Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 marca 2014 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 marca 2014 roku

sprawy z wniosku Skarbu Państwa- (...)

z udziałem Skarbu Państwa - (...) z siedzibą w Ł.

o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 31 października 2013 roku, sygn. akt I Ns 397/13

postanawia: zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że stwierdzić, iż Skarb Państwa – (...)nabył przez zasiedzenie z dniem 1stycznia 1985 roku własność nieruchomości położonej w P.o pow. 1,38 ha oznaczonej w ewidencji gruntów jednostki ewidencyjnej P., obręb (...) jako działka numer (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim nie ma urządzonej księgi wieczystej ani zbioru dokumentów.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt II Ca 829/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 31 października 2013 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z wniosku Skarbu Państwa - (...)

o zasiedzenie oddalił wniosek.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

Nieruchomość położona w P. oznaczona w rejestrze gruntów numerem działki (...)o powierzchni 1,380 ha stanowi drogę i jako droga jest oznaczona w rejestrze gruntów.

Działka (...)odpowiada działkom oddziału leśnego (...)o powierzchni 0,9 ha i (...)o powierzchni 0,48 ha. Zgodnie z rejestrem gruntów z 1962 r. i operatem (...) z 1971 r. jako posiadacz działek (...)wpisane było Państwowe Gospodarstwo Leśne - Nadleśnictwo M..

Działka (...)była i jest wykorzystywana jako droga dojazdowa do nieruchomości położonych przy ul. (...)w P.będących w posiadaniu osób fizycznych. Ponadto łączy ulicę (...)z ulicą (...). Biegnie od ul. (...)do rzeki W.przy S.w P.Ma nawierzchnię gruntową, z drogi tej korzysta Nadleśnictwo P.. do transportu leśnego jak i Urząd Miasta w celu dojazdu do swoich urządzeń komunalnych. Jest to droga ogólnie dostępna. Sąsiadujące z nią działki (...)to powierzchnie zalesione należące do Nadleśnictwa P.

Sąd Rejonowy przy takich ustaleniach zważył, iż zasiedzenie jest pierwotnym sposobem nabycia własności nieruchomości. Dla powstania po stronie zainteresowanego przymiotu tego prawa, konieczne jest spełnienie w świetle art. 172 k.c. § 1 i § 2 k.c. dwóch przesłanek: samoistnego nieprzerwanego posiadania oraz upływu czasu wymaganego przez ustawę. Obie przesłanki musza być spełnione łącznie.

W zależności od rodzaju władania rzeczą kodeks cywilny rozróżnia posiadanie samoistne i zależne (art. 336 k.c.). Czynnikiem wyróżniającym jest uzewnętrzniona wola posiadacza przejawiająca się w określonym sposobie władania: albo takim jak właściciel w zakresie przysługującego mu prawa własności (posiadanie samoistne) albo takim, jaki ma ten, kto włada cudzą rzeczą w zakresie innego przysługującego mu do niej prawa (posiadanie zależne).

Posiadanie jest stanem faktycznym przejawiającym się we władztwie nad rzeczą (corpus possesionis) oraz wolą władania rzeczą dla siebie (animus rem sibi habendi).

Pierwszy element występuje, gdy osoba znajduje się w sytuacji pozwalającej jej na korzystanie z rzeczy w sposób, jaki czynić mogą to osoby, którym przysługuje określone prawo do rzeczy. Możliwość korzystania z rzeczy w przypadku posiadania samoistnego jest najszersza i odpowiada wówczas treści prawa własności. Wola władania rzeczą dla siebie przejawia się w podejmowaniu wielu czynności wskazujących na to, że posiadacz traktuje faktyczny stosunek do rzeczy jako własność.

