Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 lipca 2021 r., wydanym w sprawie z powództwa T. P. przeciwko Skarbowi Państwa – Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w P. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, Sąd Rejonowy w Pabianicach uzgodnił treść księgi wieczystej Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie z działu IV tej księgi ujawnionych tam następujących hipotek przymusowych:

1) ujawnionej pod numerem 2 hipoteki przymusowej na kwotę 13.884,00 zł z tytułu zaległości w podatku dochodowym od osób fizycznych za okres od kwietnia do grudnia 2008 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.; 

2) ujawnionej pod numerem 3 hipoteki przymusowej na kwotę 8.874,00 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za okres od kwietnia do sierpnia 2009 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.;

3) ujawnionej pod numerem 4 hipoteki przymusowej na kwotę 6.831,00 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za okres wrzesień, listopad 2009 r., styczeń, luty 2010 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.;

4) ujawnionej pod numerem 5 hipoteki przymusowej na kwotę 8.170,00 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za okres marzec, kwiecień, październik, listopad, grudzień 2010 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.;

5) ujawnionej pod numerem 6 hipoteki przymusowej na kwotę 5.932,00 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za okres od stycznia do maja 2011 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.;

6) ujawnionej pod numerem 7 hipoteki przymusowej na kwotę 6.286,53 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za czerwiec, grudzień 2011 r., styczeń, luty, marzec 2012 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.;

7) ujawnionej pod numerem 8 hipoteki przymusowej na kwotę 5.492,00 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za okres od stycznia do maja 2013 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.;

8) ujawnionej pod numerem 9 hipoteki przymusowej na kwotę 5.343,00 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za okres od kwietnia do sierpnia 2012 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.;

9) ujawnionej pod numerem 10 hipoteki przymusowej na kwotę 10.950,40 zł z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług za lipiec, sierpień 2008 r. oraz w podatku dochodowym od osób fizycznych za okres od września do grudnia 2009 r., grudzień 2011 r. oraz listopad 2012 r., wpisanej na podstawie administracyjnych tytułów wykonawczych na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P.,

a ponadto zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 13.655,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od tego orzeczenia wniosła strona pozwana, zaskarżając je w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa wraz z wydaniem rozstrzygnięcia o kosztach postepowania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, a także o zasądzenie od powoda na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, przed Sądami obu instancji i o nieobciążanie strony pozwanej kosztami postępowania w przypadku oddalenia apelacji, zarzucając przy tym:

⚫

naruszenie art. 70 § 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2651 ze zm.) w związku z art. 77 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 146 ze zm.) poprzez ich błędną wykładnię w taki sposób, że Sąd I instancji, przyjmując prokonstytucyjną wykładnię pierwszego z tych przepisów, nie zastosował drugiego z nich i uznał, że powodowi przysługuje przeciwko pozwanemu zarzut przedawnienia zobowiązań podatkowych;

⚫

naruszenie art. 70 § 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2651 ze zm.) poprzez błędną jego wykładnię skutkującą przyjęciem, że nie nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipotekami przymusowymi wskutek zastosowania środka egzekucyjnego w postaci zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego i wkładu oszczędnościowego, gdyż podatniczka J. G., będąca dłużnikiem osobistym, nie została o zastosowaniu tego środka skutecznie zawiadomiona pismem pozwanego z dnia 22 maja 2015 r. z uwagi na jego niedoręczenie, chociaż zawiadomienie to zostało skierowane na adres; (...)-(...) K., ul. (...), wskazywany przez nią jako adres korespondencyjny;

⚫

naruszenie art. 70 § 6 pkt. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2651 ze zm.) poprzez błędną jego wykładnię skutkującą przyjęciem, że nie doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zabezpieczonych hipotecznie zobowiązań podatkowych, gdyż pozwany nie zawiadomił będącej dłużnikiem osobistym podatniczki J. G. o wszczęciu postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, chociaż zawiadomienie takie zostało skierowane na adres: (...)-(...) K., ul. (...), wskazywany przez nią jako adres korespondencyjny, a z treści zawiadomienia z dnia 6 grudnia 2013 r. wynika, że dotyczy ono wszczęcia postępowania w sprawie karnej skarbowej, a jednak Sąd nie wziął pod uwagę wywołanego przez to zawiadomienie skutku w postaci zawieszenia terminu biegu przedawnienia;

⚫

art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. poprzez nieuzasadnione nieprzeprowadzenie dowodu z akt sprawy karnej II K 995/12 zawisłej przed Sądem Rejonowym w Pabianicach, mimo złożenia przez stronę pozwaną wniosków dowodowych w pismach procesowych z dnia 24 marca 2021 r., 12 i 14 kwietnia 2021 r. oraz 12 maja 2021 r.;

