Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V AGa 443/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lipca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca Sędzia SA Barbara Konińska

Protokolant: Katarzyna Macoch

po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 2024 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa P. Ś.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 14 czerwca 2022 r., sygn. akt XIV GC 58/21

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1. o tyle że, że zasądzoną tam kwotę 75 638,75 (siedemdziesiąt pięć tysięcy sześćset trzydzieści osiem 75/100) złotych z odsetkami obniża do kwoty 58 094,41 (pięćdziesiąt osiem tysięcy dziewięćdziesiąt cztery 41/100) złotych z odsetkami
i powództwo w pozostałym zakresie oddala;

b)  w punkcie 2. o tyle że, zasądzoną tam kwotę 9199 (dziewięć tysięcy sto dziewięćdziesiąt dziewięć) złotych obniża do kwoty 5806,62 (pięć tysięcy osiemset sześć 62/100) złotych;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 473,03 (czterysta siedemdziesiąt trzy 3/100) złotych z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Barbara Konińska

Sygn. akt V AGa 443/22

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 grudnia 2020 r. powód P. Ś. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. kwoty 75 638,75 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenia na jego rzecz zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu powód wskazał, że realizował umowę łączącą go z pozwaną i zgodnie z postanowieniami umowy wystawił faktury VAT z odroczonym terminem płatności dłuższym niż 30 dni. W oparciu o art. 5 i 7 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wystawił noty księgowe: nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 8586,41 zł, nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 58 019,96 zł, nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 15 982,27 zł, nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 25 671,22 zł, nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 25 678,59 zł. Pomimo wezwania do zapłaty, kwoty te nie zostały zapłacone przez pozwaną. Powód dodał, że pozwana dokonała korekty tychże not odsetkowych do łącznej wysokości 75 638,75 zł, nadto co do części nieskorygowanej należności dochodzonej pozwem dokonała potrącenia wzajemnych należności i zobowiązań w dniu 27 listopada 2020 r. Powód wskazał, że kwestionuje zasadność i wysokość potrąconych przez pozwaną należności z tytułu kar umownych, którymi pozwana go obciążyła powoda i z ostrożności procesowej wniósł w trybie art. 484 § 2 k.c. o miarkowanie kar umownych co najmniej o 50-70% jako rażąco wygórowanych.

Pozwana odmówiła zapłaty powodowi kwoty objętej powództwem ponad kwotę 23 005,72 zł i wniosła o oddalenie powództwa co do kwoty 52 633,03 zł oraz o zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu pozwana podała, że dochodzona pozwem kwota jest niezgodna z jej saldem księgowym o kwotę 52 633,03 zł, ponieważ zobowiązanie w tej kwocie zostało rozliczone w formie potrącenia z tytułu odsetek należnych powodowi i kar umownych należnych pozwanej. Wskazała, iż oświadczenie o potrąceniu (...) z dnia 27 listopada 2020 r. na łączna kwotę 48 607,98 zł zostało powodowi doręczone w dniu 1 grudnia 2020 r. Pozwana dodała, że obciążyła powoda karami umownymi w związku z opóźnieniami w dostawach i w oparciu o art. 203 1 k.p.c. podniosła zarzut potrącenia wierzytelności. Ponadto z ostrożności procesowej, mając na uwadze, że oświadczenie o potrąceniu pozwana wysłała do powoda przed wytoczeniem przez powoda powództwa, powołała się również na zarzut nieistnienia zobowiązania przypadającego na datę złożenia pozwu. Pozwana wskazała także, że wysokość kar nie może być uznana za rażąco wygórowaną i podlegać miarkowaniu.

Wyrokiem z dnia 14 czerwca 2022 r., Sygn. akt XIV GC 58/21 Sąd Okręgowy w Gliwicach zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 75 638,75 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 grudnia 2020 r. (punkt 1.); zasądził też od pozwanej na rzecz powoda kwotę 9199 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5417 zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego (punkt 2.).

Sąd Okręgowy ustalił następujące fakty:

Powód P. Ś. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo (...) P. Ś.. W ramach prowadzonej działalności powód zajmuje się sprzedażą hurtową wyrobów chemicznych.

W dniu 29 grudnia 2015 r. powód zawarł z (...) SA w K. (dalej zwaną także jako: (...) SA) umowę kupna-sprzedaży nr (...), zatytułowaną Dostawa pian cementowo-mineralnych (nr grupy asortymentowej 241-4) dla Oddziałów (...) SA w 2016 r. Powyższa umowa obowiązywała w okresie od 1 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2016 r.

Zgodnie z § 8 ust. 3 umowy wykonawca zobowiązany był do realizacji dostaw towaru w terminie wskazanym w Załączniku nr (...) pkt 5 do umowy z zastrzeżeniem ust. 4. W ust. 4 zamawiający bowiem sobie zastrzegł prawo do wskazania terminu realizacji dostawy późniejszego niż określony w ust. 3:

1)  w zamówieniu poprzez określenie innego terminu,

2)  w harmonogramie stanowiącym załącznik do zamówienia,

3)  po przekazaniu zamówienia, dla zamówień przekazanych drogą elektroniczną poprzez informację o zmianie terminu realizacji zamówienia wysłaną e-mailem wskazującą inny niż pierwotny termin realizacji. W każdym przypadku możliwa była zmiana terminu realizacji zamówienia po przekazaniu oświadczenia pełnomocnika przesłanego pismem, faksem lub e-mailem.

Jednocześnie w § 4 przewidziano, że do realizacji umowy zastosowanie będą mieć –w zakresie w jakim nie są zmieniane lub uchylane niniejsza umową – Ogólne Warunki Zakupu i Realizacji Dostaw materiałów, wyrobów i części zamiennych maszyn i urządzeń dla Oddziałów (...) SA, stanowiące integralną część umowy, stanowiące Załącznik nr (...)do umowy.

W Ogólnych Warunkach Zakupu i Realizacji Dostaw materiałów, wyrobów i części zamiennych maszyn i urządzeń dla Oddziałów (...) SA (dalej jako (...)) przewidziano, że realizacja dostaw będzie się odbywać na postawie zamówień wystawianych przez poszczególne (...) SA, które mogły być przekazywane w formie elektronicznej (opublikowane w zamówieniach w Portalu Dostawcy), przesłane faksem lub też pocztą elektroniczną w formacie pdf (§ 5 ust. 2 OWZiRD). Zgodnie z § 5 ust. 4 OWZiRD wykonawca miał dostarczać towar do wskazanego przez zamawiającego miejsca w terminach określonych w zamówieniach w godzinach od 6:00 do 13:00 chyba, że ustalono inną godzinę dostawy. Według natomiast brzmienia § 5 ust. 12 OWZiRD braki w dostawach towaru zamawiający zobowiązany był podać wykonawcy do wiadomości faxem lub pocztą elektroniczną w terminie do 3 dni roboczych od ich ujawnienia, wykonawca winien w ciągu 3 dni roboczych od powiadomienia zając stanowisko co do braków w towarze. W razie nie zajęcia stanowiska w tym terminie brakujący towar zamawiający mógł uznać za nie dostarczony (§ 5 ust. 13 OWZiRD).