Rozważania co do przesłanek zasiedzenia Sąd uzupełnił o stwierdzenie, że przedmiotem zasiedzenia może być tylko rzecz jako przedmiot materialny (art. 45 k.c.) mogący być przedmiotem własności i obrotu cywilnoprawnego oraz indywidualnego posiadania. Przedmiotem zasiedzenia nie mogą być rzeczy wyjęte spod obrotu cywilnego. Do takich rzeczy wyłączonych spod obrotu gospodarczego (res extra commercium) należą właśnie drogi publiczne, place publiczne, parki miejskie lub nieruchomości cmentarne, które nie mogą być jednocześnie przedmiotem publicznego korzystania przez nieograniczoną liczbę osób oraz jednocześnie indywidualnego posiadania samoistnego, a tym samym zasiedzenia. Z dóbr tych korzystać mogą wszyscy, a takie korzystanie nie jest posiadaniem samoistnym prowadzącym do zasiedzenia.

Z taką nieruchomością nie mogącą być przedmiotem władztwa cywilnoprawnego mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie.

Podstawowym elementem drogi publicznej jest „droga", która zgodnie z art. 4 pkt 2 ustawy o drogach publicznych jest budowlą wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniem oraz instalacjami, stanowiącą całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego i zlokalizowaną w pasie drogowym. Przymiot drogi publicznej ma każda droga, z której może korzystać każdy podmiot, chociażby w stosunku do nich nie była podjęta stosowna uchwała przez radę gminy. W takim wypadku o zaliczeniu ulicy do drogi publicznej decyduje okoliczność faktyczna, jaką jest jej położenie „w ciągu dróg publicznych".

W postanowieniu z dnia 24 czerwca 2010 r. IV CSK 40/10, Sąd Najwyższy przyjął, że w przypadku dróg publicznych mamy do czynienia z rzeczami wyłączonymi z obrotu, w odniesieniu do których przyjęto niedopuszczalność zmiany właściciela oznaczającą, że nikt poza Skarbem Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego nie może być właścicielem gruntu przeznaczonego pod drogę publiczną. Niedopuszczalność zmiany właściciela publicznego na osobę prywatną wyłącza możliwość nabycia własności takiej nieruchomości przez zasiedzenie przez inny podmiot niż Skarb Państwa czy jednostkę samorządu terytorialnego. Innymi słowy, skutkiem wyłączenia z obrotu nieruchomości przeznaczonych pod drogi publiczne jest to, że wprawdzie są one przedmiotem prawa własności Państwa lub gminy, lecz może dojść do zmiany właściciela tylko pomiędzy tymi podmiotami i niedopuszczalne jest nabycie tego prawa przez inny podmiot.

Aby było możliwe nabycie przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego nieruchomości muszą być spełnione przesłanki zasiedzenia.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca nie powołał się na żadne okoliczności świadczące o tym, że Skarb Państwa był posiadaczem samoistnym nieruchomości objętej wnioskiem. Wniosek był oparty na twierdzeniu, że nieruchomość jest drogą dojazdową do nieruchomości położonych przy ul. (...)w P. będących w posiadaniu osób fizycznych. Okoliczność ta nie może absolutnie usprawiedliwiać żądania wniosku, bowiem nie świadczy o tym, że Skarb Państwa władał nieruchomością i to władał nią dla siebie, co jest nieodzownym warunkiem nabycia własności rzeczy w drodze zasiedzenia (art. 172 w zw. z art. 336 k.c.). Droga była przedmiotem powszechnego korzystania. Wprawdzie w odniesieniu do niej jako osoba władająca został wpisany Skarb Państwa, jednakże sam taki wpis nie może przesądzać o jakimkolwiek władztwie. Odnotować należy , że nawet w sprawach, gdzie Skarb Państwa ubiegający się o zasiedzenie drogi powoływał się na wykonywanie w stosunku do drogi władztwa publicznego (na co w rozpoznawanej sprawie nie powołano się) wnioski o zasiedzenie były przez sądy oddalane .

