Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 września 2024 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Maria Szymańska

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2024 r. w Toruniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko Sądowi Rejonowemu (...)

o wynagrodzenie

I.  zasądza od pozwanego Sądu Rejonowego (...) na rzecz powódki A. K. kwotę 22 451,23 zł (dwadzieścia dwa tysiące czterysta pięćdziesiąt jeden złotych dwadzieścia trzy grosze) tytułem wynagrodzenia za pracę wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie :

- od kwoty 489,24 zł (czterysta osiemdziesiąt dziewięć złotych dwadzieścia cztery grosze) od dnia 1 lutego 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 482,22 zł (czterysta osiemdziesiąt dwa złote dwadzieścia dwa grosze) od dnia 1 marca 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 496,24 zł (czterysta dziewięćdziesiąt sześć złotych dwadzieścia cztery grosze) od dnia 1 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 473,90 zł (czterysta siedemdziesiąt trzy złote dziewięćdziesiąt groszy) od dnia 1 maja 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 606,72 zł (sześćset sześć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 czerwca 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 606,72 zł (sześćset sześć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 lipca 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 606,72 zł (sześćset sześć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 606,72 zł (sześćset sześć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 września 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 606,72 zł (sześćset sześć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 października 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 563,64 zł (pięćset sześćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt cztery grosze) od dnia 1 listopada 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 606,72 zł (sześćset sześć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 606,72 zł (sześćset sześć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 487,12 zł (tysiąc czterysta osiemdziesiąt siedem złotych dwanaście groszy) od dnia 1 lutego 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 418,97 zł (tysiąc czterysta osiemnaście złotych dziewięćdziesiąt siedem groszy) od dnia 1 marca 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 487,12 zł (czterysta osiemdziesiąt siedem złotych dwanaście groszy) od dnia 1 kwietnia 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 487,12 zł (czterysta osiemdziesiąt siedem złotych dwanaście groszy) od dnia 1 maja 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 160,00 zł (tysiąc sto sześćdziesiąt złotych) od dnia 1 czerwca 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 108,02 zł (tysiąc sto osiem złotych dwa grosze) od dnia 1 lipca 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 089,72 zł (tysiąc osiemdziesiąt dziewięć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 sierpnia 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 089,72 zł (tysiąc osiemdziesiąt dziewięć złotych siedemdziesiąt dwa grosze) od dnia 1 września 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 089,60 zł (tysiąc osiemdziesiąt dziewięć złotych sześćdziesiąt groszy) od dnia 1 października 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 089,71 zł (tysiąc osiemdziesiąt dziewięć złotych siedemdziesiąt jeden groszy) od dnia 1 listopada 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 343,96 zł (tysiąc trzysta czterdzieści trzy złote dziewięćdziesiąt sześć groszy) od dnia 1 grudnia 2022 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1 453,59 zł (tysiąc czterysta pięćdziesiąt trzy złote pięćdziesiąt dziewięć groszy) od dnia 1 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 394,30 zł (trzysta dziewięćdziesiąt cztery złote trzydzieści groszy) od dnia 1 kwietnia 2022 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 910,08 zł (dziewięćset dziesięć złotych osiem groszy) tytułem nagrody jubileuszowej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 15 lipca 2021 r. do dnia zapłaty;

III.  umarza postępowanie w pozostałej części;

IV.  wyrokowi w punkcie I. i II. nadaje rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty łącznie 22 768,28 zł (dwadzieścia dwa tysiące siedemset sześćdziesiąt osiem złotych dwadzieścia osiem groszy);

V.  kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt IV P 426/24

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 29 grudnia 2023 r., uzupełnionym w piśmie z 29 kwietnia 2024 r., powódka A. K. domagała się zasądzenia od pozwanego Sądu Rejonowego (...) :

- kwoty 22 186,95 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za okres od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2022 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od poszczególnie wskazanych kwot i dat do dnia zapłaty,

- kwoty 4 000 zł tytułem wyrównania dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2021 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 kwietnia 2022 r. do dnia zapłaty,

- kwoty 2 000 zł tytułem wyrównania nagrody jubileuszowej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 15 lipca 2021 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powódka wyjaśniła, że od 1999 r. jest sędzią Sądu Rejonowego (...). W okresie objętym sporem powódce przysługiwało wynagrodzenie zasadnicze w piątej stawce awansowej przy mnożniku 2,5, dodatek stażowy w wysokości 20% wynagrodzenia, oraz dodatki funkcyjne z racji pełnienia okresowo funkcji Zastępcy Przewodniczącego Wydziału i Sędziego Wizytatora Wojewódzkiego (...) w G.. Powódka nabyła również prawo do nagrody jubileuszowej w 2021 r., dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2021 r., zaś za 2022 r. utraciła to prawo z uwagi na długotrwałe zwolnienia lekarskie. Powódka otrzymała wynagrodzenie za sporny okres, jednakże w zaniżonej wysokości, ustalonej niezgodnie z art. 91 § 1c ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2023 r., poz. 217), dalej: p.u.s.p. Przepis ten, stanowiący podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, nie został uchylony i pozostaje w mocy, jednakże w latach 2021-2022 ustawodawca odstąpił od jego stosowania i ustalał wysokość wynagrodzenia w sposób mniej korzystny – w oparciu o art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2021 i art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2022 r. – co doprowadziło do różnicy pomiędzy otrzymanym, a faktycznie należnym powódce wynagrodzeniem w dochodzonej kwocie. Tak ustalona wysokość wynagrodzenia nie stanowi, w ocenie powódki, wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego i zakresowi obowiązków. Przedmiotowe przepisy ustaw okołobudżetowych uchybiają przepisom Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności art. 2, art. 32 i art. 178 ust. 2, a nadto są niezgodne z prawem unijnym – art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej z 7 lutego 1992 r. oraz art. 47 akapit drugi Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Powódka, przytaczając orzecznictwo Sądu Najwyższego, wskazała, że sądy powszechne są uprawnione do samodzielnego stwierdzenia sprzeczności przepisu ustawy z Konstytucją RP i odmowy jego zastosowania w konkretnej sprawie. W konsekwencji stanęła na stanowisku, że sąd rozpoznający niniejszą sprawę winien odmówić zastosowania powyższych przepisów ustaw okołobudżetowych i ustalić wysokość należnego jej wynagrodzenia w oparciu o art. 91 § 1c p.u.s.p.

W odpowiedzi na pozew pozwany Sąd Rejonowy (...)wniósł o oddalenie powództwa w całości. Pozwany potwierdził, że powódka w spornym okresie pełniła służbę w pozwanym Sądzie na stanowisku sędziego oraz wskaźniki przyjmowane do ustalenia wynagrodzenia zasadniczego i dodatków. Pozwany przyznał również, że powódka w spornym okresie nie otrzymywała wynagrodzenia w wysokości ustalonej na podstawie art. 91 § 1c p.u.s.p. lecz na podstawie tzw. przepisów ustaw okołobudżetowych – art. 12 ust. 1 ustawy budżetowej na rok 2021 i art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2022 r. Podkreślił jednak, że przepisy ustaw okołobudżetowych są przepisami późniejszymi i szczegółowszymi w stosunku do art. 91 § 1c p.u.s.p. i jako takie, zgodnie z regułami kolizyjnymi, znajdowały zastosowanie. Uwzględnienie powództwa wymagałoby stwierdzenia niezgodności z Konstytucją RP powyższych przepisów ustaw okołobudżetowych, do czego wyłączenie umocowanym w ocenie pozwanego jest Trybunał Konstytucyjny. Jednocześnie w niniejszej sprawie nie ma podstaw do zastosowania tzw. „prokonstytucyjnej” wykładni przepisów; wykładnia żadnego z tych przepisów nie nastręcza problemów, a jej wyniki są oczywiste. Nadto pozwany zwrócił uwagę, że jest jednostką sektora finansów publicznych podlegającą przepisom ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych i miał obowiązek zastosowania się do obowiązujących regulacji i wypłacenia wynagrodzenia w oparciu o obowiązujące przepisy rangi ustawowej. Odnosząc się natomiast do wysokości żądanych kwot pozwany przedłożył zestawienie sporządzone w oparciu o system kadrowo-płacowy i wniósł, w przypadku uwzględnienia powództwa, o zasądzenie kwot nie wyższych niż wynikające z przedmiotowego zestawienia.