⚫

art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. i art. 235 ² § 1 pkt. 3 k.p.c. poprzez nieuzasadnione nieprzeprowadzenie dowodu z akt postępowań egzekucyjnych przekazanych do składnicy Krajowej Rady Komorniczej, , mimo złożenia przez stronę pozwaną wniosków dowodowych w pismach procesowych z dnia 24 marca 2021 r., 12 i 14 kwietnia 2021 r. oraz 12 maja 2021 r.;

⚫

błędne ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wskutek niezgodnego z rzeczywistym stanem faktycznym przyjęcia przez Sąd, że zawiadomienie z dnia 22 maja 2015 r. o zajęciu egzekucyjnym oraz zawiadomienie z dnia 6 grudnia 2013 r. o wszczęciu postępowania karnego skarbowego nie zostało skutecznie doręczone dłużniczce J. G.;

⚫

nieustalenie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności objętych wnioskami dowodowymi o przeprowadzenie dowodów z akt sprawy karnej i akt egzekucyjnych, zawartymi w pismach procesowych z dnia 24 marca 2021 r., 12 i 14 kwietnia 2021 r. oraz 12 maja 2021 r.

Ponadto skarżący wniósł o dopuszczenie dowodu z załączonych do apelacji dokumentów w postaci:

⚫

zestawienia danych identyfikacyjnych i adresowych J. G. – na okoliczność tego, że w dniach 6 grudnia 2013 r. i 22 maja 2015 r. adresem korespondencyjnym J. G. był adres: (...)-(...) K., ul. (...);

⚫

notatki z Komendy Powiatowej Policji w P. z dnia 17 grudnia 2015 r. o miejscu pobytu J. G. pod adresem: (...)-(...) P., ul. (...) – na okoliczność zmiany jej miejsca pobytu,

jak również podtrzymał wnioski dowodowe zawarte w pismach procesowych z dnia 24 marca 2021 r., 12 i 14 kwietnia 2021 r. oraz 12 maja 2021 r. Apelujący zaskarżył także postanowienie Sądu Rejonowego wydane na rozprawie w dniu 8 lipca 2021 r. oddalające wniosek o pozyskanie akt egzekucyjnych oraz o zapoznanie się z aktami przedmiotowej księgi wieczystej, zarzucając naruszenie art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. i z art. 235 ² § 1 pkt. 3 k.p.c.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i pominięcie zgłoszonych w niej wniosków dowodowych, a także domagał się zasądzenia od strony skarżącej na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił następujące okoliczności faktyczne:

Ujawnione w dziale IV księgi wieczystej Nr (...) hipoteki przymusowe, ustanowione na rzecz Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w P., wpisane zostały w celu zabezpieczenia wierzytelności podatkowych stwierdzonych następującymi administracyjnymi tytułami wykonawczymi:

⚫

hipoteka Nr 2 – tytuły wykonawcze Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

hipoteka Nr 3 – tytuły wykonawcze Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

hipoteka Nr 4 – tytuły wykonawcze Nr SM 6/514/10, Nr SM 6/400/10, Nr SM 6/604/10, Nr SM 6/861/10 i Nr SM (...);

⚫

hipoteka Nr 5 – tytuły wykonawcze Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM 6/40/11, Nr SM 6/306/11 i Nr SM 6/606/11;

⚫

hipoteka Nr 6 – tytuły wykonawcze Nr SM 6/860/11, Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

hipoteka Nr 7 – tytuły wykonawcze Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM 6/570/12 i Nr SM (...);

⚫

hipoteka Nr 8 – tytuły wykonawcze Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

hipoteka Nr 9 – tytuły wykonawcze Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

hipoteka Nr 10 – tytuły wykonawcze Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) (treść działu IV księgi wieczystej Nr (...)).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się częściowo zasadna.