W § 8 ust. 1 pkt 1 lit. a) OWZiRD ustalono, że w razie niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy wykonawca zobowiązany jest zapłacić zamawiającemu kary umowne w wysokości 10% wartości netto niezrealizowanej części umowy, gdy zamawiający odstąpi od umowy z powodu okoliczności, za które odpowiada wykonawca, w tym przypadku nie ma zastosowania lit. b) i lit. c) w zakresie zamówień niezrealizowanych do dnia odstąpienia od umowy. W § 8 ust. 1 pkt 1 lit. b) strony ustaliły wysokości kary umownej 10% wartości netto towaru określonego każdorazowo w niezrealizowanej części zamówienia, gdy zamawiający odstąpi od zamówienia z powodu okoliczności, za które odpowiada wykonawca, w § 8 ust. 1 pkt 1 lit. c) w wysokości 0,1% umownej wartości netto towaru określonego każdorazowo zamówieniu nie dostarczonego w terminie za każdy rozpoczęty dzień zwłoki liczony od dnia dostarczenia towaru, przy czym od 31 dnia zwłoki kara umowna liczona będzie w wysokości 0,5%, w przypadku definitywnego braku realizacji zamówienia lub jego części w sytuacji gdy odstąpiono od umowy, kara umowna jest równa wartości niezrealizowanego zamówienia. Za definitywny brak realizacji zamówienia lub jego części miano uznawać w szczególności oświadczenie wykonawcy o odstąpieniu od realizacji zamówienia lub jego części oraz sytuacje, w której kwota kary umownej z tytułu zwłoki w realizacji zamówienia lub jego części osiągnie wartość niezrealizowanego zamówienia lub jego części. W § 8 ust. 1 pkt 1 lit. d) w wysokości 0,1% wartości netto towaru zgłoszonego do reklamacji za każdy rozpoczęty dzień zwłoki w jej rozpatrzeniu, w przypadku zaistnienia okoliczności, o których mowa w § 3 ust. 7, w § 8 ust. 1 pkt 1 lit e) w wysokości 0,1% wartości netto podlegającego wymianie za każdy dzień zwłoki (w przypadkach określonych w § 3 ust. 8 lub 7 lub 10 oraz w § 4 ust 9 pkt 1).

W dniu 13 kwietnia 2016 r., w związku z zawarciem pomiędzy (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w K. (dalej zwaną także jako: (...) SA) a (...) SA przedwstępnej umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, pomiędzy tymi podmiotami oraz powodem doszło do podpisania porozumienia dotyczącego umów z kontrahentami w zakresie dostaw, usług i robót budowlanych, na podstawie którego (...) SA nabyła prawa (...) SA wynikające z każdej z umów oraz przejęła obowiązki (...) SA, wynikające z każdej z umów. (...) SA przejęła zobowiązania (...) SA wobec powoda, które na dzień 31 marca 2016 r. wynosiły 1 848 862,29 zł.

Następnie w dniu 30 grudnia 2016 r. powód zawarł z pozwaną – (...) SA, aneks do umowy nr (...), zatytułowanej Dostawa pian cementowo-mineralnych dla Oddziałów (...) SA w 2016 r., (...), w którym przedłużono termin obowiązywania umowy do dnia 31 marca 2017 r.

Strony jeszcze dwukrotnie przedłużyły termin obowiązywania umowy nr (...) by ostatecznie mogła obowiązywać do dnia 31 lipca 2017 r.

Strony współpracowały ze sobą przez wiele lat. Strony zawarły m.in. umowy kupna – sprzedaży w dniach:

11 lipca 2016 r. nr (...) pod nazwą „Dostawa środków do zwalczania zagrożenia pożarami endogenicznymi dla Oddziałów (...) sp. z o.o. w latach 2016 -2017 r. (nr grupy asortymentowej: (...)),

20 lutego 2017 r. nr (...) pod nazwą „Dostawa spoiw mineralno-cementowych dla Oddziałów (...) sp. z o.o. w 2017 r. - nr grupy (...),

7 czerwca 2017 r. nr (...) pod nazwą „Dostawa spoiw mineralno-cementowych dla Oddziałów (...) sp. z o.o. w 2017 r. – nr grupy (...),

3 lipca 2017 r. nr (...) pod nazwą „Dostawa spoiwa mineralno-cementowego dla (...) sp. z o.o. Oddziału KWK (...) w 2017 r. – nr grupy (...),

14 marca 2018 r. nr (...) pod nazwą „Dostawa spoiw mineralno-cementowych (nr grupy asortymentowej: (...)) dla Oddziałów (...) w 2018 r.,

12 marca 2019 r. nr (...) pod nazwą „Dostawa spoiw mineralno-cementowych dla Oddziałów (...) w 2019 r. - nr grupy (...).

Co do zasady zarówno umowy, jak i Załącznik nr (...) do umowy zawierały tożsame uregulowania w zakresie sposobu dostawy towaru, wskazania terminu dostawy, a także kar umownych w przypadku opóźnienia w dostawie towaru co umowa o numerze (...).

W dniu 30 czerwca 2017 r. powód zawarł z pozwaną aneks do umowy nr (...), w którym przedłużono termin obowiązywania umowy do dnia 31 grudnia 2017 r., a następnie w dniu 22 listopada 2017 r. aneks nr (...) przedłużający termin do dnia 31 marca 2018 r.

W dniu 29 grudnia 2017 r. powód zawarł z pozwaną aneks do umowy nr (...), w którym przedłużono termin obowiązywania umowy do dnia 31 marca 2018 r.

W latach 2017-2020 strony zawarły również umowy na podstawie umów i zamówień spotowych o numerach: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) oraz (...).

Przedmiotem każdej z umów była dostawa na rzecz pozwanego przez powoda spoiwa mineralno-cementowego według specyfikacji stanowiącej załącznik nr (...) i o parametrach określonych w załączniku nr (...).

W ogólnych warunkach realizacji dostaw (dalej jako „OWRD”) dla zamówień udzielanych w trybie aukcji „spotowych”, obowiązujących dla postępowań ogłaszanych od dnia 2 maja 2016 r. przewidziano, że braki w dostawach towaru zamawiający zobowiązany był podać wykonawcy do wiadomości pisemnie, faxem, lub poczta elektroniczną w terminie do trzech dni roboczych od ich ujawnienia, wykonawca winien w ciągu trzech dni roboczych od powiadomienia zając stanowisko co do braków w towarze. W razie nie zajęcia stanowiska w tym terminie brakujący towar zamawiający mógł uznać za nie dostarczony (§ 4 ust. 5-6 OWRD).

Ponadto w § ust. 1 OWRD wskazano, że wykonawca dostarcza towar do wskazanego przez zamawiającego miejsca w terminach określonych w zamówieniach w godzinach od 6:00 do 13:00 chyba, że ustalono inną godzinę dostawy.