Powódka w piśmie przygotowawczym z 4 lipca 2024 r. potrzymała powództwo co do zasady i podniesioną w pozwie argumentację, negując argumentację przedstawioną przez pozwanego. Natomiast w zakresie wysokości powódka oświadczyła, że nie kwestionuje zestawienia sporządzonego przez pozwanego i zmodyfikowała powództwo dostosowując wysokość dochodzonych kwot do wskazanych w zestawieniu, w tym poprzez częściowe rozszerzenie powództwa, a w zakresie, w którym dochodzone kwoty były wyższe niż potwierdzone przez pozwanego cofnęła powództwo. Ostatecznie powódka dochodziła kwoty łącznie 23 361,31 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od sprecyzowanych w przedmiotowym piśmie kwot i dat do dnia zapłaty.

Pozwany w piśmie procesowym z 2 września 2024 r. oświadczył, że nie kwestionuje aktualnej wysokości dochodzonych przez powódkę kwot, natomiast niezmiennie kwestionuje powództwo co do zasady.

Sąd ustalił, co następuje:

A. K. w 2001 r. została powołana na stanowisko sędziego Sądu Rejonowego w G.a od 1 lipca 2005 r. przeniesiona na stanowisko sędziego Sądu Rejonowego (...), które zajmuje do chwili obecnej.

/fakt bezsporny, a nadto dowód: akt powołania k. 74B akt osobowych, teczka I, załącznik; pismo z 29.06.2005 r. k. 84B akr osobowych, teczka I, załącznik/

W okresie objętym sporem, od 1 stycznia 2021 r. do 25 maja 2022 r. powódka pełniła funkcję Zastępcy Przewodniczącego (...) i z tego tytułu otrzymywała dodatek funkcyjny w wysokości 0,25 podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów powiększony o 10% w związku z jednoczesnym pełnieniem funkcji sędziego wizytującego zakłady dla nieletnich i zakłady leczenia osób z uzależnieniami (...). W okresie od 25 maja 2022 r. do 14 czerwca 2022 r. powódka otrzymywała dodatek funkcyjny w wysokości 0,16 podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego. Wobec ponownego objęcia funkcji Zastępcy Przewodniczącego (...) z dniem 7 grudnia 2022 r., na okres trzech lat, powódka otrzymała dodatek funkcyjny w wysokości 0,25 podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów.

/fakty bezsporne oraz dowód: wykaz służby sędziego w aktach osobowych część B, tom I, załącznik; pisma z 15.01.2019 r. k. 158B, 162B akt osobowych, tom I, załącznik; pismo z 23.12.2021 r. k. 192B akt osobowych, tom I, załącznik; pismo z 25.05.2022 r. k. 206B akt osobowych, tom I, załącznik; pismo z 7.12.2022 r. k. 216B akt osobowych, tom I, załącznik; dekrety płacowe k. 175B, 211B akt osobowych, tom I, załącznik/

Z dniem 1 stycznia 2020 r. wynagrodzenie zasadnicze powódki zostało ustalone w piątej stawce przy zastosowaniu mnożnika 2,50 w kwocie 12 098,10 zł, a dodatek funkcyjny w kwocie 1 331 zł. Tak ustalone wynagrodzenie zasadnicze powódka otrzymywała również w 2021 r. w oparciu o art. 12 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz. U. z 2020 r. poz. 2400).

Z dniem 1 stycznia 2022 r. wynagrodzenie zasadnicze powódki zostało ustalone w piątej st awce przy zastosowaniu mnożnika 2,50, w kwocie 12 626,60 zł, a dodatek funkcyjny w kwocie 1 389 zł. Wynagrodzenie zostało ustalone na podstawie art. 91 § 1c i § 2 p.u.s.p. w zw. z art. 8 ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. z 2021 r., poz. 2445), tj. przy przyjęciu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. ogłoszonego w Monitorze Polskim przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (M.P.2020.711), w kwocie 5.024,48 zł, zwiększonego o kwotę 26 zł. W okresie od 25 maja 2022 r. do 14 czerwca 2022 r. wysokość dodatku funkcyjnego powódki została ustalona na kwotę 808 zł miesięcznie, a od 7 grudnia 2022 r. na kwotę 1 263 zł miesięcznie.

Nadto powódce każdorazowo przysługiwał dodatek stażowy w wysokości 20% aktualnego wynagrodzenia zasadniczego

/fakty bezsporne oraz dowody: dekrety płacowe k. 170B, 175B, 195B, 196B, 211B, 216B akt osobowych, tom I, załącznik; paski płacowe k. 17-42; zestawienie wynagrodzenia k. 81-82/

Wypłata wynagrodzenia miesięcznego odbywała się z dołu, do ostatniego dnia miesiąca.

/fakt przyznany/

Z dniem 14 lipca 2021 r. powódce przyznano nagrodę jubileuszową w wysokości 150% wynagrodzenia miesięcznego w związku z upływem 25 lat pracy zawodowej. Wysokość nagrody jubileuszowej wyniosła 23 773,08 zł.

/fakt bezsporny oraz dowód: zarządzenie nr 131/2021/K/P k. 181B akt osobowych, tom I, załącznik ; pasek płacowy k. 23/

Pozwany w 2022 r. wypłacił powódce dodatkowe wynagrodzenie roczne za rok 2021 przy uwzględnieniu faktycznie otrzymanego przez powódkę w ówczesnym roku wynagrodzenia ustalonego w oparciu o art. 12 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz.U. z 2020r. poz. 2400).

