Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 marca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący : Sędzia SA Ewa Stryczyńska

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Dębska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 marca 2024 r. w W.

sprawy R. K.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji R. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 października 2022 r. sygn. akt XIV U 18/21

oddala apelację.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 3621/22

UZASADNIENIE

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z 20 sierpnia 2020 r. przyznał R. K. prawo do emerytury policyjnej i ustalił jej wysokość na kwotę 5.843,93 zł brutto.

Odwołanie od tej decyzji złożył R. K., zaskarżając ją w zakresie, w jakim za podstawę wyliczenia długości jego służby wzięto pod uwagę tylko okres służby od 15 września 1999 r., a nie wzięto pod uwagę wcześniejszego okresu tj. od 1 listopada 1991 r., a także w zakresie, w jakim nie podwyższono o 0,5% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. W związku z powyższym odwołujący się wniósł o zmianę decyzji przez ustalenie na nowo okresu jego służby (doliczenie okresu od 1 listopada 1991 r.) i ponowne przeliczenie emerytury, a także uznanie, że w okresie co najmniej od 15 września 1999 r. do 15 września 2013 r. pełnił służbę w warunkach zagrażających życiu i zdrowiu w myśl art. 15 ust. 2 pkt 3 i ust. 6 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy.

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Wyrokiem z 20 października 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie R. K. od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 20 sierpnia 2020 r. (nr (...))
i zasądził od R. K. na rzecz Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji kwotę 180,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego był następujący stan faktyczny.

R. K. 1 listopada 1991 r. został zatrudniony na podstawie umowy o pracę w (...) w N. na okres służby przygotowawczej od 1 listopada 1991 r. do 31 października 1994 r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku (...). Odwołujący się został skierowany do wykonywania dozoru celnego i kontroli celnej oraz wchodzenia w tym celu na tereny, do pomieszczeń lub środków przewozowych na granicy (...) w (...) w Ł.. 1 listopada 1994 r. odwołujący się został mianowany na stanowisko starszego (...) w (...) w N.. 1 maja 1996 r. został awansowany na stanowisko (...) w (...)w N., a 1 kwietnia 1997 r. powierzono mu pełnienie obowiązków Naczelnika D. (...) w (...) w N.. Od 1 lipca 1997 r. objął stanowisko Naczelnika D. (...). 30 maja 2000 r. odwołujący się przyjął propozycję mianowania do służby stałej w (...) w N. na dotychczasowym stanowisku Naczelnika D.. 1 czerwca 2000 r. odwołujący się został mianowany do służby stałej w (...) w N. na stanowisko Naczelnika D., uzyskując stopień służbowy (...).

Do jego obowiązków należało przede wszystkim kierowanie, nadzór i zapewnienie właściwej organizacji pracy podległego działu, sprawowanie dozoru celnego i wykonywanie kontroli celnej, zwalczanie i ściganie przestępstw i wykroczeń w zakresie ustalonym ustawą karną skarbową, wykonywanie innych zadań zleconych w przepisach odrębnych – podobnie jak miało to miejsce przed mianowaniem do służby.

Od 1 maja 2002 r. odwołujący się pełnił służbę na stanowisku Naczelnika (...). Odwołujący się nadal był odpowiedzialny za zapewnienie właściwej organizacji pracy kierowanego Wydziału, sprawowanie dozoru celnego i wykonywanie kontroli celnej, zwalczanie i ściganie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych w zakresie ustalonym w kodeksie karnym skarbowym oraz wykonywanie innych zadań zleconych w przepisach odrębnych. Odwołujący się 1 października 2002 r. uzyskał stopień (...).

Od 8 września 2003 r. odwołujący się został skierowany do służby w (...) z niezmienionym zakresem obowiązków. 1 listopada 2003 r. przeniesiono go do (...) w (...) w K. na stanowisko Naczelnika (...). Do jego obowiązków należało kierowanie i nadzorowanie pracą Wydziału, sprawowanie dozoru i kontroli celnej, zwalczanie i ściganie przestępczości celnej oraz granicznej dewizowej, kontrola legalności pobytu cudzoziemców oraz wykonywanej przez nich pracy, a także wszczynanie postępowań w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe ujawnione przez funkcjonariuszy Wydziału.

Od 1 maja 2004 r. wyznaczono odwołującemu się miejsce służby na stanowisku Naczelnika (...) w K.. Do jego zadań należało planowanie, kierowanie, nadzorowanie oraz kontrolowanie pracy Wydziału oraz koordynowanie i nadzorowanie pracy (...) podległych (...) w K.. 21 września 2004 r. nadano odwołującemu się stopień starszego (...).

Odwołujący się 1 września 2006 r. został przeniesiony na stanowisko(...) w (...). Do jego obowiązków należało zbieranie informacji dla potrzeb kontroli celnej, kontroli akcyzowej oraz innych obszarów kontroli będących w kompetencji Służby Celnej, prowadzenie selekcji oraz analiz informacji, szacowanie ryzyka i praca metodami analizy ryzyka, analiza stanu zagrożenia przestępczością skarbową, aktywne zbieranie informacji oraz koordynacja współdziałania z Urzędami Celnymi i Oddziałami Celnymi w sprawach analizy ryzyka, odpowiedzialność za prawidłowe funkcjonowanie Wydziału pod nieobecność Naczelnika Wydziału.

