Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 sierpnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 14 sierpnia 2024 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji M. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 11 maja 2023 r. sygn. akt VIII U 1529/22

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z 11 sierpnia 2022r., znak: (...)-2014 Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku z 18 lipca 2022r., odmówił M. S. ponownego ustalenia kapitału początkowego, ponieważ wnioskodawca nie przedłożył nowych dowodów powodujących zmianę wartości kapitału początkowego. Jednocześnie Zakład poinformował, że kwestia pracy na budowie eksportowej w latach 1976-1977 oraz 1981-1983 była już przedmiotem rozpatrzenia decyzjami z dnia 2 grudnia 2016 r., 20 marca 2018r. oraz 5 lutego 2019r.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł odwołujący M. S. podnosząc, iż kapitał początkowy jest zaniżony, gdyż nie doliczono mu dziennego wynagrodzenia złotowego w wysokości 85 zł/dzień, a zdaniem odwołującego to wynagrodzenie powinno zwiększać zarobki zastępcze, które przyjął ZUS za okres jego pracy na budowach eksportowych w Libii oraz w Iraku. Zdaniem odwołującego, dzienne wynagrodzenie złotowe a wynagrodzenie zastępcze innego pracownika stanowią dwa odrębne wynagrodzenia, stąd zasadnym jest uwzględnienie ww. wynagrodzenia niezależnie od przyjętego wynagrodzenia zastępczego. Według odwołującego, obowiązujące wówczas przepisy (za lata 1971-1984) stanowiły, że każdy obywatel w okresie zatrudnienia na budowie zagranicznej otrzymywał: miesięczne wynagrodzenia walutowe oraz dzienne wynagrodzenie złotowe i to właśnie ten drugi element powinien być obecnie uwzględniony przy wyliczeniu kapitału początkowego przy latach pracy na budowach eksportowych w Libii oraz w Iraku. Będzie to miało wówczas wpływ na wzrost obliczonej emerytury.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od odwołującego na rzecz pozwanego zwrot kosztów zastępstwa prawnego. Pozwany w całości podtrzymał stanowisko przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji oraz przypomniał, że kwestie podnoszone przez odwołującego były przedmiotem wcześniej wydanych decyzji, które były rozpatrywane już w trybie odwoławczym przez Sądy, i tak sprawa prawidłowego wyliczenia wynagrodzenia za okres pracy na budowie eksportowej w Iraku w sprawie VIII U 1127/18 Sądu Okręgowego w Poznaniu, w której apelację odwołującego od wyroku wydanego przez ten Sąd oddalił Sąd Apelacyjny w Poznaniu (wyrok z 23 stycznia 2020r. w sprawie III AUa 1394/18), a wynagrodzenia za pracę na budowie w Libii analizował Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie VII U 619/19, który oddalił odwołanie ubezpieczonego, a następnie Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił wniesioną przez niego apelację od tego wyroku (sprawa III AUa 1038/19). Ponieważ odwołujący obecnie do wniosku nie dołączył żadnych nowych dowodów ani też nie pojawiły się nowe okoliczności istniejące w momencie wydania poprzednich decyzji, organ rentowy zaskarżoną decyzją odmówił ponownego ustalenia kapitału początkowego.

Odwołujący podtrzymał swoje stanowisko podnosząc, iż w powyższych sprawach wskazanych przez pozwany organ rentowy, Sądy analizowały możliwość uwzględnienia do wyliczeń tzw. dodatku za rozłąkę, który od dnia 1 stycznia 1981r. został wyłączony z osobowego funduszu płac. Natomiast teraz domaga się on uwzględnienia innego elementu wynagrodzenia, a mianowicie dziennego wynagrodzenia złotowego – 85 zł, który został ujęty w umowie z 22 kwietnia 1981r. w okresie zatrudnienia na budowie zagranicznej.