/fakty bezsporne oraz dowód: pasek płacowe k. 32; zestawienie wynagrodzenia k. 81-82/

Różnica pomiędzy faktycznie wypłaconym powódce w okresie od 1 stycznia 2021 r. do 6 grudnia 2022 r. wynagrodzeniem i dodatkowym wynagrodzeniem rocznym za lata 2021 oraz nagrodą jubileuszową, a przedmiotowym świadczeniami ustalonym na podstawie art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. prawo o ustroju sądów powszechnych wynosiła łącznie 23 361,31 zł, w tym:

- w 2021 : 489,24 zł w styczniu, 482,22 zł w lutym, 496,24 zł w marcu, 473,90 zł w kwietniu, po 606,72 zł miesięcznie od maja do września i od listopada do grudnia, 563,64 zł w październiku

- 394,30 zł w dodatkowym wynagrodzeniu rocznym za 2021 r.;

- w 2022 r. zł : po 1 487,12 zł w styczniu, marcu i kwietniu, 1 418,97 zł w lutym, 1 160 zł w maju, 1 108,02 zł w czerwcu, po 1 089,72 zł w lipcu i sierpniu, 1 089,60 zł we wrześniu, 1 089,71 zł w październiku, 1 343,96 zł w listopadzie, 1 453,59 zł w grudniu;

- 910,08 zł w nagrodzenie jubileuszowej

/fakty bezsporne oraz dowód: zestawienie wynagrodzenia k. 81-82/

Sąd zważył co następuje:

Powyższy stan faktyczny był w istocie bezsporny i został ustalony na podstawie oświadczeń stron zawartych w składanych pismach procesowych, znajdujących nadto potwierdzenie w przedłożonej dokumentacji, w tym zawartej w załączonych aktach osobowych, która została uznana przez Sąd za wiarygodną i miarodajną. Strona pozwana nie kwestionowała zasad ustalania wynagrodzenia powódki, zarówno w zakresie wynikającym z art. 91 § 1c p.u.s.p. jak i faktycznie ustalonych w latach 2021-2022, wysokości dodatku stażowego i dodatku funkcyjnego i czasookresu jego pobierania ani prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego i nagrody jubileuszowej. W zakresie wysokości wynagrodzenia strona pozwana przedłożyła zestawienie sporządzone w oparciu o system kadrowo-płacowy, którego powódka nie zakwestionowała i w piśmie przygotowawczym z 4 lipca 2024 r. dostosowała kształt roszczenia do wynikających z niego kwot, jednocześnie cofając powództwo w zakresie w jakim pierwotnie dochodzone kwoty były wyższe niż potwierdzone przez pozwanego. W tym zakresie postępowanie podlegało umorzeniu, o czym orzeczono na podstawie art. 355 k.p.c. w III. punkcie sentencji wyroku. Nie stwierdzono przesłanek negatywnych z art. 203 § 4 k.p.c. i art. 469 k.p.c. Pozwany nie wypowiedział się w przedmiocie terminów płatności wynagrodzeń, stąd terminy wskazane przez powódkę, wynikające z kształtu zgłoszonego roszczenia, uznano za przyznanie w oparciu o art. 230 k.p.c. Termin płatności nagrody jubileuszowej wynikał z dokumentu jego przyznania, sporządzonego przez pozwanego, a termin płatności dodatkowego wynagrodzenia rocznego wynikał z obowiązujących w tym zakresie przepisów, o czym poniżej.

Spór w niniejszej sprawie miał wyłącznie charakter prawny i sprowadzał się do oceny wzajemnych relacji przepisów kształtujących wynagrodzenie zasadnicze sędziów obowiązujących w latach 2021-2022, w tym w kontekście zgodności z ustawą zasadniczą i prawem unijnym. Strona pozwana nie negowała argumentacji powódki w odniesieniu do ustawy zasadniczej, odwołała się natomiast do reguł kolizyjnych, których zastosowanie potwierdza wypłatę wynagrodzenia w prawidłowej wysokości, a nadto zwróciła uwagę na obowiązujące ją przepisy prawa i odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Argumentację pozwanego należało ocenić jako oczywiście racjonalną, a jego zachowanie – wypłata wynagrodzenia ustalonego w oparciu o uchwalone w spornym okresie szczególne regulacje dotyczące wynagrodzenia sędziów – było dla niego wyłącznie wiążące. Pozwany będący jednostką sektora finansów publicznych (art. 9 pkt 1 ustawy z 27 września 2009 r. o finansach publicznych) nie jest uprawniony do samodzielnego kształtowania polityki płacowej, wszystkie jego wydatki pokrywane są z budżetu państwa, a i wszystkie jego dochody odprowadzane są na rachunek budżetu państwa. Za wszelkie naruszania w tym przedmiocie pozwany ponosiłby odpowiedzialność na podstawie ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Nie przekreśla to jednak prawa powódki do dochodzenia wynagrodzenia ponad otrzymane kwoty. Powódka wnosiła o dokonanie w niniejszej sprawie oceny zastosowanych regulacji płacowych w latach 2021 – 2022 jako niekonstytucyjnych, a w konsekwencji odmowę ich zastosowania. Wbrew ocenie pozwanego przyznanie sądom powszechnym prawa do samodzielnego dokonania oceny zgodności przepisu ustawy z ustawą zasadniczą w ramach tzw. „rozproszonej” kontroli konstytucyjności obecnie nie budzi kontrowersji w doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wielokrotnie podkreślał, że sądy powszechne są uprawnione do badania zgodności stosowanych przepisów ustawowych z Konstytucją oraz posiadają kompetencję do odmowy zastosowania przepisu ustawy uznawanego przez nie za niekonstytucyjny i mogą wyrokować z pominięciem takiego przepisu, stosując bezpośrednio Konstytucję (por. wyrok z dnia 19 kwietnia 2000 r., II CKN 272/2000; wyrok z 26 września 2000 r., III CKN 1089/00, wyrok z 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98). Oczywiście uprawnienie sądu powszechnego jest ograniczone do rozpatrywanej, indywidualnej sprawy, a jego pogląd nie jest wiążący dla innych sądów orzekających w analogicznych sprawach. To uprawnienie sądu nie uchybia kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, którego orzeczenie jest powszechnie obowiązujące i ostateczne (art. 188 pkt 1 Konstytucji) ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2003 r., V CK 47/02). Co więcej, jak zauważa Sąd Najwyższy w sprawie II PSKP 25/22, w sytuacji braku możliwości zwrócenia się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, dokonanie oceny konstytucyjności przepisów prawa zastosowanych w sprawie staje się obowiązkiem sądów powszechnych. Sądy powszechne mają bowiem obowiązek w takiej sytuacji stosować przepisy Konstytucji i dokonywać oceny zgodności przepisów ustawowych z przepisami ustawy zasadniczej, ustawy muszą być bowiem stosowane w konkretnych sprawach w zgodzie z Konstytucją. Dokonanie przez Trybunał Konstytucyjny oceny zgodności z ustawą zasadniczą przepisów ustaw okołobudżetowych na 2021 r. i 2022 r. nie jest aktualnie możliwe. Zgodnie z art. 59 ust. 1 pkt 4 i ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393) Trybunał na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Trybunał nie umarza postępowania z tej przyczyny jeżeli wydanie orzeczenia w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Przepisy ustaw okołobudżetowych na 2021 r. i 2022 r. utraciły moc nie poprzez ich uchylenie ale z uwagi na ściśle określony czas ich obowiązywania, wynikający z ich istoty. Przepisy ustaw okołobudżetowych są przepisami czasowymi, powiązanymi z ustawą budżetową na dany rok, po upływie którego zostają niejako skonsumowane, a tym samym wyłączone spod oceny Trybunału Konstytucyjnego. Jak wskazał sam Trybunał Konstytucyjny w sprawie K 40/02 „Zgodnie z ustaloną linią orzeczniczą TK przepis traci moc obowiązującą wtedy, gdy nie może mieć już zastosowania do sytuacji z przeszłości, teraźniejszości ani przyszłości. Zastrzeżenie takie jest szczególnie istotne w sprawach dotyczących kompetencji do prowadzenia gospodarki finansowej podmiotów publicznych na podstawie uchwał budżetowych. Mają one bowiem, z natury rzeczy, roczny zakres czasowy obowiązywania, tak że ograniczenia kompetencji organów przygotowujących, uchwalających i wykonujących budżet działają w trakcie tego roku” (wyrok z 4 maja 2004 r.; OTK-A 2004/5/38). Tym samym prawo i jednocześnie obowiązek oceny zgodności z ustawą zasadniczą przepisów ustaw okołobudżetowych na 2021 r. i 2022 r. w zakresie mającym zastosowanie do oceny zasadności roszczenia powódki spoczywał na Sądzie meriti.

