I UK 73/17. W tym też zakresie działania odwołującej się podjęte w styczniu 2021 r. związane z wnioskowaniem o zgłoszenie jej do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego, począwszy od 1 grudnia 2020 r. były bezprzedmiotowe. Należy wskazać, że utrata prawa do pobierania zasiłku macierzyńskiego nie skutkowała obowiązkiem ponownego zarejestrowania się do ubezpieczeń społecznych. W związku z tym osoba prowadząca działalność gospodarczą, zgłoszona do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i pobierająca zasiłek chorobowy, a następnie zasiłek macierzyński, nie musi ponownie zgłaszać się do tego ubezpieczenia po zakończeniu okresu zasiłkowego. O ustaniu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego decyduje wola ubezpieczonego albo obiektywna sytuacja składająca się na ustanie tytułu podlegania ubezpieczeniom łączona z reguły z wyrejestrowaniem działalności z ewidencji. Tymczasem w niniejszej sprawie celem odwołującej się nie było wyłączenie z ubezpieczenia chorobowego, któremu podlegała w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej. Należy ponownie podkreślić, że objęcie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego nie skutkuje ustaniem dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Sąd Okręgowy podzielił także pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2020 r. (sygn. I UK 311/18) zgodnie z którym, ciągłość dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej zachowuje ubezpieczona, która w braku prawidłowego pouczenia przez organ rentowy o konieczności złożenia nowego wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem za okres przypadający bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, podjęła w terminie adekwatne w konkretnych okolicznościach faktycznych działania formalne dla utrzymania ciągłości ochrony ubezpieczeniowej (art. 14 ust. 2 w zw. z art. 14 ust. 1 i 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. z 2020 r. poz. 266 ze zm. w zw. z art. 8 i art. 9 k.p.a.). W przypadku ubezpieczonej nie miało miejsce stosowne pouczenie, o którym mowa powyżej, ponieważ ubezpieczona zgłaszając osobiście w siedzibie ZUS wniosek o zasiłek macierzyński, uzyskała informacje od pracownika organu rentowego, że „nic już nie musi robić”. W takiej sytuacji ubezpieczona mogła więc uznać, że dopełniła wszystkich formalności związanych z podleganiem ubezpieczeniom. Przy takim założeniu skarżąca miała więc podstawy, aby pozostawać w usprawiedliwionym - choć błędnym - przekonaniu, że jej ubezpieczenie chorobowe „reaktywuje się” (bez konieczności składania nowego wniosku). Ponadto w przypadku ubezpieczonej dodatkowo miało miejsce dochowanie innych działań formalnych dla utrzymania ciągłości ochrony ubezpieczeniowej. K. Z. dokonała bowiem opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc grudzień 2020 r., w terminie 20 grudnia 2020 r. Organ rentowy tych okoliczności nie kwestionował.

Sąd Okręgowy podkreślił, że pracownik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie pouczył odwołującej się o konieczności złożenia wniosku o ponowne objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z kolei udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji, co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 25 października 2018 r., sygn. III AUa 1259/18).

Sąd Okręgowy podzielił powyższe stanowiska prezentowane przez Sąd Najwyższy oraz Sąd Apelacyjny w Gdańsku, mając na względzie porównanie sytuacji faktyczno-prawnej osób prowadzących działalność gospodarczą i pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w kontekście ich uczestnictwa w systemie ubezpieczeń społecznych. Z uwagi na dotychczasową interpretację omawianych przepisów, osoby prowadzące działalność gospodarczą musiałyby każdorazowo składać wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Sąd podkreślił, że pracownicy w ramach łączącego ich stosunku pracy z pracodawcą nie są obarczeni takim obowiązkiem, gdyż zachowują ciągłość ubezpieczeniową bez względu na rodzaj zasiłku, z którego aktualnie korzystają.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy zważył, że nie doszło w przypadku odwołującej się do ustania tytułu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po ukończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. K. Z. nie zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej, co wiąże się z nabyciem przez nią uprawnienia do podlegania temu ubezpieczeniu od 1 grudnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, zaskarżając go w całości oraz zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego, tj.:

1)  art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe K. Z., jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą, nie ustało w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego, nie jest więc niezbędne złożenie wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, pomimo jego wcześniejszego ustania;

2)  art. 9 ust. 1c w zw. z art. 11 ust. 2 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że w przypadku nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego po stronie osoby prowadzącej działalność gospodarczą, dla ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego znaczenie ma wyrejestrowanie tego ubezpieczenia, gdy zgodnie z tym przepisem dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje z momentem nabycia prawa do zasiłku.