Rozpocząć trzeba od stwierdzenia, że w żadnym razie nie może doprowadzić do uwzględnienia wniosków apelacyjnych postawiony w złożonym środku odwoławczym zarzut naruszenia art. 70 § 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2651 ze zm.), zwanej dalej „Ordynacja podatkowa”. Skarżący polemizuje z powszechnie przyjętym w orzecznictwie stanowiskiem, z którego wynika, że w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, sąd może odmówić zastosowania w rozpoznawanej sprawie identycznie brzmiącego przepisu tej samej, a nawet innej ustawy, co w szczególności odnosi się do stwierdzenia wyrokiem Trybunału z dnia 8 października 2013 r., SK 40/12, OTK-A Nr 7 z 2013 r., poz. 97, niezgodności ówczesnego art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej z normami konstytucyjnymi i obecnego brzmienia art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej (tak np. w wyroku SN z dnia 17 marca 2016, V CSK 377/15, OSNC Nr 12 z 2016 r., poz. 148, w wyroku SN z dnia 20 lutego 2018 r., V CSK 230/17, OSNC-ZD Nr D z 2018 r., poz. 69 lub w wyroku SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 493/18, niepubl.). Autor apelacji wydaje się zapominać jednak, że w niniejszym postępowaniu zapadł już w dniu 14 października 2020 r., pod sygnaturą akt III Ca 2256/19, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi uchylający zaskarżony wyrok Sądu I instancji i przekazujący sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, w którego uzasadnieniu wyrażono pogląd tożsamy z tym, który obecnie jest nadal kwestionowany przez stronę pozwaną. Z art. 386 § 6 zd. I k.p.c. wynika zaś jednoznacznie, że co do zasady ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Aby zatem Sąd odwoławczy obecnie rozpoznający sprawę był uprawniony – wobec postawienia przedmiotowego zarzutu – do ewentualnego zajęcia stanowiska odmiennego, apelujący musiałby wykazać, że zaszła jedna z umożliwiających to okoliczności, przewidzianych w zdaniu drugim przywołanego przepisu, a więc że nastąpiła zmiana stanu prawnego lub stanu faktycznego sprawy, albo po wydaniu poprzedniego wyroku sądu drugiej instancji Sąd Najwyższy w uchwale rozstrzygającej zagadnienie prawne wyraził odmienną ocenę prawną. Ani skarżący takich okoliczności nie wykazał, ani też żadna z nich w rzeczywistości nie zaszła, wobec czego Sąd II instancji w żadnym wypadku nie mógłby podzielić zaprezentowanego w apelacji stanowiska. Niezależnie od powyższego, zaznaczyć należy, że Sąd rozpoznający sprawę w pełni akceptuje pogląd przywołany w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 14 października 2020 r. oraz wyrażany przez linię orzeczniczą powszechnie prezentowaną obecnie przez sądy powszechne i administracyjne oraz Sąd Najwyższy.

Powołanie się przez apelującego na rzekome naruszenie art. 77 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 146 ze zm.), zwanej dalej u.k.w.h., oparte na przekonaniu, że przepis ten znajduje zastosowanie do instytucji przedawnienia unormowanej w Ordynacji podatkowej, świadczy o niezrozumieniu zasady akcesoryjności hipoteki, która wyraża związek, jaki występuje między zabezpieczeniem hipotecznym i zabezpieczaną wierzytelnością. Zależność ta ma charakter jednokierunkowy, ponieważ to wierzytelność jako prawo główne rozstrzyga o losie hipoteki jako prawa zależnego, wpływając na jej powstanie, zakres, treść, wykonywanie i realizację. Dotyczy to także wygaśnięcia, co normuje art. 94 u.k.w.h., stanowiący, że wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu. Art. 77 u.k.w.h. stanowi normę szczególną wobec art. 117 § 2 zd. I k.c., w myśl którego dłużnik osobisty może po upływie terminu przedawnienia uchylić się od zaspokojenia roszczeń, chyba że zrzeknie się korzystania z zarzutu przedawnienia; wskutek przedawnienia zobowiązanie przekształca się bowiem w zobowiązanie naturalne, ale ani ono, ani też odpowiadająca mu wierzytelność nie przestają istnieć. Wprowadzając do porządku prawnego normę zawartą w art. 77 u.k.w.h., ustawodawca dążył do ochrony wierzyciela hipotecznego przed negatywnymi skutkami przedawnienia w postaci ewentualnego skorzystania przez dłużnika z możliwości uchylenia się od zaspokojenia zabezpieczonego hipoteką roszczenia. Dzięki temu unormowaniu wierzyciel hipoteczny unika konsekwencji przekształcenia się tego zobowiązania w zobowiązanie naturalne i w istocie – jak wskazuje autor apelacji, powołując się na orzecznictwo – przepis ten wyłącza możność powoływania wobec niego przez dłużnika zarzutu przedawnienia. Nie zostaje jednak naruszona w ten sposób zasada akcesoryjności hipoteki, ponieważ zabezpieczona wierzytelność wciąż nie wygasła, a tym samym nie wygasła również i ustanowiona dla jej zabezpieczenia hipoteka. Odmienna sytuacja zachodzi natomiast na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej, ponieważ unormowane tam przedawnienie jest inną instytucją niż przedawnienie prawa cywilnego i z jego zaistnieniem wiążą się też inne skutki prawne. Najistotniejszą, w kontekście rozpoznawanej sprawy, z zachodzących pomiędzy nimi różnic jest to, że w myśl art. 59 § 1 pkt. 9 Ordynacji podatkowej, wskutek przedawnienia zobowiązanie podatkowe wygasa wraz z odpowiadającą mu wierzytelnością organu podatkowego, a tym samym przestaje istnieć, nie zaś przekształca się w zobowiązanie naturalne, jak to ma miejsce na gruncie przepisów cywilnoprawnych. Konsekwencją wygaśnięcia zabezpieczonego hipoteką zobowiązania jest zaś, zgodnie z przywoływanym już art. 94 u.k.w.h. i ze znajdującą w nim wyraz zasadą akcesoryjności, także wygaśnięcie samej hipoteki. Autor apelacji nie dostrzega, że powód nie podnosi w niniejszym postępowaniu zarzutu przedawnienia w rozumieniu art. 117 k.c., wobec którego wierzyciel hipoteczny mógłby powołać się z kolei na normę szczególną zawartą w art. 77 u.k.w.h., ale wykazuje, że doszło do przedawnienia zabezpieczonych hipoteką wierzytelności podatkowych, po to, by wywieść stąd tezę o ich wygaśnięciu, a w konsekwencji także o wygaśnięciu samych hipotek, co z kolei uzasadnia ich wykreślenie z księgi wieczystej.