Przechodząc zatem do rozważań prawnych w pierwszej kolejności należało odnieść się do ogólnych zasad ustalenia wynagrodzenia sędziego i wynagrodzenia dodatkowego.

Zgodnie z przytaczanym już art. 91 § 1c p.u.s.p. podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504, 1504 i 2461), z zastrzeżeniem § 1d, zgodnie z którym jeżeli przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w § 1c, jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za drugi kwartał roku poprzedzającego - przyjmuje się podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w dotychczasowej wysokości. Wynagrodzenie zasadnicze sędziego – stosownie do § 2 – określa się w stawkach, których wysokość ustala się z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego, o której mowa w § 1c. Stawki wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach sędziowskich oraz mnożniki, służące do ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów w poszczególnych stawkach, określa załącznik do ustawy. Ponadto – zgodnie z § 7 – wynagrodzenie sędziów różnicuje dodatek za długoletnią pracę, wynoszący, począwszy od szóstego roku pracy, 5% wynagrodzenia zasadniczego i wzrastający po każdym roku o 1%, aż do osiągnięcia 20% wynagrodzenia zasadniczego. Powódce w okresie objętym sporem bezspornie przysługiwał dodatek stażowy w wysokości 20%.

Sędziemu, w związku z pełnioną funkcją przysługuje dodatek funkcyjny zgodnie z art. 91 § 6 p.u.s.p., którego zasady ustalania określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 marca 2018 r. w sprawie funkcji oraz sposobu ustalania dodatków funkcyjnych przysługujących sędziom (Dz. U. z 2021 r., poz. 632) - wydane na podstawie art. 91 § 8 p.u.s.p. Przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że wysokość dodatku funkcyjnego ustala się z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, zaś rodzaj funkcji i wysokość przypadających do nich mnożników został ujęty w załączniku do rozporządzenia zgodnie z § 3.

Natomiast prawo powódki do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wynikało z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. z 2023 r., poz. 1690). Jej wysokość – zgodnie z art. 4 cyt. ustawy - ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy. Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy wynagrodzenie to wypłaca się nie później niż w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie. Z kolei prawo do gratyfikacji jubileuszowej reguluje art. 92 § 3 pkt 2 p.u.s.p. stanowiąc, że po 25 latach pracy sędziemu przysługuje gratyfikacja w wysokości 150% wynagrodzenia miesięcznego.

Odnotować należało również, że w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 11 sierpnia 2020 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2020 r. (M.P. z 2020 r. poz. 711) ogłoszono, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. wyniosło 5024,48 zł. W komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 10 sierpnia 2021 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2021 r. (M.P. z 2021 r. poz. 730) ogłoszono, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2021 r. wyniosło 5504,52 zł. Mając na uwadze przywołaną regulację art. 91 § 1c p.u.s.p. kwoty te w poszczególnych spornych latach winny stanowić podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego powódki, przy zastosowaniu aktualnie obowiązującego mnożnika, a także dodatku stażowego i funkcyjnego, co miało również bezpośrednie przełożenie na dodatkowe wynagrodzenie roczne i nagrodę jubileuszową.

Podkreślić w tym miejscu należy, iż przepis art. 91 § 1c p.u.s.p. nie ma jedynie charakteru technicznego, wskazującego matematyczny sposobu ustalania corocznej wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów, lecz stanowi realizację ustanowionej w art. 178 ust. 2 Konstytucji RP, zasady godnego wynagrodzenia sędziów. Przepis ten stanowi, że sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. Odpowiedni z punktu widzenia tego wymogu, poziom wynagrodzenia sędziów stanowił przedmiot licznych rozważań Trybunału Konstytucyjnego, zwłaszcza w kontekście mechanizmu jego ustalania, również w relacji do art. 178 ust. 1 Konstytucji RP i statuowanej tam zasady niezawisłości sędziów, prowadząc w zasadzie do wspólnej konkluzji, że „Najważniejszym aspektem wynagrodzenia godnego urzędu sędziego jest, by sposób ustalania jego wysokości był oparty na obiektywnych, wymiernych przesłankach i działał z mocy samej ustawy – niejako „automatycznie”, bez potrzeby podejmowania w tej sprawie ocennych decyzji, które mogłyby być instrumentem nacisku na sędziów. Istotna jest, oczywiście, także sama wysokość wynagrodzenia, które powinno zapewnić bezpieczeństwo finansowe sędziemu i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu sędziego” ( tak TK w uzasadnieniu do wyroku z 12 grudnia 2012 r., K 1/12).

Kształt art. 91 § 1c p.u.s.p. stanowi wypracowaną wspólnie realizację tych postulatów, o czym przypomniała Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego we wniosku z 22 grudnia 2022 r., inicjującym postępowanie w sprawie K 1/23. „Przedmiotowe rozwiązanie było wynikiem kompromisu zawartego między przedstawicielami władzy sądowniczej, ustawodawczej oraz wykonawczej co do sposobu rozumienia i stosowania art. 178 ust. 2 Konstytucji RP, ukierunkowanego na takie ukształtowanie mechanizmu ustalania sędziowskiego wynagrodzenia zasadniczego, które będzie odpowiadało właściwemu rozumieniu konstytucyjnego zwrotu ,,wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu". Przyjęcie powyższej formuły ustalania wynagrodzenia zasadniczego odzwierciedlało zarazem wolę zobiektywizowania zasad kształtowania wynagrodzeń sędziowskich oraz uniezależnienia od ingerencji władzy wykonawczej i ustawodawczej. Był to cel ustawodawcy, wyrażony wprost w uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej, według którego „najistotniejszą zmianą jest odejście od kształtowania wysokości wynagrodzeń sędziów w oparciu o dotychczasową kwotę bazową określoną corocznie w ustawie budżetowej" (s. 1 uzasadnienia). Jednocześnie stwierdzono, że przyjęte rozwiązania „służą obiektywizacji ustalania wynagrodzeń sędziowskich i pozwolą na postulowane przez środowisko sędziowskie ograniczenie wpływu innych władz na wysokość zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich" (s. 1 uzasadnienia).”

Przyjęty w art. 91 § 1c p.u.s.p. mechanizm zapewnia automatyczny wzrost wynagrodzeń w powiązaniu z obiektywnym wskaźnikiem – wysokością przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego. Mechanizm gwarantuje utrzymanie wartości wynagrodzeń sędziów w czasie w adekwatnej proporcji do innych pracowników zatrudnianych w polskiej gospodarce. Jego rolą jest waloryzacja wynagrodzeń sędziów w oparciu o wzrost wynagrodzeń innych pracowników nie tylko w sferze budżetowej, ale także w sektorze przedsiębiorców. To właśnie oderwanie wskaźnika od sfery budżetowej sprawia, że wskaźnik jest obiektywny. Nie jest kształtowany na mocy aktu normatywnego, tylko zależny od sytuacji gospodarczej kraju. ( J. Grygutis „Konstytucyjności wstrzymania waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich”, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 5/23)

Ustawodawca począwszy od 2021 r. zdecydował się jednak na odstąpienie od ustalania wysokości wynagrodzeń zasadniczych sędziów w oparciu o art. 91 § 1c p.u.s.p.

