Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 lipca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Ewa Stryczyńska (spr.)

Sędziowie: SA Anita Górecka

SA Marcin Graczyk

po rozpoznaniu w dniu 31 lipca 2023 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy S. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

o zwrot nienależnie opłaconych składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XXI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 listopada 2022 r. sygn. akt XXI U 1081/22

oddala apelację.

Anita Górecka Ewa Stryczyńska Marcin Graczyk

Sygn. akt III AUa 364/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 10 czerwca 2022 r., (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. odmówił S. L. zwrotu nienależnie opłaconych składek z powodu braku nadpłaty. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że po rozpatrzeniu wniosku S. L. z 5 maja 2022 r. w sprawie zwrotu nienależnie opłaconych składek nie stwierdzono na jego koncie podlegającej zwrotowi nadpłaty. Prawo do zwrotu nadpłaty w kwocie 877,40 zł, o której mowa we wniosku skierowanym do ZUS, uległo przedawnieniu. W tym zakresie organ rentowy powołał się na przepis art. 24 ust. 6g ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych zgodnie z którym nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat od dnia: otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b, opłacenia składek w przypadku braku zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b.

Odwołanie od decyzji złożył S. L. wskazując, że pomimo wielokrotnych bytności w Inspektoracie w P., składania stosownych dokumentów, deklaracji, wniosków w tym o emeryturę nie został poinformowany o nadpłacie na koncie. Wskazał, że choruje od 1994 r., posiadał różne grupy inwalidzkie, posiada orzeczenie o stopniu niepełnosprawności i nie zauważył nadpłaty w składkach.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Organ rentowy w uzasadnieniu wskazał, że na podstawie dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych płatnik składek S. L. posiada nadpłacone składki za okres od lipca 2009 r. do czerwca 2013 r. w kwocie łącznej 877,40 zł, w szczególności z tytułu należności składkowych: na ubezpieczenia społeczne w kwocie łącznej 840,23 zł na którą to kwotę składają się wpłaty: z 05.09.2011 r. za 08/11 w kwocie 178,33 zł, z 08.06.2012 r. za 05/2012 w kwocie 5,50 zł, z 10.07.2013 r. za 06/2013 w kwocie 656,09 zł, na Fundusz Pracy w kwocie 37,08 zł na którą to kwotę składa się wpłata z 06.08.2009 r. w kwocie 37,08 zł. Organ rentowy wskazał, że poinformował płatnika składek pismem z 30 maja 2022 r., że prawo do zwrotu składek uległo przedawnieniu i możliwości zaliczenia nadpłaty na poczet przyszłych składek.

S. L. 3 czerwca 2022 r. złożył wniosek o wydanie decyzji co do odmowy zwrotu nadpłaty na koncie płatnika składek. Organ rentowy 10 czerwca 2022 r. wydał zaskarżoną decyzję o odmowie zwrotu nienależnie opłaconych składek z powodu przedawnienia prawa do ich zwrotu, tj. wniosek wpłynął po upływie 5 lat licząc od dnia opłacenia składek. Organ rentowy wskazał jako podstawę prawną decyzji art. 24 ust. 6g w zw. z art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wyrokiem z 4 listopada 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie XXI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził prawo S. L. do zwrotu nienależnie opłaconych składek w kwocie 877,40 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, że S. L. 5 maja 2022 r. złożył wniosek do organu rentowego o zwrot nienależnie opłaconych składek. S. L. nadpłacił składki za okres od lipca 2009 r. do czerwca 2013 r. w kwocie łącznej 877,40 zł, w szczególności z tytułu należności składkowych: na ubezpieczenia społeczne w kwocie łącznej 840,23 zł na którą to kwotę składają się wpłaty: z 05.09.2011 r. za 08/11 w kwocie 178,33 zł, z 08.06.2012 r. za 05/2012 w kwocie 5,50 zł, z 10.07.2013 r. za 06/2013 w kwocie 656,09 zł, na Fundusz Pracy w kwocie 37,08 zł na którą to kwotę składa się wpłata z 06.08.2009 r. w kwocie 37,08 zł.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w piśmie z 30 maja 2022 r. skierowanym do S. L. poinformował go, że dokonał rozliczenia konta płatnika i na dzień 30 maja 2022 r. ustalono jedną nadpłatę na ubezpieczenia społeczne w kwocie 840,23 zł oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 37,08 zł, która jest nadpłatą przedawnioną do zwrotu i możliwe jest tylko zaliczenie jej na poczet przyszłych składek. 3 czerwca 2022 r. do organu rentowego wpłynął wniosek S. L. o wydanie decyzji w zakresie odmowy zwrotu nadpłaty na koncie płatnika składek.