Na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2023r. odwołujący wskazał, iż domaga się, aby do ustalenia kapitału początkowego został doliczony mu pełny okres pobytu na budowie eksportowej w Iraku, tj. także okres od 16 marca 1983r. do 15 października 1983r. wraz z wynagrodzeniem zastępczym za ten okres oraz dziennie wynagrodzenie złotówkowe za cały okres pracy na budowie w Libii od 3 listopada 1976r. do 13 grudnia 1977r. oraz na budowach w Iraku za okres łączny od 24 kwietnia 1981r. do 15 października 1983r. Jednocześnie odwołujący oświadczył, że za te okresy nie posiada żadnych dokumentów wynagrodzeniowych, w szczególności umowy zawartej na realizowanie pracy na takiej umowie eksportowej w Libii, w której wyszczególnione by były poszczególne składniki przychodów uzyskiwanych w tamtym okresie zarówno w walucie obcej jak i wynagrodzenie złotówkowe. Odwołujący nie kwestionował przy tym, że za ten okres organ rentowy uwzględnił mu już wynagrodzenie zastępcze, czyli wynagrodzenia innego pracownika zatrudnianego na tym samym stanowisku, jednakże domaga się, aby do zastępczego wynagrodzenia uwzględniono jeszcze za każdy dzień pobytu na budowie w Libii i w Iraku, po 85 zł dziennie. Co do okresu pracy na budowie w Iraku, to odwołujący w tym zakresie podniósł, że organ rentowy uwzględnił jedynie okres od kwietnia 1981r. do 15 marca 1983r., chociaż cały wyjazd do Iraku obejmował czas również od 16 marca 1983r. do 15 października 1983r., bo tak stanowił aneks do umowy datowany na 7 września 1983r., który również jest załącznikiem do jego pisma z 18 kwietnia 2023r. Odwołujący domagał się więc, aby za okres 7 miesięcy od marca 1983r. do 15 października 1983r. został uwzględniony mu przez organ rentowy do wyliczenia kapitału początkowego również na podstawie zarobków zastępczych innego pracownika.

W toku sprawy strony podtrzymały swoje stanowiska, w szczególności pozwany organ rentowy podtrzymał stanowisko jak wyrażone w piśmie z 15 grudnia 2022r., w którym wyjaśniono, że na kolejny wniosek złożony przez M. S. 13 października 2022r., decyzją z 15 grudnia 2022r., odmówiono mu ponownego ustalenia kapitału początkowego albowiem za okresy pracy za granicą 16 marca 1983r. do 15 października 1983r. oraz od 3 listopada 1976r. do 13 grudnia 1977r. zostały już przyjęte zarobki zastępcze.

Wyrokiem z dnia 11 maja 2023 r., sygn. VIII U 1529 Sąd Okręgowy w Poznaniu VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie (pkt 1 wyroku) oraz zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego organu rentowego 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2 wyroku).

Na mocy art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny odstąpił od szczegółowego przedstawienia podstawy faktycznej wyroku, albowiem Sąd II instancji nie zmienił ani nie uzupełnił ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji i przyjął je w całości za własne.

Apelację od powyższego wyroku wniósł odwołujący zaskarżając go w całości. Odwołujący zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności:

⚫

art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, oraz § 10 rozporządzenia RM z dnia 1 kwietnia 1985r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent przez arbitralne przyjęcie, że ubezpieczony nie wykazał żadnych nowych okoliczności sprawy, a w szczególności z jakiego tytułu miało mu przysługiwać dzienne złotówkowe wynagrodzenie w wysokości 85 zł i przez to nie może ono zostać zaliczone do podstawy wymiaru kapitału początkowego, w sytuacji gdy ubezpieczony przedstawił Sądowi stosowne dokumenty, a także przepisy branżowo regulujące powyższe kwestie w poprzednim systemie społecznoekonomicznym,

⚫

uchwały nr 158 Rady Ministrów z 7 grudnia 1976r. w sprawie składników funduszu plac, która to uchwała obowiązywała w okresie zatrudnienia odwołującego na pracach eskortowych w Libii i Iraku, w szczególności pkt 32 jest tam jednoznacznie opisane, że wynagrodzenie wypłacane w złotych pracownikom zatrudnionym za granicą należy do funduszu płac oraz pkt 13 uchwały dodatki (dopłaty) z tytułu szczególnych preferencji np. dodatki na budowach szczególnie ważnych dla gospodarki.

W związku z powyższym wniósł o:

1.  zmianę powyższego wyroku w całości i nakazanie ZUS I Oddział w P. ponowne wyliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem dziennego wynagrodzenia zlotowego w wysokości 85zł/dzień,

2.  zasądzenie od Organu Rentowego na rzecz ubezpieczonego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje,

ewentualnie:

3.  uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Organ rentowy nie złożył odpowiedzi na apelację odwołującego M. S..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji wydając zaskarżony wyrok, wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności sprawy, przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe oraz dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów w myśl art. 233 § 1 k.p.c. Sąd orzekający wskazał w pisemnych motywach wyroku, jaki stan faktyczny oraz prawny stał się podstawą jego rozstrzygnięcia oraz podał, na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu, stosując przy tym prawidłową wykładnię przepisów prawnych mających zastosowanie w niniejszej sprawie.

