Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 sierpnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 sierpnia 2023 r. w Szczecinie

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o przyznanie świadczenia pieniężnego przysługującego cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych

na skutek apelacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 25 października 2022 r., sygn. akt IV U 273/22

oddala apelację

zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie na rzecz radcy prawnego J. D. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) powiększoną o obowiązujący podatek od towarów i usług tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K., decyzją z dnia 28 lutego 2022 roku, znak: (...), wydaną na podstawie ustawy z dnia 1 stycznia 2007 roku o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych oraz ustawy z dnia 17 grudnia 1999 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, odmówił J. S. prawa do świadczenia pieniężnego przysługującego cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych.

W uzasadnieniu wskazano, że zgodnie z art. 1 ust. 2 cytowanej ustawy, przysługuje ono osobie, która doznała naruszenia sprawności organizmu powodującego całkowitą niezdolność do pracy, poprzez utratę wzroku w wyniku: działań wojennych w okresie wojny 1939-1945 lub eksplozji niewypałów lub niewybuchów pozostałych po wojnie 1939-1945, na terytorium RP. Tymczasem lekarz orzecznik ZUS, orzeczeniem z dnia 27 stycznia 2022 roku ustalił, że J. S. jest trwale całkowicie niezdolny do pracy od 1 marca 2020 roku, jednakże niezdolność ta nie pozostaje w związku ze stanem narządu wzroku. W związku z powyższym ZUS odmówił prawa do wnioskowanego świadczenia.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł J. S., domagając się jej zmiany poprzez przyznanie mu prawa do wnioskowanego świadczenia, wskazując że w wyniku działań wojennych występuje u niego całkowita ślepota oka lewego, a obecnie z powodu choroby drugiego oka praktycznie utracił wzrok.

W imieniu organu rentowego w odpowiedzi na odwołanie wniesiono o jego oddalenie. Podtrzymano stanowisko wyrażone w uzasadnieniu decyzji. Wskazano, że orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS z dnia 28 marca 2022 roku potwierdzono ustalenia lekarza orzecznika ZUS, zaś w dniu 8 kwietnia 2022 roku wydano kolejną odmowną decyzję.

Postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2022 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie orzekł o ubezwłasnowolnieniu całkowitym J. S. z powodu otępienia umysłowego znacznego stopnia. Sąd Rejonowy w Wałczu, postanowieniem z dnia 17 czerwca 2022 roku, ustanowił T. S. opiekunem prawnym J. S..

W niniejszej sprawie ustanowiono dla odwołującego pełnomocnika z urzędu, który podtrzymał jego stanowisko w sprawie.

Wyrokiem z dnia 25 października 2022 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie i zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Koszalinie na rzecz radcy prawnego J. D. kwotę 110,70 złotych (stu dziesięciu zł 70/100 gr), w tym stawka VAT, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu odwołującemu J. S..

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

J. S. urodził się (...). W latach 1955-1991 pracował zawodowo.

Decyzją z dnia 5 czerwca 1991 roku przyznano mu prawo do renty inwalidzkiej trzeciej grupy inwalidów, poczynając od 4 czerwca 1991 roku. Od 1 listopada 2003 roku miał przyznane prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, na stałe.

Od 8 września 2005 roku odwołującemu przyznano prawo do emerytury. Organ emerytalny uznał za udowodniony okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 22 lat, 7 miesięcy oraz okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze 2 lat i 4 miesięcy.

W dniu 30 października 2020 roku odwołujący złożył wniosek o przyznanie prawa do renty inwalidy wojennego. Decyzją z dnia 1 lutego 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił przyznania wnioskowanej renty, albowiem zgodnie z orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS z 14 stycznia 2021 roku, nie stwierdzono niezdolności do pracy w związku z działaniami wojennymi. Od powyższej decyzji odwołanie wniósł J. S.. Sprawa zawisła sygnaturą akt IV U 209/21. Odwołujący był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. W imieniu odwołującego, w piśmie procesowym z dnia 10 czerwca 2021 roku, podtrzymano odwołanie w całości i wniesiono o zmianę decyzji i przyznanie prawa do renty inwalidy wojennego, zaś na wypadek nieuwzględnienia odwołania – o przyznanie mu prawa do świadczenia pieniężnego przysługującego cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych.

Sąd Okręgowy w Koszalinie prawomocnym wyrokiem z dnia 9 lipca 2021 roku, sygn. akt IV U 209/21 oddalił odwołanie nie obciążając odwołującego kosztami zastępstwa procesowego na rzecz ZUS Oddziału w K. i przekazał do rozpoznania Oddziałowi ZUS w K. wniosek J. S. z dnia 14 czerwca 2021 roku o przyznanie prawa do świadczenia pieniężnego przysługującego cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych.

