Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 czerwca 2022r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodnicząca – Sędzia Sądu Apelacyjnego Barbara Konińska

po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2022r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
w B.

przy udziale interwenienta ubocznego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

o ustalenie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 17 lutego 2021r., sygn. XIII GC 134/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Konińska

UZASADNIENIE

Powódka (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
w pozwie wniesionym przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B. domagała się na podstawie art. 189 k.p.c. ustalenia, że kary umowne naliczone przez pozwaną powódce oraz (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w kwocie 210.689,41 zł nie są należne pozwanej w pełnej kwocie, lecz jedynie w kwocie 21.068,94 zł, tj. w kwocie stanowiącej 10% pierwotnie naliczonej wartości tych kar.

W odpowiedzi na pozew pozwana domagała się oddalenia powództwa w całości. Zakwestionowała legitymację czynną powódki, wskazała że nota obciążeniowa z tytułu naliczenia kary umownej została wystawiona na (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w K., a nie na powódkę a spółka ta notę przyjęła, zapłaciła i nie zgłaszała z tego tytułu żadnych roszczeń. Zarzuciła też, że kary umowne były w pełni zasadne, dodała że pozwana opóźniła się w realizacji łączącej strony umowy o roboty budowlane i opóźnienie to było w pełni zawinione.

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. zgłosiła interwencję uboczną po stronie powódki przechylając się w pełni do jej stanowiska wyrażonego w pozwie.

Wyrokiem z dnia 17 lutego 2021 r. Sąd Okręgowy w Katowicach sygn. XIII GC 134/2 oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanej 5.417,00 zł z tytułu kosztów postępowania

Sąd Okręgowy ustalił następujące istotne fakty:

Pozwana jako zamawiająca oraz powódka jako wykonawca, członek konsorcjum
w ramach prowadzonych działalności gospodarczych w dniu 23 maja 2018r. zawarły umowę o roboty budowlane nr (...) dla kontraktu Modernizacja gospodarki cieplnej dla gmin B. i R. 2015-2020 Kontrakt IV Modernizacja sieci ciepłowniczych (2018), w ramach której pozwana zobowiązała się do realizacji zadania (...), (...) „Przebudowa zewnętrznej instalacji odbiorczej wraz z zabudową indywidualnych węzłów cieplnych dla potrzeb odbiorców zasilanych z (...) (...)w B.”.

Powódka realizowała umowę o roboty budowlane wspólnie z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, która pełniła rolę lidera konsorcjum, zaś powódka pełniła rolę partnera konsorcjum. Powódkę i (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością łączy umowa konsorcjum nr (...) z dnia 1 marca 2018r. oraz porozumienie wykonawcze z dnia 16 kwietnia 2018r.

Przedmiotem umowy o roboty budowlane było między innymi wykonanie odcinka sieci ciepłowniczej wraz z przyłączami ciepłowniczymi o łącznej długości około 1.3 km
a także 23 indywidulanych węzłów cieplnych do 23 budynków mieszkalnych w rejonie ulicy (...) o numerach(...) a także w rejonie ulicy (...) o numerach (...).

Zgodnie z § 4 ust. 1 umowy o roboty budowlane z 23 maja 2018r. roboty miały zostać rozpoczęte nie później niż 7 dni od przekazania placu budowy i zakończone do 30 listopada 2018r. Umowa wprowadzała również terminy pośrednie:

- do 31 lipca 2018r. powódka miała wykonać i zgłosić do odbioru prace technologiczne umożliwiające podanie ciepła odbiorcom,

- do 31 sierpnia 2018r. powódka miała wykonać i zgłosić do odbioru prace końcowe.

Do 30 listopada 2018r. miało nastąpić całkowite zakończenie realizacji przedmiotu umowy.

W dniu 24 maja 2019r. pozwana wystawiła na rzecz (...) spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością notę obciążeniową nr (...) na podstawie § 17 pkt 1a tiret 2 umowy z 23 maja 2018r. na kwotę 210.689,41 zł z tytułu zwłoki w wykonaniu zobowiązań dotyczących przedmiotu umowy. W treści noty wskazano, że zwłoka dotyczyła terminu zgłoszenia do odbioru końcowego prac dla zadania (...)i(...) „Przebudowa zewnętrznej instalacji odbiorczej wraz z zabudową indywidualnych węzłów cieplnych dla potrzeb odbiorców zasilanych z (...) w B.” oraz terminu zakończenia realizacji przedmiotu umowy dla zadania(...) (węzły cieplne w budynkach przy ul.(...), (...) oraz (...)). Równocześnie nota zawierała wezwanie do zapłaty kwoty kary umownej w terminie 14 dni od otrzymania noty.