Zaskarżoną decyzją z 10 czerwca 2022 r. (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. Inspektorat w P. na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, ze zm.) odmówił S. L. zwrotu nienależnie opłaconych składek z powodu braku nadpłaty, powołując się w uzasadnieniu decyzji na przedawnienie i art. 24 ust. 6g ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Powyższe fakty Sąd Okręgowy ustalił na podstawie wskazanych wyżej dokumentów zebranych w aktach sprawy i aktach rentowych. W ocenie sądu dokumenty znajdujące się w aktach sprawy są autentyczne. Treść dokumentów nie budziła wątpliwości, ponadto nie były one także kwestionowane przez żadną ze stron procesu. W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał odwołanie S. L. za zasadne.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie jest ocena, czy odwołującemu się przysługuje prawo do zwrotu nienależnie opłaconych składek w kwocie 877,40 zł. Nie było sporu co do tego, że S. L. nadpłacił składki za okres od lipca 2009 r. do czerwca 2013 r. w kwocie łącznej 877,40 zł, w szczególności z tytułu należności składkowych: na ubezpieczenia społeczne w kwocie łącznej 840,23 zł na którą to kwotę składają się wpłaty: z 05.09.2011 r. za 08/11 w kwocie 178,33 zł, z 8.06.2012 r. za 05/2012 w kwocie 5,50 zł, z 10.07.2013 r. za 06/2013 w kwocie 656,09 zł, na Fundusz Pracy w kwocie 37,08 zł na którą to kwotę składa się wpłata z 06.08.2009 r. w kwocie 37,08 zł.

Fakty te zostały bowiem przyznane przez organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie. Organ rentowy stoi jednak na stanowisku, że w świetle art. 24 ust. 6 g ustawy systemowej prawo do zwrotu nadpłaconych składek uległo przedawnieniu, gdyż wniosek o ich zwrot wpłynął 5 lat licząc od dnia opłacenia składek.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego co do przedawnienia prawa odwołującego się do zwrotu nienależnie opłaconych składek.

Argumentując to stanowisko Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z art. 24 ust. 6a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek, z zastrzeżeniem ust. 6c, 8 i 8d. Zgodnie z ust. 6b Zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, jeżeli kwota nienależnie opłaconych składek przekracza dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgodnie z ust. 6c po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot. Zgodnie z ust. 6d nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku, o którym mowa w ust. 6c. Zwrot następuje w formie bezgotówkowej na rachunek bankowy płatnika składek zewidencjonowany na koncie płatnika składek. W przypadku braku płatnika składek nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi następcy prawnemu w terminie i na zasadach określonych dla płatnika składek. Zgodnie z ust. 6e. jeżeli nienależnie opłacone składki nie zostaną zwrócone w terminie określonym w ust. 6d, podlegają oprocentowaniu w wysokości równej odsetkom za zwłokę pobieranym od zaległości podatkowych, od dnia złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 6c. Zgodnie z ust. 6f. w przypadku braku płatnika składek lub jego następcy prawnego Zakład zawiadamia ubezpieczonego o kwocie nienależnie opłaconych składek w części sfinansowanej przez ubezpieczonego i na jego wniosek zwraca nienależnie opłacone składki na rachunek bankowy wskazany we wniosku. Przepisy ust. 6c-6e stosuje się odpowiednio.

Zgodnie z ust. 6g art. 24 ustawy systemowej, nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia: 1) otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b bądź 2) opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b.

Zgodnie z ust. 6h bieg terminu przedawnienia, o którym mowa w ust. 6g, ulega zawieszeniu: w przypadku wydania przez Zakład decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna; jeżeli wydanie decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd - do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż na okres 2 lat; od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy; w przypadku wydania przez Zakład decyzji stwierdzającej brak obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym lub obniżającej podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.

W konsekwencji obowiązujący od 20 lipca 2011 r. cytowany powyżej art. 24 ust. 6b ustawy systemowej nakłada na ZUS obowiązek zawiadomienia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. W myśl art. 24 ust. 6c po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot.