Skarżący ma natomiast rację co do innej kwestii, która została nieprawidłowo oceniona przez Sąd meriti, ponieważ za zasadny należy uznać zarzut błędnego ustalenia, że zawiadomienie o zastosowaniu wobec dłużniczki J. G. środka egzekucyjnego w postaci zajęcia jej rachunku bankowego w maju 2015 r. zostało jej nieprawidłowo doręczone, ze względu na to, iż nie wykazano, by przesłano je na jej adres zamieszkania lub wskazany adres do doręczeń, o którym mowa w art. 148 § 1 Ordynacji podatkowej. Odnotować trzeba jednak, że de facto w toku postępowania nie było okolicznością sporną to, że J. G. podała organowi podatkowemu adres: (...)-(...) K., ul. (...), jako ten, na który należy dokonywać dla niej doręczeń w toku postępowania podatkowego. Odnotować należy, że w myśl art. 210 § 2 k.p.c., każda ze stron procesu jest obowiązana do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących faktów, a w szczególności zobowiązana jest jasno wyszczególnić fakty, którym zaprzecza. W toku postępowania pierwszoinstancyjnego powód – mimo przywołanego wyżej obowiązku procesowego – nigdy nie zaprzeczył twierdzeniom strony pozwanej co do powyższej okoliczności, a wobec tego pozwany nie miał żadnych podstaw, by uznać, że okoliczność zakwestionowana następnie przez Sąd Rejonowy jest sporna między stronami i tym samym wymagająca poparcia dowodami. Wprawdzie w piśmie procesowym z dnia 26 maja 2021 r. pełnomocnik powoda zaznaczył, że w jego ocenie Skarb Państwa nie udowodnił, iż J. G. została zawiadomiona o czynności egzekucyjnej przerywającej bieg przedawnienia, jednak wyrażenie poglądu co do istnienia i wykonania ewentualnych obowiązków dowodowych, zwłaszcza jeśli pismo zostało zredagowane przez profesjonalnego pełnomocnika, jak również co do konsekwencji tego na tle ewentualnego rozstrzygnięcia przez Sąd o skuteczności doręczenia, nie jest bynajmniej tożsame z zaprzeczeniem konkretnej okoliczności składającej się na podstawę faktyczną podnoszonego przez stronę pozwaną zarzutu.