Wskazując na powyższe zarzuty organ wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i skierowanie sprawy do sądu pierwszej instancji, celem ponownego rozpoznania. Wniósł również o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje od K. Z. na rzecz organu rentowego według norm przepisanych.

Organ wskazał, że K. Z. w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, tj. od 3 grudnia 2019 r. do 30 listopada 2020 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jedynie z tytułu pobierania tego zasiłku. W tym okresie to organ rentowy odprowadzał składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe wyłącznie od zasiłku macierzyńskiego, stanowiącego podstawę ich wymiaru (art. 16 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego K. Z. nie podlegała już obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w związku z działalnością gospodarczą, a ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnemu podlega się w takim przypadku tylko przy obowiązkowych ubezpieczeniach emerytalno-rentowych. Po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, od 1 grudnia 2020 r. K. Z. została włączona do ubezpieczenia emerytalno-rentowego z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności. Od tego dnia mogła ponownie przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. W ocenie organu nie można zatem zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, sformułowanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jakoby występowała tu ciągłość ubezpieczenia chorobowego, uzasadniona zdaniem Sądu okolicznością, że odwołująca się nie zawiesiła prowadzenia działalności i jej nie wyrejestrowała, w konsekwencji czego ubezpieczona kontynuowała tytuł ubezpieczenia chorobowego. Zdaniem organu rentowego powyższe stanowisko jest nieuprawnione, bowiem z momentem nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego nastąpiło ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w zw. z art. 11 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Natomiast ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po ustaniu tytułu podlegania temu ubezpieczeniu wymaga zgłoszenia pisemnego wniosku przez ubezpieczonego (art. 11 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 i 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) – tak też Sąd Najwyższy w wyroku z 29 marca 2012 r., sygn. I UK 339/11.

Sąd Najwyższy uznał, że w każdym przypadku ustania tytułu podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu (art. 14 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), ponowne objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami społecznymi wymaga złożenia nowego wniosku przez zainteresowanego, natomiast samo opłacanie składek na dobrowolne ubezpieczenie społeczne po ustaniu z mocy prawa dobrowolnego tytułu ubezpieczenia nie powoduje dalszego trwania ochrony ubezpieczeniowej . z wygasłego stosunku ubezpieczenia społecznego. Nie można zatem przyjąć dorozumianego oświadczenia skarżącej o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, gdyż brak do tego podstaw prawnych. K. Z. dokonała zgłoszenia po urlopie macierzyńskim do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jako osoba prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 stycznia 2021 r. W świetle przepisu art. 14 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają, na swój wniosek, osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz osoby z nim współpracujące zaś objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Objęcie zaś dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4 ustawy, tj. w terminie 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczenia, w innym wypadku nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku. Organ wskazał, iż zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r. (sygn. III UZP 2/19) rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 11 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W uzasadnieniu uchwały Sąd wskazał, że z mocy prawa ustaje tytuł podlegania tym ubezpieczeniom. Ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może zatem nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co rodzi po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność konieczność ponownego złożenia wniosku o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. O ile osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności, o tyle objęcie ich dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony (art. 14 ust. 1 i la w zw. z art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej).