W dniu 30 maja 2019r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wystawiła na rzecz powódki notę księgową nr (...) na kwotę 210.689,41 zł z tytułu karu umownej naliczonej z tytułu zwłoki w realizacji przedmiotu umowy z dnia 23 maja 2018r. w ramach konsorcjum firm z Przedsiębiorstwem (...)
z ograniczoną odpowiedzialnością w B..

Przyczyną opóźnienia w realizacji zadania powierzonego umową były problemy kadrowe po stronie powódki przejawiające się w absencji pracowników, przejęciem części kadry pracowniczej przez firmy konkurencyjne, trudnościami z pozyskaniem na rynku pracy pracowników, którzy mogliby zastąpić dotychczasowych. Opóźnienie w realizacji umowy powodowały również błędy wykonawcze po stronie powódki rodzące konieczność powtarzania i poprawienia zrealizowanych prac.

Wykonywane w oparciu o umowę prace nie odbiegały stopniem skomplikowania od prac wykonywanych zwykle przez powódkę w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej. Czas realizacji przedmiotu umowy nie różnił się od okresów realizacji podobnych prac powierzanych przez pozwaną innym podmiotom.

W dniu 5 grudnia 2019r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością dokonała zapłaty na rzecz Przedsiębiorstwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością kwoty 210.689,41 zł tytułem należności stwierdzonej notą obciążeniową (...).

Sąd Okręgowy wskazał, że sporną między stronami jest możliwość wytoczenia przez powódkę powództwa w trybie art. 189 k.p.c. Wywiódł, że uwzględnienie powództwa zgodnie z art. 189 k.p.c. wymaga istnienia interesu prawnego w żądaniu udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku ustalającego oraz istnienia bądź nieistnienia danego stosunku prawnego bądź prawa (w zależności od rodzaju żądania udzielenia ochrony prawnej), które to przesłanki muszą być spełnione łącznie w dniu zamknięcia rozprawy. Przywołał przepis art. 484 § 2 k.c., który zezwala na obniżenie wysokości kary umownej na żądanie dłużnika zgłoszone w postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest obowiązek zapłaty kary umownej. Wskazał, że dłużnik - dopóki kara nie została zapłacona - może w celu zmniejszenia kary umownej podnieść stosowny zarzut w toku procesu wszczętego na żądanie wierzyciela bądź też wytoczyć powództwo o ustalenie w trybie art. 189 k.p.c. Dodał, że
z niekwestionowanych ustaleń faktycznych wynika, że (...) spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością zapłaciła pozwanej kwotę 210.689,41 zł z tytułu kary umownej w dniu 5 grudnia 2019r. Jak stwierdził dalej Sąd Okręgowy, na płaszczyźnie prawa materialnego wykonanie przez dłużnika uprawnienia do żądania redukcji kary umownej nie jest ograniczone terminem prekluzyjnym, niemniej jednak z chwilą dokonania zapłaty przez dłużnika kary umownej prawo żądania jej miarkowania wygasa. Spełnienie świadczenia powoduje bowiem jak wskazał Sąd Okręgowy wygaśnięcie ciążącego na dłużniku kontraktowego obowiązku świadczenia kary, co do którego mogłaby odnosić się ingerencja sądu w ramach miarkowania. Ja wywiódł dalej, w konsekwencji spełnienia przez (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością świadczenia tytułem zapłaty kary umownej nie istnieje stosunek prawny w zakresie w jakim powód domaga się ustalenia co uzasadnia to oddalenie powództwa. O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

W apelacji od tego wyroku powódka zaskarżając go w całości zarzuciła naruszenie:

1.  art. 327 ¹ § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku motywów dla których Sąd I instancji uznał, że powód nie posiada uprawnienia do żądania ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c. iż nie dopuścił się zwłoki a zatem nie zaistniała podstawa naliczenia kary umownej, z tego tylko powodu, że kara umowna której dotyczy ustalenie została już zapłacona pozwanemu przez podmiot trzeci;