I tak, w 2021 r., zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz. U. z 2020 r. poz. 2400) podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2072), stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W stosunku do kwoty przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2020 r. (5 024,48 zł) stanowi to różnicę w wysokości 185,24 zł.

Zmianę tą, polegającą w istocie na „zamrożeniu” wynagrodzeń w 2021 r., uzasadniono następująco: „W związku z obecną sytuacją gospodarczą kraju spowodowaną epidemią COVID-19 nastąpiła konieczność zamrożenia wynagrodzeń osób (w tym sędziów i prokuratorów), dla których podstawę obliczenia wynagrodzenia stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W roku 2021 podstawę ustalenia wynagrodzenia sędziów i prokuratorów określono na poziomie roku 2020, tj. na podstawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2019 r. ogłoszonego w Komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 9 sierpnia 2019 r. (M.P. z 2019 r. poz. 742). Nie zmienią się dotychczasowe zasady ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziów i prokuratorów w oparciu o przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Przepisy niniejszej ustawy spowodują "zamrożenie" systemowej waloryzacji wynagrodzeń sędziów i prokuratorów tylko w roku 2021. Powyższa propozycja mieści się w ramach całości zmian związanych z "zamrożeniem" wielkości wynagrodzeń w sektorze finansów publicznych w celu zapewnienia równowagi budżetowej stanowiącej wartość konstytucyjną, od której zależy zdolność państwa do działania i wypełniania jego zadań”. (z uzasadnienia projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 r.).

W 2022 r. ustawodawca przywrócił waloryzację wynagrodzenia zasadniczego sędziów, jednak w sposób ograniczony. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. poz. 2445 z późn. zm.) podstawę kształtowania wynagrodzeń sędziowskich w roku 2022 stanowi przeciętne wynagrodzenie, lecz nie z II kwartału roku poprzedzającego (jak stanowi 91 § 1c p.u.s.p.), ale z roku 2020, powiększone o kwotę 26,00 złotych. W stosunku do kwoty przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2021 r. (5 504,52 zł) stanowi to różnicę w wysokości 454,04 zł. W uzasadnieniu projektu ustawy odnotowano, iż „Przedłożone rozwiązania, w tym propozycje zmian niektórych ustaw, znajdują swoje odzwierciedlenie i wymierną korelację w kwotach ujętych w projekcie budżetu państwa na przyszły rok i wiążą się z prawidłową realizacją ustawy budżetowej na rok 2022. (...) Proponuje się, aby w roku 2022 podstawę ustalenia wynagrodzenia sędziów i prokuratorów określono na podstawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2020 r. ogłoszonego w Komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 11 sierpnia 2020 r. (M.P. z 2020 r. poz. 711) zwiększonego o kwotę 26 zł, w następstwie czego podstawa ta wyniesie 5 050,48 zł. Nie zmienią się ogólne zasady ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziów i prokuratorów w oparciu o przeciętne wynagrodzenie ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Przepisy niniejszej ustawy spowodują bowiem "zamrożenie" waloryzacji wynagrodzeń sędziów i prokuratorów liczonej na poziomie podstawy z roku 2021. Przyjęcie podstawy ustalenia wynagrodzenia na poziomie roku 2020 będzie równoznaczne ze wzrostem wynagrodzeń w roku 2022 w stosunku do roku 2021 o 4,37%”.

Odstąpienie od ustalenia wynagrodzenia sędziów w oparciu o art. 91 § 1c p.u.s.p. miało także miejsce w przeszłości, w 2012 r., i wówczas również wywołało liczne kontrowersje w środowisku oraz zostało poddane ocenie Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 12 grudnia 2012 r. (K 1/12 ) uznał regulację polegającą na jednorocznym „zamrożeniu” wynagrodzeń sędziów za zgodną z Konstytucją RP, zaznaczając że uznanie konstytucyjności takiego rozwiązania wynika z jego incydentalnego charakteru oraz uwzględnienia trudnej sytuacji finansowej państwa zagrażającej równowadze budżetowej. Jednocześnie w orzeczeniu tym Trybunał wyznaczył nieprzekraczalne dla władzy ustawodawczej i wykonawczej „warunki brzegowe” przy ustalaniu wynagrodzenia sędziów, w szczególności:

1.  wynagrodzenia sędziów powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość - zarówno wobec całej tej grupy zawodowej - ze strony władzy wykonawczej, jak i w odniesieniu do poszczególnych sędziów, co do których niedopuszczalne jest uzależnianie jego wysokości od indywidualnej oceny ich pracy;

2.  wysokość wynagrodzenia sędziego, w tym rozpoczynającego karierę w zawodzie sędziowskim sędziego sądu rejonowego, powinna znacząco przewyższać wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej;

3.  wynagrodzenia sędziów powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać tendencję wzrostową nie mniejszą niż przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej;

4.  w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być bardziej - niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami;

5.  niedopuszczalne jest obniżenie w drodze normatywnej nominalnej wysokości wynagrodzenia sędziów, z wyjątkiem sytuacji, o której stanowi art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenia konstytucyjnego limitu zadłużenia).

Trybunał podkreślił, że „zamrożenie” wynagrodzeń sędziowskich może być tolerowane tylko wyjątkowo, ze względu na inne wartości konstytucyjne, w szczególności ze względu na trudności budżetowe państwa, jeżeli występuje w kontekście szerszego programu oszczędnościowego. Nie może w żadnym wypadku stać się ono systematyczną praktyką. Ocena tego rodzaju regulacji musi się odbywać a casu ad casum, z uwzględnieniem uwarunkowań społeczno-gospodarczych i całego kontekstu normatywnego, a jej wynik powinien być efektem ważenia wartości konstytucyjnych. Należy bowiem podkreślić, że „zamrożenie” wynagrodzeń sędziów jest dopuszczalne tylko ze względu na inne wartości konstytucyjne i nie może być - nawet w sposób dorozumiany, czy sugerowany - środkiem „dyscyplinującym”, jak mogłoby to wynikać z niektórych wypowiedzi przedstawicieli władzy wykonawczej.

Warto odnotować także kontekst sytuacyjny stanowiska Trybunału Konstytucyjnego zajętego w przytoczonym wyroku z 12 grudnia 2012 r. i argumentację samego ustawodawcy, który w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizację ustawy budżetowej (Dz. U. z 2021 r. Nr 291, poz. 1707) wyjaśnił, że „W celu zapewnienia stabilności finansów publicznych niezbędne jest podjęcie kroków umożliwiających zahamowanie szybkiego wzrostu długu publicznego w Polsce, który niesie za sobą ryzyko przekroczenia drugiego progu ostrożnościowego w 2012 r. (55 %). W tym celu, poza zastosowaniem przy tworzeniu projektu ustawy budżetowej na rok 2012 tzw. dyscyplinującej reguły wydatkowej, niezbędne jest podjęcie szeregu działań, których efekty nie pozwolą przekroczyć poziomu deficytu budżetowego państwa określonego w projekcie ustawy budżetowej na rok 2012 oraz przyczynią się do nieprzekroczenia kolejnego progu ostrożnościowego relacji długu publicznego do PKB. (...)”

