Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 września 2023 roku Sąd Rejonowy w (...) zasądził od (...) Towarzystwa (...) S.A. w W. na rzecz: A. J. i S. J. kwoty po 17.582 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty. Ponadto zasądził od (...) Towarzystwa (...) S.A. w W. na rzecz: A. J. i S. J. kwoty po 4.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia:

W dniu 31 sierpnia 2020 roku w miejscowości K. gm. J. miał miejsce wypadek samochodowy pojazdu marki A. (...) nr rej. (...), wskutek którego pasażer M. J. oraz kierowca K. T. ponieśli śmierć. Samochód dachował i uderzył w drzewo. W sprawie w/w wypadku drogowego w Prokuraturze Rejonowej R. – Zachód w R. toczyło się pod sygnaturą akt PR2Ds 903.2020 śledztwo, w którego toku ustalono, że mężczyźni w chwili zdarzenia znajdowali się pod znacznym wpływem alkoholu. W próbkach krwi i moczu K. T. stwierdzono 1,92% i 2,19% alkoholu etylowego. Ponadto K. T. nie posiadał uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Dodatkowo M. J. nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa. W próbkach krwi i moczu M. J. stwierdzono 3,58 % i 2,79 % alkoholu etylowego. Postanowieniem z dnia 13 listopada 2020 roku umorzono śledztwo w sprawie opisanego wyżej wypadku drogowego . Samochód osobowy marki A. (...) nr rej. (...) posiadał ubezpieczenie w zakresie odpowiedzialności cywilnej w (...) Towarzystwo (...) S.A. w W.. W dniu 8 grudnia 2020 roku pozwany na podstawie decyzji z dnia 6 listopada 2020 roku oraz 8 grudnia 2020 roku przyznał S. J. kwoty 2.418 złotych tytułem zadośćuczynienia oraz 450 złotych tytułem zwrotu kosztów pogrzebu. Natomiast na podstawie decyzji z dnia 6 listopada 2020 roku oraz 8 grudnia 2020 roku przyznał A. J. kwoty 2.418 złotych tytułem zadośćuczynienia oraz 2.369, 25 złotych tytułem zwrotu kosztów pogrzebu, przyjmując, że M. J. przyczynił się do wypadku w 70% ze względu na podróżowanie z kierowcą znajdującym się pod wpływem alkoholu, nie posiadającym uprawnień oraz brak zapiętych pasów bezpieczeństwa . M. J. w chwili śmierci miał 32 lata. Był bratem A. J. i S. J.. Śmierć M. J. była szczególnie dotkliwa dla jego rodzeństwa. Rodzice powodów i zmarłego w chwili jego śmierci już nie żyli. Powodowie ze zmarłym bratem utrzymywali bardzo zażyłe relacje rodzinne. Mieli wspólnych znajomych, wspólne zainteresowania. Bracia w chwili zdarzenia prowadzili wspólne gospodarstwo domowe. Również A. J. pomagała bratu, gdy miał problemy mieszkaniowe i pozwalała mu mieszkać w swoim domu. S. J., jako najstarszy brat brał czynny udział w wychowaniu młodszego rodzeństwa, w tym zmarłego brata M.. Zaprowadzał rodzeństwo do szkoły, pomagał im w lekcjach. Zmarły brat często pomagał siostrze w opiece nad jej synem i przy remontach. Rodzeństwo spotykało się głównie w weekendy. Spędzali razem również święta i organizowali spotkania okolicznościowe. Na wiadomość o śmierci M. J. powodowie doznali szoku. O fakcie wypadku za skutkiem śmiertelnym dowiedzieli się od rodziny. S. J. od razu udał się na miejsce tragedii. Przybył na miejsce zdarzenia w czasie gdy prowadzone były czynności prokuratorskie a ciało zmarłego pozostawało na miejscu zdarzenia. Obecnie powodowie dalej odczuwają żałobę po śmierci brata. Odwiedzają grób M. J. kilka razy w tygodniu. Brak obecności brata odczuwają najbardziej dotkliwie podczas rodzinnych spotkań. Powodowie nie korzystali z opieki lekarskiej, jednak nagła i tragiczna śmierć M. J. była dla powodów bardzo dużym wstrząsem psychicznym. Odczucia i zachowania powodów przewyższają intensywnością i czasem trwania naturalny proces żałoby. Dokonując oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy podniósł, że bezsporna była okoliczność ponoszenia przez stronę pozwaną odpowiedzialności za krzywdy, jakie powstały na skutek wypadku drogowego z dnia 31 sierpnia 2020 roku. Stan faktyczny sprawy w zakresie dotyczącym okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy nie był kwestionowany przez strony postępowania. Pozwany w toku postępowania likwidacyjnego nie kwestionował, że w chwili zdarzenia sprawca wypadku był objęty ochroną ubezpieczeniową u pozwanego. Bezspornym było zgłoszenie przez powodów roszczeń dochodzonych w niniejszym postępowaniu, nadto strona powodowa przyznawała, że poszkodowany M. J. w chwili wypadku znajdował się w stanie nietrzeźwości, a nadto, że nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa. Stąd strona powodowa już w pozwach jako fakt niesporny i przyznany wskazywała, że poszkodowany przyczynił się do powstania szkody w 50%. Przed procesem pozwany uznał swoją odpowiedzialność, ustalił należne powodom zadośćuczynienie na kwoty po 40.000 złotych oraz oceniając przyczynienie się zmarłego brata powodów do zdarzenia w wysokości 70% wypłacił powodom kwoty po 2.418 złotych tytułem należnego im zadośćuczynienia. Sporny pozostawał stopień przyczynienia się poszkodowanego do szkody. Źródłem krzywdy powodów A. J. i S. J. był czyn niedozwolony, którego następstwem była śmierć ich brata. Zdaniem Sądu Rejonowego, podstawę prawną żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w postaci zerwania więzi rodzinnej przez najbliższych członków rodziny zmarłego na skutek deliktu w stanie prawnym obowiązującym w dniu zdarzenia stanowił art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Spowodowanie śmierci osoby bliskiej może być uznane za działanie naruszające dobra osobiste członków rodziny zmarłego. Sąd Rejonowy uznał, że śmierć brata powodów, skutkowała naruszeniem ich dóbr osobistych w postaci prawa do relacji ze zmarłymi najbliższymi członkami rodziny. Osoba dochodząca roszczenia na podstawie art. 448 k.c. powinna wykazać istnienie tego rodzaju więzi, stanowiącej jej dobro osobiste podlegające ochronie. W ocenie Sądu Rejonowego, na powodach spoczywał ciężar dowodu, że łączyły