W § 6 ust. 1 pkt 1 lit. a) OWRD ustalono, że w razie niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy wykonawca zobowiązany jest zapłacić zamawiającemu kary umowne w wysokości 10% wartości netto niezrealizowanej części umowy, gdy zamawiający odstąpi od umowy z powodu okoliczności, za które odpowiada wykonawca, w tym przypadku nie ma zastosowania lit. b) i lit. c) w zakresie zamówień niezrealizowanych do dnia odstąpienia od umowy. W § 6 ust. 1 pkt 1 lit. b) strony ustaliły wysokości kary umownej 10% wartości netto towaru określonego każdorazowo w niezrealizowanej części zamówienia, gdy zamawiający odstąpi od zamówienia z powodu okoliczności, za które odpowiada wykonawca, w § 6 ust. 1 pkt 1 lit. c) w wysokości 0,1% umownej wartości netto towaru określonego każdorazowo zamówieniu nie dostarczonego w terminie za każdy rozpoczęty dzień zwłoki liczony od dnia dostarczenia towaru, przy czym od 31 dnia zwłoki kara umowna liczona będzie w wysokości 0,5%, w przypadku definitywnego braku realizacji zamówienia lub jego części w sytuacji gdy odstąpiono od umowy, kara umowna jest równa wartości niezrealizowanego zamówienia. Za definitywny brak realizacji zamówienia lub jego części miano uznawać w szczególności oświadczenie wykonawcy o odstąpieniu od realizacji zamówienia lub jego części oraz sytuacje, w której kwota kary umownej z tytułu zwłoki w realizacji zamówienia lub jego części osiągnie wartość niezrealizowanego zamówienia lub jego części. W § 6 ust. 1 pkt 1 lit. d) w wysokości 0,1% wartości netto towaru zgłoszonego do reklamacji za każdy rozpoczęty dzień zwłoki w jej rozpatrzeniu, w przypadku zaistnienia okoliczności, o których mowa w § 2 ust. 3, w § 6 ust. 1 pkt 1 lit e) w wysokości 0,1% wartości netto podlegającego wymianie za każdy dzień zwłoki (w przypadkach określonych w § 2 ust. 5 lub 7 oraz § 3 ust 9 pkt 1)

Zasadniczym przedmiotem dostarczanym do Oddziałów (...) SA, tj. do poszczególnych kopalń było spoiwo do budowy tamy przeciwwybuchowej, które musi być dostarczone do klienta w ciągu 1 dnia. W sytuacji zagrożenia przeciwpożarowego ten materiał musiał być dostarczony na konkretną kopalnię w ciągu 1-2 dni. W takich przypadkach nie zdarzyło się, aby powód spóźnił się z dostawą materiałów. Takie dostawy powód traktował priorytetowo.

Co do pozostałych dostaw, to każdorazowa dostawa materiału była ustalona z branżystą spółki (...) SA, tj. bezpośrednio z ludźmi, którzy pracowali w oddziale wentylacji poszczególnych kopalń. Była to praktyka przyjęta pomiędzy stronami i nienegowana przez pozwaną aż do listopada 2020 r.

Kiedyś jedna z kopalń miała akcję awaryjną i powód dostarczył materiał bezpośrednio do kopalni w tym samym dniu. Zamówienie na ten materiał ukazało się dopiero po 7-10 dniach. Akcja przeciwpożarowa przebiegła pozytywnie i nie było potrzeby przywiezienia takiej ilości materiału na jaką opiewało zamówienie. W związku z powyższym przedstawiciel kopalni, ponieważ potrzebował takie materiały bardzo rzadko, poprosił powoda o niewykonywanie tego zamówienia i odwleczenie go w czasie. To zamówienie zostało faktycznie zrealizowane na wyraźną prośbę kopalni po kilkudziesięciu dniach. Jak się potem okazało w 2020 r., pozwana obciążyła powoda za to karą umowną.

W 2020 r. zdarzyła się też sytuacja, że przedsiębiorstwo powoda nie zostało dopuszczone do aukcji i powód bronił swoich praw składając protest. W wyniku tego protestu aukcja została powtórzona w związku z tym cena dostawy materiału z pierwotnie wygórowanej ceny zaproponowanej przez inny podmiot spadła. To wpłynęło na relację pomiędzy stronami.

Powód priorytetowo zawsze traktował zamówienia dotyczące zabezpieczenia kopalni w przypadku wybuchu pożaru na kopalni.

Nie było takiej sytuacji by powód nie zrealizował jakiejś dostawy. Nigdy też powód nie był wzywany przez (...) SA, czy przez jakąkolwiek z kopalń do dostarczenia jakiejś części zamówionego, a nie dostarczonego zgodnie z zawartą umową materiału. Termin, ilość materiału i godziny jego dostawy były za każdym uzgadniane z konkretnymi kopalniami, na które miała być zrealizowana dostawa. Rozładowanie jednego ładunku na kopalni zajmowało około 2-3 godziny. Rodzaj samochodu, którym powód dostarczał materiał był uzależniony od warunków technicznych panujących na konkretnych kopalniach.

Powód dostarczał materiał sukcesywnie, metodą gospodarczą mając na uwadze fakt, że materiał, który dostarcza przechowywany w dużych ilościach i przez długi okres czasu
w magazynach pozwanej jest narażony na szkodliwe działanie czynników atmosferycznych, rozpoczęcie upływu terminu ich gwarancji, a ostatecznie utratę przez pozwaną gwarancji. Dlatego też często po prośbach branżysty z konkretnej kopalni powód opóźniał dostawę materiałów na kopalnię, która ma ich nadmiar lub też opóźniał realizacje końcówki zamówienia.

Zarówno w umowach pisemnych, jak i aukcjach spotowych pozwana określała bardzo często krótkie terminy dostawy wynoszące 5 dni, a nawet 1 dzień, co stanowiło niezwykle krótki termin, raczej niespotykany w innych umowach dotyczących dostaw materiałów do (...) SA, a nawet dostaw innych środków chemicznych, niż umowy na dostawy spoiw mineralno-cementowych dostarczanych do pozwanej. Nawet w okresie pandemii COVID-19 pozwana nie zmieniła swoich zasad co do terminów dostarczania zamówień, nie przyjmowała do wiadomości, że jakieś zamówienie może być niezrealizowane na czas i wskazywała, że aby powołać się na stan wyższej konieczności wobec zagrożenia bądź zagrożenie, należy udowodnić tę sytuację i wskazać okres w jakim niemożność dostarczenia towaru wystąpiła. Natomiast sama skorzystała z pandemii i wysłała wszystkim podmiotom informacje, że wydłuża terminy płatności umów z 60 dni na 90 i z 120 dni na 150 dni.

We wszystkich umowach z postępowań publicznych oraz niepublicznych, z których dostarczane były materiały, zawarte zostało postanowienie (np. w przypadku umowy nr (...) z 14 marca 2018 r. w § 8, ust. 3 oraz ust. 4), pozwalające pozwanej na wskazanie terminu realizacji dostawy późniejszego niż przewidziany w umowie dla danego zadania.