Od 13 listopada 2006 r. odwołujący się został przeniesiony do (...), a 15 września 2008 r. został powołany na stanowisko (...) w K.. W zakres jego obowiązków wchodziło: realizacja zadań wynikających z ustawy o Służbie Celnej (nadawanie towarom przeznaczenia celnego oraz wykonywanie innych czynności przewidzianych przepisami prawa celnego, dokonywanie wymiaru i poboru należności celnych, podatku akcyzowego, podatku od towarów i usług z tytułu importu towarów, sprawowanie dozoru celnego i wykonywanie kontroli celnej, wykonywanie szczególnego nadzoru podatkowego, zwalczanie i ściganie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych w zakresie ustalonym kodeksem karnym skarbowym, wykonywanie innych zadań zleconych w przepisach odrębnych), wykonywanie zadań naczelnika wynikających z innych ustaw oraz umów międzynarodowych, organizowanie, kierowanie i nadzór nad pracą Urzędu, sprawowanie kontroli nad realizacją postanowień Decyzji nr (...) Szefa Służby celnej z 12 grudnia 2002 r. w sprawie szczególnego nadzoru służbowego, aprobowanie wykonanych przez wyznaczonych funkcjonariuszy celnych czynności przez parafowanie zgłoszenia celnego o objęcie procedurą celną towarów akcyzowych, w których wysokość należnej kwoty z tytułu ceł i podatków wynosi nie mniej niż 100.000 zł oraz wszelkich innych zgłoszeń celnych, w których wysokość należnej kwoty z tytułu ceł i podatków wynosi nie mniej niż 200.000 zł, koordynowanie działalności wszystkich komórek organizacyjnych, organizowanie i nadzór obiegu informacji, wykonywanie innych zadań wynikających z decyzji, instrukcji, poleceń i wytycznych Dyrektora Izby Celnej w K., Szefa Służby Celnej i Ministra Finansów.

21 września 2009 r. odwołujący się uzyskał stopień (...), a 30 listopada 2009 r. został mianowany na stopień młodszego (...) w (...). 4 stycznia 2011 r. odwołujący się przyjął propozycję dalszej służby w (...) w K. na stanowisku (...) w K.. 15 września 2013 r. odwołujący się został odwołany ze stanowiska (...) i 16 września 2013 r. skierowany na stanowisko starszego (...). 1 czerwca 2017 r., odwołujący się stał się funkcjonariuszem (...) na stanowisku starszego eksperta (...).

Odwołujący się 26 maja 2020 r. został zwolniony ze służby. Otrzymał świadectwo służby wystawione przez Izbę Administracji Skarbowej w K., zgodnie z którym pełnił służbę przygotowawczą od 1 listopada 1991 r. do 31 października 1994 r., a od 1 listopada 1994 r. do 25 maja 2020 r. pełnił służbę stałą.

Pismem z 17 kwietnia 2020 r. odwołujący się zwrócił się do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w K. z wnioskiem o wydanie zaświadczenia potwierdzającego okresy jego służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. Postanowieniem z 25 maja 2020 r. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w K. odmówił wydania zaświadczenia potwierdzającego pełnienie przez R. K. służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu.

Na skutek zażalenia odwołującego się, Szef Krajowej Administracji Skarbowej postanowieniem z 9 lipca 2020 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.

W okresie od 15 września 1999 r. do 15 września 2013 r. R. K. jako Naczelnik (kolejno: (...), (...) i (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) w K.) wykonywał nie tylko czynności nadzoru nad pracownikami, ale także zajmował się zwalczaniem przestępczości ekonomicznej, ściganiem sprawców przestępstw i wykroczeń skarbowych, wszczynaniem postępowań karno-skarbowych, we współpracy z innymi organami (Policją, Strażą Graniczną, Inspekcją Transportu Drogowego). Odwołujący się raz lub dwa razy w tygodniu wyjeżdżał w teren na działania na drogach, w pociągach, w autokarach, na bazarach czy jarmarkach (w miejscach, w których funkcjonariusze spodziewali się znaleźć towar z przemytu, tzw. pirackie płyty z filmami czy muzyką), na lotniskach, na pocztach, w firmach kurierskich. Kontrole odbywały się na terenie województwa (...) i (...). Podczas działań na drogach odwołujący się zatrzymywał samochody w celu kontroli przewozu papierosów czy elektroniki – samochody z nielegalnym towarem były eskortowane przez uzbrojonych ochroniarzy. Odwołujący się przeprowadzał również kontrole firm nielegalnie produkujących tytoń i alkohol, firm posiadających towary bez opłacenia należności celnych, a także punktów nielegalnego hazardu. Miejsca te były obstawiane przez „osiłków”. Podczas kontroli na giełdzie (np. giełdzie elektronicznej przy ul. (...) w K.) odwołujący zatrzymywał osoby handlujące nielegalnymi nagraniami (czasami w liczbie kilkudziesięciu tysięcy). Występował bez kominiarki i z legitymacją, podczas gdy pozostali funkcjonariusze mieli zasłonięte twarze. Podczas interwencji pod jego adresem kierowane były inwektywy i groźby „rozprawienia się z nim i z jego rodziną”, niektóre osoby zachowywały się agresywnie, były notowane przez inne służby. Odwołujący się podejmował działania bez broni palnej, a do 2006 r. również bez środków przymusu bezpośredniego (kajdanki, ręczny miotacz gazu, pałki tonfa). Od 2010 r. brał udział w pościgach osób, które – chcąc uniknąć kontroli – nie zatrzymywały się i próbowały uciec z miejsca kontroli. Dzięki jego staraniom, funkcjonariusze zostali wyposażenie w kamizelki kuloodporne.

Odwołujący się nie doznał na służbie żadnego zranienia, kontuzji, nie uczestniczył w wypadku. Nigdy też nie skierowano w jego stronę broni ani noża. W 2002 lub 2003 r. podczas zatrzymania tira na drodze w województwie (...) w okolicach H. i N. ochroniarze eskortujący tira pokazywali odwołującemu się własną broń, dając do zrozumienia, że w tej sytuacji funkcjonariusze są bezbronni. Ostatecznie funkcjonariusze odstąpili od czynności, nie otwierając tira.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentacji wskazanej w uzasadnieniu Sądu Okręgowego, zgromadzonej w aktach sprawy, w tym aktach rentowych i aktach osobowych odwołującego się, mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Treść i autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu, jak również nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy dokonał również na podstawie zeznań odwołującego się oraz świadków: M. Z., P. R. i M. M.. Depozycje tych osób, w ocenie Sądu Okręgowego, korespondowały ze sobą, były spójne, a Sąd nie znalazł podstaw, aby odmówić im wiary. Jedynie w zakresie formułowanych ocen oraz okoliczności niezwiązanych ze służbą odwołującego się zeznania te pozostawały obojętne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Mając na uwadze poczynione ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne i wskazał, że istotę sporu stanowiła prawidłowość ustalenia wysokości emerytury R. K., tj. czy organ rentowy winien uwzględnić w wysłudze emerytalnej okres przypadający przed 15 września 1999 r., tj. od 1 listopada 1991 r. do 14 września 1999 r., który zdaniem odwołującego się stanowił okres służby, a także czy świadczenie winno zostać podwyższone o 0,5% podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu.

