Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 stycznia 2024r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 stycznia 2024r. w Suwałkach

sprawy K. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

w związku z odwołaniem K. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 13 września 2023 r. znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzję i stwierdza, że K. S. nie pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 czerwca 2023r. do 31 sierpnia 2023r. i nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty należności głównej (...) ((...)) złotych.

UZASADNIENIE

Decyzją z 13.09.2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w O., powołując się na art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.) stwierdził, że K. S. pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1.06.2023 r. do 31.08.2023 r. w łącznej kwocie (...) zł z tytułu renty rodzinnej
i zobowiązał do jej zwrotu.

W odwołaniu od tej decyzji K. S. domagała się jej zmiany i ustalenia, że nie pobrała nienależnie renty rodzinnej. Wskazała na zaświadczenie Zespołu Szkół Zawodowych w G., z którego wynika, że do 29.05.2023 r. uczęszczała do technikum o profilu logistyka. Pod koniec roku szkolnego okazało się, że nie ukończy klasy IV i dlatego podjęła decyzję o przeniesieniu do Zespołu Szkół Technicznych w O., co wykonała 30.05.2023 r. Od 1.09.2023 r. podjęła ponownie naukę w klasie IV Liceum Ogólnokształcącego dla Dorosłych. Bez względu na to, czy otrzymałaby promocję do następnej klasy czy nie, zgodnie z organizacją roku szkolnego, w spornym okresie przysługiwała jej przerwa wakacyjna.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Podtrzymał podstawy skarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

K. S. (ur. (...)) na podstawie decyzji z 5.11.2010 r. nabyła od 29.09.2010 r. prawo do renty rodzinnej po zmarłym (...) r. ojcu – M. S.. Decyzją z 19.02.2021 r. organ rentowy ponownie ustalił rentę rodzinną od 1.02.2021 r., tj. od miesiąca w którym odwołująca się ukończyła 18 lat, do 31.08.2023 r. w związku z kontynowaniem nauki w Zespole Szkół Zawodowych w G.. Programowe ukończenie szkoły miało nastąpić 31.08.2023 r.

Decyzją z 5.09.2023 r. organ rentowy wstrzymał wypłatę renty rodzinnej K. S. od 1.09.2023 r. wskazując na ustanie uprawnień. Odwołująca się została poinformowana, iż w przypadku podjęcia nauki winna przedłożyć zaświadczenie to potwierdzające. W dniu 1.09.2023 r. odwołująca się złożyła wniosek o przedłużenie prawa do renty rodzinnej związku z kontynowaniem nauki. Dołączyła do wniosku zaświadczenie z Zespołu Szkół Technicznych w O. z 1.09.2023 r., z którego wynika, że w roku szkolnym 2023/2024 jest uczennicą klasy IV LO dla Dorosłych w Zespole Szkół Technicznych w O.. Do szkoły została przyjęta 1.09.2023 r. Programowo naukę powinna ukończyć w czerwcu 2024 r. Zgodnie z organizacją roku szkolnego będzie posiadała status ucznia do 31.08.2024 r. Rok szkolny we wszystkich szkołach i placówkach, zgodnie z art. 94 ustawy z dnia 14.12.2016 r. Prawo oświatowe (t. jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.) rozpoczyna się 1 września każdego roku, a kończy z dniem 31 sierpnia następnego roku.

Decyzją z 7.09.2023 r. organ rentowy ponownie ustalił wnioskodawczyni rentę rodzinną od 1.09.2023 r. do 31.08.2024 r.

W dniu 8.09.2023 r. odwołująca się złożyła oświadczenie wskazując, iż 29.05.2023 r. wybrała dokumenty z Zespołu Szkół Zawodowych w G. i złożyła je 30.05.2023 r. w nowej szkole - Zespole Szkół Technicznych w O., w której w czerwcu rozpoczęła się rekrutacja. Do oświadczenia dołączyła zaświadczenie z ZSZ w G. z 8.09.2023 r. z którego wynika, że do 29.05.2023 r. była uczennicą IV klasy Technikum w ZSZ w G. i w tym dniu zrezygnowała z nauki. Natomiast zaświadczenie Zespołu Szkół Technicznych w O. z 8.09.2023 r. potwierdziło, że 30.05.2023 r. odwołująca się złożyła podanie o przyjęcie do klasy czwartej Liceum dla Dorosłych w ZST w O. i od 1.09.2023 r. jest słuchaczką tej szkoły.