Pozwana pomimo tego, że przez zdecydowaną większość okresu realizacji każdej
z umów unikała możliwości posłużenia się wyżej przywołanym postanowieniem umownym, to regularnie praktykowała wykorzystywanie tego postanowienia dopiero w ostatnich dniach obowiązywania danej umowy publicznej. Polegało to na tym, że w ostatnim dniu grudnia, wystawiano zamówienia dotyczące miesięcy: styczeń, luty, marzec, kwiecień roku kolejnego), wskazując w poszczególnych zamówieniach miesiąc realizacji. W opisanej sytuacji, możliwe okazywało się wystawienie zamówienia z terminem obejmującym cały miesiąc zamiast jednego dnia, który termin dodatkowo zostawał odroczony w czasie o okres od 2 do 6 miesięcy od daty wystawienia zamówienia.

Powód realizował zamówienia na towary, które następnie dostarczał pozwanej
i wystawiał faktury VAT z odroczonym terminem płatności dłuższym niż 30 dni,

Wobec braku zapłaty w wyznaczonych na fakturach VAT terminach powód wystawił pozwanej noty odsetkowe:

- nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 8586,41 zł,

- nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 58 019,96 zł,

- nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 15 982,27 zł,

- nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 25 671,22 zł,

- nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 25 678,59 zł

W załącznikach do not odsetkowych powód wskazał numer faktury, której dotyczą odsetki, datę wystawienia faktury, datę doręczenia, należną powodowi kwotę brutto, nr umowy, którego dotyczy faktura, termin zapłaty, faktyczną datę zapłaty, liczbę dni opóźnienia w płatności oraz kwotę odsetek ustawowych od poszczególnej faktury.

Powód wystawił także:

- notę odsetkową nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 21 553,32 zł,

- notę odsetkową nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 21 634,21 zł,

- notę odsetkową nr (...) z dnia 13 listopada 2020 r. na kwotę 24 198,81 zł.

W dniu 24 listopada 2020 r. powód skierował do pozwanej wezwanie do zapłaty na łączną kwotę 201 324,79 zł, co obejmowało kwoty naliczone we wszystkich wystawionych notach odsetkowych. W wezwaniu do zapłaty, które złożono w siedzibie pozwanej w dniu 24 listopada 2020 r. wyznaczono pozwanemu termin 3 dni od daty otrzymania pisma

W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty pozwana w dniu 27 listopada 2020 r. przedstawiła korekty not odsetkowych od nr(...) do nr (...), tj.:

- noty odsetkowej nr (...) na kwotę 8 482,56 zł,

- noty odsetkowej nr (...) na kwotę 43 826,54 zł,

- noty odsetkowej nr (...) na kwotę 5 977,96 zł,

- noty odsetkowej nr (...) na kwotę 10,11 zł,

- noty odsetkowej nr (...) na kwotę 2,53 zł.

Powód zaakceptował powyższe noty.

Jednocześnie w dniu 27 listopada 2020 r. pozwana wystawiła powodowi noty z tytułu kar umownych, które jak wskazała wystawione zostały z tytułu nieterminowej dostawy materiałów – spoiwa mineralno-cementowego, systemu kotwy samowiertniczej wraz z osprzętem, środków antypirogenicznych, środków do zwalczania zagrożenia pożarami endogenicznymi dla pozwanej, realizowanych na podstawie umów i zamówień spotowych o numerach: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...).

Pozwana naliczyła powodowi następujące kary umowne:

15 kar umownych w łącznej kwocie 4 556,47 zł za zwłokę w realizacji dostaw w roku 2017,

14 kar umownych w łącznej kwocie 6 803,42 zł za zwłokę w realizacji dostaw w roku 2018,

29 kar umownych w łącznej kwocie 22 751,21 zł za zwłokę w realizacji dostaw w roku 2019,

30 kar umownych w łącznej kwocie 18 932,50 zł za zwłokę w realizacji dostaw w roku 2020.

Kary umowne zostały naliczone w oparciu o obowiązujące we wszystkich umowach, w tym również zamówieniach spotowych (wymieniona w treści załącznika do umowy w przypadku umowy pisemnej albo w Ogólnych warunkach zakupu i realizacji dostaw materiałów, wyrobów i części zamiennych maszyn i urządzeń dla Oddziałów (...) SA oraz (...) w trybie aukcji spotowych w przypadku aukcji elektronicznej), postanowienie zgodnie, z którym w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wykonawca zobowiązany był zapłacić zamawiającemu kary umowne w wysokości 0,1% umownej wartości netto towaru określonego każdorazowo zamówieniu nie dostarczonego w terminie za każdy rozpoczęty dzień zwłoki liczony od dnia dostarczenia towaru, przy czym od 31 dnia zwłoki kara umowna liczona miała być w wysokości 0,5%, w przypadku definitywnego braku realizacji zamówienia lub jego części w sytuacji gdy odstąpiono od umowy, kara umowna natomiast miała być równa wartości niezrealizowanego zamówienia (tak np.: § 8 ust. 1 pkt 1 lit. c) OWZiRD, stanowiącego Załącznik nr (...) do umowy oraz § 6 ust. 1 pkt 1 lit. c) OWRD).

Wysokość kar umownych określonych w wystawionych przez pozwaną notach księgowych wynika każdorazowo z załącznika do noty księgowej zatytułowanego Zestawienie. Każde zamówienie i zestawienie do wyliczenia kar zawierają: wartość zamówienia, umówiony termin dostawy, rzeczywistą datę dostawy, ilość dni zwłoki oraz wynikającą z niej wysokość kary. Jako potwierdzenie do wyliczenia kar umownych pozwana załączyła: zamówienia, dowody dostarczenia zamówień, a do zamówień spotowych dołączone - pierwsze strony ofert wykonawcy - powoda.

Pozwana stosowała zasadę, że obciążała swoich kontrahentów karami umownymi dopiero wtedy, gdy zebrała się odpowiednia kwota, albo gdy ten kontrahent wystawił noty odsetkowe. W przypadku powoda pozwana wystawiła noty z tytułu kar umownych dlatego, że powód domagał się od pozwanej odsetek.

W dniu 27 listopada 2020 r. pozwana złożyła powodowi dwa oświadczenia o potrąceniu, które przesłała powodowi w dniu 2 grudnia 2020 r.:

I)  oświadczenie o potrąceniu wzajemnych należności i zobowiązań o numerze (...) na kwotę 48 607,98 zł rozliczające stan należności stron na dzień 23 listopada 2020 r. w następujący sposób: nota nr(...) na kwotę 103,85 zł, nota nr (...) na kwotę 14 193,42 zł, nota nr (...) na kwotę 10 004,31 zł oraz częściowo nota nr (...) na kwotę 24 306,40 zł z karami umownymi:

1)  (...) w kwocie 1422,72 zł,

2)  (...) w kwocie 104,84 zł,

3)  (...) w kwocie 410,26 zł,

4)  (...) w kwocie 372,38 zł,

5)  (...) w kwocie 454,34 zł,

6)  (...) w kwocie 410,54 zł,

7)  (...) w kwocie 101,17 zł,

8)  (...) w kwocie 497,60 zł,

9)  (...) w kwocie 322,56 zł,

10)  (...) w kwocie 111,48 zł,

11)  (...) w kwocie 516,67 zł,

12)  (...) w kwocie 373,93 zł,

13)  (...) w kwocie 324,54 zł,

14)  (...) w kwocie 1 521,18 zł,

15)  (...) w kwocie 727,33 zł,

16)  (...) w kwocie 794,39 zł,

17)  (...) w kwocie 898,18 zł,

18)  (...) w kwocie 256,63 zł,

19)  (...) w kwocie 593,63 zł,

20)  (...) w kwocie 476,00 zł,

21)  (...) w kwocie 334,91 zł,

22)  (...) w kwocie 4365,45 zł,

23)  (...) w kwocie 335,43 zł,

24)  (...) w kwocie 167,27 zł,

25)  (...) w kwocie 802,88 zł,

26)  (...) w kwocie 564,25 zł,

27)  (...) w kwocie 124,61 zł,

28)  (...) w kwocie 449,30 zł,

29)  (...) w kwocie 390,98 zł,

30)  (...) w kwocie 174,96 zł,

31)  (...) w kwocie 628,62 zł,

32)  (...) w kwocie 2854,80 zł,

33)  (...) w kwocie 181,82 zł,

34)  (...) w kwocie 543,90 zł,

35)  (...) w kwocie 102,91 zł,

36)  (...) w kwocie 560,39 zł,

37)  (...) w kwocie 931,01 zł,

38)  (...) w kwocie 150,08 zł,

39)  (...) w kwocie 308,31 zł,

40)  (...) w kwocie 140,91 zł,

41)  (...) w kwocie 141,50 zł,

42)  (...) w kwocie 603,84 zł,

43)  (...) w kwocie 899,26 zł,

44)  (...) w kwocie 705,60 zł,

45)  (...) w kwocie 710,76 zł,

46)  (...) w kwocie 328,80 zł,

47)  (...) w kwocie 526,08 zł,

48)  (...) w kwocie 351,02 zł,

49)  (...) w kwocie 727,33 zł,

50)  (...) w kwocie 395,47 zł,

51)  (...) w kwocie 467,81 zł,

52)  (...) w kwocie 200,88 zł,

53)  (...) w kwocie 306,70 zł,

54)  (...) w kwocie 1068,96 zł,

55)  (...) w kwocie 401,76 zł,

56)  (...) w kwocie 389,56 zł,

57)  (...) w kwocie 107,03 zł,

58)  (...) w kwocie 423,98 zł,

59)  (...) w kwocie 147,33 zł,

60)  (...) w kwocie 324,92 zł,

61)  (...) w kwocie 130,07 zł,

62)  (...) w kwocie 281,53 zł,

63)  (...) w kwocie 1612,89 zł,

64)  (...) w kwocie 2034,62 zł,

65)  (...) w kwocie 784,70 zł,

66)  (...) w kwocie 103,13 zł,

67)  (...) w kwocie 231,84 zł,

68)  (...) w kwocie 5313,15 zł,

69)  (...) w kwocie 304,65 zł,

70)  (...) w kwocie 623,70 zł,

71)  (...) w kwocie 106,40 zł,

72)  (...) w kwocie 294,66 zł,

73)  (...) w kwocie 283,34 zł,

74)  (...) w kwocie 1622,35 zł,

75)  (...) w kwocie 396,97 zł,

76)  (...) w kwocie 149,76 zł,

77)  (...) w kwocie 301,92 zł.

II)  oświadczenie o potrąceniu wzajemnych należności i zobowiązań o numerze (...) na kwotę 3 691,55 zł rozliczające stan należności stron na dzień 25 listopada 2020 r. w następujący sposób: częściowo nota nr (...) na kwotę 1354,71 zł oraz częściowo nota nr (...) na kwotę 2336,84 zł z karami umownymi:

1) (...) w kwocie 537,31 zł,

2) (...) w kwocie 341,54 zł,

3) (...) w kwocie 403,20 zł,

4) (...) w kwocie 981,75 zł,

5) (...) w kwocie 104,88 zł,

6) (...) w kwocie 352,03 zł,

7) (...) w kwocie 606,69 zł,

8) (...) w kwocie 364,15 zł.

W dniu 18 grudnia 2020 r. powód wystąpił z pozwem przeciwko pozwanej domagając się zasądzenia od pozwanej kwoty 75 638,75 zł tytułem not odsetkowych, którymi obciążył pozwaną, przy uwzględnieniu korekt dokonanych przez stronę pozwaną

Po wniesieniu pozwu, w dniu 11 stycznia 2021 r. pozwana złożyła powodowi kolejne oświadczenie o potrąceniu wzajemnych należności i zobowiązań o numerze (...) na kwotę 333,50 zł rozliczające stan należności stron na dzień 24 grudnia 2020 r. częściowo z notą nr 5/2020 na kwotę 333,50 zł z karą umowną nr: (...) w kwocie 333,50 zł. Oświadczenie zostało przesłane do powoda pocztą w dniu 12 stycznia 2021 r.

W okresie współpracy pomiędzy stronami, a także wcześniej (dotyczy to także współpracy z (...) SA) powód otrzymywał od branżysty z konkretnej kopalni informację o bieżących stanach magazynowych oraz potrzebach kopalni. Powód podczas realizacji umowy dostosowywał się do wytycznych branżystów (...) SA, wobec czego w przypadku zgłoszenia potrzeby wykonania dostawy materiału, ta realizowana była najczęściej następnego dnia, lub w przeciągu dwóch dni od zgłoszenia, zaś w przypadku zgłoszenia wysokiego stanu magazynowego danego produktu przez zamawiającego, tempo realizacji dostaw było obniżane, w celu umożliwienia pozwanej opuszczenia i zużycia określonej partii materiału zgromadzonej na magazynie. Nigdy jednak nie doszło do sytuacji, w której na jakiejkolwiek z Oddziałów pozwanej Spółki (kopalń) pojawiłby się niedobór jakiegokolwiek z dostarczanych przez powoda produktów.

Powód często po prośbach branżysty z konkretnej kopalni opóźniał dostawę materiałów na kopalnię, która ma ich nadmiar lub też opóźniał realizacje końcówki zamówienia, bądź też w sytuacji zagrożenia pożarowego na kopalniach (...) SA przyspieszał realizację zamówienia, kosztem innych zamówień. Tak był szczególnie w przypadku materiału (...), przeznaczonego do budowy tam przeciwwybuchowych oraz (...) do budowy tam izolacyjnych, w sytuacji zagrożenia pożarowego, gdzie dostawy niejednokrotnie rozpoczynane były w przeciągu kilku godzin od wpłynięcia zamówienia.

Pozwana określała również w umowach pisemnych, czy też w aukcjach spotowych bardzo krótkie terminy dostawy wynoszące często 1 lub 5 dni. Nie zmieniła swojej praktyki w okresie pandemii COVID-19, nie przyjmując do wiadomości, że jakieś zamówienie może być niezrealizowane na czas. Natomiast sama skorzystała z pandemii i wysłała wszystkim podmiotom informacje, że wydłuża terminy płatności umów z 60 dni na 90 i z 120 dni na 150 dni. Często też zamówienia, których termin realizacji wynosił 1 dzień nie były możliwe do wykonania z uwagi na brak możliwości rozładunkowych na danej kopalni.