W odpowiedzi na apelację odwołująca się wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. na jej rzecz kosztów procesu za postępowanie w drugiej instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Odwołująca się podniosła, że niektóre rozważania poczynione przez Sąd pierwszej instancji w pisemnym uzasadnieniu wyroku (do których odnosi się organ rentowy w apelacji), co do wpływu pobierania zasiłku macierzyńskiego na ciągłość dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, nie korespondują z najnowszym orzecznictwem Sądu Najwyższego w tym zakresie. Niezależnie od powyższego odwołująca się podniosła, że nie można tracić z pola widzenia tego, na co Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę w końcowej części pisemnego uzasadnienia (odwołując się do wyroku SN z 22 stycznia 2020 r., sygn. I UK 311/18), a także obszernie wskazywał w ustnych motywach rozstrzygnięcia wygłoszonych w dniu 14 czerwca 2022 r., tj. skutków braku jej pouczenia przez organ rentowy o konieczności złożenia ponownego wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zaprzestaniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Jak prawidłowo ustalił Sąd pierwszej instancji, odwołująca się nigdy nie została pouczona o konieczności złożenia wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zaprzestaniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Faktu tego nie kwestionował także organ rentowy, zarówno w toku postępowania, jak i w złożonej apelacji, a to ta okoliczność ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Odwołująca się została błędnie pouczona w grudniu 2019 r., podczas składania wniosku o zasiłek macierzyński w siedzibie organu rentowego, że poza złożeniem wniosku o zasiłek nie musi dopełniać żadnych innych formalności. Co więcej, przez cały okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, a nawet i po tym okresie w systemie (...) na jej koncie widniała informacja, że podlega ona ubezpieczeniom społecznym, emerytalnemu, rentowemu, a także dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Wobec tego, tak jak podkreślił Sąd pierwszej instancji trwała ona w uzasadnionym, choć błędnym przekonaniu, że powinna dokonać odpowiednich przerejestrowań w zakresie ubezpieczeń społecznych i złożyć jakiekolwiek wnioski w związku z rozpoczęciem pobierania zasiłku macierzyńskiego, jaki i po zakończeniu jego pobierania. Odwołująca się przyznała, że organ rentowy słusznie w apelacji odwołuje się do uchwały siedmiu sędziów z 11 lipca 2019 r. (sygn. III UZP 2/19), która uporządkowała liczne wątpliwości i rozbieżności w orzecznictwie dotyczące podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu kobiet prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego. Jednak organ rentowy przemilczał niekorzystne dla siebie rozważania poczynione przez SN w tej uchwale, które odnosiły się do tego, że biorąc pod uwagę doniosłość skutków prawnych ZUS powinien informować ubezpieczone osoby o konsekwencjach rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego dla dalszego trwania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Odwołująca się nadmieniła również, że organ rentowy w apelacji w żaden sposób nie odniósł się i nie zakwestionował przywołanej wyżej wykładni przepisów co do powinności pouczania ubezpieczonych o skutkach rozpoczęcia i zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego i konsekwencji zaniechania takiego pouczenia, a jak wskazano wyżej, rozważania te również stanowiły element uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia przez Sąd pierwszej instancji. Odwołująca podniosła, że zarzuty organu rentowego nie dotyczą meritum sporu, a mianowicie tego, że to z uwagi na brak pouczenia nie złożyła stosownego wniosku o ponowne objęcie ubezpieczeniem dobrowolnym, zaś zgodnie z aktualnym orzecznictwem negatywne konsekwencje dotyczące braku złożenia wniosku, mogą być wyciągnięte jedynie w sytuacji, gdy organ prawidłowo pouczy o takiej konieczności. Zgodzić się należy, jej zdaniem, z ustnymi motywami rozstrzygnięcia, w których Sąd pierwszej instancji podkreślił, że jeżeli ZUS ma zamiar wyciągnąć negatywne konsekwencje w stosunku do ubezpieczonego wynikające z niezłożenia takiego wniosku, już w momencie wyłączenia z ubezpieczenia chorobowego, czyli w momencie wystąpienia o zasiłek macierzyński, powinno się znaleźć kompleksowe pouczenie, najlepiej w formie pisemnej, wskazującej jaki jest dalszy tryb postępowania w zakresie podlegania ubezpieczeniom (...) Odwołująca podniosła, że takiej informacji ZUS nie złożył na piśmie. Co więcej, z jej zeznań wynika, że pracownicy ZUS-u nie byli w stanie udzielić jej ustnej informacji na różnych etapach kontaktu z ZUS-em. Dodatkowo Sąd podkreślił, że „ważne są czynności dorozumiane jakie podjęła odwołująca, czyli kwestia korzystania ze zwolnienia lekarskiego i wystąpienia o zasiłek chorobowy, jak również kwestia opłacenia składki. Czynności te wskazywały na to, że w sposób dorozumiany ubezpieczona uważała, że nadal podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu i z niego chciała korzystać”. Sąd pierwszej instancji zgodził się z organem, że faktycznie zabrakło złożenia wniosku na specjalnym formularzu, aczkolwiek podkreślił, że mając na uwadze brak stosownego pouczenia przez organ, nie jest to sytuacja dająca prawo do wyłączenia ubezpieczonej z dobrowolnego ubezpieczenia. Odwołująca się zgodziła się ze stanowiskiem Sądu, zawartym w ustnym uzasadnieniu, który odwołując się do aktualnego orzecznictwa wskazał, że Rzeczpospolita Polska jest państwem prawa, zaś organ, który działa w imieniu państwa i realizuje zadania państwa w zakresie zabezpieczenia społecznego, powinien działać na zasadach przejrzystości i transparentności oraz pełnego wyjaśniania wątpliwości obywatela, a przede wszystkim nie ma takiej możliwości aby jakiekolwiek braki w zakresie informacyjnym interpretować na niekorzyść obywatela. Sąd podkreślił, że w demokratycznym państwie prawa władza wykonywana przez organy wykonawcze, nie może działać w sposób, w którym wyciągałaby negatywne skutki wobec niewłaściwego poinformowania bądź wobec wątpliwości, które w okresie przebywania przez odwołującą na zasiłku macierzyńskim, co do podlegania ubezpieczeniu dobrowolnemu po ustania prawa do tego zasiłku, jeszcze nie były rozstrzygnięte.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Organ nie zgłosił w wywiedzionej przez siebie apelacji żadnych zarzutów odnoszących się do ustaleń Sądu pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny również nie dopatrzył się nieprawidłowości w zakresie poczynionych ustaleń, stanowiących podstawę faktyczna wyroku. W tej sytuacji należy uznać, że Sąd pierwszej instancji poczynił poprawne ustalenia co do stanu faktycznego sprawy oraz dokonał trafnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, zgodnie z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego (art. 233 § 1 k.p.c.).