Powyższe stanowisko wpisuje się w ocenę problematyki zamrożenia wynagrodzeń sędziowskich w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w wyroku z 27 lutego 2018 r. (C-64/16, ECLI:EU:C:2018:117) stwierdził, że zamrożenie wynagrodzeń sędziów nie godzi w zasadę niezawisłości sędziowskiej w rozumieniu art. 47 KPP i art. 19 ust. 1 akapit 1 TUE w sytuacji, gdy owo zamrożenie dotyczy nie tylko sędziów (a więc wybranej grupy zawodowej), ale –szerzej – różne osoby zajmujące funkcje publiczne i osoby wykonujące zadania w sektorze publicznym, w tym przedstawicieli władzy ustawodawczej, wykonawczej i jednocześnie jest ono podyktowane koniecznością „likwidacji nadmiernego deficytu budżetowego państwa”.

Aktualność „wytycznych” ustalonych przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie K 1/12 została potwierdzona przez tenże Trybunał w sprawie K 1/23, której przedmiotem oceny była zgodność z ustawą zasadniczą przepisów ustawy okołobudżetowej na rok 2023 w zakresie dotyczącym wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych i sędziów Trybunału Konstytucyjnego. W art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. poz. 2666 z późn. zm.) przewidziano mianowicie, że w roku 2023 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2072, z późn. zm.), stanowi kwota w wysokości 5 444,42 zł, podczas gdy wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale 2022 r. wynosiła 6.156,25 zł. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8 listopada 2023 r. stwierdził niezgodność art. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. poz. 2666, ze zm.) z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz niezgodność art. 7 ustawy powołanej w punkcie 1 (dotyczącego wynagrodzenia sędziów TK) z art. 195 ust. 2 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że „Zasady wynagradzania sędziów muszą spełniać łącznie wszystkie warunki brzegowe, by stwierdzić o ich konstytucyjności. Zgodnie z jednym z warunków, wynagrodzenia sędziów powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość. Trybunał uznał, że ten warunek nie został spełniony. Rozwiązania unormowane w art. 7, art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r., nie tylko nie są spójne z rozwiązaniami zawartymi w prawie o ustroju sądów powszechnych, ustawie o Sądzie Najwyższym oraz ustawie o statusie Sędziów Trybunału Konstytucyjnego, ale także nie są nawet spójne co do poziomu wzrostu oraz charakteru podstawy z analogicznymi przepisami ustawy okołobudżetowej na 2021 r. i ustawy okołobudżetowej na 2022 r. W ustawie okołobudżetowej na 2023 r. zrezygnowano bowiem w ogóle z nawiązania do poziomu przeciętnego wynagrodzenia, a podstawa została ustalona kwotowo. Oznacza to, że ustawodawca w tej materii kieruje się daleko posuniętą uznaniowością. Ta uznaniowość nie zapewnia sędziom konstytucyjnych gwarancji wysokości ich przyszłych dochodów oraz nie chroni ich przed potencjalnymi manipulacjami ze strony ustawodawcy.” ( Komunikat po ogłoszeniu wyroku dostępny na stronie trybunal.gov.pl/s/k-1-23 oraz szerzej w uzasadnieniu wyroku K 1/23, OTK ZU A/2023, poz. 80, Dz. U. z 2023 r., poz. 2479).

Kierując się tożsamymi zasadami Sąd meriti nie miał wątpliwości, iż przepis art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2021 r. i art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2022 r. zmieniające zasady kształtowania wynagrodzeń sędziów są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji jako naruszające „warunki brzegowe”, a w konsekwencji nie mają zastosowania przy ustalaniu wynagrodzenia zasadniczego powódki i w połączeniu z nim dodatku stażowego i dodatku funkcyjnego, a przez to i dodatkowego wynagrodzenia rocznego i nagrody jubileuszowej.

Po pierwsze doszło do złamania zasady incydentalności, z której notabene zdawał sobie sprawę sam projektodawca, co wynika z uzasadnienia projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021. Na powyższe słuszny nacisk kładzie Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego w powołanym już uzasadnieniu wniosku z dnia 22 grudnia 2022 r. wskazując, że „istnieje zasadnicza różnica pomiędzy przedmiotem kontroli poddanym ocenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 1/12, a przedmiotem zaskarżenia ujętym w petitum niniejszego wniosku. Po pierwsze, kwestionowane art. 8 i 9 ustawy okołobudżetowej 2023, w przeciwieństwie do tych, będących przedmiotem rozpoznania w sprawie K 1/12, nie mają charakteru incydentalnego czy epizodycznego. Ta przesłanka miała bowiem fundamentalne znaczenie przy ocenie zgodności z Konstytucją zaskarżonych przepisów ustawy okołobudżetowej 2012, zwłaszcza w kontekście ustalenia, czy incydentalne (na jeden rok) wstrzymanie wzrostu wynagrodzeń sędziów na poziomie z 2010 r. (,,zamrożenie"), oznaczające zmniejszenie ich realnej wartości (wynikające z inflacji), przy niezmienionej wysokości nominalnej, stanowi naruszenie wynikającej z art. 178 ust. 2 Konstytucji gwarancji zapewnienia sędziom wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu i zakresowi obowiązków sędziego. Zaskarżone obecnie przepisy ustawy okołobudżetowej 2023 zostały wprowadzone w ślad za rozwiązaniami modyfikującymi podstawę ustalenia wymiaru wynagrodzeń sędziowskich w dwóch ostatnich latach. W efekcie realizują konsekwentnie zamysł trwałego i powtarzalnego modyfikowania i - co istotne zmniejszania wysokości wynagrodzeń sędziowskich względem zasadniczego modelu wynikającego z p.u.s.p. Chociaż więc przedmiotem wniosku są przepisy ustawy okołobudżetowej 2023, to jednak muszą być one odczytywane w perspektywie powtarzających się rozstrzygnięć ustawodawczych obowiązujących w 2021 i 2022 r. Konieczność uwzględnienia tego kontekstu przy ocenie konstytucyjności art. 8 i 9 ustawy okołobudżetowej 2023 wynika chociażby z przyjętego w uzasadnieniu tej ustawy poglądu o zwiększeniu poziomu wynagrodzeń. Jest on liczony jak wskazano względem wskaźnika przeciętnego wynagrodzenia w II kwartale 2020 r. W ten sposób ustawodawca modyfikuje w obecnej ustawie wyjątek przyjęty już uprzednio w ustawie okołobudżetowej 2022 traktując go dziś jako regułę, która pozwala posługiwać się w efekcie argumentem o „wzroście" wynagrodzeń sędziów. To znaczy, że art. 8 i 9 ustawy okołobudżetowej nie stanowią jednorazowego wstrzymania wzrostu wynagrodzeń, ale w istocie prowadzą do jego trwałego i realnego zmniejszenia, na co nakłada się wstrzymanie wzrostu wynagrodzeń przez ostatnie 3 kolejne lata kalendarzowe (2021-2023).”