ich z bratem nie tylko formalne więzi rodzinne, lecz szczególne więzi emocjonalne, na skutek zerwania których doznali krzywdy. W ocenie Sądu Rejonowego, postępowanie dowodowe w sprawie wykazało, że A. J. i S. J. łączyła ze zmarłym bratem M. bliska więź. Rodzeństwo było bardzo zżyte, lubiło spędzać razem czas, rozmawiać. Umacnianiu więzi rodzinnych sprzyjały wspólne imprezy rodzinne imieniny urodziny i święta, które lubili spędzać razem. Kiedy zdarzył się wypadek powód S. J. mieszkał z młodszym bratem. Ponadto kontakty M. J. z siostrą A. były częste i regularne. W ocenie Sądu Rejonowego, nieoczekiwana śmierć brata spowodowała u powodów negatywne przeżycia emocjonalne. Po śmierci brata przeżyli szok. Ból i cierpnie powodów po śmierci brata były jeszcze dotkliwsze, bowiem zmarł nagle, w wyniku wypadku. Sąd Rejonowy uznał, że okoliczności te uzasadniają przyjęcie, że pozwany ponosi odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych powodów w postaci prawa do więzi rodzinnej ze zmarłym. Sąd Rejonowy wziął też pod uwagę, że w dniu wypadku powodowi byli dorośli i mieli już własne rodziny. W tej sytuacji kwoty 40.000 zł (bez uwzględnienia przyczynienia) jako sumę mającą złagodzić cierpienie uznać należało za adekwatną. Żądana kwota była niewygórowana. Zdaniem Sądu, za przyjęciem powyższych sum pieniężnych przemawia przede wszystkim rozmiar krzywdy doznanej przez powodów. Wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę została przez Sąd Rejonowy określona w sposób szacunkowy w oparciu o wiedzę, zasady doświadczenia życiowego oraz wszechstronną analizę materiału dowodowego. Sąd dodatkowo miał na uwadze, że jest to jednorazowe zadośćuczynienie, w odniesieniu do przeciętnej stopy życia społeczeństwa w naszym kraju. Sporną kwestią między stronami była wysokość przyczynienia się poszkodowanego do zaistniałego zdarzenia. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, skoro przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody może stanowić podstawę do obniżenia odszkodowania należnego bezpośrednio poszkodowanemu, to tym bardziej jest to uzasadnione wobec osób jedynie pośrednio poszkodowanych, którym ustawa przyznaje prawo dochodzenia określonych roszczeń odszkodowawczych (wyroki SN z 12 lipca 2012 r., I CSK 660/11; z 19 listopada 2008 r., III CSK 154/08; z dnia 6 marca 1997 r., I UKN 20/97). Za przyczynienie uważana jest taka postawa poszkodowanego, która jest współprzyczyną powstania szkody. Dla stwierdzenia przyczynienia się poszkodowanego nie wystarcza jakiekolwiek powiązanie przyczynowe między zachowaniem poszkodowanego, a powstaniem lub zwiększeniem szkody, gdyż musi to być związek przyczynowy normalny w rozumieniu art. 361§ 1 k.c. O przyczynieniu się poszkodowanego do powstania szkody można mówić tylko wtedy, gdy jego działanie lub zaniechanie jest tego rodzaju, że pozostaje w normalnym związku przyczynowym ze szkodą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2008 r. IV CSK 228/08). Decyzja o obniżeniu odszkodowania jest uprawnieniem sądu, a rozważenie wszystkich okoliczności in casu, w wyniku oceny konkretnej i zindywidualizowanej - jest jego powinnością. Podstawę ustalenia kryteriów, które należy uwzględnić przy dokonywaniu obniżenia odszkodowania stanowi zwrot ,,stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron". Sąd Rejonowy podniósł że w orzecznictwie i piśmiennictwie za okoliczności, które należy uwzględnić przy dokonywaniu obniżenia odszkodowania uznano między nimi: stopień winy obu stron, stopień przyczynienia się obu stron, wiek poszkodowanego, stopień naruszenia obiektywnych reguł postępowania przez poszkodowanego, ich konfrontacja z zarzutami stawianymi odpowiedzialnemu za szkodę, pobudki, motywy, jakimi kierował się poszkodowany, podejmując działanie nieprawidłowe, szczególne okoliczności danego wypadku, specyficzne cechy osobiste, rozmiar i waga uchybień po stronie poszkodowanego, ocena samej przyczyny wyrządzającej szkodę, ocena zachowania się poszkodowanego. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt IACa 1080/11 ze względu na brak zapiętych pasów bezpieczeństwa określił przyczynienie się zmarłego pasażera do powstania szkody w wysokości 20%. Był on jednym z czterech pasażerów samochodu osobowego, prowadzonego przez kierowcę, który jechał z nadmierną prędkością, niedostosowując jej do stanu nawierzchni drogi, co skutkowało utratą przez niego panowania nad pojazdem, w wyniku czego pojazd wpadł w poślizg, zjechał na lewą stronę drogi, przeciął oś jezdni i przeciwległy pas ruchu, uderzył w przydrożne drzewo po lewej stronie drogi, odbił się od niego i przewrócił na prawy bok. Pasażer doznał urazu wielonarządowego, skutkującego jego śmiercią. Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku a dnia 2 sierpnia 2012 r., sygn. akt IACa 322/12 uznał, że powód przyczynił się do powstania szkody w 50%, gdyż oprócz niezapięcia pasów bezpieczeństwa, powierzył do kierowania pojazd osobie, która nie posiadała do tego odpowiednich uprawnień. W opinii Sądu zwiększa to zdecydowanie ryzyko zaistnienia wypadku. Ponadto, powód sam namawiał sprawcę wypadku, by ten przyśpieszył. Sąd uznał takie zachowanie się powoda za jednoznacznie nieprawidłowe i pozostające w normalnym związku przyczynowym ze szkodą jakiej powód doznał. Brak zapiętych pasów i podróżowanie z nietrzeźwym kierowcą skutkowało, w opinii Sądu Apelacyjnego w Łodzi zawartej w orzeczeniu z dnia 19 grudnia 2012 r., sygn. akt IACa 897/12, przyczynieniem się powódki do powstania szkody w 20%. W swoich rozważaniach Sąd zauważył, że powódka jako osoba dorosła, sprawna wówczas intelektualnie (nie była pod wpływem alkoholu) powinna była ocenić sytuację rozsądnie, co w opinii Sądu wiąże się z tym, że nie powinna była lekkomyślnie oddawać kluczyków do samochodu koledze, ,,gdyż spoczywał na niej obowiązek upewnienia się, czy kierowca, który będzie prowadził samochód, w którym ona będzie pasażerką, jest trzeźwy skoro na imprezie był alkohol. Zdaniem Sądu odwoławczego to 20% przyczynienie się do szkody przez powódkę mieści w sobie zarówno fakt, że wsiadła ona do samochodu z nietrzeźwym kierowcą i bardzo wysokie prawdopodobieństwo niezapięcia przez powódkę pasów. Sąd nie posiada wiadomości specjalnych, które pozwoliłyby mu na ustalenie czy i o ile byłyby mniejsze obrażenia powódki podczas uderzenia w drzewo, gdyby miała ona zapięte pasy, ale kierując się logicznym rozumowaniem i doświadczeniem życiowym można przyjąć domniemanie, że przy ruchu skośnym w lewo do przodu i skośnym w prawo do tyłu na ciele powódki byłyby ślady pasów i być może nie doszłoby do tak rozległego uszkodzenia czaszki". Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 11 grudnia 2012 r., sygn. akt IACa 1006/12 uwzględnił przyczynienie się bezpośrednio poszkodowanej w wypadku pasażerki w wymiarze 25%, wskazując, że wsiadła ona do samochodu kierowanego przez sprawcę, w którego krwi stwierdzono ostatecznie 1,9‰ alkoholu. Na skutek niedostosowania prędkości pojazdu do panujących warunków, kierowca utracił panowanie nad prowadzonym pojazdem i na łuku drogi zjechał na przeciwległy pas ruchu, uderzając w drzewo. Wraz z kierującym w pojeździe znajdowała się również pasażerka. Ponieśli śmierć na miejscu wypadku. Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 16 października 2012 r. sygn. akt I ACa 298/12, określił 50% jako odpowiednią wysokość przyczynienia się zmarłej córki powódki do powstania szkody, bo będąc pod wpływem alkoholu brała udział w zakładzie polegającym na tym, że przejedzie swoim pojazdem przez skrzyżowanie nie zatrzymując się z dużą szybkością przed nadjeżdżającym drogą główną samochodem. Biorąc pod uwagę treści powyższych orzeczeń sądów powszechnych, trudno jest jednoznacznie wskazać na jednoznaczny kierunek przy określaniu stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody. Wszystko zależy bowiem od okoliczności faktycznych, w kontekście których rozpatrywana jest sprawa, w jak dużym stopniu zdarzenie mogło być przewidywalne dla osób poszkodowanych. Niemniej jednak sposób oceny dokonanej przez sądy w tamtych sprawach jest pewnym punktem odniesienia i nie ma wątpliwości, że sytuacjami powodującymi obniżenie zasądzanych kwot ze względu na stopień przyczynienia się poszkodowanego do zaistnienia szkody są takie okoliczności, jak: podróżowanie bez zapiętych pasów bezpieczeństwa, podróżowanie z nietrzeźwym kierowcą, często nietrzeźwych poszkodowanych. Trudno byłoby usystematyzować zachowania w ten sposób, żeby za konkretne zachowanie przyznawać konkretny, procentowy stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania bądź zwiększenia szkody. Biorąc jednak pod uwagę najczęściej powtarzające się sytuacje, można potraktować je jako wyjściowe do dalszych rozważań, by chociaż w niewielkim stopniu ujednolicić próg określający stopień przyczynienia się poszkodowanych do powstania bądź zwiększenia szkody. Powodowie przyznali, że brat przyczynił się do wypadku w 50%, ze względu na to, że wsiadł do samochodu z osobą pod wypływem alkoholu, sam będąc pod jego wpływem i nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa. Podnosili jednak, że zmarły brat mógł nie mieć świadomości, że kierujący nie ma uprawnień do prowadzenia pojazdów. Dokumenty znajdujące się w aktach PR2 Ds. 903.2020 nie dają podstawy do poczynienia innych ustaleń (w szczególności ustalenia przyczynienia się na poziomie 70 %). Wynika z nich, że zarówno kierowca, jak i M. J. byli pod wypływem alkoholu. Ponadto brat powodów nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa. Niemniej jednak same te okoliczności nie mogą przemawiać za ustaleniem 70 % przyczynienia, jak wnosił pozwany. Z akt postępowania przygotowawczego wynika, że przyczyną wypadku było zachowanie kierującego samochodem, bowiem to on naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym prowadząc pojazd pod wpływem alkoholu, w dodatku nie posiadając do tego uprawnień, co ma cechę naruszenia umyślnego oraz na niezachowaniu wymaganej szczególnej ostrożności. Zgromadzone w postępowaniu przygotowawczym dowody nie były weryfikowane w toku rozprawy, z uwagi na umorzenie postępowania ze względu na śmierć sprawcy. Z doświadczenia wynika, że wypadek drogowy jest sumą wielu przyczyn nakładających się na siebie i rzadko warunkuje go tylko jedna okoliczność. M. J. mógł mieć wpływ jedynie na część z możliwych przyczyn zdarzenia, w konsekwencji którego poniósł śmierć. Inne pozostawały od niego niezależne. Z kolei okoliczności, które obciążały sprawcę wypadku, powinny również obciążać pozwanego, jako ubezpieczyciela. Pozwany nie zgłosił w toku niniejszego postępowania na okoliczność przyczynienia się żadnych wniosków dowodowych. Ustalając stopień przyczynienia się brata powodów do powstania szkody należało uwzględnić fakt, że zdecydował się na jazdę samochodem z kierowcą będącym pod wpływem alkoholu i nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa. O braku uprawnień kierowcy do prowadzenia pojazdu mógł natomiast nie wiedzieć. Zważywszy jednak na stopień winy sprawcy, Sąd Rejonowy przyjął, że brat powodów przyczynił się do powstania szkody w 50 % i w takim samym stopniu obniżenie należnego zadośćuczynienia. Przyczynienie się do szkody osoby bezpośrednio poszkodowanej, która zmarła, uzasadnia obniżenie świadczeń przewidzianych w art. 448 k.c., należnych osobom jej bliskim. Z uwagi na to, że pozwany do tej pory wypłacił powodom kwoty 2.418 złotych uznając zadośćuczynienie w wysokości 40.000 zł, roszczenie o zapłatę dalszych 17.582 zł uznać należało za zasługujące na uwzględnienie (zadośćuczynienie w kwocie 40.000 zł – pomniejszone o 50% i 2.418 zł).