Odnosząc się do pierwszego z zagadnień podlegających rozstrzygnięciu, Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r. poz. 723, dalej jako „ustawa zaopatrzeniowa”), funkcjonariuszom Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej, zwanym dalej „funkcjonariuszami”, zwolnionym ze służby, przysługuje z budżetu państwa, na zasadach określonych w ustawie, zaopatrzenie emerytalne z tytułu wysługi lat lub w razie całkowitej niezdolności do służby, a członkom ich rodzin – w razie śmierci żywiciela (ust. 1). Zaopatrzenie emerytalne, o którym mowa w ust. 1, przysługuje również funkcjonariuszom Służby Celnej, którzy zostali mianowani do Służby Celnej po 14 września 1999 r. lub których stosunek pracy został przekształcony w stosunek służbowy na podstawie art. 22b ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2004 r. poz. 1641 ze zm.) lub art. 99 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1799 i 1948 ze zm.).

W myśl art. 12 ust. 1 emerytura policyjna przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnienia posiada 15 lat służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służbie Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej, Służbie Celno-Skarbowej lub w Służbie Więziennej, z wyjątkiem funkcjonariusza, który ma ustalone prawo do emerytury określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obliczonej z uwzględnieniem okresów służby i okresów z nią równorzędnych. Zgodnie z ust. 2 powyższego przepisu w przypadku funkcjonariuszy Służby Celnej lub funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej dodatkowo wymagane jest ukończenie 55 lat życia i posiadanie stażu służby co najmniej 5 lat przy wykonywaniu zadań określonych odpowiednio w art. 1 ust. 2 pkt 4 i 5 ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej lub w art. 2 ust. 1 pkt 4-6 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (pkt 1) lub służby w Służbie Celno-Skarbowej (pkt 2).

Zasady ustalania prawa do zaopatrzenia emerytalnego dla tej grupy funkcjonariuszy uregulowane zostały w art. 15d ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej. Wynika z niego, że emerytura dla funkcjonariuszy, o których mowa w art. 12 ust. 2-3 ustawy zaopatrzeniowej, którzy zostali mianowani do Służby Celnej po 14 września 1999 r., wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby i wzrasta na zasadach określonych w art. 15a tej ustawy. Przepisu tego nie stosuje się do funkcjonariuszy Służby Celnej lub Służby Celno-Skarbowej, jeżeli przed 2 stycznia 1999 r. pełnili służbę w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Służbie Więziennej, pełnili zawodową służbę wojskową lub pełnili służbę lub byli zatrudnieni w jednostkach, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1-lc lub 3- 4 ustawy zaopatrzeniowej.

Powyższe reguły ustalania świadczeń dotyczą również funkcjonariuszy Służby Celnej, których stosunek pracy został przekształcony w stosunek służbowy na podstawie art. 22b ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej lub art. 99 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w myśl przepisów ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. 1999 nr. 72, poz. 802), która weszła w życie 15 września 1999 r., powołana została do życia nowa formacja mundurowa pod nazwą Służby Celnej (art. 1, art. 91, art. 92 ww. ustawy). Pracownicy administracji celnej, spełniający przesłanki określone w tej ustawie, otrzymali propozycję służby w tej nowo powołanej formacji (art. 91 ust. 2). Propozycję pełnienia służby organ winien przedłożyć w terminie 9 miesięcy od dnia wejście w życie ww. ustawy. Sąd wskazał, że z art. 92 ustawy o Służbie Celnej wynika, że w wypadku przyjęcia propozycji pełnienia służby na stanowisku funkcjonariusza celnego, dotychczasowy stosunek pracy przekształca się w stosunek służby z dniem mianowania.

Jednocześnie art. 22 ust. 2 ustawy z 11 maja 2017 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (Dz. U. z 2017 r. , poz. 1321), zwanej dalej „ustawą zmieniającą” stanowi, że funkcjonariuszowi Służby Celnej i funkcjonariuszowi Służby Celno-Skarbowej okresy, o których mowa w art. 150 ust. 8 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, w art. 22b ust. 8 i art. 94 ust. 2 ustawy z 25 lipca 1999 r. o Służbie Celnej oraz art. 99 ust. 8 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej, nie są traktowane jako okresy służby, ani okresy równorzędne ze służbą w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej. Oznacza to, że okresy zatrudnienia w administracji celnej, czyli okresy pracy przed wejściem w życie ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej i przed otrzymaniem aktu mianowania na podstawie przepisów tej ustawy, nie były traktowane jako okresy służby ani okresy równorzędne ze służbą w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej. Wskazane przepisy nie pozwalały uwzględnić w zaświadczeniu o przebiegu służby dla celów emerytalnych i rentowych okresów pracy w administracji celnej przed mianowaniem dokonanym na podstawie art. 92 ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej.

Następnie 12 września 2019 r. weszła w życie ustawa z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy zaopatrzeniowej, która z mocą od 1 lipca 2019 r. w art. 1 pkt 3 dodała do art. 13 ust. 1d ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie którego jako równorzędne ze służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Służbie Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej, Służbie Celno-Skarbowej i w Służbie Więziennej traktuje się także okresy zatrudnienia funkcjonariuszy od 15 września 1999 r. do dnia przekształcenia stosunku pracy w stosunek służby w przypadku, gdy osoba, która wykonywała zadania przypisane Służbie Celnej, otrzymała akt mianowania skutkujący takim przekształceniem.

W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej wskazano, że nowelizacja zmierzała do ujednolicenia zasad emerytalnych we wszystkich grupach służb mundurowych zarówno w zakresie warunków nabycia praw emerytalnych, jak i w zakresie ustalania podstawy wymiaru emerytury (renty). Dodanie nowego przepisu do art. 13 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, dotyczącego wprowadzenia jako okresów równorzędnych ze służbą okresów zatrudnienia w (...) od 15 września 1999 r., tj. wejścia w życie ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej do dnia przekształcenia stosunku pracy w stosunek służby na podstawie aktu mianowania, miało na celu ostateczne rozwiązanie wątpliwości prawnych w zakresie możliwości zaliczania powyższego okresu do wysługi emerytalnej, a tym samym wyeliminowanie negatywnych skutków wynikających z różnic w dacie mianowania w okresie przejściowym wobec poszczególnych funkcjonariuszy i zaliczanie tych okresów do wysługi emerytalnej.