Po drugie, o ile zmiana zasad kształtowania wynagrodzeń sędziów w roku 2012 uzasadniana była faktycznie trudną sytuacją finansów publicznych i konsekwentnymi poczynaniami kreującymi oszczędności, nie tylko płacowe, to obecnie analogiczne decyzje nie zostały należycie uzasadnione, w odniesieniu do sytuacji budżetowej i rzeczywistych realiów realizowanej polityki finansowej. Trudna sytuacja społeczno-ekonomiczna kraju w 2021 r., wynikająca z trwającej od 2020 r. epidemii Covid-19 jest bezsporna, tożsamo jak przeznaczenie znacznego nakładu środków budżetowych na zwalczanie jej negatywnych skutków, zarówno w zakresie nakładów na służbę zdrowia, jak i gospodarkę, w celu minimalizacji skutków zapaści powstałej bezpośrednio po wybuchu epidemii w marcu 2020 r. i ich konsekwencji dla wielu branż gospodarki, które z uwagi na falowość wzrostu zachorowań były kontynuowane również w 2021 r. Wskazać jednak należało, że konsekwencje tej sytuacji dla stanu finansów publicznych nie były tożsame z sytuacją jaka miała miejsce w 2012 r. Jak wynika bowiem z obwieszczenia Ministra Finansów z 24 maja 2021 r. (M.P. z 2021 r., poz. 492) relacja długu publicznego do PKB w 2020 r. wynosiła 47,8 % (art. 38 u.f.p.) i 44,5 (art. 38a u.f.p.), natomiast w 2021 r. 43,8 % (art. 38 u.f.p.) i 40,2% (art. 38a u.f.p.) zgodnie z obwieszczeniem Ministra Finansów z dnia 25 maja 2022 r. (M.P. z 2022 r. poz. 553). Sytuacja finansów Państwa oceniana przez omawiany pryzmat, mimo nadzwyczajnej sytuacji wywołanej epidemią Covid-19, w kolejnym roku od jej ogłoszenia, uległa poprawie.

Po trzecie, w ówczesnym roku doszło do podwyżek wynagrodzeń przedstawicieli władzy wykonawczej i ustawodawczej, osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz pracowników samorządów. I tak, na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 2021 r. poz. 1394), z dniem 1 sierpnia 2021 r. wprowadzono podwyżki dla przedstawicieli władzy wykonawczej i ustawodawczej, w niektórych wypadkach w sposób znaczący (ponad 50%). Ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 1834), która weszła w życie 1 listopada 2021 r., dokonano natomiast podwyższenia wynagrodzenia Prezydenta RP, w tym wynagrodzenia zasadniczego z 7-krotniości do 9,8-krotności kwoty bazowej oraz dodatku funkcyjnego z 3-krotności do 4,2-krotności kwoty bazowej, której wysokość ustaloną według odrębnych zasad określa ustawa budżetowa, z tym że kwota bazowa jest corocznie waloryzowana o wzrost wynagrodzeń na dany rok budżetowy w stosunku do roku poprzedniego (średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń). Powyższa ustawa zmieniła również ustawę z 21 listopada 2021 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1282). Ustawa nowelizująca i nowe rozporządzenie Rady Ministrów z 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. poz. 1960) weszły w życie z dniem 1 listopada 2021 r. wprowadzając istotne zmiany dotyczące wynagrodzeń osób wchodzących w skład organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego oraz diet radnych, w sposób istotny zwiększając wartość ich uposażeń. W świetle prowadzonych zmian minimalne wynagrodzenie ww. osób nie może być niższe niż 80% maksymalnego wynagrodzenia określonego dla poszczególnych stanowisk w przepisach wydanych na podstawie art. 37 ust. 1 tejże ustawy. Ustalono przy tym, że maksymalne wynagrodzenie na danym stanowisku stanowi suma maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego, a w przypadku wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów oraz marszałków województwa także kwoty dodatku. Po drugie podniesiono poziom maksymalnego wynagrodzenia ww. osób decydując, że nie może ono przekroczyć w okresie miesiąca 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 roku o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Przed nowelizacją maksymalny poziom nie mógł przekroczyć 7-krotności kwoty bazowej. W ustawie budżetowej na rok 2021 kwota ta została określona na poziomie 1 789,42 zł. Oznacza to wzrost maksymalnego wynagrodzenia o 60% z 12.525,94 zł na 20.041,50 zł. Z kolei powołane rozporządzenie z dnia 25 października 2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych określało maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego (kwota w złotych) wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów i marszałków województw oraz maksymalny poziom dodatku funkcyjnego (kwota w złotych). Przykładowo dla wójta czy burmistrza w gminie do 15.000 mieszkańców określono maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego na poziomie 10.250 zł, zaś maksymalny poziom dodatku funkcyjnego na poziomie 3.150 zł. Ustawa nowelizująca dokonała także zmian we wszystkich trzech ustrojowych ustawach samorządowych w zakresie maksymalnego poziomu diet przysługujących radnym. Po nowelizacji wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4 krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 1658). Tym samym maksymalna dieta radnego może wynieść 4.294,61 zł zamiast dotychczasowych 2.684,13 zł (1,5 krotności kwoty bazowej).

Podwyżki te miały miejsce w trzecim i czwartym kwartale roku, jednakże nadal w okresie epidemii Covid-19 (IV fala Covid-19), a zatem aktualna pozostawała wskazana w uzasadnieniu ustawy okołobudżetowej na 2021 r. przesłanka „zamrażania” wynagrodzeń w sektorze finansów publicznych „w celu zapewnienia równowagi budżetowej stanowiącej wartość konstytucyjną, od której zależy zdolność państwa do działania i wypełniania jego zadań”. Nie negując oczywiście zasadności tych podwyżek, zwłaszcza, iż w stosunku do części z tych grup zawodowych nie było ono aktualizowane od lat, nie sposób przemilczeć, iż zostały one wprowadzone w konkretnym momencie czasowym, podkreślanej trudnej sytuacji finansów publicznych i konieczności przekierowania środków na walkę ze skutkami epidemii Covid-19. Jednocześnie w tym ani w późniejszym okresie 2021 r. władza wykonawcza i ustawodawcza nie zdecydowały się na zainicjowanie i wprowadzenie zmian również w wysokości wynagrodzeń sędziów, które – zgodnie z „warunkami brzegowymi” wyznaczonymi przez Trybunał Konstytucyjny (K 1/12) – w trudnej sytuacji budżetu państwa powinny być bardziej - niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami, co stanowiło naruszenie kolejnej, „brzegowej” granicy.

Co więcej, ograniczanie tych wynagrodzeń było kontynuowane w 2022 r. i w istocie nie było wówczas przez projektodawcę w żaden sposób uzasadnione – w uzasadnieniu projektu ustawy okołobudżetowej na 2022 r. omówiono jedynie zastosowany mechanizm ustalenia wynagrodzenia zasadniczego bez wyjaśnienia dlaczego zdecydowano się na jego zastosowanie. Takie postępowanie, świadczące w istocie o jawnym lekceważeniu gwarancji konstytucyjnych przyznanych przedstawicielom władzy sądowniczej, zasługuje na szczególnie negatywną ocenę. Projektodawca nie zadał sobie bowiem nawet trudu wyjaśnienia dlaczego proponuje odejście od wypracowanego, obiektywnego mechanizmu ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów z uwzględnieniem przeciętnego wynagrodzenia z II kwartału 2021 r., na rzecz przeciętnego wynagrodzenia z II kwartału 2020 r. ani jakiemu celowi służy dodanie kwoty 26 złotych. Co więcej, sam projektodawca przyznał, iż projektowane przepisy spowodują "zamrożenie" waloryzacji wynagrodzeń sędziów liczonej na poziomie podstawy z roku 2021. Mimo tych oczywistych mankamentów w procesie legislacyjnym przepisy w zaproponowanym kształcie, zostały przyjęte. Ponownie doszło do naruszenia określonych przez Trybunał Konstytucyjny „warunków brzegowych”. Mianowicie wynagrodzenie zasadnicze zostało ukształtowane w sposób uznaniowy oraz pozbawiony należnej ochrony przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami, a sytuacja ta miała miejsce drugi rok z rzędu. Równocześnie rok 2022 był kolejnym, w którym odnotowano poprawę relacji długu publicznego do PKB, która wyniosła 39,3% art. (38 u.f.p.) i 35,4% (art. 38a u.f.p.) zgodnie z obwieszczeniem Ministra Finansów z 23 maja 2023 r. (M.P. z 2023 r., poz. 537), a zatem był daleki od przekroczenia granicy określonej w art. 216 ust. 5 Konstytucji. Nadto w ustawie budżetowej i okołobudżetowej na 2022 r. trudno poszukiwać programów oszczędnościowych czy przyjęcia innych działań mających poprawić sytuację budżetu państwa, które uzasadniałyby odstąpienie od ustalenia zasadniczego wynagrodzenia sędziów w oparciu o art. 91 § 1c p.u.s.p.