Ponadto zaznaczyć warto, że organ skarbowy dysponował już wcześniej tym adresem podatniczki, co wynika choćby z treści zawiadomień o zajęciu rachunku bankowego w październiku 2010 r., styczniu 2011 r. i lutym 2011 r. (k. 126, 127 i 128 akt) i w zgodzie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego prowadzi w trybie domniemania faktycznego do wniosku, że informacja o tym adresie pochodzić musiała od samej J. G.. Nie było przeszkód, by to domniemanie zostało obalone poprzez wykazanie, że podatniczka, zgodnie ze swoim obowiązkiem wynikającym z art. 146 § 1 Ordynacji podatkowej, jeszcze przed przesłaniem jej zawiadomienia o zajęciu w maju 2015 r. powiadomiła organ podatkowy o zmianie adresu, jednak takiego dowodu nie przedstawiono. Przedmiotowa okoliczność potwierdzona została również w pewnej mierze załączonym do apelacji wydrukiem posiadanych przez organ podatkowy danych indentyfikacyjnych i adresowych podatniczki. W efekcie powyższego, można z powodzeniem przyjąć, że wyniki całej rozprawy dają uzasadnione podstawy do przyjęcia, iż przedmiotowe zawiadomienie o zajęciu zostało doręczone na prawidłowy adres J. G., co z kolei umożliwia uznanie, że została ona skutecznie powiadomiona o zastosowaniu wobec niej środka egzekucyjnego; pieczęcie pocztowe na kopercie zawierającej zawiadomienie (k. 173-174) świadczą o tym, że doręczenie nastąpiło też w zgodzie z wymogami formalnymi przewidzianymi w art. 150 Ordynacji podatkowej. Wobec takiej konstatacji, bezprzedmiotowy staje się postawiony w apelacji zarzut naruszenia przepisów normujących postępowanie dowodowe poprzez zaniechanie pozyskania wnioskowanych przez stronę pozwaną w celu wykazania przedmiotowej okoliczności akt egzekucyjnych i przeprowadzenia dowodu z zawartych w nich dokumentów; dotyczy to także żądania przeprowadzania przez Sąd odwoławczy kontroli niezaskarżalnego postanowienia Sądu niższej instancji o oddaleniu wniosków Skarbu Państwa w tym zakresie. Warto w tym miejscu skorygować również w niezbędnym zakresie ustalenie faktyczne Sądu I instancji, który w większej części trafnie przyporządkował stwierdzone określonymi tytułami wierzytelności, których dotyczyło zajęcie z maja 2015 r., do poszczególnych hipotek, jednak z treści księgi wieczystej wynika, że błędnie przypisano wierzytelność stwierdzoną tytułem Nr SM (...) do hipoteki Nr 7, podczas gdy w rzeczywistości wierzytelność tę zabezpiecza hipoteka Nr 10.

Prawidłowe zastosowanie art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej, jak podnosi apelujący w kolejnym zarzucie, prowadzi w tej sytuacji do ustalenia, że w maju 2015 r. – kiedy to zastosowano opisywane zajęcie – doszło do przerwania biegu przedawnienia m.in. tych objętych nim zobowiązań podatkowych, których zapłata równocześnie zabezpieczona jest hipotekami ujawnionymi w księdze wieczystej Nr (...), ponieważ do przedmiotowego zajęcia doszło w czasie przewidzianego art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej biegu pięcioletniego terminu przedawnienia każdego z tych zobowiązań. Dla porządku wywodu warto sprecyzować, że chodzi o zobowiązania stwierdzone tytułami egzekucyjnymi Nr SM 6/570/12, Nr SM (...), Nr SM (...), Nr (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...). Oznacza to, że – jak stanowi art. 70 § 4 zd. II Ordynacji podatkowej – w przypadku wszystkich wymienionych zobowiązań podatkowych termin przedawnienia zaczął biec na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny, a to z kolei prowadzi do wniosku, że ponownie termin ten uległ przerwaniu wskutek zajęcia wierzytelności przysługujących J. G. dokonanego w sierpniu 2019 r., które również dotyczyło tychże zobowiązań; w konsekwencji nie przedawniły się one aż do chwili orzekania, a tym samym również nie wygasły.

Wygasły natomiast wskutek przedawnienia zobowiązania stwierdzone pozostałymi administracyjnymi tytułami egzekucyjnymi, które stanowiły podstawę ujawnienia hipotek przymusowych w księdze wieczystej Nr (...). Nawet przy przyjęciu, że w odniesieniu do części z nich bieg ich przedawnienia uległ zawieszeniu wskutek wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatniczka została zawiadomiona (art. 70 § 6 pkt. 1 Ordynacji podatkowej) lub wskutek wydania decyzji o odroczeniu zapłaty zaległości podatkowych (art. 70 § 2 pkt. 1 w związku z art. 67a § 1 pkt. 2 Ordynacji podatkowej) albo też doszło – jak w przypadku tytułów wymienionych poprzednio – do jego przerwania w związku z zastosowaniem środków egzekucyjnych, to w każdym przypadku terminy przedawnienia zobowiązań podatkowych już upłynęły. Uważne prześledzenie przez Sąd odwoławczy danych zawartych w tabeli sporządzonej przez stronę pozwaną i załączonej do jej pisma procesowego z dnia 8 lutego 2021 r. oraz skonfrontowanie jej ze znajdującym się w aktach sprawy materiałem dowodowym prowadzi do wniosku, że wskazane tam daty przedawnienia omawianych zobowiązań podatkowych zostały określone prawidłowo. Ponieważ dokument ten znany jest obu stronom postępowania, nie ma powodu szczegółowego relacjonowania – w ramach stosowania przepisów prawa do stanu faktycznego sprawy – zawartych tam twierdzeń i ustaleń, a Sąd rozpoznający sprawę ograniczy się do potwierdzenia, że wskazane tam daty przerwania, okresu trwania zawieszenia i ostatecznego upływu terminów przedawnienia poszczególnych zobowiązań zostały podane w sposób odpowiadający prawu. Dla porządku odnotować warto, że za przedawnione należy uznać wierzytelności podatkowe stwierdzone administracyjnymi tytułami egzekucyjnymi Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM 6/514/10, Nr SM 6/400/10, Nr SM 6/604/10, Nr SM 6/861/10, Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM 6/40/11, Nr SM 6/306/11, Nr SM 6/606/11, Nr SM 6/860/11, Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...).