Także nie zmieniają niczego w zakresie powyższej oceny okoliczności, na które po zamknięciu rozprawy pełnomocnik wnioskodawcy powołał się w głosie do protokołu. Nie ma bowiem żadnego znaczenia, czy zarządzanie drogą w sensie jej utrzymania należało do zadań organów państwowych. Gdyby nawet rzeczywiście takie akty władztwa w stosunku do przedmiotowej drogi miały miejsce, to władztwo to należałoby łączyć z wypełnianiem przez Państwo zadań z zakresu funkcji publicznych (imperium), a nie w zakresie władztwa cywilnoprawnego, to jest z zakresu stosunków prywatnoprawnych (dominium), a zatem nie stanowiło wykonywania posiadania w znaczeniu określonym w art. 336 k.c. Czynności administrowania rzeczą o charakterze publicznym, nawet gdyby były udowodnione, nie stanowią w istocie sprawowania nad nią posiadania samoistnego.

Na marginesie należy wskazać, że szczególny tryb nabywania przez Skarb Państwa lub terenowe jednostki samorządu terytorialnego własności gruntów przejętych pod drogi publiczne reguluje ustawa z dnia 13 października 1998 r. przepisy wprowadzające ustawę reformującą administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.). Regulacja prawna w zakresie nacjonalizacji lub komunalizacji dróg publicznych zawarta jest w art. 73 tej ustawy.

Niedopuszczalność zasiedzenia drogi publicznej została przesądzona w orzecznictwie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. (por. postanowienie z dnia 17 stycznia 2005 r., II Ca 719/04 oraz postanowienie z dnia 24 stycznia 2013 r., II Ca 825/12).

Z tych względów wniosek jako pozbawiony uzasadnionych podstaw podlegał oddaleniu.

Apelacja od powyższego rozstrzygnięcia złożył wnioskodawca za pośrednictwem swojego pełnomocnika zaskarżając postanowienie w całości .

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił :

1. naruszenie przepisów prawa materialnego , a mianowicie:

- art. 172 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że Skarb Państwa w stanie faktycznym niniejszej sprawy nie spełnił przesłanek do jego zastosowania, albowiem nie wykazał posiadania samoistnego w rozumieniu § 1 art. 172, koniecznego do nabycia własności w drodze zasiedzenia i w konsekwencji jego niezastosowanie,

- art. 339 k.c. poprzez pominięcie służącego Skarbowi Państwa, tak jak każdemu innemu posiadaczowi , wynikającego z tego przepisu domniemania samoistności posiadania,

2. naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 233 k.p.c. polegające na błędnej ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez ustalenie, że Skarb Państwa nie władał nieruchomością objętą wnioskiem o zasiedzenie, a w konsekwencji nie był jej posiadaczem samoistnym.

Powołując się na powyższe zarzuty wnioskodawca wnosił o:

- zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie w całości wniosku Skarbu Państwa o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności działki oznaczonej nr (...)w obrębie (...)miasta P.o pow. 1,3800 ha ,

a w przypadku nieuwzględnienia tego wniosku

- o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy sądowi I instancji - Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Tryb. Wydział I Cywilny do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Apelacja jest zasadna.

Podzielając w pełni co do zasady pogląd Sądu Rejonowego co do niemożliwości zasiedzenia nieruchomości użytkowanych jako drogi publiczne to jednak w okolicznościach niniejszej sprawy nie znajduje on do końca zastosowania. Nie ulega bowiem wątpliwości , iż nieruchomość będąca przedmiotem sporu była posiadana - jak wskazują świadkowie - przez Skarb Państwa - (...) na potrzeby prowadzenia gospodarki leśnej. Poza sporem jest , że Skarb Państwa już od 1962r. figurował w ewidencji gruntów jako posiadacz działki. Świadkowie przesłuchani w sprawie wprost wskazali , iż z drogi przede wszystkim korzystało nadleśnictwo na potrzeby wywozu drewna, a także Urząd Miasta dla potrzeby dojazdu do swoich urządzeń komunalnych i w zasadzie tylko w ten sposób była pierwotnie wykorzystywana. Dopiero w ostatnim okresie stała się drogą którą czasami dojeżdżali do swoich posesji mieszkańcy ul. (...)która przecież ma bezpośrednie połączenie z drogą publiczną ( ul. (...)bowiem łączy się bezpośrednio z ul. (...)).