Prawidłowo więc odwołujący się twierdzi, że przed złożeniem wniosku o zwrot nadpłaty składek organ rentowy nie zawiadomił go jako płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek. Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie zauważa, że poinformował odwołującego się 30 maja 2022 r., że prawo do zwrotu nadpłaconych składek uległo przedawnieniu. Tak więc co najwyżej od tej daty należałoby prawidłowo liczyć okres przedawnienia.

W orzecznictwie wskazuje się, że organ rentowy ma obowiązek zawiadomić płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z art. 24 ust. 6a ustawy systemowej mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Prawidłowa wykładnia przepisu art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zgodnie, z którym nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b - prowadzi do wniosku, że odnosi się on wyłącznie do tych składek, co do których z uwagi na ich wartość ZUS nie ma obowiązku dokonywania zawiadomienia. Obowiązkiem organu rentowego, wynikającym z art. 24 ust. 6b ustawy systemowej, jest bowiem zawiadomienie płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, a jedyną okolicznością zwalniającą go z tego obowiązku jest wysokość składek podlegających zwrotowi, która nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10 kwietnia 2020 r. (sygn. III AUa 2286/19), w uzasadnieniu którego wskazano, że „brak zawiadomienia mimo istnienia ustawowego obowiązku, nie może skutkować uprawnieniem Zakładu do liczenia terminu przedawnienia nadpłaconych składek od daty ich opłacenia”, zwłaszcza że stwierdzenie, że składki zostały nienależnie opłacone wynika w rozpatrywanym przypadku z ustaleń co do mającego wobec ubezpieczonego ustawodawstwa dokonanych w znacznej odległości czasowej od daty opłacenia składek, o których to ustaleniach ubezpieczony nie został przez organ rentowy zawiadomiony.

Należy zauważyć, że powyższe stanowisko wskazujące, że przepisu art. 24 ust. 6g ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie można wykładać w oderwaniu od treści art. 24 ust. 6b tej ustawy, który to przepis stanowi jednoznacznie, że zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym - jest ugruntowane w orzecznictwie, w którym wskazuje się jednoznacznie, że tak wykładnia gramatyczna, systemowa, jak i funkcjonalna, nie pozwala w związku z powyższym, na budowanie innego wniosku, niż ten, że przepis art. 24 ust. 6g pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odnosi się wyłącznie do tych składek, co do których z uwagi na wartość zakład nie ma obowiązku dokonywania zawiadomienia. Jedyną okolicznością zwalniającą organ od obowiązku zawiadamiania jest wysokość składek podlegających zwrotowi, która nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 10 stycznia 2020 r., sygn. III AUa 619/19; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 15 listopada 2018 r., sygn. III AUa 103/18.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 24 czerwca 2015 r., sygn. III AUa 1228/14). Także doktryna wyraża tożsame stanowisko wskazując, że „ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808) od 20 lipca 2011 r. określono przede wszystkim wyraźnie termin początkowy biegu terminu przedawnienia, przyjmując w art. 24 ust. 6g, że będzie to albo data otrzymania od ZUS zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek, albo - w razie braku takowego zawiadomienia - dzień opłacenia składek. Powyższe zawiadomienie jest kierowane do płatnika składek, jeśli nienależnie opłacone składki przekraczają wysokość kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym” (Komentarz do art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pod red. Beaty Gudowskiej, wyd. 2, Legalis).

W wyroku z 8 września 2015 r. (sygn. I UK 405/14) Sąd Najwyższy wskazał, że w sytuacji wydania przez organ rentowy zawiadomienia, o którym mowa w art. 24 ust. 6g pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.), nie ma zastosowania art. 24 ust. 6g pkt 2 tej ustawy, bowiem ustawą z 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808) określono wyraźnie termin początkowy biegu terminu przedawnienia nienależnie opłaconych składek, przyjmując, że będzie to albo data otrzymania od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek (art. 24 ust. 6g pkt 1), albo - w razie braku takowego zawiadomienia - dzień opłacenia składek (art. 24 ust. 6g pkt 2). Ratio legis wskazanych przepisów miało na celu między innymi umożliwienie zwrotu nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w sytuacji, gdy żądanie zwrotu nadpłaconych składek jest wynikiem prawomocnego orzeczenia stwierdzającego brak podstawy do opłacenia składki.