Wspomniana nowelizacja wprowadziła zatem nakaz dotyczący traktowania okresu zatrudnienia funkcjonariuszy od 15 września 1999 r. do dnia przekształcenia stosunku pracy w stosunek służbowy jako okres równorzędny ze służbą w przypadku, gdy osoba która wykonywała zadania przypisane (...), otrzymała akt mianowania skutkujący tym przekształceniem.

Sąd Okręgowy stwierdził, że z powyższego bezsprzecznie wynika, że wolą ustawodawcy nie było przyznanie waloru okresów równorzędnych ze służbą okresom zatrudnienia przypadającym do 14 września 1999 r. tj. przed wejściem w życie ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej i utworzeniem Służby Celnej.

Organ rentowy jest zobowiązany do stosowania obowiązujących przepisów ustawy wprost, wobec czego w świetle art. 13 ust. 1 pkt 1d ustawy zaopatrzeniowej nie mógł uwzględnić okresu zatrudnienia ubezpieczonego przypadającego przed 15 września 1999 r. (tj. od 1 listopada 1991 r. do 14 września 1999 r.), ponieważ okres ten nie jest okresem służby oraz nie może być uznany za okres równorzędny ze służbą. Sąd Okręgowy zważył, że ubezpieczony od 1 listopada 1999 r. został zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a nie został przyjęty do służby. Mylnie więc wywodzi, że należy go uznać za funkcjonariusza na służbie na podstawie art. 91 ust. 2 ustawy z 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej, który istotnie znajduje zastosowanie w jego przypadku. Przepis ten wyraźnie jednak mówi o funkcjonariuszach „zatrudnionych”, a nie „pełniących służbę”, zaś ustawa stanowczo rozróżnia te dwa odmienne pojęciowo stosunki (tak np. art. 54 ust. 2 i 4, w którym mowa o okresach pełnienia służby lub zatrudnienia). Nie ma przy tym znaczenia, że odwołujący się otrzymał świadectwo służby wystawione przez Izbę Administracji Skarbowej w K., zgodnie z którym pełnił służbę przygotowawczą od 1 listopada 1991 r. do 31 października 1994 r., a od 1 listopada 1994 r. do 25 maja 2020 r. pełnił służbę stałą, bowiem utożsamianie zatrudnienia przed 15 września 1999 r. z pełnieniem służby ma, zdaniem Sądu Okręgowego, charakter contra legem.

Sąd Okręgowy nadmienił przy tym, że okresy nieuwzględnione przy ustalaniu prawa do emerytury funkcjonariusza z zaopatrzenia emerytalnego mogą zostać uwzględnione w ramach ustalania prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Okręgowego, żądanie odwołującego się ustalenia na nowo okresu jego służby przez doliczenie okresu od 1 listopada 1991 r. do 14 września 1999 r. i ponowne przeliczenie emerytury nie zasługiwało na uwzględnienie. Wyjaśniając podstawę prawną Sąd Okręgowy powołał się na art. 15 ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej, zgodnie z którym emeryturę podwyższa się o 0,5% podstawy za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu.

W § 4 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 4 maja 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej, wydanym na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej, ustawodawca doprecyzował, że emeryturę podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu, jeżeli funkcjonariusz w czasie wykonywania obowiązków służbowych podejmował, co najmniej 6 razy w ciągu roku, czynności operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze albo interwencje w celu ochrony osób, mienia lub przywrócenia porządku publicznego w sytuacjach, w których istniało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia.

Sąd podkreślił, że zasadniczym środkiem dowodowym potwierdzającym wykonywanie służby w szczególnych warunkach jest zaświadczenie sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy. Zgodnie bowiem z § 14 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (obecnie uchylone) środkiem dowodowym potwierdzającym okresy służby pełnionej w szczególnych warunkach uzasadniających podwyższenie emerytury jest zaświadczenie o okresach służby pełnionej w warunkach uzasadniających podwyższenie emerytury, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza lub innych dokumentów potwierdzających pełnienie służby w tych warunkach, wystawione przez właściwe organy Policji i innych służb. Zaświadczenie to wydaje właściwy organ.

W niniejszej sprawie Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w K., a następnie Szef Krajowej Administracji Skarbowej odmówili ubezpieczonemu wydania zaświadczenia dla ustalenia przez organ rentowy uprawnień do podwyższenia emerytury w związku z pełnieniem przez niego służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. Jednakże zaświadczenie takie nie stanowi wyłącznego i wiążącego sąd środka dowodowego celem wykazania warunków faktycznego pełnienia służby.

Zgodnie z dyspozycją art. 473 k.p.c. w sądowym postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się żadnych ograniczeń dowodowych. Ten wyjątek od ogólnych zasad wynikających z art. 247 k.p.c. sprawia, że każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane i ich dopuszczenie za celowe. W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 1996 r., II URN 3/95).

Tym samym odmowna decyzja organów Administracji Skarbowej nie była wiążąca dla sądu, który był zobligowany przeprowadzić własne postepowanie dowodowe w przedmiocie charakteru wykonywanej przez ubezpieczonego służby w kontekście ewentualnego zaliczenia jej do służby wykonywanej w warunkach szczególnych po myśli art. 15 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym.

W świetle zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy uznał, że służba pełniona przez ubezpieczonego w organach (...) od 15 września 1999 r. do 15 września 2013 r. nie miała charakteru służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. Zgodnie z orzecznictwem sądowoadministracyjnym, z samego faktu pełnienia służby na danym stanowisku z przypisanymi do tego stanowiska obowiązkami nie wynika, że jest to służba pełniona w warunkach szczególnych. Dopiero bowiem z chwilą zaistnienia w trakcie służby konkretnych sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia wypełniają się przesłanki, o których stanowi rozporządzenie. Aby możliwe było przyjęcie, że ubezpieczony pełnił służbę w warunkach uzasadniających podwyższenie emerytury, koniecznym jest wskazanie konkretnych, rzeczywistych sytuacji, w których istniało zagrożenie życia lub zdrowia funkcjonariusza, z określeniem ich daty, miejsca, przebiegu zdarzenia, podczas którego określone okoliczności stwarzały niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia funkcjonariusza. Istnieje bowiem oczywista różnica między potencjalnym niebezpieczeństwem, jakie może nieść za sobą służba dla każdego funkcjonariusza, a realnym niebezpieczeństwem utraty życia lub zdrowia występującym przy podejmowaniu konkretnej czynności, udziale w konkretnym zdarzeniu bądź w oznaczonej akcji i to w ściśle wymaganym wymiarze czasu (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 października 2021 r., III OSK 4225/21).