Skarżący słusznie zwrócił zatem uwagę , iż doszło do naruszenia art. 339 k.c. albowiem wnioskodawca wykazał swoje posiadanie, a skoro tak to winien korzystać z domniemania samoistności posiadania które w toku postępowania nie zostało obalone.

Z ustaleń Sądu nie wynika aby przedmiotowa droga była drogą gminną, a skoro tak to należy ją traktować jako drogę w istocie wewnętrzną.

Drogi wewnętrzne mogą być urządzone na gruntach będących własnością także innych osób niż wymienione w art. 2a ustawy 21 marca 1985r. o drogach publicznych (t.j. Dz. U. nr z 1998r. nr 106 poz. 668 ze zm. ), zatem nieruchomości pod takie drogi mogą być przedmiotem zasiedzenia. ( por. także postanowienie Sądu Najwyższego z 5 października 2012r. IV CSK 94/12 www.sn.pl) .

Reasumując należy dopuścić możliwość zasiedzenia przez Skarb Państwa działki nr (...)położonej w P.chociażby po to aby możliwe było urządzenie na tej nieruchomości w przyszłości drogi publicznej.

Art. XLI § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Przepisy wprowadzające Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94) stanowi, iż do zasiedzenia którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego stosuje się od tej chwili przepisy tego kodeksu; dotyczy to w szczególności możności nabycia nieruchomości przez zasiedzenie. Także jeśli chodzi o posiadanie istniejące w dniu wejścia w życie kodeksu cywilnego podlega ono od tej chwili przepisom tego kodeksu ( por. art. XLVIII p.w.k.c.).

Z kolei w myśl przepisu art. XLI § 2 w/w ustawy jeżeli termin zasiedzenia wg kodeksu cywilnego jest krótszy niż wg przepisów dotychczasowych bieg zasiedzenia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie kodeksu , jeżeli jednak zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego nastąpiłoby przy uwzględnieniu terminu określonego w przepisach dotychczasowych wcześniej zasiedzenie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

W myśl powyższych przepisów jeżeli termin zasiedzenia rozpoczyna swój bieg najpóźniej z dniem 1 stycznia 1963r. to wg przepisów prawa rzeczowego przy uwzględnieniu złej wiary posiadacza termin zasiedzenia może upłynąć dopiero z dniem 1 stycznia 1993r. Z uwagi na skrócenie okresów zasiedzenia przez kodeks cywilny do lat 20 dla posiadaczy w złej wierze wg przepisów kodeksu własność nieruchomości zostanie nabyta już z dniem 1 stycznia 1985r. bowiem zgodnie z tymi przepisami termin zasiedzenia zaczyna swój bieg poczynając od 1 stycznia 1965r. i wynosi w myśl przepisów kodeksu cywilnego lat 20 dla posiadaczy w złej wierze a zatem kończy się właśnie z dniem 1 stycznia 1985r.

Wg art. 172 § 1 i 2 k.c. ( w brzmieniu sprzed nowelizacji z 1990r.) posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dziesięciu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Po upływie lat dwudziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Nie ulega wątpliwości , iż Skarb Państwa pozostawał w złej wierze a zatem mógł nabyć własność nieruchomości dopiero z dniem 1 stycznia 1985r.

Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 386§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13§ 2 k.p.c. należało zmienić zaskarżone postanowienie i uwzględnić wniosek o zasiedzenie nieruchomości przez Skarb Państwa, przy czym zasiedzenie nie zostało stwierdzone zgodnie z wnioskiem bezpośrednio na (...)ale na rzecz jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa w której posiadaniu nieruchomość się znajdowała na dzień 1 stycznia 1985r. .

Na oryginale właściwe podpisy