Z uzyskanych w toku procesu informacji z Zespół Szkół Zawodowych w G. (pismo z 5.12.2023 r. k. 19 akt) wynika, że odwołująca się nie ukończyła nauki w tej szkole, z uwagi na nieklasyfikowanie ze wszystkich przedmiotów objętych programem nauki. Decyzję o niezaliczeniu klasy IV podjęła 25.04.2023 r. Rada Pedagogiczna szkoły. W roku szkolnym 2022/2023 r. absencja odwołującej się wyniosła 836 godzin (w tym 727 godzin usprawiedliwionych i 109 godzin nieusprawiedliwionych). Przyczyną tak wysokiej nieobecności było urodzenie przez odwołującą się dziecka i konieczność sprawowania nad nim opieki. Z analizy dziennika lekcyjnego wynikało, że odwołująca się nie przystępowała do żadnych klasówek i kartkówek zaliczających przedmioty, z powodu nieobecności w szkole. Odwołująca się przystąpiła do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w styczniu 2023 r. Jedynymi ocenami, jakie posiadała w II semestrze roku szkolnego, to oceny niedostateczne z języka angielskiego. W zaświadczeniu z 3.11.2023 r. wskazano, że zakończenie roku szkolnego w klasie, do której uczęszczała odwołująca się, odbyło się 28.04.2023 r. Dyrektor ZSZ w G. poinformował, że przez „zakończenie roku szkolnego” w klasie, do której uczęszczała odwołująca się, należy rozumieć to, że zajęcia lekcyjne w niej zakończyły się 27.04.2023 r., a w dniu 28.04.2023 r. nastąpiło wręczenie uczniom świadectw ukończenia szkoły. Na pytanie Sądu, Dyrektor ZSZ w G. wskazał, że prawdopodobnie przyczyną rezygnacji odwołującej się z nauki w tej placówce był fakt, że chcąc ją ukończyć musiałaby uczyć się jeszcze dwa lata (powtórzenie IV klas i kontynuowanie nauki w klasie V), gdyż działające czteroletnie technika skończyły swoje funkcjonowanie w poprzednim roku szkolnym i obecnie funkcjonują pięcioletnie. Potwierdził, że odwołująca się zabrała dokumenty i przeniosła się do czteroletniego liceum zaocznego, aby w ten sposób ukończyć naukę w szkole średniej w ciągu jednego roku.

K. S. w wyjaśnieniach złożonych w toku sprawy potwierdziła, że 1.09.2022 r. urodziła dziecko i to skomplikowało jej sytuację osobistą. Musiała zająć się opieką nad dzieckiem i nie mogła normalnie uczestniczyć w zajęciach lekcyjnych. Nauka w ZSZ w G. odbywała się w systemie dziennym i na czas nauki nie miała z kim zostawić dziecka. Jej celem jest ukończenie nauki i dlatego podjęła decyzję o przeniesieniu się do ZST w O., gdzie funkcjonuje Liceum dla Osób Dorosłych i może je ukończyć w trybie zaocznym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Zgodnie z ustępem 2 tego przepisu za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Organ rentowy wydając skarżoną decyzję, ogólnie wskazał na art. 138 ustawy. Natomiast w odpowiedzi na odwołanie przytoczył art. 138 ust. 2 w całości i podniósł, że odwołująca się pomimo prawidłowego pouczenia, zawartego we wszystkich decyzjach, nie poinformowała o tym, iż w rzeczywistości nie kontynuuje nauki od czerwca 2023 r. Organ rentowy utrzymywał, że odwołująca się miała obowiązek poinformowania organu rentowego o fakcie skreślenia jej z listy uczniów.