Nie można nie dostrzegać, że w przepisie art. 15 ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej, jak również w § 4 rozporządzenia, mowa jest o służbie pełnionej w warunkach „szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu”. Dla uzyskania prawa do powyższego zwiększenia nie wystarczą zatem okoliczności zagrażające życiu i zdrowiu, ale ustawodawca wzmocnił powyższy wymóg i posłużył się dodatkowym kwalifikatorem. Zagrożenie, o jakim mowa w omawianych przepisach, musi być realne, rzeczywiste, a nie dające się jedynie przewidzieć. Nie może też mieć charakteru abstrakcyjnego, lecz ma być obiektywne i konkretne. Tylko czynności podejmowane w warunkach szczególnego (nadzwyczajnego) zagrożenia życia lub zdrowia danego funkcjonariusza można uznać za czynności wykonywane w sytuacjach istnienia „zagrożenia życia lub zdrowia” (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z 6 października 2017 r., II SA/Wa 211/17).

Mając na uwadze powyższe, w ocenie Sądu Okręgowego odwołujący się nie wykazał, aby jego służba wiązała się z realnym narażaniem życia lub zdrowia. Jak wynika z jego depozycji, odwołujący się nigdy nie doznał na służbie zranienia, kontuzji, wypadku, nigdy też nie skierowano w jego stronę broni. Co prawda raz w trakcie kontroli eskortowanego tira ochroniarze ze strony przeciwnej dali odwołującemu do zrozumienia, że posiadają broń, w związku z czym odwołujący ostatecznie odstąpił od czynności służbowych, jednak sytuacja taka miała charakter jednorazowy w trakcie czternastoletniego okresu służby w (...).

Nie sposób uznać, aby pogróżki, które były kierowane pod adresem odwołującego się na bazarach i giełdach ze strony handlarzy nielegalnymi nagraniami (tzw. pirackimi), stanowiły realne zagrożenie dla zdrowia lub życia odwołującego się (oraz jego rodziny). Odwołujący nie wykazał, aby którakolwiek z tych gróźb została urzeczywistniona, zatem mowa tu jedynie o potencjalnym niebezpieczeństwie, jakie niesie za sobą służba. Nie można jednak wywodzić z samego faktu pełnienia służby w (...), że w każdym przypadku w czasie jej pełnienia występowało szczególne zagrożenie życia lub zdrowia funkcjonariusza. Służba w sposób oczywisty wiąże się z narażeniem zdrowia, a nawet życia przy wykonywaniu zadań, jednak należy odróżnić pełnienie służby w warunkach zagrożenia życia lub zdrowia od pełnienia służby w warunkach powszednich, normalnych i wykonywanych w warunkach wynikających z zakresu czynności i obowiązków służbowych. W przeciwnym razie należałoby uznać, że wszyscy funkcjonariusze pełnią służbę w warunkach szczególnie zagrażających życiu lub zdrowiu, co byłoby niewspółmierne do sytuacji funkcjonariuszy narażonych na realne zagrożenie.

W tym stanie rzeczy również drugie z żądań odwołującego się, w ocenie Sądu Okręgowego nie zasługiwało na uwzględnienie, wobec czego Sąd oddalił w całości odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z dyspozycją art. 98 § 1 k.p.c. (zasada odpowiedzialności za wynik postępowania). Na koszty celowego dochodzenia swoich praw przez organ składało się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym, ustalone co do wysokości zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł odwołujący się R. K. , zaskarżając wyrok części tj. w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy nie uwzględnił odwołania R. K. co do odmowy przyznania mu podwyższenia świadczenia emerytalnego z uwagi na pełnienie służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu w okresie od 15 września 1999 r. do 15 września 2013 r.

Skarżący zarzucił Sądowi Okręgowemu obrazę art. 231 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie błędnej oceny dowodów skutkującej przyjęciem przez Sąd, że w ww. okresie odwołujący się nie pełnił służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu (w rozumieniu art. 15 ust. 2 pkt. 3_ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin).

Z tzw. ostrożności procesowej apelujący podniósł również zarzut obrazy art. 15 ust. 2 pkt. 3 ustawy zaopatrzeniowej w związku z § 4 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 4 maja 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej przez niezasadną ocenę Sądu, że zagrożenie życia i zdrowia musi być bezpośrednie (konkretne) w sytuacji, gdy ów wymóg został zniesiony przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego i obowiązuje ustawowa przesłanka pełnienia służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu (którą odwołujący się spełnia) oraz wadliwe uznanie, że odwołujący się nie pełnił służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie przez Sąd Apelacyjny o konieczności podwyższenia emerytury odwołującego się na podstawie art. 15 ust. 2 pkt. 3 ustawy zaopatrzeniowej oraz o zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów procesu na rzecz odwołującego się, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wg norm prawem przepisanych za postępowanie odwoławcze.