Powyższy wyrok wraz z aktami rentowymi został przekazany do ZUS w dniu 7 października 2021 roku. We wszczętym przez organ rentowy postępowaniu, orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 27 stycznia 2022 roku, J. S. został uznany za trwale całkowicie niezdolnego do pracy od 1 marca 2020 roku. Wskazano, że całkowita niezdolność do pracy nie pozostaje w związku ze stanem narządu wzroku. Na podstawie powyższego orzeczenia lekarskiego, ZUS zaskarżoną niniejszym decyzją z dnia 28 lutego 2022 roku odmówił J. S. prawa do świadczenia pieniężnego przysługującego cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych.

Następnie komisja lekarska ZUS, rozpoznając sprzeciw od powyższego orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, orzeczeniem z dnia 28 marca 2022 roku uznała J. S. za osobę trwale całkowicie niezdolną do pracy i stwierdziła, że całkowita niezdolność do pracy nie pozostaje w związku ze stanem narządu wzroku.

Na podstawie powyższego orzeczenia komisji lekarskiej ZUS, organ rentowy decyzją z dnia 8 kwietnia 2022 roku ponownie odmówił odwołującemu przyznania prawa do świadczenia pieniężnego przysługującego cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych.

Sąd Okręgowy wskazał, iż powołana w niniejszej sprawie biegła okulistka sporządziła opinię po analizie dokumentacji medycznej odwołującego, bez przeprowadzenia badania osobistego, na co w imieniu odwołującego wyrażono zgodę. Biegła ustaliła, że w czasie II wojny światowej, wskutek wybuchu bomby, odwołujący doznał urazu lewej gałki ocznej, w konsekwencji czego utracił widzenie tym okiem. Natomiast prawe oko było okiem dobrze widzącym, pogorszenie widzenia nastąpiło dopiero około 2019 roku, z powodu rozpoznanej zaćmy związanej z wiekiem. Biegła zauważyła, że w 2020 roku ustalono u ubezpieczonego znaczny stopień niepełnosprawności, którego przyczyną nie był jednak stan układu wzrokowego, a upośledzenie narządu ruchu (05-R) i choroby układu oddechowego i krążenia (07-S). Natomiast w 2022 roku uznano, że ubezpieczony jest niezdolny do samodzielnej egzystencji bez związku z wpływem urazów wojennych na stan zdrowia.

Biegła rozpoznała u odwołującego stan praktycznej jednooczności od 6 roku życia, z zaadaptowaniem oraz z zaćmą starczą lepszego oka. Stwierdziła, że ze względu na stan narządu wzrokowego J. S. nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy. Jednooczność nie jest powodem całkowitej niezdolności do pracy, bez względu na przyczynę, która ją spowodowała. Powoduje jedynie konkretne ograniczenia w podejmowaniu zatrudnienia: zakazane są prace na wysokości ponad 3 m, przy maszynach w ruchu z brakiem osłony na części roboczej czy przy zawodowym prowadzeniu pojazdów. Zaćma średniozaawansowana w oku prawym jest wynikiem fizjologicznego starzenia się soczewki, a nie skutkiem urazu wojennego z 1945 roku. Zgodnie z treścią zaświadczenia z dnia 27 marca 1991 roku, czyli 46 lat po urazie oka lewego, stan prawego oka był prawidłowy, a ostrość wzroku oka prawego wynosiła 1,0 (100%) bez korekcji. Potwierdza to, że obecne zmętnienie soczewki nie pozostaje w żadnym związku przyczynowo skutkowym z urazem wojennym lewego oka przed 75 laty.

Pismem z dnia 11 sierpnia 2022 roku pełnomocnik ubezpieczonego wniósł o uzupełnienie opinii biegłego poprzez określenie procentowego stopnia uszczerbku na zdrowiu z powodu utraty przez J. S. wzroku w lewym oku w wyniku działań wojennych oraz o określenie, kiedy ten uszczerbek powstał. W piśmie z dnia 18 października 2022 roku pełnomocnik ZUS nie wniósł zastrzeżeń do opinii.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione podnosząc, iż stan faktyczny został ustalony w oparciu o zgromadzone w sprawie dokumenty i opinię biegłej okulistki, którą przyjął jako podstawę ustaleń faktycznych, szczególnie, że opinia ta nie była kwestionowana.