Wbrew stanowisku organu rentowego, w ocenie Sądu, odwołująca się w spornym okresie kontynuowała naukę, a w związku z tym świadczenie rentowe nie było nienależne. Aby móc rozstrzygnąć o istnieniu obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, należy na wstępie jednoznacznie stwierdzić, czy spełnione zostały przesłanki zawieszenia lub zmniejszenia tego świadczenia określone w art. 103-106 ustawy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 4.03.2015 r., sygn. akt I UK 247/14, w sprawach o zwrot świadczenia nienależnie pobranego konieczne jest najpierw ustalenie, czy świadczenie w ogóle było nienależne, a dopiero w drugiej kolejności – nienależnie pobrane. Co prawda orzeczenie powyższe dotyczy kwestii zawieszenia i zmniejszenia świadczeń na podstawie art. 103-106 ustawy, jednakże w ocenie Sądu ta sama zasada dotyczy badania czy nie naruszono prawa materialnego. W związku z powyższym, zwłaszcza w świetle zgłaszanych przez odwołującą się zarzutów, konieczne było rozstrzygnięcie, czy sporny okres (od 1.06.2023 r. do 31.08.2023 r.) był dla niej okresem nauki czy też jej przerwania.

Zgodnie z art. 67 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione.

Natomiast na podstawie art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów (art. 68 ust. 2 ustawy).

W orzecznictwie wskazuje się, że prawo do renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 1 ustawy przysługuje w czasie pobierania nauki w szkole, bądź w okresie jej niepobierania, w którym jednak student zachowuje prawa studenckie (tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 9.09.2010 r., sygn. akt III AUa 228/10). Przy tym renta rodzinna przysługuje dziecku uczącemu się w szkole, także w okresach przerw w nauce, niezależnie od tego, czy formalnie zachowało ono status ucznia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 24.11.2004 r., sygn. akt I UK 3/04). Nadto „student w czasie urlopu dziekańskiego kontynuuje naukę w szkole w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), co oznacza, że nie traci prawa do renty rodzinnej, niezależnie od tego z jakich przyczyn udzielono tego urlopu” (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 3.10.2000 r., sygn. akt II UKN 739/99).

Orzecznictwo wskazuje również, że dla stwierdzenia czy ktoś pobiera naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy nie jest wystarczające ustalenie zamiaru pobierania tejże nauki. Muszą występować przejawy zewnętrzne. Można zatem pobierać naukę w szkole nie po to, aby poszerzać swoją wiedzę, czy też nie po to aby zdobywać formalne kwalifikacje czy uprawnienia, a tylko po to (w znaczeniu intencji) aby otrzymywać rentę rodzinną, a mimo to jeśli tylko uczestniczy się w zajęciach i wypełnia inne postawione wymagania, należy uznać, że ktoś taki pobiera naukę w szkole. Jeżeli jednak nie wypełnia się podstawowych obowiązków w postaci uczestnictwa w zajęciach, przy czym nie podaje się żadnego usprawiedliwienia (wytłumaczenia) tejże nieobecności, ponadto jeżeli na skutek tego dochodzi do skreślenia z listy słuchaczy, to nie można uznać, że okres poprzedzający skreślenie, kiedy ciągle występuje stuprocentowa nieobecność, był nauką w szkole. Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżymowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole (tak Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 7.03.2018 r., sygn. akt III AUa 66/18).

Z powyższych poglądów doktryny i judykatury należy wysnuć wniosek, iż istotne jest formalne „pobieranie” nauki przez osobę uprawnioną do renty rodzinnej, jednakże wykładnia celowościowa nakazuje uwzględniać też konkretne sytuacje życiowe uprawnionych. Należy bowiem wskazać, iż renta rodzinna ma na celu niejako częściową kompensację finansową faktu, iż uprawniony pozbawiony jest jednego rodzica, a więc i środków utrzymania, które by od niego otrzymywał w czasie nauki. Tym samym nie można tego celu tracić z oczu i stosować całkowicie literalnego rozumienia przepisów. Należy więc brać pod uwagę także funkcję socjalną renty rodzinnej i pamiętać, że najczęściej stanowi ona jedyne środki utrzymania osoby pozbawionej co najmniej jednego rodzica. Nie można więc pochopnie pozbawiać tych środków utrzymania. Konieczna jest więc drobiazgowa analiza przepisów i ich znaczenia.

W niniejszej sprawie sedno problemu wyraża się w przesłance „o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły przez osobę powyżej 16 roku życia”. Nie był sporny rodzaj szkół, do jakich uczęszczała odwołująca się. Natomiast dokładnej analizy wymaga okoliczność dotycząca przenosin z ZSZ w G. i kontynuowania przez nią nauki w ZST w O. .