Argumenty przedstawione w treści apelacji, nie podważyły zasadności stanowiska Sądu I instancji.

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy organ rentowy zasadnie odmówił odwołującemu przeliczenia wysokości kapitału początkowego i uwzględnienia w podstawie wymiaru kapitału kwot dziennego wynagrodzenia złotowego w wysokości 85 zł/dzień za okresy jego zatrudnienia na budowach eksportowych tak w Libii, jak i w Iraku i to obok wynagrodzeń zastępczych (czyli dodatkowo), przyjętych już dotychczas w poprzednich decyzjach ZUS do ustalenia kapitału początkowego.

Na wstępie przypomnieć należy, że zgodnie z treścią art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2) decyzja wydana została w wyniku przestępstwa;

3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

W ust. 1b przewidziano z kolei, że z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 decyzja może zostać uchylona lub zmieniona również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a uchylenie lub zmiana decyzji są niezbędne do zapobieżenia poważnej szkodzie dla interesu publicznego. Z kolei w ust. 1c wskazano, że z przyczyn określonych w ust. 1 pkt. 2 i 3 można uchylić lub zmienić decyzję także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego. W ust. 1d określono, że o wszczęciu postępowania z urzędu w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji, o której mowa w ust. 1, organ rentowy zawiadamia niezwłocznie osobę zainteresowaną.

W ust. 1e z kolei przewidziano, że uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres: 1) 10 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2-4; 2) 5 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5; 3) 3 lat - w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6. W ust. 1f zastrzeżono przy tym, że przepisu ust. 1e nie stosuje się, jeżeli: 1) w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości; 2) uchyleniu lub zmianie podlega decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, który nie został uwzględniony do obliczania wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją. Dalej w ust. 1g przewidziano, że organ rentowy odstępuje od uchylenia lub zmiany decyzji, z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 6, jeżeli uchylenie lub zmiana decyzji wiązałyby się z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności.

W związku z regulacją zawartą w art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, kwestia wznowienia postępowania została ograniczona co do zasady do enumeratywnie wymienionych przypadków takich jak: przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie nowych okoliczności istniejących przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, wydanie decyzji w wyniku przestępstwa, fałszywe dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, wydanie decyzji na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie, wydanie decyzji w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność, błąd organu rentowego powodujący przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości.

Po ponownym zapoznaniu się ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym Sąd Apelacyjny uznał, że w niniejszej sprawie nie zaistniały okoliczności, o których mowa w art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zatem słusznie Sąd I instancji nie znalazł podstaw do uwzględnienia odwołania.

W tym miejscu podkreślić należy, że zgodnie z art. 174 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Z kolei ust. 2 powołanego przepisu wskazuje, iż przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: okresy składkowe, o których mowa w art. 6, okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5 oraz okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. 3. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Zgodnie z art. 15 cyt. ustawy podstawę wymiaru świadczenia oblicza się albo z 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu albo z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek. W myśl tego przepisu podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego. W sytuacji, gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

(...) ubezpieczeń społecznych zakłada więc, że podstawą wymiaru emerytury i renty, podobnie jak i wysokości kapitału początkowego, jest przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne. Wysokość świadczenia zależy zatem od udziału danego ubezpieczonego w tworzeniu funduszu ubezpieczeń społecznych, a tym samym znaczenie ma wysokość podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Wyjątki od tej zasady określone są w rozporządzeniu Rady Ministrów z l kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent, które dopuszcza ustalenie tzw. wynagrodzeń zastępczych. Rozporządzenie to ma nadal zastosowanie na podstawie art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W świetle § 10 pkt 2 tego rozporządzenia, jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą i okres ten przypada przed 1 stycznia 1991 r., do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się wynagrodzenie przysługujące w tym czasie pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę. Zgodnie z pkt l do § 10 zamiast wynagrodzenia zastępczego przyjąć należy do obliczenia świadczenia wynagrodzenie wypłacane przez pracodawcę w Polsce, o ile zostały od niego odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne. Wówczas jednak wykazać należy fakt uiszczania owych składek. Co istotne ustalając podstawę wymiaru świadczenia, w tym i kapitału początkowego, nie ma możliwości jednoczesnego zastosowania obu punktów z § 10 cyt. rozporządzenia, czyli uwzględnienia w podstawie wymiaru zarówno wynagrodzenia zastępczego, jak i złotówkowego np. rozłąkowego i to nawet gdyby zostało wykazane, że od niego były odprowadzane składki do ZUS.