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał przepisy art. 448 k.c. w zw. z art. 24§1 k.c. w zw. z art. 23 k.c. W zakresie odsetek orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98§ 1 k.p.c. i 3 i art. 108 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając wyrok w części, tj. w części uwzględniającej powództwo A. J. ponad kwotę 9.582 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty, a także w części uwzględniającej powództwo S. J. ponad kwotę 9.582 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Skarżący zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postepowania, które miały istotny wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. poprzez błędną oraz niezgodną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności dokumentów zgromadzonych w aktach Prokuratury Rejonowej R.-Zachód sygn. PR2 Ds. 903.2020, które to dokumenty zostały dopuszczone w toku postępowania, tj. notatki urzędowej z dnia 31 sierpnia 2020 roku, protokołu oględzin miejsca wypadku drogowego, szkicu miejsca zdarzenia, protokołu oględzin pojazdu, opinii z przeprowadzonych badań chemicznych (k. 41-43), 45-47), protokołu przesłuchania świadka M. D., S. J., A. J., M. T., protokołów oględzin i otwarcia zwłok, opinii z przeprowadzonych badań z zakresu wypadków drogowych (k.85-93) oraz postanowienia o umorzeniu śledztwa z dnia 13 listopada 2020 roku, a także dowodów z przesłuchania powodów, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia, ze brat powodów przyczynił się do postania szkody w 50% i w takim samym stopniu obniżenie należnego zadośćuczynienia w sytuacji, w której stopień skumulowania nagannego zachowania poszkodowanego implikuje zasadność ustalenia przyczynienia na poziomie 70%;