Sąd pierwszej instancji wskazał, iż świadczenie pieniężne dla cywilnych ofiar działań wojennych, o które wnioskował odwołujący, zostało przewidziane w przepisach ustawy z dnia 16 listopada 2006 roku o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych (tekst jednolity - Dz.U. z 2021 r., poz. 1820). Zgodnie z art. 1 ust. 2 wskazanej ustawy, osobami uprawnionymi do świadczenia i uprawnień wymienionych w ustawie są obywatele polscy, posiadający stałe miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej, którzy, nie wchodząc w skład formacji wojskowych, zmilitaryzowanych służb państwowych lub formacji zbrojnych ruchu oporu, doznali naruszenia sprawności organizmu powodującego całkowitą niezdolność do pracy, poprzez utratę wzroku w wyniku:

1. działań wojennych w okresie wojny 1939-1945,

2. eksplozji niewypałów lub niewybuchów pozostałych po wojnie 1939-1945, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd meriti zauważył, iż pojęcia „całkowita niezdolność do pracy” i „naruszenie sprawności organizmu”, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych nie są tożsame, co oznacza, że całkowita niezdolność do pracy i naruszenie sprawności organizmu mogą powstać w różnych momentach. Zasadnicze znaczenie w sprawie o świadczenie pieniężne przysługujące cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych ma to, że naruszenie sprawności organizmu, z powodu którego doszło do całkowitej niezdolności do pracy, musi powstać w okolicznościach wymienionych w art. 1 ust. 2 ustawy. Całkowita niezdolność do pracy przez utratę wzroku musi zaś pozostawać w związku przyczynowym z naruszeniem sprawności organizmu powstałym w tychże okolicznościach (por. wyrok SA w Gdańsku z 7.03.2013 r., III AUa 1501/12, Legalis nr 755569). Fakt, że pomiędzy naruszeniem sprawności organizmu a powstaniem w jego efekcie całkowitej niezdolności do pracy minął znaczny okres czasu, kiedy to ubezpieczony wykonywał zatrudnienie, nie stoi na przeszkodzie uznaniu za spełnioną omawianej przesłanki przyznania świadczenia.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż w sprawie przedmiotowego rodzaju, ocena niezdolności do pracy wymagała zasięgnięcia wiadomości specjalnych. Kluczowa była zatem ocena stanu zdrowia odwołującego dokonana przez biegłą okulistkę. Sąd nie mógł zaś orzec wbrew treści uzyskanej opinii biegłej.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że odwołujący nie jest całkowicie niezdolny do pracy z powodu stanu narządu wzroku. Nie pozostaje zatem w kręgu osób uprawnionych do otrzymania wnioskowanego świadczenia. Powyższe wynika zaś ze spójnej i logicznej opinii biegłej, której treść nie została skutecznie zakwestionowana. Biegła stwierdziła, że odwołujący nie jest całkowicie niezdolny do pracy ze względu na stan narządu wzroku, również sama jednooczność wynikająca z urazu w czasie wojny nie stanowiła podstawy do stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy. Obecne zmętnienie soczewki drugiego oka nie pozostaje w związku przyczynowo- skutkowym z urazem wojennym lewego oka sprzed 75 lat.

Sąd meriti podkreślił, że odwołujący, pomimo urazu wojennego był zdolny do pracy i pracę tę wykonywał przez dużą część swego życia. Nie można było zatem przyjąć, by ubezpieczony był osobą uprawnioną do otrzymania wnioskowanego świadczenia. Przedmiotem niniejszego postępowania było jedynie ustalenie uprawnień do świadczenia pieniężnego przysługującego cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych, nie zaś ustalenie procentowego uszczerbku na zdrowiu u odwołującego w związku z naruszeniem sprawności narządu wzroku. Uzyskana w niniejszym postępowaniu opinia nie mogła być traktowana instrumentalnie, jako podstawa do ustaleń przydatnych odwołującemu do celu dochodzenia innych świadczeń. Stąd też Sąd pierwszej instancji pominął wniosek dowodowy o uzupełnienie opinii o ustalenia dotyczące procentowego uszczerbku na zdrowiu odwołującego, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia, w oparciu o art. 235 ² §1 pkt. 2 k.p.c.

Kierując się powyższymi rozważaniami, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku. W pkt II sentencji, na podstawie art. 223 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych w związku z § 4 ust. 1-3 i § 15 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U z 2019 r., poz. 68), przyznał radcy prawnemu J. D. kwotę 110,70 złotych, w tym stawka VAT, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną odwołującemu z urzędu.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się ubezpieczony zaskarżając je w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania cywilnego mających wpływ na treść orzeczenia tj. 235 ² § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. i art. 227 przez pominięcie przez Sąd pierwszej instancji dowodu z opinii biegłego z wniosku ubezpieczonego o uzupełnienie opinii biegłego o ustalenie procentowego stopnia uszczerbku zdrowia wskutek utraty wzroku w lewym oku oraz określenia w jakiej dacie ten uszczerbek powstał, przez co nie doszło do wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy i wydano orzeczenie bez przeprowadzenia całości postępowania dowodowego, niezbędnego do rozstrzygnięcia

Stawiając ten zarzut apelujący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części przez uwzględnienie odwołania ubezpieczonego od zaskarżonej decyzji ZUS i zmianę decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 28 lutego 2022 r. numer (...) i przyznanie ubezpieczonemu J. S. prawa do świadczenia pieniężnego przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, celem przeprowadzania pominiętego dowodu. Wniósł również o przyznanie nieopłaconych kosztów zastępstwa procesowego z urzędu za II Instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona a rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji prawidłowe.

Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd odwoławczy podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24 poz. 776, z 22 lutego 2010 r. I UK 233/09, Lex nr 585720).

Należy podkreślić, że w postępowaniu sądowym ocena niezdolności do pracy w zakresie naruszenia sprawności organizmu i wynikających stąd ograniczeń możliwości wykonywania pracy - weryfikacja orzeczeń lekarzy orzeczników, z zasady wymaga wiadomości specjalnych. Podstawowym więc dowodem w sprawach o rentę czy inne świadczenia, których przyznanie uwarunkowane jest stwierdzeniem niezdolności do pracy, jest dowód z opinii biegłego. Z istoty i celu tego rodzaju dowodu wynika zaś, że jeśli rozstrzygnięcie wymaga wiadomości specjalnych, dowód z opinii jest konieczny. W takim wypadku sąd nie może poczynić ustaleń sprzecznych z opinią biegłego, jeśli jest ona prawidłowa i jeżeli odmienne ustalenia nie mają oparcia w pozostałym materiale dowodowym (por. wyrok SN z 27 listopada 1974 r. II CR 748/74, Lex nr 7618). Sąd ocenia opinie biegłych pod kątem ich logiki, spójności oraz tego, czy odpowiadają na postawione tezy dowodowe.

Sąd Okręgowy dopuścił w niniejszym postępowaniu dowód z opinii biegłej z zakresu okulistyki. W ocenie Sądu Apelacyjnego, powyższa opinia spełnia wyżej wymienione kryteria, została sporządzona przez lekarza o specjalizacji adekwatnej do schorzeń występujących u ubezpieczonego i przez to jest wiarygodne.

Biegła w opinii wyraźnie potwierdziła, że powodem niezdolności ubezpieczonego do pracy nie są skutki odlegle przebytego urazu.

Należy również zgodzić się z Sądem pierwszej instancji, że nie było konieczności uzupełnienia opinii biegłej o wskazanie procentowego uszczerbku na zdrowiu gdyż nie było to ustalenie potrzebne do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r., osobami uprawnionymi w rozumieniu ustawy są obywatele polscy, posiadający stałe miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej, którzy nie wchodząc w skład formacji wojskowych, zmilitaryzowanych służb państwowych lub formacji zbrojnych ruchu oporu, doznali naruszenia sprawności organizmu powodującego całkowitą niezdolność do pracy, poprzez utratę wzroku w wyniku:

działań wojennych w okresie wojny 1939-1945,

eksplozji niewypałów lub niewybuchów pozostałych po wojnie 1939-1945, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

W ocenie Sądu odwoławczego, w niniejszej sprawie miała miejsce pierwsza z wymienionych sytuacji - ubezpieczony doznał naruszenia sprawności organizmu, jednak naruszenie to nie spowodowało u ubezpieczonego całkowitej niezdolności do pracy. Ubezpieczony pracował w wyuczonych zawodach przez wiele lat jako osoba z widzeniem w jednym oku. Utrata sprawności nastąpiła po wielu latach pracy i nie miała związku z przebytym urazem.

Reasumując, skoro brak jest bezpośredniego związku przyczynowo-skutkowego między urazem oka a powstaniem całkowitej niezdolności ubezpieczonego do pracy, brak jest jednocześnie podstaw do przyznania wnioskowanego świadczenia.

W związku z powyższym, Sad Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego jako bezzasadną.

Rozstrzygając na podstawie art. 108 § 1 zdanie 1 k.p.c. o kosztach postępowania apelacyjnego, w związku z wnioskiem i oświadczeniem pełnomocnika procesowego ustanowionego z urzędu, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 98 § 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie na tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wynagrodzenie w kwocie 240 zł zwiększone o 23 % tytułem podatku od towarów i usług ustalone w oparciu o § 16 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 15 ust. 2 oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2019 r., poz.68 j.t.) oraz w związku z treścią orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 kwietnia 2023 r. wydanego w sprawie SK 85/22 przyjmując stawkę minimalną wynikającą z treści rozporządzenia z dnia 22 października w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U z 2018 r., poz. 265).

Urszula Iwanowska Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk Beata Górska