Z ustaleń tych wynikało, że bezspornie odwołująca się nie była pouczona przez organ rentowy o konieczności złożenia ponownego wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zaprzestaniu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Okoliczność ta, nie była kwestionowana przez organ, jednocześnie przesądzając o bezzasadności wywiedzionej apelacji.

Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 19 lipca 2019 r., sygn. III UZP 2/19, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje a ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku. Źródłem powyższego obowiązku informacyjnego jest uwzględnienie tego, że utrata tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez osobę prowadzącą działalność pozarolniczą następuje z mocy samego prawa z chwilą rozpoczęcia pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego.

Stanowisko to jest potwierdzeniem i zarazem rozwinięciem wcześniejszego poglądu judykatury, wedle którego błędne pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność przez organ rentowy o braku konieczności złożenia ponownego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym po ustaniu zasiłku macierzyńskiego i o nieprzerwanym podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, uprawnia osobę prowadzącą pozarolniczą działalność do złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w dowolnie obranym przez nią terminie liczonym od dnia zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego (wyrok Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2018 r., sygn. II UK 213/17).

Udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym. Taki pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w motywach wyroku z 25 października 2018 r. (sygn. III AUa 1259/18) i należy się z nim zgodzić, zważywszy na skutki, które z mocy prawa powstają dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą (zwłaszcza nieprzerwanie, a więc także w okresie pobierania zasiłku), z chwilą zakończenia korzystania z zasiłku macierzyńskiego .

W świetle ustaleń faktycznych poczynionych w rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że skarżąca nie została przez organ rentowy pouczona, ani nawet poinformowana w sposób należyty co do obowiązujących zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu po zakończeniu korzystania z zasiłku macierzyńskiego i jego skutków.

