I CKN 1567/99
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 22 maja 2002 r., I CKN 1567/99
Niedopuszczalne jest zmniejszenie kary umownej na podstawie art. 5 k.c.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jana K. przeciwko Wytwórni Surowic i
Szczepionek „B.”, Przedsiębiorstwu Państwowemu w W. o zapłatę, po rozpoznaniu
w Izbie Cywilnej w dniu 22 maja 2002 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 stycznia 1999 r.
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu
w Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Wojewódzki w Warszawie wyrokiem z dnia 6 kwietnia 1998 r. zasądził od
pozwanej Wytwórni Surowic i Szczepionek „B.”, przedsiębiorstwa państwowego w
W. na rzecz powoda Jana K. kwotę 100 000 zł z ustawowymi odsetkami, dokonując
następujących ustaleń faktycznych.
W dniu 21 lutego 1996 r. strony zawarły umowę, zgodnie z którą powód miał
złożyć ofertę sprzedaży określonych maszyn i urządzeń spółce z o.o. "B-h.", a w
wypadku nieprzyjęcia oferty, zakupu po tej samej cenie miała dokonać pozwana.
Umowa przewidywała, że strona, która nie wykona umowy lub będzie czynić
przeszkody w jej wypełnieniu, będzie zobowiązana do zapłacenia drugiej stronie
kary umownej w wysokości 100 000 zł. W dniu 9 maja 1996 r. rada nadzorcza
spółki „B-h.” w imieniu spółki nie wyraziła zgody na zakup wskazanych 18 maszyn i
urządzeń. Powód pismami z dnia 13 maja i z dnia 22 lipca 1996 r. domagał się od
pozwanej odkupienia maszyn i urządzeń. Pozwana w dniu 18 listopada 1996 r.
odkupiła tylko niektóre z nich. W tym stanie faktycznym – zdaniem Sądu
Wojewódzkiego – powodowi na podstawie art. 484 § 1 k.c. należy się kara umowna
w zastrzeżonej wysokości.
Na skutek apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 22
stycznia 1999 r. zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w ten sposób, że kwotę
100 000 zł zastąpił kwotą 5000 zł, oddalając powództwo i apelację w pozostałej
części. Sąd Apelacyjny uznał za chybiony zarzut pozwanej, która twierdziła, że
dochodząc oddalenia powództwa w całości, wnosiła tym samym o miarkowanie
kary umownej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, żądanie zmniejszenia kary umownej
zgłoszone zostało dopiero w apelacji, dlatego jest spóźnione i nie może być
uwzględnione, jednakże Sąd Apelacyjny uznał za niezgodne z poczuciem
sprawiedliwości i zasadami uczciwego obrotu gospodarczego dopuszczenie do
uzyskania przez powoda tak wysokiej kary umownej. Rażąco odbiega ona od
praktyki życia gospodarczego, w której wysokość kar umownych pozostaje
w rozsądnej proporcji do szkody i wartości kontraktu. Z tej przyczyny Sąd
Apelacyjny uznał, że nadużyciem prawa podmiotowego przez powoda jest
dochodzenie kary umownej przekraczającej kwotę 5000 zł (art. 5 k.c.).
W kasacji powód zarzucił naruszenie art. 5 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zmniejszenie kary umownej na podstawie art. 5 k.c. jest nie dopuszczalne co
najmniej z dwóch względów. Po pierwsze, instytucję obniżenia kary umownej
ustawodawca uregulował w art. 484 § 2 k.c., szczegółowo określając przesłanki
obniżenia. Nie można zastępować konkretnej regulacji prawnej przez stosowanie
art. 5 k.c., utrwalony bowiem jest pogląd, że przepis art. 5 k.c. nie ma charakteru
nadrzędnego w stosunku do pozostałych przepisów prawa cywilnego (por. np.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00,
OSNC 2002, nr 3, poz. 32). Po drugie, wyrok zmniejszający karę umowną kształtuje
w tym zakresie prawo podmiotowe wierzyciela. Zastosowanie art. 5 k.c. chroni
przed nadużyciem prawa podmiotowego, natomiast nie można na postawie o art. 5
k.c. kształtować tego prawa. Zastosowanie art. 5 k.c. może jedynie pozbawić prawo
podmiotowe ochrony przez pewien czas. Osoba, której ono przysługuje może z
niego skorzystać w razie zmiany okoliczności faktycznej, nawet w sytuacji, gdy
uprzednio wniesione przez nią powództwo zostało oddalone z powodu sprzeczności
żądania z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
8 listopada 1985 r., III CRN 343/85, OSNCP 1986, nr 10, poz. 161).
Niewłaściwe zastosowanie art. 5 k.c. nie przesądza o merytorycznym
rozstrzygnięciu sprawy, gdyż Sąd Apelacyjny także wadliwie przyjął niemożność
stosowania art. 484 § 2 k.c. w postępowaniu apelacyjnym, ze względu na
spóźnione zgłoszenie zarzutu. Pozwana od początku procesu wnosiła o oddalenie
powództwa, w ogóle kwestionując swój obowiązek zapłaty kary umownej. Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 16 lipca 1998 r., I CKN 802/97 (OSNC 1999, nr 2, poz.
32) wyjaśnił, że żądanie dłużnika oddalenia powództwa o zapłatę kary umownej
zawiera implicite wniosek o zmniejszenie tej kary. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą kasację podziela ten pogląd.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 393-13
k.p.c.).