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji nie odniósł się do zarzutów i wniosków apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującego się, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu, gdyż nie zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia dotyczące stanu faktycznego poczynione przez Sąd pierwszej instancji i przyjmuje je za własne, czyniąc je podstawą własnego rozstrzygnięcia stosownie do art. 387 § 2 ^{( 1)} k.p.c. Wobec powyższego nie zachodziła potrzeba ponownego ich przedstawiania. Spór w sprawie nie dotyczył samych faktów, lecz ich interpretacji i wykładni przepisów prawa. Oś sporu oscylowała bowiem wokół zagadnienia możliwości zastosowania w niniejszej sprawie art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2023 r. poz. 1280 ze zm., zwanej „ustawą zaopatrzeniową”). Zgodnie z tymi przepisami emeryturę dla funkcjonariusza, który pozostawał w służbie przed 2 stycznia 1999 r., podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego stanowisko odwołującego się nie ma oparcia w przepisach prawa. Słusznie natomiast organ rentowy podniósł, a rozpoznający odwołanie Sąd Okręgowy uznał trafność tego stanowiska, że do odwołującego się nie ma zastosowania art. 15 ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej, gdyż nie można przyjąć, że pełniona przez niego służba miała miejsce w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. W toku postępowania przed sądem pierwszej instancji odwołujący się nie wykazał za pomocą dowodów, że regulacja zawarta w ww. przepisie, nakazująca podwyższenie podstawy wymiaru świadczenia o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rok służby powinna być zastosowana do wyliczenia wysokości należnego mu świadczenia. Wbrew sformułowanemu w apelacji zarzutowi, należy przy tym zauważyć, że nie dotyczy on samych ustaleń faktycznych w sprawie, lecz ich interpretacji, sformułowanych na ich podstawie wniosków, w świetle koniecznych do spełnienia przesłanek koniecznych do podwyższenia podstawy wymiaru świadczenia o 0,5% podstawy wymiaru, których odwołujący się nie spełnił.

Co do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów) wyjaśnienia wymaga, że uchybienie normie art. 233 § 1 k.p.c. może zostać podniesione skutecznie tylko wtedy, gdy skarżący wykaże przekroczenie swobody sędziowskiej oceny dowodów. Niezbędne jest więc wskazanie przyczyn, które dyskwalifikują postępowanie sądu. Skarżący powinien zwłaszcza wskazać, jakie kryteria oceny zostały naruszone przez sąd przy analizie konkretnych dowodów, uznaniu braku ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznym przyznaniu im takiej mocy (postanowienie Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2001 r., sygn. IV CKN 970/00, LEX nr 52753; wyrok Sądu Najwyższego z 6 lipca 2005 r., sygn. III CK 3/05, LEX nr 180925). Skuteczne postawienie takiego zarzutu nie może ograniczać się wyłącznie do zakwestionowania sformułowanych przez Sąd wniosków, na podstawie przeprowadzonych dowodów, lecz musi znajdować oparcie w podważeniu podstaw ich sformułowania, przez brak logiki, spójności, zgodności z doświadczeniem życiowym etc, co w apelacji nie miało miejsca.

Prawidłowe postawienie zarzutu naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów wymaga więc wskazania dowodu (dowodów), do którego zarzut ten się odnosi. Ogólne stwierdzenie, że doszło do naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów nie spełnia powyższego wymagania. Do skutecznego postawienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza poprzestanie na stwierdzeniu, tak jak uczynił to apelujący, że Sąd pierwszej instancji dokonał dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Skarżący nie przytoczył w apelacji ani dowodów, których dotyczy zarzut naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, ani też nie wskazał na czym polegało uchybienie tej zasadzie (jakie kryteria oceny dowodów zostały naruszone). Na marginesie należy zauważyć, że treść tego zarzutu wskazuje, że dotyczy on w istocie nie tyle wadliwości postępowania dowodowego, co zastosowania prawa materialnego – oceny, że ustalone fakty nie pozwalają na zakwalifikowanie służby odwołującego się jako wypełniającej dyspozycję art. 15 ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej.

W rezultacie, w ocenie Sądu Odwoławczego, należało uznać, że Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe, a poczynione ustalenia faktyczne nie są wadliwe i znajdują odzwierciedlenie w treści przedstawionych w sprawie dowodów.

Przechodząc do oceny podstawy materialnoprawnej rozstrzygnięcia (i zarzutów naruszenia prawa materialnego) - art. 15 ust. 2 pkt. 3 ustawy zaopatrzeniowej w związku z § 4 pkt 1 ww. rozporządzenia Rady Ministrów z 4 maja 2005 r., należy wskazać, że Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej wykładni zastosowanych przepisów prawa.

Mając na uwadze utrwalone i jednolite orzecznictwo sądów administracyjnych wskazać należy, że analizując rozumienie sformułowania "służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu" wyjaśnić należy, że nie chodzi tu o każdą, normalną, typową służbę pełnioną przez funkcjonariusza, lecz wyłącznie o taką, która była pełniona w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. W przeciwnym razie o podwyższenie emerytury na podstawie art. 15 ust. 2 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej mógłby się ubiegać każdy funkcjonariusz. Przepis ten doznaje swoistego uszczegółowienia w § 4 pkt 1 ww. rozporządzenia Rady Ministrów, zgodnie, z którym emeryturę podwyższa się o 0,5% podstawy wymiaru za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu, jeżeli funkcjonariusz w czasie wykonywania obowiązków służbowych podejmował, co najmniej 6 razy w ciągu roku, czynności operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze albo interwencje w celu ochrony osób, mienia lub przywrócenia porządku publicznego w sytuacjach, w których istniało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia.

Należy w tym miejscu wskazać, na co powoływał się w apelacji także skarżący, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 27 maja 2014 r. (w sprawie o sygn. akt U 12/13; OTK-A 2014/5/56), orzekł, że § 4 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 4 maja 2005 r., w zakresie w jakim stanowi o bezpośrednim zagrożeniu życia i zdrowia, jest niezgodny z art. 15 ust. 6 w zw. z ust. 2 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Orzeczenie to nie zmienia oceny trafności zaskarżonego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Trybunał Konstytucyjny uznał w nim bowiem, że wprowadzenie w rozporządzeniu z 2005 r. kryterium "bezpośredniości" doprowadziło do zawężenia ustawowego wymogu podwyższania emerytury oraz wyraził pogląd, że zwrot "szczególnie zagrażających życiu" odnosi się do kwalifikacji zagrożenia, rozumianego jako stwierdzenie istnienia zagrożenia innego niż normalne następstwo pełnienia służby, przy założeniu, że w jej istotę wpisane jest ryzyko zagrożenia życia i zdrowia. Z tej perspektywy ważne jest, aby zagrożenie nie było normalnym następstwem służby, ale miało charakter wyjątkowy (choć niekoniecznie związane z bezpośrednim zagrożeniem zdrowia i życia). Nie ulega przy tym wątpliwości, że w pojęciu "szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu" mieszczą się takie zdarzenia, które mogą mieć miejsce w czasie pełnionej służby, choć nie pozostają w bezpośrednim związku przyczynowym z czynnościami podejmowanymi przez funkcjonariusza (zob. motywy m.in. wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 czerwca 2023 r., sygn. III OSK 359/22; LEX nr 3574359).