Przy takim założeniu skarżąca miała podstawy, aby pozostawać w usprawiedliwionym – choć błędnym – przekonaniu, że jej ubezpieczenie chorobowe „reaktywuje się” niejako automatycznie, bez konieczności składania nowego wniosku, po zaprzestaniu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Realizując takie założenie, skarżąca uiściła składkę należną za grudzień 2020 r., nie dokonawszy uprzednio ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Takie zachowanie ubezpieczonej – które okazało się wadliwe – miało jednak usprawiedliwienie w okolicznościach faktycznych sprawy zwłaszcza, że problematyka związana z określeniem zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby prowadzące działalność pozarolniczą, które zakończyły pobieranie zasiłku macierzyńskiego, wywoływała przez wiele lat (m.in. w okresie, którego dotyczy spór) szereg kontrowersji interpretacyjnych i została ostatecznie rozstrzygnięta dopiero w uchwale Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019 r., sygn. III UZP 2/19. W uzasadnieniu tej uchwały w konkluzji rozważań prawnych podkreślono, że w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, to obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku (art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3 i art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej).

Mając to wszystko na uwadze, należy stwierdzić, że organ rentowy nie dopełnił względem ubezpieczonej obowiązku informacyjnego, ciążącego na nim w myśl ogólnej dyrektywy wyrażonej w art. 8 i 9 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy systemowej, podczas gdy ubezpieczona – działając na miarę swoich możliwości – poczyniła wszelkie starania w celu zachowania „ciągłości” ubezpieczenia chorobowego.

Na tej podstawie można przyjąć, że skarżąca w terminie określonym w art. 14 ust. 1 i 1a ustawy systemowej podjęła adekwatne w konkretnych okolicznościach faktycznych działania formalne dla zachowania ciągłości ochrony ubezpieczeniowej w zakresie obejmującym prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.

Takie działania oceniane kompleksowo należy traktować jako faktyczne – i zarazem skuteczne w ujęciu normatywnym – złożenie wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, dokonane z zachowaniem terminu zakreślonego w 14 ust. 1 i 1a ustawy systemowej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 3 października 2019 r., sygn. III UK 268/18).

Wprawdzie ustawa nie określa wprost sankcji za niewywiązanie się organu rentowego z obowiązku informacyjnego, tym niemniej trzeba uznać, że ubezpieczona nie powinna ponosić ujemnych konsekwencji wynikających z wadliwego zachowania organu rentowego. Skoro ubezpieczona nie została we właściwym czasie należycie pouczona o skutkach, jakie w płaszczyźnie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu wywołuje zaprzestanie pobierania przez nią zasiłku macierzyńskiego (brak pouczenia o konieczności złożenia przez nią nowego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym za okres przypadający bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego), to organ rentowy nie może przerzucać na ubezpieczoną ciężaru odpowiedzialności za skutki własnych zaniedbań.

Zważywszy zatem na całokształt okoliczności faktycznych, jakie towarzyszyły działaniom podejmowanym przez ubezpieczoną w celu zachowania przez nią „ciągłości” ochrony ubezpieczeniowej, należy stwierdzić, że ubezpieczona terminowo, stosując się do wytycznych wynikających z art. 14 ust. 1 i 1a ustawy systemowej, dokonała ponownego zgłoszenia się do ubezpieczenia chorobowego w okresie przypadającym bezpośrednio po zakończeniu korzystania z zasiłku macierzyńskiego.

Mając to na uwadze Sąd Apelacyjny uznał zaskarżone rozstrzygnięcie za odpowiadające prawu. W rezultacie apelacja organu rentowego podlegała oddaleniu, o czym, na podstawie art. 385 k.p.c., orzeczono jak w punkcie I. sentencji wyroku.

W punkcie II. wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. na rzecz K. Z. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym. Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły, co do zasady – art. 98 § 1 k.p.c. ustanawiający regułę odpowiedzialności strony za wynik procesu, zaś co do kwoty § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800).

Ewa Stryczyńska