Odnosząc powyższe rozważania do sytuacji faktycznej w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle ustalonych i niekwestionowanych faktów spór dotyczy składek nadpłaconych, których wartość przekraczała wysokość kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, a zatem ZUS nie został zwolniony z obowiązku zawiadomienia o tej nadpłacie. Kwota nienależnie opłaconych składek przekraczała w niniejszej sprawie dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 5 stycznia 2021 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (Dz.U z 2021 r. poz. 67) wydanym na podstawie art. 15 §4 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2020 r. poz. wysokość kosztów upomnienia, o którym mowa w art. 15 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wynosi 16 zł.

Błędnie organ rentowy twierdzi, że nadpłacone składki były przedawnione, skoro zgodnie z art. 24 ust. 6g ustawy systemowej nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b, który w niniejszej sprawie należy liczyć najwcześniej od daty zawiadomienia z 30 maja 2022 r., w którym organ błędnie co prawda poinformował odwołującego się o przedawnieniu prawa do zwrotu nadpłaty, ale jednocześnie ustalił jej wysokość. W ocenie Sądu Okręgowego nie można zaś odczytywać treści art. 24 ust. 6g ustawy w ten sposób, że w przepisie tym mamy w istocie podwójne określenie początku biegu terminu przedawnienia żądania zwrotu, niezależnie od tego, w jakiej dacie nastąpi zawiadomienie. Rozumienie przepisu art. 24 ust. 6g zaprezentowane przez organ rentowy niewątpliwie korzystne dla organu rentowego, wedle którego termin przedawnienia liczy się od dnia opłacenia składek, zwalnia organ z obowiązku dbałości o kontrolowanie prawidłowości wpłat i pozbawia nałożony na organ obowiązek zawiadomienia jakiegokolwiek znaczenia prawnego, bowiem niezależnie od tego, kiedy nastąpiłoby zawiadomienie i tak byłby to taki sam okres, za który można żądać zwrotu.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję stwierdzając prawo S. L. do zwrotu nienależnie opłaconych składek w kwocie 877,40 zł.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, zaskarżając je w całości oraz zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 6g pkt 1 i pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez jego błędną wykładnię i uznanie, że w przedmiotowej sprawie bieg terminu przedawnienia składek będzie miał początek od dnia zawiadomienia płatnika składek o istnieniu nadpłaty, nie zaś od terminu opłacenia składek, co w konsekwencji spowodowało błędne uznanie przez Sąd, że żądanie zwrotu nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy za okres od lipca 2009 r. do czerwca 2013 r. nie uległo przedawnieniu. Wskazując na ten zarzut organ rentowy wniósł o zmianę wyroku w całości i oddalenie odwołania, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie. Wniósł przy tym o zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Odwołujący się nie odniósł się do zarzutów i wniosków apelacji. W piśmie z 14 kwietnia 2023 r. domagał się jedynie ponownie zwrotu nadpłaty z odsetkami.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

W apelacji organ rentowy nie kwestionował ustaleń faktycznych, poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, które są niesporne i nie budzą wątpliwości, wobec czego stanowią także podstawę faktyczną rozstrzygnięcia w postępowaniu odwoławczym, bez potrzeby ponownego ich przytaczania.

Apelujący zarzucił natomiast Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 6g pkt 1 i pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, dalej jako „ustawa systemowa”), zmienionego przez art. le ustawy z 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808) oraz art. 11 ust. Ib ustawy z 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378) przez jego błędną wykładnię i uznanie, że w przedmiotowej sprawie bieg terminu przedawnienia składek ma początek od dnia zawiadomienia płatnika składek o istnieniu nadpłaty, nie zaś od terminu opłacenia składek, co w konsekwencji spowodowało błędne, w ocenie skarżącego, uznanie przez Sąd, że żądanie zwrotu nienależnie opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy za okres od lipca 2009 r. do czerwca 2013 r. nie uległo przedawnieniu. Takie stanowisko apelującego jest nietrafne i nie może prowadzić do uwzględnienia apelacji, nie sposób bowiem podzielić argumentacji organu rentowego co do wykładni art. 24 ust. 6g pkt 1 i pkt 2 ustawy systemowej.

Sąd Okręgowy słusznie przyjął, że termin przedawnienia rozpoczyna swój 5- letni bieg od dnia zawiadomienia płatnika składek o nadpłacie tych składek, zgodnie z art. 24 ust. 6 g pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Skoro organ rentowy nie zawiadomił o nadpłacie, do czego był zobowiązany na podstawie art. 24 ust. 6b tej ustawy, nie można przyjąć, że żądanie zwrotu nadpłaty uległo przedawnieniu.