2.  art. 327 ¹ § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oceny twierdzeń powoda opartych o art. 371 k.c. (brak możliwości pogarszania sytuacji dłużnika solidarnego działaniami innego dłużnika solidarnego) oraz twierdzeń interwenienta ubocznego opartych o art. 411 pkt 1 k.c. (spełnienie świadczenia zakresie kary umownej w celu uniknięcia przymusu;

3.  art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie, skutkujące uznaniem, że powód nie posiada uprawnienia do żądania ustalenia na podstawie tego przepisu,
z tego tylko powodu, że kara umowna której dotyczy ustalenie została już zapłacona pozwanemu przez podmiot trzeci;

4.  art. 411 pkt 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie skutkujące uznaniem, że powód nie posiada uprawnienia do żądania ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c., z tego tylko powodu, że kara umowna której dotyczy ustalenie została już zapłacona pozwanemu przez podmiot trzeci, podczas gdy tenże zapłacił ją w celu uniknięcia przymusu, a zatem może się domagać jej zwrotu;

5.  art. 371 k.c. poprzez jego niezastosowanie skutkujące uznaniem, że powód nie posiada uprawnienia do żądania ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c., z tego tylko powodu, że kara umowna której dotyczy ustalenie została już zapłacona pozwanemu przez podmiot trzeci.

Powódka podnosząc powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez ustalenie, że kara umowna nie została zasadnie naliczona w kwocie 210.689,41 zł lecz jedynie w kwocie 21.068,94 zł oraz odpowiednie orzeczenie o kosztach procesu za postępowanie przed Sądem I instancji poprzez obciążenie tymi kosztami pozwanego, względnie, jeżeli Sąd II instancji uzna, że zachodzi sytuacja, o której mowa w art. 386 § 4 k.p.c. o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację interwenient uboczny wniósł o jej uwzględnienie
i zasądzenie od na jego rzecz kosztów postępowania zaś pozwana o oddalenie apelacji
i zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja powódki podlegała oddaleniu. Sąd Okręgowy nie naruszył powołanych
w apelacji przepisów postępowania a wydany przez niego wyrok odpowiada prawu. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy czyniąc je własnymi co czyni zbędnym ich powtarzanie.

Powódka zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c. Zarzut ten uznać należy za bezprzedmiotowy. Skuteczność zarzutu naruszenia powyższego przepisu może dotyczyć jedynie sytuacji, w której treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku uniemożliwia kontrolę instancyjną wydanego w sprawie orzeczenia. W systemie apelacji pełnej, w którym Sąd II instancji jest sądem merytorycznym a postępowanie odwoławcze jest kontynuacją postępowania pierwszoinstancyjnego, ewentualne uchybienia uzasadnienia, które nie skutkują trudnością ustalenia motywów rozstrzygnięcia sprawy, nie mają znaczenia dla możliwości rozpoznania apelacji. Tymczasem z treści uzasadnienia Sądu Okręgowego
w oczywisty sposób wynika zakres dokonanych ustaleń, dowody w oparciu o które ustalenia te zostały poczynione a także motywy, którymi kierował się Sąd I Instancji dokonując oceny prawnej. Natomiast w niniejszej sprawie sytuacja, w której skarżąca zarzuca brak wypowiedzi Sądu Okręgowego dotyczącej konkretnej kwestii o znaczeniu faktycznym, bądź materialnoprawnym, może stanowić jedynie podstawę powołania się na naruszanie odpowiedniego przepisu prawa procesowego bądź materialnego - co zresztą powódka czyni
w treści apelacji.

Nie zasługiwał na uwzględnienie także zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Przede wszystkim wskazać należy, iż zapłata kary umownej przez(...) spółkę
z ograniczoną odpowiedzialnością w K., wbrew twierdzeniom powódki, nie nastąpiła w celu uniknięcia przymusu. Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy spełnienie tego świadczenia nie nastąpiło także z zastrzeżeniem obowiązku jego zwrotu. By taki cel przypisać można było danemu świadczeniu spełnianemu przez dłużnika koniecznym jest jednoczesne oświadczenie dłużnika złożone wierzycielowi wyrażające wolę spełnienia świadczenia ze stosownym zastrzeżeniem. Bezskutecznym jest natomiast złożenie takowego zastrzeżenia post factum już po wywołaniu skutku wygaśnięcia zobowiązania. Zatem oświadczenie interwenienta ubocznego złożone dopiero w toku postępowania przed Sądem I instancji nie mogło wywołać żadnego skutku.