Niedopuszczalne jest zmniejszenie kary umownej na podstawie art. 5 k.c.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jana K. przeciwko Wytwórni Surowic i
Szczepionek „B.”, Przedsiębiorstwu Państwowemu w W. o zapłatę, po rozpoznaniu
w Izbie Cywilnej w dniu 22 maja 2002 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 stycznia 1999 r.
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu
w Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Wojewódzki w Warszawie wyrokiem z dnia 6 kwietnia 1998 r. zasądził od
pozwanej Wytwórni Surowic i Szczepionek „B.”, przedsiębiorstwa państwowego w
W. na rzecz powoda Jana K. kwotę 100 000 zł z ustawowymi odsetkami, dokonując
następujących ustaleń faktycznych.
W dniu 21 lutego 1996 r. strony zawarły umowę, zgodnie z którą powód miał
złożyć ofertę sprzedaży określonych maszyn i urządzeń spółce z o.o. "B-h.", a w
wypadku nieprzyjęcia oferty, zakupu po tej samej cenie miała dokonać pozwana.
Umowa przewidywała, że strona, która nie wykona umowy lub będzie czynić
przeszkody w jej wypełnieniu, będzie zobowiązana do zapłacenia drugiej stronie
kary umownej w wysokości 100 000 zł. W dniu 9 maja 1996 r. rada nadzorcza
spółki „B-h.” w imieniu spółki nie wyraziła zgody na zakup wskazanych 18 maszyn i
urządzeń. Powód pismami z dnia 13 maja i z dnia 22 lipca 1996 r. domagał się od
pozwanej odkupienia maszyn i urządzeń. Pozwana w dniu 18 listopada 1996 r.
odkupiła tylko niektóre z nich. W tym stanie faktycznym – zdaniem Sądu
Wojewódzkiego – powodowi na podstawie art. 484 § 1 k.c. należy się kara umowna
w zastrzeżonej wysokości.
Na skutek apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 22
stycznia 1999 r. zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w ten sposób, że kwotę
100 000 zł zastąpił kwotą 5000 zł, oddalając powództwo i apelację w pozostałej
części. Sąd Apelacyjny uznał za chybiony zarzut pozwanej, która twierdziła, że
dochodząc oddalenia powództwa w całości, wnosiła tym samym o miarkowanie
kary umownej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, żądanie zmniejszenia kary umownej
zgłoszone zostało dopiero w apelacji, dlatego jest spóźnione i nie może być
uwzględnione, jednakże Sąd Apelacyjny uznał za niezgodne z poczuciem
sprawiedliwości i zasadami uczciwego obrotu gospodarczego dopuszczenie do
uzyskania przez powoda tak wysokiej kary umownej. Rażąco odbiega ona od
praktyki życia gospodarczego, w której wysokość kar umownych pozostaje
w rozsądnej proporcji do szkody i wartości kontraktu. Z tej przyczyny Sąd
Apelacyjny uznał, że nadużyciem prawa podmiotowego przez powoda jest
dochodzenie kary umownej przekraczającej kwotę 5000 zł (art. 5 k.c.).
W kasacji powód zarzucił naruszenie art. 5 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zmniejszenie kary umownej na podstawie art. 5 k.c. jest nie dopuszczalne co
najmniej z dwóch względów. Po pierwsze, instytucję obniżenia kary umownej
ustawodawca uregulował w art. 484 § 2 k.c., szczegółowo określając przesłanki
obniżenia. Nie można zastępować konkretnej regulacji prawnej przez stosowanie
art. 5 k.c., utrwalony bowiem jest pogląd, że przepis art. 5 k.c. nie ma charakteru
nadrzędnego w stosunku do pozostałych przepisów prawa cywilnego (por. np.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00,
OSNC 2002, nr 3, poz. 32). Po drugie, wyrok zmniejszający karę umowną kształtuje
w tym zakresie prawo podmiotowe wierzyciela. Zastosowanie art. 5 k.c. chroni
przed nadużyciem prawa podmiotowego, natomiast nie można na postawie o art. 5
k.c. kształtować tego prawa. Zastosowanie art. 5 k.c. może jedynie pozbawić prawo
podmiotowe ochrony przez pewien czas. Osoba, której ono przysługuje może z
niego skorzystać w razie zmiany okoliczności faktycznej, nawet w sytuacji, gdy
uprzednio wniesione przez nią powództwo zostało oddalone z powodu sprzeczności
żądania z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
8 listopada 1985 r., III CRN 343/85, OSNCP 1986, nr 10, poz. 161).
Niewłaściwe zastosowanie art. 5 k.c. nie przesądza o merytorycznym
rozstrzygnięciu sprawy, gdyż Sąd Apelacyjny także wadliwie przyjął niemożność
stosowania art. 484 § 2 k.c. w postępowaniu apelacyjnym, ze względu na
spóźnione zgłoszenie zarzutu. Pozwana od początku procesu wnosiła o oddalenie
powództwa, w ogóle kwestionując swój obowiązek zapłaty kary umownej. Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 16 lipca 1998 r., I CKN 802/97 (OSNC 1999, nr 2, poz.
32) wyjaśnił, że żądanie dłużnika oddalenia powództwa o zapłatę kary umownej
zawiera implicite wniosek o zmniejszenie tej kary. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą kasację podziela ten pogląd.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 393-13
k.p.c.).