Odnotować trzeba, że w związku z powyższymi ustaleniami stwierdzenie, czy doszło do zawieszenia biegu przedawnienia w związku z wszczęciem postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe i do zawiadomienia podatniczki o tym zdarzeniu, jak również w związku z wydaniem decyzji o odroczeniu zapłaty zaległości podatkowych, pozostaje ostatecznie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Część zobowiązań zabezpieczonych hipoteką bowiem nie przedawniła się już tylko ze względu na dwukrotne przerwanie biegu przedawnienia wskutek zastosowania wobec nich środka egzekucyjnego, a wobec pozostałej części, która przedawnieniu uległa, doszło do tego przedawnienia nawet przy przyjęciu, że powyższe zdarzenia skutkowały zawieszeniem jego biegu. Mając to na uwadze, Sąd II instancji uznać musi, że i tym razem bezprzedmiotowe stają się zarzuty apelacyjne dotyczące naruszenia przepisów o postępowaniu dowodowym ze względu na nieprzeprowadzenie dowodu z dokumentów zawartych w aktach sprawy karnej II K 995/12 Sądu Rejonowego w Pabianicach w celu wykazania dat wszczęcia i zakończenia postępowania karnego skarbowego toczącego się przeciwko J. G.. Na marginesie tylko wskazać można – wobec podniesienia w apelacji zarzutu naruszenia art. 70 § 6 pkt. 1 Ordynacji podatkowej – że błędne są wywody Sądu meriti, z których wynika, iż treść doręczonego podatniczce zawiadomienia z dnia 6 grudnia 2013 r. nie spełnia wymogów pozwalających przyjąć, że doszło do zawiadomienia jej o wszczęciu postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe w taki sposób, który mógłby skutkować zawieszeniem biegu przedawnienia na podstawie powołanego przepisu. W orzecznictwie sądów administracyjnych nie budzi już większej wątpliwości, że zawiadomienie podatnika dokonane na podstawie art. 70c Ordynacji podatkowej – który to przepis zaczął obowiązywać na kilka miesięcy przed sporządzeniem zawiadomienia z dnia 6 grudnia 2013 r. – informujące, że z określonym co do daty dniem, na skutek przesłanki z art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, nastąpiło zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego podatnika za wskazany okres rozliczeniowy, jest wystarczające do stwierdzenia, że owo zawieszenie biegu terminu przedawnienia wskazanego zobowiązania, na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 wyżej wymienionej ustawy, skutecznie nastąpiło (tak np. w uchwale składu 7 sędziów NSA z dnia 18 czerwca 2018 r., I (...) 1/18, (...) i WSA Nr 6 z 2018 r., poz. 96, w wyroku WSA w Gliwicach z dnia 18 stycznia 2022 r., I SA/Gl 969/21, niepubl. i w wielu innych orzeczeniach). Nie można zatem zgodzić się z Sądem Rejonowym, że konieczne było ponadto, aby strona pozwana wykazywała jeszcze w toku niniejszej sprawy fakt wszczęcia postępowania karnego skarbowego i wydania orzeczenia je kończącego, tym bardziej, że okoliczności tych w żadnej mierze nie kwestionował powód.

W rezultacie powyższych rozważań stwierdzić należy, że przedawnieniu uległy, a tym samym wygasły:

⚫

wszystkie wierzytelności zabezpieczone hipoteką Nr 2 – stwierdzone tytułami Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

wszystkie wierzytelności zabezpieczone hipoteką Nr 3 – stwierdzone tytułami Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

wszystkie wierzytelności zabezpieczone hipoteką Nr 4 – stwierdzone tytułami Nr SM 6/514/10, Nr SM 6/400/10, Nr SM 6/604/10, Nr SM 6/861/10 i Nr SM (...);

⚫

wszystkie wierzytelności zabezpieczone hipoteką Nr 5 – stwierdzone tytułami Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM 6/40/11, Nr SM 6/306/11 i Nr SM 6/606/11;

⚫

wszystkie wierzytelności zabezpieczone hipoteką Nr 6 – stwierdzone tytułami Nr SM 6/860/11, Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...);

⚫

zabezpieczona hipoteką Nr 7 wierzytelność stwierdzona tytułem Nr SM (...), ale nie przedawniły się zabezpieczone tą samą hipoteką wierzytelności stwierdzone tytułami Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM 6/570/12;

⚫

zabezpieczone hipoteką Nr 10 wierzytelności stwierdzone tytułami Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), ale nie przedawniły się zabezpieczone tą samą hipoteką wierzytelności stwierdzone tytułami Nr SM (...), Nr SM (...).