„Przenosić się” w języku polskim oznacza m.in. „zmienić miejsce, czas, warunki, w których się pracuje, uczy”. Zmiana taka cechuje się jednak – w ocenie Sądu – pewną kontynuacją. Jest to zmiana pewnych okoliczności, a nie powstanie całkowicie nowego stanu. Osoba przenosząca się nie przerywa nauki, lecz zmienia jej warunki. Tak właśnie było w przypadku odwołującej się. Zmiana szkoły ponadpodstawowej z ZSZ w G. na ZST w O. była spowodowana chęcią kontynowania nauki w klasie IV i jej zakończenia. ZSZ w G. nie przewidywało nauki w systemie czteroletnim, a zatem, żeby ukończyć w tym reżimie naukę odwołująca przeniosła się do szkoły w O.. Zachowała więc całkowicie tożsamość trybu nauki. Podkreślenia wymaga, że odwołująca się w ZSZ w G. nie uzyskała promocji i nie uzyskała statusu absolwenta. W jej przypadku miała do wyboru – pozostać w tej szkole i powtórzyć klasę IV, ale również uczyć się dodatkowo rok w klasie V, albo przenieść się do szkoły, która oferuje naukę w „starym systemie” i dającej jej możliwość powtórzenia klasy IV, bez konieczności nauki w klasie V. Zatem przeniesienie się do innej szkoły w okolicznościach sprawy niniejszej jest ewidentnie kontynuacją nauki, nie jej zaprzestaniem. Odwołująca się, w ocenie Sądu, nie miała „przerwy” w nauce, lecz zwyczajne wakacje, przysługujące uczniowi. Gdyby kontynuowała naukę w ZSZ w G., powtarzając klasę IV, miałaby taką samą przerwę wakacyjną i nie budziłoby wątpliwości organu rentowego, że za okres wakacji odwołującej się należy się renta rodzinna.

Tymczasem według organu rentowego odwołująca się, wbrew treści pouczeń, zawartych we wszystkich decyzjach, nie poinformowała organu rentowego o niekontynuowaniu nauki, co nie jest prawdą. Jak wynika z powyższych ustaleń, odwołująca się podjęła konkretne działania, aby kontynuować naukę w klasie IV. Z przyczyn oczywistych nie mogła uczestniczyć w zajęciach w ZST w O. w czerwcu, gdyż rok szkolny dla tych klas zakończył się już w maju. Natomiast kolejny rok szkolny rozpoczynał się we wrześniu. Ponadto uczeń może zostać ujęty na liście uczniów dopiero od nowego semestru lub roku szkolnego. Nie można więc czynić z tego odwołującej się zarzutu, bądź pozbawiać ją w okresie przenosin między szkołami renty rodzinnej, gdyż formalnie nie była ona wtedy uczennicą ZST w O.. Istotą przenoszenia się jest faktyczne kontynuowanie nauki w innej szkole, a nie samo bycie na liście uczniów, które było niemożliwe z powodów formalnych.

Ponadto należy podkreślić, że także subiektywne odczucia odwołującej się polegały na tym, że ona po prostu kontynuuje naukę w innej szkole. Jej sytuacja związana z brakiem zaliczenia w ZSZ w G. klasy IV wynikała z obiektywnych przesłanek związanych z jej sytuacja osobistą (urodziła dziecko). Natomiast jej działania wskazują wprost, że chce ukończyć naukę przynajmniej na poziomie szkoły średniej. Odwołująca się słusznie założyła, że zmiana ma charakter techniczny, a nie jakościowy, i nie wiąże się z przerwaniem nauki. Według Sądu taka ocena okoliczności dotyczących odwołującej się jest ze wszech miar słuszna i zasługuje na aprobatę. Wobec powyższego nie można uznać, iż świadczenie było nienależne w rozumieniu ustawy o emeryturach i retach z FUS. Tym samym kwestia jego nienależnego pobierania w ogóle nie musiała być przez Sąd rozpoznawana. Odwołująca się kontynuowała naukę w spornym okresie i w związku z tym ZUS niezasadnie zobowiązał ją do zwrotu renty rodzinnej za ten czas.

Mając powyższe na uwadze, podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku.

Mt

sędzia Danuta Poniatowska