W orzecznictwie sądowo-administracyjnym przyjmuje się, że warunkiem sine qua non uznania, że funkcjonariusz uczestniczył w działaniach uprawniających do podwyższenia emerytury jest wystąpienie warunków szczególnie zagrażających jego życiu lub zdrowiu. Zagrożenie takie musi być realne, rzeczywiste, wprost wynikające, a nie dające się jedynie przewidzieć. Zagrożenie to nie może mieć charakteru abstrakcyjnego, lecz ma być obiektywne, weryfikowalne i konkretne. Chodzi zatem o konkretne sytuacje takiego zagrożenia z określeniem ich daty, miejsca, przebiegu zdarzenia, podczas którego np. określona osoba swoim zachowaniem stwarzała rzeczywiste niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia funkcjonariusza. Istnieje bowiem oczywista różnica pomiędzy potencjalnym niebezpieczeństwem, z jakim wiązała się służba w formacji celno - skarbowej na określonym stanowisku, a szczególnym zagrożeniem życia lub zdrowia, występującym przy podejmowaniu konkretnych czynności, udziale w konkretnym zdarzeniu bądź w określonej akcji i to w ściśle wymaganym wymiarze czasowym wskazanym w § 4 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów. Dlatego też z samego faktu, że skarżący w toku pełnienia służby wykonywał wykazane czynności służbowe, które teoretycznie mogły wywołać dla niego stan zagrożenia dla zdrowia lub życia, nie można wywodzić, że w każdym przypadku występowało w czasie ich realizacji takie szczególne zagrożenie.

Służba Celno – Skarbowa nie wiąże się w sposób oczywisty w każdym przypadku z narażeniem zdrowia, a nawet życia przy wykonywaniu zadań służbowych. Stąd też możliwość podwyższenia emerytury z tytułu służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu jest swoistym przywilejem i może mieć miejsce tylko w sytuacji, kiedy w sposób niebudzący wątpliwości zostanie wykazane pełnienie służby w takich warunkach (por. wyrok NSA z 31 stycznia 2017 r., sygn. I OSK 2280/16). Z samego faktu pełnienia służby na danym stanowisku, z przypisanymi do tego stanowiska obowiązkami, nie wynika, że jest to służba pełniona w warunkach szczególnych. Dopiero bowiem z chwilą zaistnienia w trakcie służby konkretnych sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia wypełniają się przesłanki, o których stanowi rozporządzenie. Aby więc możliwe było przyjęcie, że skarżący pełnił służbę w warunkach uzasadniających podwyższenie emerytury, koniecznym jest wskazanie konkretnych, rzeczywistych sytuacji, w których istniało zagrożenie życia lub zdrowia funkcjonariusza, z określeniem ich daty, miejsca, przebiegu zdarzenia podczas którego określone okoliczności stwarzały niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia funkcjonariusza. Istnieje bowiem oczywista różnica między potencjalnym niebezpieczeństwem, jakie może nieść za sobą służba, a realnym niebezpieczeństwem utraty życia lub zdrowia występującym przy podejmowaniu konkretnej czynności, udziale w konkretnym zdarzeniu bądź w oznaczonej akcji i to w ściśle wymaganym wymiarze czasu (por. wyrok NSA z 31 stycznia 2017 r., sygn. I OSK 3462/15).

Wydawane w takiej sytuacji zaświadczenie w postępowaniu administracyjnoprawnym odnosi się do konkretnego, zindywidualizowanego wnioskodawcy i w omawianym przypadku było negatywne w odniesieniu do wniosku odwołującego się. Nie ma ono wiążącego charakteru dla sądu powszechnego rozpoznającego sprawę z odwołania od decyzji organu rentowego. W niniejszej sprawie, jak wynika z niespornych ustaleń co do faktów, R. K. w piśmie z 17 kwietnia 2020 r. zwrócił się do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w K. z wnioskiem o wydanie zaświadczenia potwierdzającego okresy jego służby w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. Postanowieniem z 25 maja 2020 r. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w K. odmówił wydania takiego zaświadczenia i na skutek zażalenia odwołującego się, Szef Krajowej Administracji Skarbowej postanowieniem z 9 lipca 2020 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. Fakty te w żadnym razie nie wykluczyły możliwości dowodzenia w postępowaniu sądowym, że odmowa wydania ww. zaświadczenia była bezzasadna.

Podkreślić w tej mierze należy, że ustawowym zadaniem sądu powszechnego w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych jest merytoryczne rozpoznanie odwołania, a wydany werdykt musi poprzedzać postępowanie dowodowe, bo taka jest podstawowa funkcja sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy (art. 175 Konstytucji), zwłaszcza w sprawach ubezpieczeniowych, w których nie stosuje się szeregu ograniczeń dowodowych (art. 473 k.p.c.). Oceny tej nie zmienia fakt, że odmowa wydania zaświadczenia przez Dyrektora Administracji Skarbowej w K. w formie postanowienia, jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c., a przeciwko niemu mogą być przeprowadzane przeciwdowody (uchwała Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20). Każdy istotny fakt w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe. Ukształtowane wieloletnią praktyką orzecznictwo Sądu Najwyższego jednoznacznie akceptuje takie rozwiązanie, że okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z 14 czerwca 2006 r., I UK 115/06, z 9 kwietnia 2009 r., I UK 316/08, z 16 czerwca 2011 r., III UK 213/10, z 11 sierpnia 2016 r., II UK 323/15, z 11 października 2016 r., I UK 356/15), zaś art. 247 k.p.c. wprowadzający ograniczenia dowodzenia zeznaniami świadków przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu obejmującego czynność prawną, nie ma zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2016 r., III PK 139/15). W toku niniejszego postępowania sądowego odwołujący się nie wykazał jednak, że ww. odmowa wydania zaświadczenia pozbawiona była uzasadnionych podstaw. Sąd Okręgowy przeprowadził w tym zakresie rzetelną analizę i ocenę dowodów przeprowadzonych na wniosek odwołującego się i słusznie uznał, że odwołujący się nie wykazał aby jego służba wiązała się z realnym narażaniem życia lub zdrowia. Jednorazowa sytuacja w trakcie kontroli eskortowanego tira, kiedy to funkcjonariusze ochrony podmiotu kontrolowanego dali odwołującemu się do zrozumienia, że posiadają broń, w związku z czym odwołujący się (nie będąc właściwie, adekwatnie zabezpieczonym) odstąpił od czynności służbowych, nie może być uznana za dającą uzasadnioną podstawę do stwierdzenia, że czternastoletnia służba odwołującego się miała charakter szczególnie zagrażający jego życiu lub zdrowiu. Odwołujący się nie wykazał w istocie, aby którakolwiek z formułowanych wobec niego w czasie służby gróźb, została urzeczywistniona. Słusznie zatem Sąd Okręgowy uznał, że opisywane przez odwołującego się sytuacje, stanowiły jedynie o potencjalnym niebezpieczeństwie, jakie stwarzała dla niego służba. Nie można jednak wywodzić z samego faktu pełnienia służby w Służbie Celnej, że w każdym przypadku w czasie jej pełnienia występowało szczególne zagrożenie życia lub zdrowia funkcjonariusza.