W tym zakresie Sąd Apelacyjny (również jak i Sąd I instancji) podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyrokach z 4 marca 2010r. I UK 306/09 oraz z 9 stycznia 2012 II UK 74/11. Przepis § 10 skonstruowany jest na zasadzie alternatywy rozłącznej, stąd zastosowanie ma albo pkt l albo pkt 2.

W tym miejscu zaznaczyć wypada, że Sąd Najwyższy w wyroku z 9 stycznia 2012 r. sygn. II UK 74/11 rozpoznając skargę kasacyjną innego ubezpieczonego (który również świadczył pracę na kontrakcie eksportowym w Iraku od dnia 12 lutego 1981 r. do 12 lutego 1982 r.) wskazał, że nie jest także uzasadniony, w ocenie Sądu Najwyższego, zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez zastosowanie przez Sądy orzekające w sprawie § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent, jako przepisu nie mającego zastosowania z uwagi na treść art. 194 ustawy o emeryturach i rentach. Stosownie do tego przepisu, do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie pozostają w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie ustaw i dekretu wymienionych w art. 195, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami ustawy o emeryturach i rentach. Nie jest wątpliwe, że do chwili obecnej nie zostały wydane nowe przepisy wykonawcze, zapowiadane w art. 22 ustawy, w myśl którego Rada Ministrów została upoważniona do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytury i renty, uwzględniających między innymi przypadki, w których podstawę wymiaru emerytury lub renty dla pracowników zatrudnionych za granicą ustala się na podstawie wynagrodzenia przysługującego pracownikom zatrudnionym w tym okresie w kraju w tym samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik, był zatrudniony przed wyjazdem za granicę, albo na podstawie kwot ryczałtowych.

Nie budzi w związku z tym wątpliwości, zdaniem Sądu Najwyższego, że zastosowanie w takiej sytuacji znajdzie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. wydane na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 22 ust 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm. - o z.e.p.), stanowiącego, że Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określa zasady ustalania podstawy wymiaru świadczeń gdy pracownik zatrudniony był za granicą, szczególnie gdy się porówna - z jednej strony - zakresy delegacji określone w obu ustawach (o z.e.p. oraz o emeryturach i rentach) - z drugiej zaś - treść regulacji. Zgodnie z § 10 pkt 2 tego rozporządzenia (z dnia 1 kwietnia 1985 r.), jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia: 1) kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo 2) jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. - kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę.

Z kole w wyroku z dnia 4 marca 2010 r., II UK 306/09 (OSNP 2011 nr 17-18, poz. 236), Sąd Najwyższy wskazał, że podstawę wymiaru emerytury pracownika skierowanego do pracy za granicą przed 1 stycznia 1991 r. stanowi wynagrodzenie zastępcze, o którym mowa w § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r., zachowujące moc i znajdujące dalej zastosowanie na podstawie art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Nota bene tzw. wynagrodzenie zastępcze jako podstawę wymiaru dla zatrudnionych za granicą przyjmowano również poprzednio na gruncie § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 marca 1984 r. w sprawie okresów zatrudnienia za granicą i zasad udzielania świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu tego zatrudnienia (Dz.U. Nr 17, poz. 81 ze zm.). Żadne odmienne regulacje, które pozwalałyby przyjmować za podstawę składek wynagrodzenie faktycznie wypłacone w czasie pracy za granicą, nie wynikały ani z obowiązującego wówczas rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicę w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz.U. 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), ani z uchwały nr 71 Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą pracownikom skierowanym do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług eksportowych (M.P Nr 14, poz. 106). Granica czasowa stosowania instytucji wynagrodzenia zastępczego do ustalenia podstawy wymiaru w pewnym stopniu koreluje ze wprowadzonym później rozwiązaniem zawartym w § 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.), zgodnie z którym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług eksportowych stanowi przeciętne wynagrodzenie. Należy także zaznaczyć, że brak normy prawnej, według której wynagrodzenia otrzymywane w czasie zatrudnienia za granicą stanowiłyby w pełni (w pełnej wysokości) podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne według tych samych zasad jakie obowiązują dla zatrudnionych w kraju. Innymi słowy, uprawnione jest stwierdzenie, że tak przepis § 10 rozporządzenia z 1 kwietnia 1985 r. jaki i przepis § 9 rozporządzenia z 29 stycznia 1990 r., dotyczące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zatrudnianych za granicą, stanowiły regulacje szczególne i samodzielne, skoro wprowadzały inną niż powszechna podstawę wymiaru składek obowiązującą dla zatrudnianych w kraju.