Nie przedawniły się z kolei w jakimkolwiek zakresie wierzytelności zabezpieczone hipoteką Nr 8 (stwierdzone tytułami wykonawczymi Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...)) oraz wierzytelności zabezpieczone hipoteką Nr 9 (stwierdzone tytułami wykonawczymi Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...), Nr SM (...) i Nr SM (...)). Zauważyć trzeba w tym miejscu, że wprawdzie art. 94 u.k.w.h. stwierdza, że wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, ale oznacza to równocześnie, iż hipoteka utrzymuje się na nieruchomości aż do wygaśnięcia całej wierzytelności, którą zabezpiecza. Częściowe wygaśnięcie wierzytelności nie powoduje wygaśnięcia hipoteki w części i zmniejszenia się sumy hipoteki o spłaconą kwotę, a do ewentualnego obniżenia sumy hipoteki konieczna jest odrębna umowa oraz wpis zmiany do księgi wieczystej, bądź też – jeżeli w wyniku spłaty części zobowiązania powstanie nadzabezpieczenie – znajduje zastosowanie art. 68 ust. 2 zd. 2 u.k.w.h., pozwalający właścicielowi nieruchomości obciążonej żądać zmniejszenia sumy hipoteki (tak I. Heropolitańska [w:] „Ustawa o księgach wieczystych i hipotece oraz przepisy związane. Komentarz” pod red. I. Heropolitańskiej, A. Tułodzieckiej, K. Hryćków-Mycka i P. Kuglarza, Warszawa 2021, teza 11 do art. 94 z powołaniem się na poglądy innych przedstawicieli doktryny prawa). Przyjąć zatem trzeba, że z mocy art. 94 u.k.w.h. wygasły hipoteki Nr 2, 3, 4, 5 i 6, natomiast nie doszło do wygaśnięcia hipotek Nr 7, 8, 9 i 10, ponieważ część lub nawet całość zabezpieczonych nimi wierzytelności podatkowych nie wygasła wskutek przedawnienia i nadal istnieje.

Prowadzi to do wniosku, że zgłoszone w pozwie i oparte na art. 10 u.k.w.h. żądanie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym zasadne było jedynie w części, ponieważ dla dokonania takiego uzgodnienia konieczne było wykreślenie jedynie wygasłych hipotek Nr 2, 3, 4, 5 i 6, zaś powództwo odnoszące się do pozostałych hipotek przymusowych wpisanych na rzecz strony pozwanej okazało się nieuzasadnione. W rezultacie apelacja podlega częściowemu uwzględnienia na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. poprzez uchylenie tej części rozstrzygnięcia Sądu meriti, w ramach której nakazano wykreślenie z przedmiotowej księgi hipotek Nr 7, 8, 9 i 10 oraz oddalenie powództwa w tym zakresie, natomiast w pozostałej części złożony środek odwoławczy był niezasadny i podlegał oddaleniu w oparciu o art. 385 k.p.c. Wydanie orzeczenia reformatoryjnego nie mogło pozostać bez wpływu na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego, a ponieważ każda ze stron wygrała sprawę jedynie w części, podstawą decyzji w tej kwestii był art. 100 zd. I k.p.c., z którego wynika zasada stosunkowego rozliczenia kosztów. Łączna wartość wszystkich hipotek objętych zakresem powództwa wynosiła 71.762,93 zł (13.884,00 zł + 8,874,00 zł + 6.831,00 zł + 8.170,00 zł + 5.932,00 zł + 6.286,53 zł + 5.492,00 zł + 5.343,00 zł + 10.950,40 zł = 71.762,93 zł), natomiast powództwo zostało uwzględnione co do hipotek o łącznej wartości wynoszącej 43.691,00 zł (13.884,00 zł + 8,874,00 zł + 6.831,00 zł + 8.170,00 zł + 5.932,00 zł = 43.691,00 zł). Oznacza to, że powód wygrał sprawę w 60,88 % (43.691,00 zł : 71.762,93 zł x 100 % = 60,88 %) i w takim też zakresie jego przeciwnik procesowy powinien ponieść koszty postępowania.