Reasumując powyższe rozważania należało dojść do wniosku, że władza wykonawcza i ustawodawcza w 2021 r. otworzyły sobie furtkę w sprzecznym regulacją zawartą w art. 91 § 1c p.u.s.p. określaniu waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich, z której konsekwentnie korzystała, przy coraz to nowej argumentacji, nie znajdującej jednakże odzwierciedlenia w faktycznym stanie finansów publicznych, a z drugiej strony dokonując wydatków z budżetu państwa w sposób częstokroć jaskrawo sprzeczny z własną argumentacją, mającą uzasadnić „zamrożenie” bądź obniżenie wysokości waloryzacji, w tym poprzez ponoszenie wynagrodzeń przedstawicieli innych władz, nie korzystających z konstytucyjnych gwarancji godnego wynagrodzenia. Władza ustawodawcza i wykonawcza przypisały sobie prawo do arbitralnego i trwałego ingerowania w wynagrodzenie sędziów i konsekwentnie przerzuca na tą grupę obowiązek ponoszenia kosztów podkreślanej trudnej sytuacji ekonomicznej wskazując wręcz, że „Wyasygnowanie dodatkowych środków na wynagrodzenia dla tych grup oznaczałoby konieczność redukcji wydatków w pozostałych sferach działalności państwa, co mogłoby negatywnie wpłynąć na realizację innych zadań publicznych finansowanych ze środków budżetu państwa.” (z uzasadnienia ustawy okołobudżetowej na 2023 r.). Z drugiej strony przedstawiciele władzy wykonawczej konsekwentnie informowali opinię publiczną, że sytuacja finansów państwa jest dobra i coraz lepsza, pozwalająca na kontynuowanie bądź inicjowanie szeregu kosztownych inwestycji.

W świetle wszystkich powyższych rozważań Sąd meriti nie miał wątpliwości, że zastosowane w latach 2021 – 2022 przepisy, formułowane i uchwalane w sposób w istocie arbitralny i uznaniowy, nie mogły zostać uznane za zgodne z ustawą zasadniczą. Nie można było bowiem mówić o kolizji norm konstytucyjnych – obowiązku zachowania równowagi budżetowej oraz właściwego stanu finansów publicznych (art. 216 i art. 220), co miało faktycznie miejsce w 2012 r. i prawa sędziów do godnego wynagrodzenia wynikającego z art. 178 ust. 2 – albowiem pierwsza z nich nie zaistniała.

Powyższej ocenie nie sprzeciwiają się także reguły kolizyjne. O ile przepisy art. 12 ust. 1 ustawy budżetowej na rok 2021 i art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na 2022 r. miały analogiczną rangę ustawową jak przepisy ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych, a nadto były przepisami późniejszymi i szczegółowszymi, co prowadzi do zastosowania na ich rzecz reguły kolizyjnej lex posteriori derogat legi priori, to za wyłączeniem ich zastosowania przemawia nadrzędna reguła kolizyjna, a mianowicie reguła hierarchiczności – lex superior derogat legi inferiori. Ma ona zastosowanie w przypadku gdy mamy do czynienia ze sprzecznością pomiędzy aktami różnych szczebli (np. Konstytucją i ustawą, ustawą i rozporządzeniem, czy rozporządzeniem i aktem prawa miejscowego), przyznając pierwszeństwo stosowania przepisom zawartym w akcie wyższego rzędu. Jak zauważa się w doktrynie „zasada lex superior głosi, że późniejszość stanowienia nie decyduje w przypadku, gdy miałaby być zmieniona norma hierarchicznie wyższa ponad normę hierarchicznie niższą w ramach systemów prawotwórczych” ( Z. Ziembiński Problemy podstawowe prawodawstwa, 1980 powołany w J. Grygutis „Konstytucyjności wstrzymania waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich”, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 5/23). Na tle omawianych regulacji prawnych, jak wyżej ustalono, mamy do czynienia z regulacją wcześniejszą – art. 91 § 1c p.u.s.p. będącym wykonawcą Konstytucyjnej zasady godnego wynagrodzenia sędziów (art. 178 ust. 2) i przepisami ustaw okołobudżetowych z lat 2021-2022, które takiego konstrukcyjnego oparcia nie znajdują (nie znajdują faktycznego uzasadnienia w kontekście art. 216, art. 220) i nie spełniają standardów konstytucyjnych. Kolizję ocenianych norm należało oczywiście rozstrzygnąć na korzyść przepisów znajdujących oparcie w ustawie zasadniczej.

Konkludując, wobec uznania niekonstytucyjności przepisów art. 12 ust. 1 ustawy budżetowej na rok 2021 i art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 należało odmówić ich zastosowania i w efekcie przyjąć, że wynagrodzenie powódki w latach 2021-2022 winno być ustalane w oparciu o art. 91 § 1c p.u.s.p. odnoszące jego wysokość do przeciętnego wynagrodzenia z II kwartału roku poprzedzającego.

Mając to na względzie, Sąd w I. punkcie sentencji wyroku zasądził od pozwanego Sądu Rejonowego (...)na rzecz powódki A. K. kwotę 22 451,23 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za okres od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2022 r. oraz dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2021 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od poszczególnych kwot wskazanych przez powódkę w piśmie z 4 lipca 2024 r. i dat, które nie zostały zakwestionowane przez pozwanego, do dnia zapłaty, a w punkcie II. sentencji wyroku kwotę 910,08 zł tytułem wyrównania nagrody jubileuszowej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 15 lipca 2021 r. do dnia zapłaty. Orzeczono na podstawie art. 91 § 1c p.u.s.p., art. 92 § 3 pkt 2 p.u.s.p. i art. 481 § 1 k.c.

W punkcie IV. sentencji wyroku, działając na podstawie art. 477 ² § 1 k.p.c., Sąd nadał wyrokowi w punkcie I. rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 22 786,28 zł, stanowiącej wysokość ostatniego jednomiesięcznego wynagrodzenia powódki (zgodnie z dekretem płacowym z 12.01.2024 r., k. 234 akt osobowych, tom I, załącznik i przy uwzględnieniu dodatku stażowego). Przepis art. 335 § 2 k.p.c., zakazujący nadania przedmiotowego rygoru w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa, zgodnie z art. 477 ² § 1 zd. 2 k.p.c. nie miał zastosowania.

Natomiast mając na uwadze, iż zarówno strona powodowa zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 4 zw. z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1144 z późn. zm.), jak i strona pozwana stosowanie do art. 94 przedmiotowej ustawy były zwolnione obowiązku uiszczenia opłat, kosztami sądowymi obciążono w całości Skarb Państwa, o czym orzeczono w V. punkcie sentencji wyroku.