Zgodnie z obowiązującym od 20 lipca 2011 r. art. 24 ust. 6b ustawy z systemowej (na skutek wejścia w życie ww. ustawy nowelizacyjnej), zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a tego art. mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. W myśl art. 24 ust. 6c po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot. Stosownie zaś do treści art. 24 ust. 6g ustawy systemowej, nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia: 1) otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b; 2)opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b.

Za słuszne należy uznać stanowisko, coraz szerzej wypowiadane w orzecznictwie sądów powszechnych, zgodnie z którym nie można odczytywać treści art. 24 ust. 6g ustawy systemowej w taki sposób, że w przepisie tym mamy do czynienia z podwójnym określeniem początku biegu terminu przedawnienia żądania zwrotu z ograniczeniem ustawowego terminu przedawnienia. Takie rozumienie tego przepisu, niewątpliwie korzystne dla organu, zwalniające organ z obowiązku dbałości o kontrolowanie prawidłowości wpłat, pozbawiałoby nałożony na organ obowiązek zawiadomienia w istocie jakiegokolwiek znaczenia prawnego, co jest nie do pogodzenia z czytelną intencją ustawodawcy. Przepisu art. 24 ust. 6g nie można bowiem wykładać w oderwaniu od treści art. 24 ust. 6b, który to przepis stanowi jednoznacznie, że zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Tak wykładnia gramatyczna, systemowa jak i funkcjonalna nie pozwala w związku z powyższym na budowanie innego wniosku, niż taki, że przepis art. 24 ust. 6g pkt 2 odnosi się wyłącznie do tych składek, co do których z uwagi na ich niską wartość (nie przekraczającą kosztów upomnienia) zakład nie ma obowiązku dokonywania zawiadomienia płatnika składek o nadpłacie.

Dokonując wykładni ww. przepisów ustawy systemowej wskazać dodatkowo należy, że pojęcie nienależnie opłaconej składki nie zostało zdefiniowane w ustawie systemowej, na co zwrócił uwagę już Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 26 maja 2010 r. (sygn. P 29/08), wskazując, że „nienależnie opłacona składka” nie stanowi składki ustalonej w oparciu o zasady określone w art. 15-32 ustawy systemowej, czyli obowiązkowego świadczenia w ramach stosunku ubezpieczenia społecznego. W piśmiennictwie uznaje się, że pojęcie to obejmuje zarówno przypadki, w których istniała podstawa prawna świadczenia składkowego, ale zostało ono spełnione w kwocie wyższej niż należna (nadpłata), jak również w przypadku opłacenia składki bez podstawy prawnej (Komentarz do art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pod red. Beaty Gudowskiej, wyd. 2, Legalis).

Także doktryna wyraża tożsame stanowisko wskazując, że ustawą z 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 138, poz. 808) od 20 lipca 2011 r. określono przede wszystkim wyraźnie termin początkowy biegu terminu przedawnienia, przyjmując w art. 24 ust. 6g, że będzie to albo data otrzymania od ZUS zawiadomienia o kwocie nienależnie opłaconych składek, albo - w razie braku takowego zawiadomienia - dzień opłacenia składek. Powyższe zawiadomienie jest kierowane do płatnika składek, jeśli nienależnie opłacone składki przekraczają wysokość kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (Komentarz do art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pod red. Beaty Gudowskiej, wyd. 2, Legalis).

W ustalonym i niekwestionowanym stanie faktycznym spór dotyczy składek które nie były przedawnione, a których wartość przekraczała wysokość kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Trafnie zatem wywiódł Sąd pierwszej instancji, stwierdzając, że pozwany organ rentowy nie został zwolniony z obowiązku zawiadomienia płatnika o tej nadpłacie.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny uznał apelację organu za bezzasadną, wobec czego na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił ją w całości, o czym orzekł w sentencji wyroku.

Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Zgodnie z art. 374 k.p.c. Sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania. W niniejszej sprawie żadna ze stron nie złożyła wniosku o przeprowadzenie rozprawy, a jednocześnie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ujawniły się żadne okoliczności, które przemawiałyby za koniecznością rozpoznania sprawy na rozprawie.

Anita Górecka Ewa Stryczyńska (spr.) Marcin Graczyk