Pozwana część kar naliczyła w odniesieniu do sytuacji, w których powód zapewnił dostawy materiału potrzebnego do przeprowadzenia akcji przeciwpożarowej, akcja została w sposób skuteczny zamknięta, a centrala pozwanej dopiero po zakończeniu akcji dokonała publikacji części zamówień w systemie informatycznym. Taka sytuacja miała m.in. miejsce w końcówce stycznia 2017 r. kiedy KWK (...) zwróciła się z pismem dotyczącym pilnej potrzeby przeprowadzenia awaryjnej dostawy spoiwa (...) w związku z zagrożeniem pożarowym, dokonując przyśpieszonego zakupu awaryjnego, powód podjął błyskawiczne działania, dostarczył spoiwo, a po 10 dniach pozwana opublikowała zamówienie pochodzące z centralnego systemu, dotyczące dostaw materiału do budowy tam izolacyjnych. Przedstawiciele tej kopalni zwrócili się do powoda o dostosowanie tempa dostaw do potrzeb kopalni, co też powód uczynił, a pozwana mimo to dokonała naliczenia kar umownych za rozłożenie w czasie materiału, który de facto powinien być zamówiony wraz z akcją.

Pozwana również regularnie praktykowała wykorzystywanie tego postanowienia dopiero w ostatnich dniach obowiązywania danej umowy publicznej. Polegało to na tym, że w ostatnim dniu grudnia, wystawiano zamówienia dotyczące miesięcy: styczeń, luty, marzec, kwiecień roku kolejnego), wskazując w poszczególnych zamówieniach miesiąc realizacji. W opisanej sytuacji, możliwe okazywało się wystawienie zamówienia z terminem obejmującym cały miesiąc zamiast jednego dnia, który termin dodatkowo zostawał odroczony w czasie o okres od 2 do 6 miesięcy od daty wystawienia zamówienia. Oczywiście poprzez stosowanie opisanej wyżej praktyki, której prawidłowość, zarówno w świetle zapisów umowy, OWU, SIWZ do postępowania przetargowego w oparciu o które zawarta została umowa, jak również w stosunku do zapisów ustawy PZP, jest poważnie wątpliwa. Pozwana wymuszała na powodzie wydłużenie przez wiele miesięcy realizacji dostaw z umowy, która pierwotnie przewidziana została do końca roku, nawet bez zgody pozwanej na podpisanie aneksu.

Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo w całości zasługiwało na uwzględnienie.

Wskazał, że bezspornym było, że powoda i pozwaną łączyły umowy, na mocy których powód dostarczał na rzecz pozwanej (a wcześniej na rzecz (...) SA) wskazane w umowach materiały. Bezsporna była również treść owych umów, treść OWZiRD, stanowiących Załącznik nr(...) do zawartych pomiędzy stronami umów, a także treść OWRD. Bezsporny był również pomiędzy stronami fakt, że powodowi przysługuje kwota 23 005,72 zł, a przedmiotem sporu pozostała jedynie zasadność zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda kwoty 52 633,03 zł, co do której pozwana złożyła w dniach 27 grudnia 2020 r. oraz 11 stycznia 2021 r. oświadczenia o potrąceniu wzajemnych wierzytelności. Pozwana nie kwestionowała również wykonania przez powoda przedmiotowych umów oraz faktu, iż opóźniała się ona w płatności odpowiednich kwot na rzecz powoda. W niniejszej sprawie niesporna była również kwota należna powodowi z tytułu odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Sąd Okręgowy wskazał, że stosownie do art. 5 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych jeżeli strony transakcji handlowej, z wyłączeniem podmiotu publicznego będącego podmiotem leczniczym, przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel, który nie jest dużym przedsiębiorcą, może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Odsetki z art. 5 ustawy nie mają charakteru odsetek za opóźnienie, zwłokę w zapłacie, gdy taką rolę pełnią odsetki uregulowane w art. 7 ust. 1 ustawy. Odsetki te kwalifikowane są jako szczególnego rodzaju odsetki zwykłe, które nie pozostają w związku z opóźnieniem dłużnika, określane jako kapitałowe bądź stymulacyjne. Nadto, w myśl art. 7 ust. 1 przedmiotowej ustawy transakcjach handlowych - z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny - wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki: wierzyciel spełnił swoje świadczenie oraz wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie. Termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wyraźnie ustalą inaczej i pod warunkiem że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, z wyłączeniem ust. 2a (art. 7 ust. 2). Termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, jeżeli dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca. W przypadku gdy strony ustalą harmonogram spełnienia świadczenia pieniężnego w częściach, termin ten stosuje się do zapłaty każdej części świadczenia pieniężnego (art. 7 ust. 2a).

Sąd Okręgowy wskazał, że spór dotyczył zasadności obciążenia powoda karami umownymi w związku z opóźnieniami w dostawach tzw. zamówień spotowych na dostawę materiałów spoiwa mineralno-cementowego, systemu kotwy samowiertniczej wraz z osprzętem, środków antypirogenicznych, środków do zwalczania zagrożenia pożarami endogenicznymi. A tym samym sporne było, czy pozwana mogła podnieść w niniejszym postępowaniu w oparciu o przepis art. 203 1 k.p.c. zarzut potrącenia wierzytelności częściowo wynikającej z tych samych stosunków prawnych, czy też ewentualnie mogła podnieść zarzut nieistnienia zobowiązania przypadającego na datę złożenia pozwu.

Sąd Okręgowy ustalił, że na dzień wniesienia pozwu tj. 18 grudnia 2020 r. nie cała potrącona przez pozwaną kwota została rozliczona, albowiem pozwana dopiero w dniu 12 stycznia 2021 r. nadała do powoda przesyłka poleconą oświadczenia o potrąceniu wzajemnych należności i zobowiązań o numerze (...) na kwotę 333,50 zł. Ocenił, że w tym zakresie zarzut strony pozwanej nieistnienia roszczenia po stronie powoda co do tej kwoty nie mógł odnieść również skutku.

Sąd Okręgowy przywołał art. 483 § 1 k.c. zgodnie z którym można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Dodał, że jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 czerwca 2016 r., sygn. akt CSK 506/15 z treści art. 483 § 1 k.c. dopuszczającego zastrzeżenie kary umownej w „określonej sumie” wynika nakaz wyrażenia jej kwotowo w chwili zastrzegania. Nie rodzi to jednak obowiązku podania konkretnej sumy pieniężnej stanowiącej karę umowną. Strony mogą bowiem określić karę pośrednio przez wskazanie podstawy jej naliczenia w sposób pozwalający uznać jej ustalenie za dokonane i zamknięte. Zastrzeżenie w przedmiotowej umowie kary umownej przez wskazanie jako jej podstawy wartości bilansowej spółki, określa ją definitywnie bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek czynności dla jej sprecyzowania przez strony lub rozstrzygający sprawę sąd.

Sąd Okręgowy wskazał, że zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się z zakresem ogólnej odpowiedzialności kontraktowej dłużnika z art. 471 k.c., gdyż od przewidzianego w tym przepisie odszkodowania kara umowna różni się tylko tym, że przysługuje, jak wynika z art. 484 § 1 k.c., bez względu na wysokość szkody. Ponadto wskazał na treść art. 476 k.c. przewidującego domniemanie prawne zwłoki (czyli kwalifikowanego opóźnienia jako następstwa okoliczności, za które dłużnik odpowiada) w przypadku, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie. Sąd I instancji dodał, że to dłużnika, a w tym przypadku powoda obciążał ciężar wykazania, że opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności powód nie ponosił.