2.  naruszenie art. 362 k.c. poprzez błędne ustalenie zakresu przyczynienia się poszkodowanego M. J. do wypadku komunikacyjnego z dnia 31 sierpnia 2020 roku w wymiarze 50% podczas, gdy okoliczności przedmiotowo-podmiotowe sprawy uzasadniały przyjęcie zakresu przyczynienia się w wysokości co najmniej 70% gdyż:

- kierujący pojazdem A. (...), tj. K. T. w momencie zdarzenia był nietrzeźwy i w próbkach krwi oraz moczu pobranych z jego zwłok stwierdzono 1,92‰ i 2,19‰ alkoholu etylowego,

- kierujący pojazdem A. (...), tj. K. T. w momencie zdarzenia nie posiadał jakichkolwiek uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi,

- poszkodowany M. J. w momencie zdarzenia znajdował się w stanie upojenia alkoholowego oraz z próbkach krwi i moczu pobranych z jego zwłok stwierdzono 3,58‰ oraz 2,79 ‰ alkoholu etylowego,

- poszkodowany M. J. nie posiadał w momencie zdarzenia zapiętych pasów bezpieczeństwa,

- w rodzinie J. znana była informacja, że sprawca zdarzenia , pomimo iż nie posiadał jakichkolwiek uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych kupił sobie samochód i nim się porusza,

- poszkodowany M. J. w chwili śmierci miał 32 lata, a więc powinien przewidzieć skutki swoich negatywnych zachowań,

- przyjęcie stopnia przyczynienia się w wysokości 50% stanowi wyraz przyzwolenia i nieadekwatną reakcję ze strony Sądu na rażąco sprzeczne postępowanie poszkodowanego polegające na wspólnym spożywaniu alkoholu i podróżowaniu z pijanym kierowcą, który nie posiada uprawnień do kierowania pojazdami, a także samemu nie posiadając przy tym zapiętych pasów bezpieczeństwa, które to zachowania powinny być piętnowane.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa wobec powódki A. J. co do kwoty 8.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty oraz oddalenie powództwa wobec powoda S. J. co do kwoty 8.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty a także zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stosowanie do wyniku sprawy oraz o zasądzenie kosztów postępowania w II instancji na rzecz pozwanego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Ocena materiału dowodowego został dokonana zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji dlatego zbędne jest ich powtarzanie(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2008 r. V CSK 240/07, Lex nr 515708).