Mając na uwadze powyższe przyjąć należy, że Sąd I instancji prawidłowo uznał, iż żądanie odwołującego, by uwzględnić przy obliczaniu wysokości kapitału początkowego dzienne wynagrodzenie złotówkowe nie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na to, że nie ma możliwości jednoczesnego uwzględnienia w podstawie wymiaru zarówno wynagrodzenia zastępczego (a takie zostało odwołującemu uwzględnione), jak i złotówkowego (i to nawet wówczas, gdy były od niego odprowadzane składki do ZUS).

Słusznie też Sąd I instancji podniósł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że nie było w niniejszej sprawie prawnej możliwości – jak chce tego odwołujący – uwzględnienia przy obliczaniu kapitału początkowego, częściowo wynagrodzenia z § 10 pkt 1 cyt. rozporządzenia z 1 kwietnia 1985 r. tj. w tym przypadku dziennego wynagrodzenia złotówkowego (niezależnie od tego, że jego faktycznej wypłaty oraz obowiązku oskładkowania odwołujący nie wykazał) oraz wynagrodzenia zastępczego, o którym mowa w § 10 pkt 2 rozporządzenia. Oczywistym jest, jak wskazuje odwołujący, że wynagrodzenie złotówkowe oraz wynagrodzenie zastępcze to odrębne instytucje, jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nie mogą być one sumowane na potrzeby ustalania podstawy wymiaru składek. Podstawę wymiaru kapitału początkowego można zatem ustalać, uwzględniając albo tzw. wynagrodzenie zastępcze, pomijając jednocześnie składniki wynagrodzenia faktycznie wypłacanego w kraju, albo wynagrodzenie, które w kraju dany pracownik otrzymywał. Nie było natomiast możliwe połączenie (zsumowanie) obu tych wynagrodzeń.

Jak prawidłowo wyjaśnił Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku odnośnie żądania odwołującego uwzględnienia okresu pracy na budowie w Iraku od 16 marca 1983r. do 15 października 1983r., okres ten został odwołującemu uwzględniony w całości, również przy ustalaniu wynagrodzeń zastępczych. Wobec powyższego za wszystkie okresy pracy odwołującego za granicą tj. w Libii od 3 listopada 1976r. do 13 grudnia 1977r. oraz pracy na budowie eksportowej w Iraku tj. od 24 kwietnia 1981r. do 15 października 1983r. (a więc również od 16 marca 1983r. do 15 października 1983r.) zostały przez pozwany organ rentowy uwzględnione zarobki z kart wynagrodzeń pracownika zastępczego, a zatem okres 7 miesięcy od kwietnia do października 1983 r., który kwestionował odwołujący, nie został w żaden sposób przez organ pominięty.

W tym stanie rzeczy, zaskarżona decyzja jest prawidłowa. Skoro za ww. okresy prawidłowo zostały uwzględnione odwołującemu w dotychczasowych decyzjach przy obliczaniu WWPW kapitału początkowego zarobki zastępcze, to nie ma podstaw ku temu, by doliczyć do nich jeszcze dodatkowo wynagrodzenie złotówkowe, przewidziane dla odwołującego wyłącznie w związku z pracą na budowie eksportowej w Iraku i to jedynie za okres od 22 kwietnia 1981r. do 1 kwietnia 1982r.

Reasumując Sąd Okręgowy prawidłowo wskazał w pisemnych motywach wyroku, jaki stan faktyczny oraz prawny stał się podstawą jego rozstrzygnięcia oraz podał, na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu, stosując przy tym prawidłową wykładnię przepisów prawnych mających zastosowanie w niniejszej sprawie. Prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne oraz należycie umotywowaną ocenę prawną sporu Sąd Apelacyjny przyjmuje za własną, w pełni podzielając wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W ocenie Sądu Apelacyjnego przy wydaniu wyroku z 11 maja 2023 r. Sąd Okręgowy nie naruszył ani przepisów prawa procesowego ani też przepisów prawa materialnego (w szczególności art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Uznając zatem zarzuty apelującego za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację.

sędzia Marta Sawińska