Sąd Okręgowy nie naruszył zatem art. 411 pkt. 1 k.c. Niezależnie od braku zastrzeżenia przy spełnianiu dobrowolnie a nie w drodze egzekucji świadczenia, nie sposób uznać by (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. uiściła karę umowną w celu uniknięcia przymusu. Pozwana nie dysponowała tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikom solidarnym, nie podnoszono by w jakikolwiek sposób przymuszano ją do zapłaty groźbami bezprawnymi a samo wezwanie do zapłaty, czy wystawienie noty księgowej nie rodzi zagrożenia przymusem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy profesjonalistami, jakimi są spółki uczestniczące w obrocie gospodarczym. Przeciwne rozumowanie prowadziłoby do nieakceptowalnego wniosku, że zapłata jakiejkolwiek faktury, rachunku itp. także miałaby być dokonywana w celu „uniknięcia przymusu”.

Z istoty solidarności biernej wynika, iż jest ona zastrzeżona przede wszystkim na korzyść wierzyciela skoro zgodnie z art. 366 k.c. wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych i aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 23 października 2015 r., V CSK 83/15, LEX nr 1929879).
W efekcie zupełnego zaspokojenia pozwanej z tytułu kary umownej opisanej w pozwie zobowiązanie powódki z tego tytułu wygasło (art. 366 § 2 k.c.). Pozwana nie może ponownie domagać się zapłaty tej kary od powódki jako dłużnika solidarnego. W efekcie powódka nie ma interesu prawnego w żądaniu skierowanym przeciwko pozwanej ustalenia, że kara umowna jest nieuzasadniona. Skoro pozwana nie może domagać się zapłaty kary umownej od powódki nie jest biernie legitymowana w sprawie z powództwa z art. 189 k.p.c., wobec tego nie doszło do naruszenia tego przepisu.

Zapłata kary umownej przez interwenienta ubocznego jako dłużnika solidarnego
i wygaśnięcie zobowiązania wobec pozwanej z tytułu kary umownej nie pogarsza sytuacji prawnej powódki wobec pozwanej w rozumieniu art. 371 k.c. Zgodnie z treścią tego przepisu działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom. Zasada nieszkodzenia pozostałym dłużnikom solidarnym przez działania lub zaniechania jednego z nich oznacza, że negatywne skutki tych zachowań odnoszą się tylko do tego dłużnika, który je podjął i nie przekładają się na pozycję pozostałych zobowiązanych. Zasada ta dotyczy przy tym zarówno stosunków między wierzycielem a dłużnikami, jak i stosunków wewnętrznych między samymi dłużnikami. Zaspokojenie pozwanej przez współdłużnika solidarnego nie pogarsza zatem sytuacji prawnej powódki wobec pozwanej, przeciwnie dorowadziło do wygaśnięcia jej zobowiązania, niezależnie od jego rozmiarów. Zaspokojenie wierzyciela w zakresie, w jakim nie było zasadne, pozostanie jednakże bez wpływu - zgodnie z treścią powyższego przepisu - na powstające wskutek zaspokojenia wierzyciela roszczenia regresowe pomiędzy współdłużnikami. Hipotetyczna bezzasadność roszczeń regresowych współdłużnika solidarnego wobec powódki nie pogarsza jej sytuacji prawnej, ani faktycznej wobec pozwanej. Przeciwnie zarzut, że kara umowna uiszczona przez współdłużnika solidarnego była niezasadna w danej wysokości może być podniesiony w oparciu o art. 371 k.c. w zw. z art. 484 § 2 k.c. w ewentualnym procesie pomiędzy dłużnikami solidarnymi.
W efekcie Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia żadnego z powyższych przepisów.

W konsekwencji apelacja powódki jako niezasadna podlegała oddaleniu o czym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. art. 15 zzs ¹ ust.1 pkt.4 ustawy
z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020r., poz. 1842 ze zm.).

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i § 2 pkt. 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.
z 2018r., poz. 265 ze zm.).

SSA Barbara Konińska