W szczególności Sąd pierwszej instancji prawidłowo w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy, w tym dokumenty znajdujące się w aktach sprawy Prokuratury Rejonowej R.-Zachód sygn. PR2 Ds. 903.2020, tj. notatki urzędowej z dnia 31 sierpnia 2020 roku, protokołu oględzin miejsca wypadku drogowego, szkicu miejsca zdarzenia, protokołu oględzin pojazdu, opinii z przeprowadzonych badań chemicznych (k. 41-43, 45-47), protokołu przesłuchania świadka M. D., S. J., A. J., M. T., protokołów oględzin i otwarcia zwłok, opinii z przeprowadzonych badań z zakresu wypadków drogowych (k.85-93) oraz postanowienia o umorzeniu śledztwa z dnia 13 listopada 2020 roku, a także dowodów z zeznań powodów złotowych na rozprawie ustalił, że w dniu 31 sierpnia 2020 roku w miejscowości K. gm. J. miał miejsce wypadek samochodowy pojazdu marki A. (...) nr rej. (...), wskutek którego pasażer - M. J. oraz kierowca - K. T. ponieśli śmierć. Obaj mężczyźni w chwili zdarzenia znajdowali się pod znacznym wpływem alkoholu. W próbkach krwi i moczu K. T. stwierdzono 1,92‰ i 2,19‰ alkoholu etylowego. K. T. w chwili wypadku nie posiadał uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi zaś M. J. nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa. W próbkach krwi i moczu M. J. stwierdzono 3,58 ‰ i 2,79 ‰ alkoholu etylowego. Postanowieniem z dnia 13 listopada 2020 roku, umorzono śledztwo w sprawie opisanego wyżej wypadku drogowego . Prawidłowo Sąd Rejonowy ustalił, że M. J. mógł nie wiedzieć, że kierujący pojazdem nie posiada ku temu uprawnień. Z zeznań M. T. złożonych w postępowaniu przygotowawczym wynika, że kierujący pojazdem jej syn nie posiadał uprawnień do kierowania pojazdem. Kupił ten pojazd w lipcu 2020 roku (k. 52 53 akt Prokuratury Rejonowej R.-Zachód sygn. PR2 Ds. 903.2020). Natomiast z zeznań A. J. złożonych w postępowaniu przygotowawczym wynika, że w jej rodzinie nie utrzymywano bliższych kontaktów z K. T. (k.80 Prokuratury Rejonowej R.-Zachód sygn. PR2 Ds. 903.2020). Z zeznań A. J. złożonych w sprawie niniejszej wynika, że jej brat M. J. nie wiedział, że kierujący pojazdem K. T. nie miał ku temu uprawnień, nikt bowiem nie miał wcześniej kontaktu z kierowcą (k. 140 w zw. z k. 114 verte). Również z zeznań S. J. wynika, że nie wiedział, że K. T. nie miał prawa jazdy, bo od 3 lat byli w konflikcie z jego matką i z nim, nie spotykali się towarzysko (k. 140 w zw. z k.115). Sąd Rejonowy dał wiarę zeznaniom powód i ocena dowodów w tym zakresie nie narusza zasady określonej w art. 233§1 k.p.c. Żaden z dowodów w sprawie niniejszej nie wskazuje bezpośrednio na to, że M. J. wiedział o braku uprawnień K. T. do prowadzenia pojazdów mechanicznych.

W świetle ugruntowanej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu przez skarżącego stanu faktycznego przyjętego przez niego na podstawie własnej oceny dowodów. Skarżący może tylko wykazywać, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że sąd rażąco naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów, a naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (por. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC z 2000 r., Nr 7-8, poz. 139; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/00, OSNC z 2000 r., Nr 10, poz. 189). Okoliczność, że z przeprowadzonych dowodów można wyciągnąć także wnioski odmienne, nie uzasadnia zarzutu naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów. Wobec powyższego stwierdzić należy, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie zebranego materiału dowodowego dawały się wysnuć przeciwne wnioski. Nie stanowi naruszenia art. 233§1 k.p.c. odmienna od oczekiwań skarżącego ocena dowodów skutkująca ustaleniem stanu faktycznego stanowiącego podstawę do zastosowania norm prawa materialnego. Z treści zarzutu naruszenia art. 233§1 k.p.c. wynika, iż w istocie skarżący nie zgadza się z oceną prawną ustalonego stanu faktycznego w świetle art. 362 k.c. poprzez uznanie, że poszkodowany M. J. przyczynił się do powstania szkody w 50%, a nie jak wnosił pozwany w 70%. Ta ocena będzie przedmiotem rozważań dotyczących zarzutu naruszenia prawa materialnego.

Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 362 k.c.

Zgodnie z ogólnymi zasadami rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 k.c.), osoba wywodząca skutki prawne z określonych okoliczności powinna udowodnić istnienie tych okoliczności. Na gruncie art. 362 k.c. oznacza to, że osoba zobowiązana do zapłaty odszkodowania, która uważa, iż jego wysokość powinna zostać zmniejszona ze względu na zachowanie poszkodowanego, powinna udowodnić, że zachowanie, które można zakwalifikować jako przyczynienie, miało miejsce.