Sąd I instancji stwierdził, że w granicach swobody kontraktowej (art. 353 1 k.c., art. 473 § 1 k.c.) strony mogą umownie ukształtować zakres odpowiedzialności, kompensacji i rozkład ryzyka ponoszenia skutków niewykonania zobowiązania. Od kary umownej odróżnić należy dopuszczalne zastrzeżenie o charakterze gwarancyjnym, nakładające obowiązek zapłaty określonej kwoty pieniężnej w razie niewykonania (niewłaściwego wykonania) zobowiązania wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, do którego nie stosuje się przepisów o karze umownej. Taki charakter będzie miało postanowienie umowne w brzmieniu „bez względu na przyczynę niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania.”

Sąd Okręgowy uznał, że analizując powyższe trzeba mieć na uwadze całą treść umowy, w tym również treść załączników, czy też treść OWRZ do zawartych umów, a nie tylko treść postanowień mówiących stricte o wysokości przysługującego pozwanej uprawnienia do naliczenia od powoda kary umownej w wysokości 0,1% umownej wartości netto towaru określonego każdorazowo zamówieniu nie dostarczonego w terminie za każdy rozpoczęty „dzień zwłoki” liczony od dnia dostarczenia towaru, przy czym od 31 dnia zwłoki kara umowna liczona miała być w wysokości 0,5%. Wskazał, że na postanowienia § 5 ust. 12 OWZiRD oraz postanowienia § 4 ust. 5-6 OWRD, zgodnie z którymi „braki w dostawach towaru pozwana (jako zamawiający) zobowiązana była podać powodowi (jako wykonawcy) do wiadomości faxem lub pocztą elektroniczną w terminie do 3 dni roboczych od ich ujawnienia, wykonawca winien w ciągu 3 dni roboczych od powiadomienia zająć stanowisko co do braków w towarze. W razie nie zajęcia stanowiska w tym terminie brakujący towar zamawiający mógł uznać za nie dostarczony.”

Sąd Okręgowy stwierdził, że jak wynika z materiału dowodowego pozwana nigdy nie wskazywała na jakiekolwiek braki w dostawie materiału (vide na opóźnienia w dostawie na czas jakiegoś materiału) ora że to de facto branżysta konkretnej kopalni określał zapotrzebowanie dzienne i ilość dostarczanego przez powoda materiału. Jak ocenił, powód, wobec braku naliczania kar umownych w latach 2017-2019 miał prawo sądzić, że przyjęta jeszcze za czasów umowy z (...) SA zasada będzie miała zastosowanie również przy wykonywaniu umów na rzecz pozwanej. Tym bardziej, że nic nie wskazywało na to, aby pozwana nie zgadzała się z taką powszechnie wszystkim znaną w ramach Oddziałów pozwanej Spółki praktyką. Dla przykładu po powstaniu sporu w niniejszej sprawie pozwana wyznaczyła jedną osobę z (...) SA, która zajmuje się wszystkimi zamówieniami, koordynuje je. Od tego też czasu nie ma problemów z określeniem mniejszej ilości zamawianego materiału, jak również z określeniem dłuższego terminu na dostawę materiału. Wszystkie zamówienia awaryjne nadal realizowane są na bieżąco, tj. albo w tym samym dniu, albo następnym. Od tego czasu nie zdarzyła się też sytuacja, aby strona pozwana naliczyła powodowi jakieś kary umowne. W ocenie Sądu Okręgowego powód wykazał, że realizowane przez niego dostawy miały charakter racjonalny, że dbał o to aby dostarczany materiał zachował swoje parametry. Poza tym poza kolejnością i z wcześniejszym terminem realizował dostawy dotyczące akcji przeciwpożarowych.

Podsumowując zdaniem Sądu Okręgowego powodowi nie można przypisać winy w dostawie części materiału po terminie określonym w umowach pisemnych lub elektronicznych za pośrednictwem aukcji spotowoych. Tym samym stwierdził brak podstaw do obciążania powoda karami umownymi, o których mowa w notach księgowych wystawionych przez pozwaną spółkę. Sąd Okręgowy ocenił, że podniesiony przez pozwaną zarzut potrącenia częściowo wierzytelności w oparciu o przepis art. 203 1 k.p.c., jak i zarzut nieistnienia zobowiązania przypadającego na datę złożenia pozwu, okazał się nieskuteczny a roszczenie powoda jako w całości zasadne podlegało zasądzeniu, o czym orzekł w punkcie pierwszym wyroku.

O odsetkach Sąd I instancji orzekł zgodnie z art. 481 k.c. uznając, że powodowi przysługiwały odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu.

O kosztach procesu orzeczono na mocy art. 98 k.p.c.

Pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w części to jest: co do punku 1. w zakresie zasądzenia przez Sąd kwoty 52 633,03 zł oraz co do kosztów procesu w całości.

Pozwana zarzuciła naruszenie art. 498 § 1 k.c.; art. 203 1 k.p.c. - co do kwoty 333,50 zł; art. 483 i 484 k.c.; 476 k.c.; art. 6 k.c. oraz art. art. 232 k.p.c.; art. 76 i 77 k.c. poprzez błędne pominięcie ich zastosowania; art. 233 § 1 k.p.c. i sprzeczność ustaleń faktycznych Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego; oraz brak zastosowania art. 100 k.p.c.

Wskazując na powyższe pozwana wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez uznanie za skuteczne dokonane przed datą wytoczenia powództwa potrącenia wzajemnych wierzytelności powoda i pozwanej w kwocie 52 633,03 zł i uznania tym samym za nieuzasadnione żądanie odsetek od tych należności, albowiem potrącenie spowodowało rozliczenie należności bez opóźnienia w rozliczeniu wzajemnych roszczeń. Wniosła też o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania sądowego w tym kosztów postępowania odwoławczego w całości, ewentualnie, o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji, przy pozostawieniu temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej podlegała w części uwzględnieniu.

Zastrzeżona w umowie łączącej strony kara umowna została zastrzeżona z tytułu kwalifikowanego opóźnienia czyli z uwagi na zwłokę w dostawie towarów dostarczanych przez powoda pozwanej. Rację ma jednakże pozwana, iż uznać można w zakresie wszystkich nieterminowych dostaw, iż powód w sposób niezawiniony dokonał dostawy zamówionego towaru po terminie. Przeciwnie w toku postępowania powód zważywszy, że pozwana przedstawiła do potrącenia należności z wielu kar umownych winien wskazać z jakiej przyczyny poszczególne, konkretne opóźnienia nie były przezeń zawinione. To jego w tym zakresie obciążał bowiem ciężar dowodu zgodnie z art. 6 k.c. Powód zaś skupiwszy się na ogólnych relacjach handlowych z pozwaną a nie przedstawił dowodów na uwolnienie się od odpowiedzialności za zwłokę w dostawach konkretnych partii towaru pozwanej, za które zostały naliczone kary umowne. Przepis art. 476 k.c., co słusznie stwierdził Sąd I instancji przewiduje domniemanie prawne zwłoki, czyli kwalifikowanego opóźnienia jako następstwa okoliczności, za które dłużnik odpowiada, w przypadku, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie. W konsekwencji powoda obciążał ciężar wykazania, że poszczególne opóźnienia nie są następstwem okoliczności, za które powód nie ponosił odpowiedzialności.