Na koszty te złożyły się: po stronie powodowej – opłata od pozwu w kwocie 2.769,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, obliczone w myśl § 2 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935) na kwotę 5.400,00 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł, opłata od apelacji w postępowaniu apelacyjnym, w którym Sąd Okręgowy w Łodzi po raz pierwszy rozpoznawał sprawę, w kwocie 2.000,00 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w tym postępowaniu, obliczone na podstawie § 10 ust. 1 pkt. 1 w związku z § 2 pkt. 6 powołanego wyżej rozporządzenia na kwotę 2.700,00 zł, co daje razem 12.886,00 zł (2.769,00 zł + 5.400,00 zł + 17,00 zł + 2.000,00 zł + 2.700,00 zł = 12.886,00 zł), natomiast koszty strony pozwanej ograniczyły się do wynagrodzenia pełnomocnika w postępowaniach toczących się przed Sądem Rejonowym i Sądem Okręgowym w kwotach odpowiednio 5.400,00 zł i 2.700,00 zł, obliczonych w oparciu o przytoczone już przepisy wskazanego rozporządzenia, a więc łącznie było to 8.100,00 zł (5.400,00 zł + 2.700,00 zł = 8.100,00 zł). Daje to w sumie 20.986,00 zł (12.886,00 zł + 8.100,00 zł = 20.896,00 zł), a skoro pozwany winien ponieść 60,88 % tych kosztów, to przypada na niego kwota 12.776,27 zł (20.986,00 zł x 60,88 % : 100 % = 12.776,27 zł). Zważywszy, że w toku postępowania strona pozwana faktycznie poniosła te koszty jedynie do wysokości 8.100,00 zł, winna zwrócić powodowi różnicę pomiędzy tymi sumami w kwocie 4.676,27 zł (12.776,27 zł – 8.100,00 zł = 4.676,27 zł) i do tej wysokości należało obniżyć należność z tytułu zwrotu kosztów procesu zasądzoną przez Sąd I instancji. Zaznaczyć należy w tym miejscu, że wprawdzie pobrano od powoda, tytułem opłaty od apelacji skierowanej wobec wyroku Sądu Rejonowego w Pabianicach z dnia 25 lipca 2019 r., kwotę 2.769,00 zł, jednak faktycznie należna z tego tytułu była kwota 2.000,00 zł, a to z uwagi na treść art. 13c pkt. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 114 ze zm.) w związku z art. 15 pkt. 1 i art. 17 pkt. 1 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469 ze zm.). Część wpłaconej kwoty odpowiadająca różnicy pomiędzy opłatą uiszczoną i opłatą należną podlega zwrotowi na rzecz powoda, stosownie do art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 114 ze zm.), a zwrotu dokonuje – jak stanowi art. 81 tejże ustawy – sąd, przed którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono również na podstawie art. 100 zd. I k.p.c., ponieważ na tym etapie sprawy ostatecznie strony ostały się przy swych żądaniach w takich samych proporcjach, na jakie wyliczono w odniesieniu do postępowania pierwszoinstancyjnego, biorąc za podstawę treść zmienionego przez Sąd odwoławczy rozstrzygnięcia Sądu niższej instancji. Na koszty podlegające rozliczeniu między stronami złożyły się wyłącznie koszty wynagrodzenia reprezentujących ich pełnomocników, obliczone w obu wypadkach na kwotę 2.700,00 zł z mocy § 10 ust. 1 pkt. 1 w związku z § 2 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935), co daje w sumie 5.400,00 zł (2.700,00 zł + 2.700,00 zł = 5.400,00 zł). Skoro strona pozwana przegrała sprawę w 60,88 %, to winna ponieść taką właśnie część powyższej sumy kosztów, czyli 3.287,52 zł (5.400,00 zł x 60,88 % : 100 % = 3.287,52 zł), a jeśli faktycznie poniosła je w kwocie 2.700,00 zł, to zobowiązana jest zwrócić powodowi różnicę pomiędzy tymi sumami w kwocie 587,52 zł (3.287,52 zł – 2.700,00 zł = 587,52 zł) i taką też należność od niej zasądzono w wyroku. Ponadto skarżący był zwolniony od uiszczenia opłaty od apelacji w kwocie 2.000,00 zł, a to z mocy art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 114 ze zm.), zaś te z kolei koszty podlegają rozliczeniu na podstawie art. 113 ust. 1 przywołanej ustawy w związku z art. 100 zd. I k.p.c. Zastosowanie tych przepisów oznacza, że powód winien zwrócić Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w Łodzi część tej opłaty proporcjonalną do zakresu, w jakim sprawę przegrał, a więc kwotę 782,40 zł [2.000,00 zł x (100 % - 60,88 %) : 100 % = 782,40 zł].