Trafnie Sąd Rejonowy wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, że przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody w ujęciu przepisu art. 362 k.c. ma miejsce wówczas, gdy szkoda jest skutkiem nie tylko zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy innego podmiotu, ale także zachowania się samego poszkodowanego. Dla zastosowania art. 362 k.c. konieczne jest istnienie normalnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem poszkodowanego a szkodą (art. 361 § 1 k.c.). Zachowanie poszkodowanego jest więc w konstrukcji przyczynienia traktowane jako przyczyna konkurencyjna do przyczyny przypisanej osobie odpowiedzialnej. Dlatego też zarzut przyczynienia się poszkodowanego jest uzasadniony tylko wówczas, gdy istnienie adekwatny związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem się poszkodowanego a zaistniałą szkodą. Związek taki zachodzi wtedy, gdy dany fakt (przyczyna) był koniecznym warunkiem wystąpienia drugiego z nich (skutku). Badać zatem należy czy bez tej przyczyny skutek by wystąpił. Tylko w razie pozytywnego stwierdzenia istnienia takiego związku, konieczne jest rozważenie, czy związek taki należy traktować jako następstwo "normalne", tzn. typowe lub oczekiwane w zwykłej kolejności rzeczy. Określenie przyczynienia się poszkodowanego nie kształtuje się jednolicie i jest uzależnione od podstawy prawnej, z jakiej wywodzi się roszczenie odszkodowawcze. Jeżeli odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jest oparta na zasadzie winy, to również przesłanki zmniejszenia odszkodowania na podstawie omawianego artykułu muszą być surowsze. W tym wypadku bez winy po stronie poszkodowanego nie można mówić, że do przyczynienia się do szkody w ogóle dochodzi. Jeżeli zatem sprawca odpowiada na zasadzie winy, to do powstania (zwiększenia) szkody może przyczynić się tylko osoba poczytalna (por. wyrok SN z dnia 16 grudnia 1967 r., II CR 379/67 (OSNCP z 1968, nr 10, poz. 167). W tym ujęciu nieodzowną przesłanką przyjęcia przyczynienia się poszkodowanego jest więc jego zawinienie. Przy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka lub na zasadzie słuszności jest odmiennie, bowiem do zastosowania art. 362 k.c., obok wymogu adekwatnego związku przyczynowego, wystarczy obiektywna nieprawidłowość (niewłaściwość) zachowania się poszkodowanego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1975 r., III CZP 8/75 (OSNCP z 1976, nr 7–8, poz. 151).

W sprawie niniejszej sprawca szkody ponosił odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, nie doszło bowiem do zderzenia się mechanicznych środków komunikacji (art. 436§1 i 2 k.c.).

Trafnie Sąd Rejonowy wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, iż według utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego osoba, która decyduje się na jazdę samochodem z kierowcą będącym w stanie po spożyciu alkoholu, przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, gdy stan nietrzeźwości kierowcy pozostaje w związku przyczynowym z tym wypadkiem. Zarazem przyjmuje się, że spożywanie napoju alkoholowego z takim kierowcą przed jazdą należy uważać za przyczynienie się do powstania szkody w stopniu znacznym (por. wyrok SN z dnia 2 grudnia 1985 r., IV CR 412/85, OSPiKA 1986, z. 4, poz. 87, oraz wyrok SN z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 213/97, OSNC 1998, nr 1, poz. 5). Podobnie z reguły brak zapięcia pasów bezpieczeństwa stanowi zachowanie, które pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą na osobie doznaną w wyniku wypadku komunikacyjnego, jeśli miało to wpływ na obrażenia doznane przez pasażera pojazdu (por. orzeczenie Sąd Apelacyjny w Gdańsku z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt I ACa 1080/11 cytowane przez Sąd Rejonowy).

Przepis art. 362 k.c. stanowi, że miarkowanie obowiązku naprawienia szkody następuje stosownie do okoliczności, wśród których wymienia zwłaszcza stopień winy obu stron. Jest to formuła na tyle elastyczna, że umożliwia powoływanie rozmaitych czynników, mających w ocenie sądu, znaczenie dla określenia zakresu redukcji odszkodowania, bez względu na przyjęte założenie na temat istoty przyczynienia się: czysto kauzalnej czy jednej z koncepcji wartościujących zachowanie poszkodowanego. Na tle art. 362 k.c. sądowi przysługuje swoboda przy uwzględnianiu okoliczności mających wpływ na zakres obniżenia odszkodowania. Wśród nich wskazać można przede wszystkim winę stron, ale także kauzalną intensywność zachowania się poszkodowanego, rozmiar naruszenia obowiązujących reguł racjonalnego postępowania, a także jego motywy. Na konieczność elastycznego uwzględniania czynników decydujących o ewentualnym obniżeniu odszkodowania w przypadkach przyczynienia się poszkodowanego wskazał Sąd Najwyższy min. w uzasadnieniu wyroku z 29.10.2008 r., sygn. akt IV CSK 228/09 (OSNC – Zb. dodatkowy 2009, Nr 6, poz. 66) wskazując, że zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody następuje zawsze in casu, w wyniku oceny konkretnej i indywidualnej, poprzedzonej koniecznym, lecz niewystarczającym ustaleniem, że zachowanie poszkodowanego pozostawało w normalnym związku przyczynowym ze szkodą, które stanowi początek procesu sędziowskiego wymiaru odszkodowania, w granicach art. 362 k.c. Takie odczytywanie treści i znaczenia tego przepisu zapewnia niezbędną elastyczność, która jest bardziej potrzebna na etapie dokonywania kwalifikacji pod kątem przyczynienia. Większość sporów oraz kontrowersji związanych z koncepcją obniżenia odszkodowania ze względu na przyczynienie się poszkodowanego wynika z niemożności wskazania obiektywnych kryteriów pozwalających ustalić, w jakim stopniu poszkodowany przyczynił się do powstania lub powiększenia szkody. Gdyby możliwe było ustalenie, w jakich proporcjach szkoda spowodowana jest działaniem sprawcy i poszkodowanego, art. 362 k.c. byłby zbędny, ponieważ sprawca szkody ponosi odpowiedzialność tylko za normalne skutki swojego zachowania.