Każda służba w formacji mundurowej, których dotyczy ustawa zaopatrzeniowa, w sposób oczywisty wiąże się z pewnym narażeniem zdrowia, a nawet życia przy wykonywaniu zadań, jednak należy odróżnić pełnienie służby w warunkach rzeczywistego zagrożenia życia lub zdrowia od pełnienia służby w normalnych warunkach, wynikających z zakresu czynności i obowiązków służbowych, stwarzających potencjalnie takie zagrożenie. W przeciwnym razie, jak trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, należałoby uznać, że wszyscy funkcjonariusze pełnią służbę w warunkach szczególnie zagrażających życiu lub zdrowiu, co byłoby niewspółmierne do sytuacji funkcjonariuszy narażonych realnie na takie zagrożenie.

Przyjęcie zatem przez Sąd pierwszej instancji, że warunkiem uznania, że funkcjonariusz uczestniczył w działaniach uprawniających do podwyższenia emerytury jest wystąpienie warunków szczególnie zagrażających jego życiu lub zdrowiu, przy założeniu, że zagrożenie takie musi być realne, rzeczywiste, wprost wynikające, a nie dające się jedynie przewidzieć oraz, że nie może mieć charakteru abstrakcyjnego, lecz ma mieć obiektywny i konkretny wymiar, a nie stanowić jedynie normalnego następstwa służby, przy założeniu, że w jej istotę wpisane jest ryzyko zagrożenia życia i zdrowia, nie narusza art. 15 ust. 2 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej i § 4 pkt 1 ww. rozporządzenia. Zgodnie z § 14 ust. 1 pkt 3 ww. rozporządzenia, środkiem dowodowym potwierdzającym okresy służby pełnionej w szczególnych warunkach uzasadniających podwyższenie emerytury jest zaświadczenie o okresach służby pełnionej w warunkach uzasadniających podwyższenie emerytury, sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza lub innych dokumentów potwierdzających pełnienie służby w tych warunkach, wystawione przez właściwy organ. W myśl art. 217 k.p.a. organ administracji publicznej wydaje zaświadczenie na żądanie osoby ubiegającej się o zaświadczenie (§ 1). Zaświadczenie takie wydaje się, jeżeli: urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego wymaga przepis prawa lub osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego (§ 2). Przepis ten przewiduje zatem dwie odrębne sytuacje, w których organ administracji publicznej zobowiązany jest wydać zaświadczenie: gdy wymaga tego przepis prawa oraz gdy żąda tego wnioskodawca powołując się na swój interes prawny. Do drugiego z tych stanów faktycznych nawiązuje przepis art. 218 § 1 k.p.a. przewidujący, że w przypadkach, o których mowa w art. 217 § 2 pkt 2, organ administracji publicznej obowiązany jest wydać zaświadczenie, gdy chodzi o potwierdzenie faktów albo stanu prawnego, wynikających z prowadzonej przez ten organ ewidencji, rejestrów bądź z innych danych znajdujących się w jego posiadaniu.

W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że zaświadczenie jest czynnością materialno-techniczną i urzędowym potwierdzeniem określonych faktów lub stanu prawnego. Dlatego też nie rozstrzyga o prawach lub obowiązkach, jak i nie może tworzyć nowej sytuacji prawnej. Zaświadczenie nie może też rozstrzygać o istnieniu lub nieistnieniu obowiązku, ponieważ jest tylko przejawem wiedzy, nie zaś woli organu administracji publicznej (por. wyrok NSA z 22 grudnia 2009, I OSK 377/09, nie publik.). Wydane zaświadczenie, ze swojej istoty, ma potwierdzać istnienie określonych faktów lub stanu prawnego. Odmowa wydania zaświadczenia może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy strona nie wykaże interesu prawnego lub gdy fakty albo stan prawny nie wynikają z prowadzonej przez organ ewidencji, rejestrów bądź innych danych. Powyższe nie ma jednak wpływu na możliwość wykazania faktów niezbędnych do zastosowania przepisu prawa materialnego, w tym przypadku art. 15 ust. 2 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej, w postępowaniu przed sądem powszechnym. W niniejszym postępowaniu odwołujący się nie zdołał jednak wykazać, że ustawowe przesłanki zasadności swojego roszczenia spełnił. Postępowanie dowodowe przed sądami obu instancji nie dało uzasadnionych podstaw do sformułowania wniosków innych niż wynikające z orzeczeń wydanych przez organy Administracji Skarbowej.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację odwołującego się, uznając ją za bezzasadną.

Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Żadna ze stron nie złożyła wiążącego wniosku o przeprowadzenie rozprawy z art. 374 k.p.c., a jednocześnie – w ocenie Sądu Apelacyjnego – w sprawie nie ujawniły się żadne okoliczności, które przemawiałyby za koniecznością jej wyznaczenia.

Ewa Stryczyńska