Zważyć przy tym należy, że umowa stron nie przewidywała ograniczeń w dostawach poszczególnych materiałów i o ile składanie zamówień w dużych rozmiarach z krótkim terminem realizacji dostawy było uciążliwe dla powoda, o tyle powód nie zawsze zwracał się o przedłużenie terminu dostaw. Bezspornym zaś było pomiędzy stronami, iż powód spóźnił się w zakresie dostaw opisanych w notach pozwanej. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego dotyczące umowy stron, składanych dostaw, wystawionych not i faktur. Sąd Apelacyjny odmiennie jednakże ocenił niż uczynił to Sąd Okręgowy, czy powód wykazał To powód zaś zawierając umowę z pozwaną godził się na ryzyko, iż zamówienia mogą dotyczyć dużych partii towaru jednocześnie a to jego jako profesjonalistę obciąża brak możliwości zapewnienia terminowej realizacji dostaw.

Kara umowna określona art. 484 § 1 k.c. przysługuje zaś bez względu na wysokość szkody. Twierdzenie powoda, że opóźnienie w dostawach wynikało z problemów związanych z ilością zamówień, czy trudnościami z materiałami okazało się gołosłowne i niepoparte przez pozwaną dokumentami lub dowodami od owych poddostawców, co uzasadnia przyjęcie zwłoki w dostawie na rzecz pozwanej. Przy tym zgodnie z art. 483 § 1 k.c. kara przysługuje w razie zwłoki dłużnika, stanowiącej kwalifikowane opóźnienie, zawinione bezpośrednio przez dłużnika, bądź osoby którymi posługiwał się przy wykonaniu zobowiązania, również powstałe z innych przyczyn jak te, za które ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1980 r., II CR 47/97, z dnia 8 lutego 2013 r., IV CSK 299/12).

Jak wynika z § 5 ust. 12 OWZiRD oraz postanowienia § 4 ust. 5-6 OWRD, braki w dostawach towaru pozwana (jako zamawiający) zobowiązana była podać powodowi (jako wykonawcy) do wiadomości faxem lub pocztą elektroniczną w terminie do 3 dni roboczych od ich ujawnienia, wykonawca winien w ciągu 3 dni roboczych od powiadomienia zająć stanowisko co do braków w towarze. W razie zajęcia stanowiska w tym terminie brakujący towar zamawiający mógł uznać za niedostarczony. Jak należy wnioskować z analizy treści umowy przy uwzględnieniu, iż zapisy te nie zostały zawarte w części norm umowy o karach umownych lecz w części dotyczącej obowiązków wykonawcy uznać należy, że rację ma skarżąca, że ów zapis umowy dotyczy braków w danej dostawie, czyli sytuacji w której dostawa nastąpiła, ale nie była kompletna. Trudno zresztą przyjąć, by pozwana miałaby informować
o brakach w dostawach, które jeszcze nie nastąpiły, skoro okoliczność że do dostawy w ogóle jeszcze nie doszło jest znana drugiej stronie. W konsekwencji obowiązki umowne przewidziane § 5 ust. 12 OWZiRD oraz a § 4 ust. 5-6 OWRD nie mogą wpływać w żaden sposób na zasady obciążania powódki na karami umownymi naliczonymi z uwagi na zawinione opóźnienia czasowe w dostawach.

W konsekwencji za nietrafne należy uznać stanowisko Sądu I instancji, iż powód wykazał, że nie można mu przypisać winy w dostawie materiału po terminach określonych w umowach pisemnych lub elektronicznych za pośrednictwem aukcji spotowowych, nie obalając domniemania określonego art. 476 k.c. Przeciwnie w tej sytuacji, należy uznać że pozwana wykazała podstawy do obciążania powoda karami umownymi, określonymi w notach przedstawionych do potrącenia.

Słuszne natomiast w okolicznościach sprawy okazało się żądanie powoda miarkowania kar naliczonych przez pozwaną jako rażąco wygórowanych.

Rozstrzygnięcie o miarkowaniu kary umownej kreuje treść zobowiązania między stronami, modyfikuje treść tego zobowiązania wynikającą z klauzuli zastrzegającej karę umowną i umownej wywiera skutek ex tunc. Konsekwencją jest zatem uznanie, że reguluje ono wysokość kary umownej od chwili jej wymagalności. W konsekwencji można miarkować również karę umowną uiszczoną przez potrącenie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2007 r. I CSK 270/07).

Stwierdzenie „rażącego wygórowania” kary umownej pozwala Sądowi na ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego w drodze wyjątku od zasady pacta sunt servanda w wyznaczonych przez treść zwrotu „rażące” granicach. Ulokowanie art. 484 § 2 k.c. jak wskazuje się w doktrynie przesądza wniosek, że norma ta dotyczy rażącego wygórowania kary umownej powstałego na skutek okoliczności, które pojawiły się dopiero po zawarciu umowy (T. Justyński, Glosa do wyroku SN z 22.05.2002 r., I CKN 1567/99, s. 117). Należy pamiętać, że przy ocenie miarkowania należy uwzględniać interes obu stron. Strona powodowa w przypadku stwierdzenia, iż kary umowne są rażąco wygórowane wnosiła o ich obniżenie. Wniosek powoda dotyczący miarkowania należało uwzględnić o 2/3 i tym samym obniżyć zasądzoną zaskarżonym wyrokiem kwotę 75 638,75 zł do kwoty 58 094,41 zł i powództwo w pozostałym zakresie oddalić, o czym orzeczono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu przed Sądem I instancji zmienione zostało stosownie do wyniku sporu. O kosztach tych Sąd Apelacyjny orzekł na zasadzie stosunkowego rozdzielenia kosztów przy uwzględnieniu, iż powód utrzymał się ze swoim żądaniem w 76,79%. Na koszty te złożyła się opłata od pozwu w kwocie 3782 zł oraz koszty wynagrodzenia pełnomocników stron wynoszące w wraz z opłatami od pełnomocnictwa po 5417 zł od każdej ze stron.

W pozostałym zakresie apelacja pozwanej podlegała oddaleniu o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. na zasadzie stosunkowego rozdzielenia kosztów przy uwzględnieniu, że pozwana w postępowaniu apelacyjnym utrzymała się w zakresie 33% swego zgłoszonego w tym postępowaniu żądania. Na koszty te złożyła się opłata od apelacji w kwocie należnej w wysokości 2632 zł oraz wynagrodzenie pełnomocników w kwocie po 4050 zł obliczone zgodnie z § 2 pkt. 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 ze zm.).

O odsetkach od kosztów postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 1 zd. 1 k.p.c.

SSA Barbara Konińska

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13