W sprawie niniejszej bezspornym jest, że sprawcą wypadku drogowego, do którego doszło w dniu 31 sierpnia 2020 roku w miejscowości K. był kierujący pojazdem A. (...) K. T., który kierując pojazdem bez uprawnień, mając we krwi 1,92‰ alkoholu etylowego, jadąc drogą od strony miejscowości K. w kierunku K. K. po wyjechaniu z łuku drogi w prawo utracił panowanie nad pojazdem, co skutkowało gwałtownym zjechaniem na pobocze i do rowu po prawej stronie drogi, wywróceniem i koziołkowaniem pojazdu oraz uderzeniem w przydrożne drzewo. Z uzasadnienia postanowienia o umorzeniu śledztwa w sprawie Prokuratury Rejonowej R.-Zachód sygn. PR2 Ds. 903.2020, które to postanowienie skarżący powołuje w apelacji, wynika, że główną przyczyną wypadku było niedostosowanie prędkości i techniki jazdy zapewniającej panowanie nad pojazdem przez kierującego samochodem A. (...), nr rej. (...), co w połączeniu ze stanem upojenia alkoholowego skutkowało utratą sterowności nad pojazdem, gwałtownym zjechaniem z drogi, wywróceniem i koziołkowaniem pojazdu oraz uderzeniem pojazdu w drzewo znajdujące się po prawej stronie drogi, a w konsekwencji powstaniem obrażeń ciała skutkujących śmiercią kierującego i pasażera (k.113 akt śledztwa). Sąd pierwszej instancji ustalając stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody wziął pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, a w szczególności fakt, iż poszkodowany w chwili wypadku znajdywał się w stanie nietrzeźwym, iż wsiadł do samochodu z pijanym kierowcą, a wcześniej spożywał z nim alkohol, iż poszkodowany nie zapiął pasów bezpieczeństwa. Sąd Rejonowy przeanalizował orzecznictwo w zakresie dotyczącym stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody w sprawach, w których występowały podobne okoliczności i ostatecznie doszedł do wniosku, iż właściwym w okolicznościach sprawy niniejszej jest przyjęcie 50% przyczyniania się poszkodowanego M. J. do powstania szkody. Sąd Okręgowy ocenę tę podziela. Przyjęty przez Sąd stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody ma charakter znaczny i jest adekwatny do wszystkich okoliczności sprawy. Argumenty podnoszone przez pozwanego w apelacji prowadzą do wniosku, że mają one charakter wyłącznie polemiczny w odniesieniu do stanowiska Sądu Rejonowego wyrażonego w zaskarżonym orzeczeniu, co do kwestii stopnia przyczynienia się do zaistnienia zdarzenia wywołującego szkodę. Zauważyć należy, iż przyjęcie stanowiska pozwanego co do stopnia przyczynienia się M. J. do powstania szkody prowadziłoby do uznania, iż poszkodowany przyczynił się do powstania szkody w stopniu większym niż sprawca szkody, tymczasem okoliczności sprawy na to nie wskazują. Na gruncie niniejszej sprawy, jak wynika z pisemnych motywów orzeczenia, Sąd pierwszej instancji ustalając stopień przyczynienia się do powstania szkody miał na uwadze wszystkie omówione wyżej kwestie. Motywy jakimi kierował się ustalając 50% stopień przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody, zostały prawidłowo wskazane w uzasadnieniu i są przekonujące. Dlatego też nie można podzielić poglądu skarżącego, że kwestionowane przez niego orzeczenie zostało wydane z naruszeniem dyspozycji art. 362 k.c.

Jedynie na marginesie wskazać należy, iż wbrew treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sprawie niniejszej roszczenie powodów znajdowało oparcie w art. 446§4 k.c., co wynika wprost z uzasadnienia pozwu. Wypadek komunikacyjny, w skutek którego doszło do szkody miał miejsce w dniu 31 sierpnia 2020 roku, a zatem po wejściu w życie art. 446§4 k.c. Zatem zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wywody Sądu Rejonowego odnośnie art. 448 k.c. w zw. z art. 24§1 k.c., który stanowił podstawę zasądzenia zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej przed wejściem w życie art. 446§4 k.c. były w okolicznościach sprawy niniejszej zbędne zaś podstawą prawną przyznania na rzecz powód zadośćuczynienia stanowi art. 446§4 k.c.

W świetle przytoczonych okoliczności należało uznać, iż apelacja jest pozbawiona podstaw faktycznych oraz prawnych, co skutkowało jej oddaleniem, o czym Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1, §1 ¹ i §3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108§ 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na koszty zasądzone od strony pozwanej na rzecz każdego z powodów składają się koszty zastępstwa procesowego w stawce wynikającej z §2 pkt 4 i §10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023 roku, poz. 1935).

Joanna Kaczmarek – Kęsik