Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 września 2023 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: st.sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2023 r. w Kaliszu

odwołania M. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 31 marca 2023 r. Nr (...)

w sprawie M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury

Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 31 marca 2023 r., znak (...), w ten sposób, iż ustala, że M. M. ma prawo do przeliczenia emerytury i ustalenia emerytury co najmniej w wysokości minimalnej emerytury począwszy od dnia 1 kwietnia 2023 roku.

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 marca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., przeliczył emeryturę M. M. od dnia 1 marca 2023 roku. W decyzji tej organ rentowy podniósł, iż udowodniła ona 19 lat, 10 miesięcy i 21 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 19 lat, 8 miesięcy i 3 dni okresów składkowych oraz 2 lata i 3 dni okresów nieskładkowych, a więc nie ma prawa do emerytury w najniższej wysokości, gdyż nie udowodniła 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Odwołanie od powyższej decyzji złożyła M. M. podnosząc w odwołaniu, iż łączny jej okres składkowy i nieskładkowy powinien wynieść 20 lat i 33 dni. Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o jego odwołanie, podkreślając, iż po wniesieniu odwołania ustalono, iż odwołująca ma łączny okres składkowy i nieskładkowy w wysokości 19 lat, 11 miesięcy i 7 dni, co wynika z nowej decyzji z dnia 14 kwietnia 2023 roku. Przy obliczaniu okresów składkowych organ rentowy wziął pod uwagę, iż w miesiącu styczniu, czerwcu i listopadzie 2003 roku składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe zostały opłacone za odwołującą od podstawy niższej niż minimalne wynagrodzenie, w związku z czym okresy zatrudnienia zostały uwzględnione w części odpowiadającej proporcji tej podstawy do kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia

M. M. urodziła się (...). Decyzją z dnia 2 grudnia 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., przyznał odwołującej prawo do emerytury, a jej wysokość ustalono na kwotę 586,23 zł, przy czym we wcześniejszej decyzji z dnia 26 listopada 2021 roku o przyznaniu emerytury w kwocie zaliczkowej ustalono, iż udowodniła ona 18 lat i 4 miesiące okresów składkowych i nieskładkowych.

(dowód – decyzja organu rentowego z dnia 29 listopada 2021 roku i z dnia 2 grudnia 2021 roku – akta rentowe)

Decyzją z dnia 14 kwietnia 2023 roku organ rentowy ustalił, iż M. M. udowodniła 19 lat, 11 miesięcy i 7 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 19 lat, 7 miesięcy i 2 dni okresów składkowych oraz 4 miesiące i 5 dni okresów nieskładkowych.

(dowód – decyzja organu rentowego z dnia 14 kwietnia 2023 roku – akta rentowe)

M. M. od dnia 12 sierpnia 2002 roku do dnia 2 listopada 2002 roku była zatrudniona jako pracownik na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w spółce (...). W okresie tym odwołująca nie posiadała okresów urlopu bezpłatnego.

(dowód – świadectwo pracy odwołującej – akta osobowe)

W okresie od dnia 27 stycznia 2003 roku do dnia 31 marca 2003 roku odwołująca ponownie była zatrudniona jako pracownik w pełnym wymiarze czasu pracy w spółce (...), przy czym w okresie od dnia 27 marca 2003 roku do dnia 31 marca 2003 roku korzystała ona z urlopu bezpłatnego.

(dowód – świadectwo pracy odwołującej – akta osobowe)

M. M. ponownie od dnia 16 czerwca 2003 roku do dnia 1 listopada 2003roku była zatrudniona przez spółkę (...) w pełnym wymiarze czasu pracy.

(dowód – świadectwo pracy odwołującej – akta osobowe)

Odwołująca ponownie została zatrudniona w spółce (...) jako pracownik w pełnym wymiarze czasu pracy od dnia 24 listopada 2003 roku dnia 29 listopada 2021 roku, przy czym w dniach 22 grudnia 2003 roku, 2 stycznia 2004 roku, 31 grudnia 2004 roku, 30 lipca 2010 roku oraz w okresie od dnia 24 grudnia 2003 roku do dnia 31 grudnia 2003 roku korzystała z urlopu bezpłatnego, a w okresie tego zatrudnienia przypadały jej następujące okresy nieskładkowe:

od dnia 15 grudnia 2010 roku do dnia 24 grudnia 2010 roku;

od dnia 25 października 2016 roku do dnia 7 listopada 2016 roku;

od dnia 8 listopada 2016 roku do dnia 10 listopada 2016 roku;

od dnia 10 listopada 2017 roku do dnia 10 grudnia 2017 roku;

od dnia 10 marca 2018 roku do dnia 13 marca 2018 roku;

od dnia 15 marca 2018 roku do dnia 24 marca 2018 roku;

od dnia 25 marca 2018 roku do dnia 30 marca 2018 roku.

(dowód – świadectwo pracy odwołującej z dnia 29 listopada 2021 roku – akta rentowe)

Organ rentowy, po wykonaniu zarządzeń Sądu, ostatecznie przyjął, iż odwołująca udowodniła 19 lat, 9 miesięcy i 4 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 19 lat, 4 miesiące i 29 dni okresów składkowych oraz 4 miesiące i 4 dni okresów nieskładkowych. Przy obliczaniu tego łącznego okresu składkowego i nieskładkowego organ rentowy nie uwzględnił odwołującej:

okresu od dnia 12 sierpnia 2002 roku do dnia 31 sierpnia 2002 roku, gdyż pracodawca nie opłacał składki na jej ubezpieczenie emerytalno-rentowe, czyli okres 20 dni;

okresu od dnia 27 stycznia 2003 roku do dnia 31 stycznia 2003 roku, czyli 4 dni, ze gdyż pracodawca nie opłacił składki na jej ubezpieczenie emerytalno-rentowe;

z okresu od dnia 1 lutego 2003 roku do dnia 28 lutego 2003 roku organ rentowy uwzględnił jedynie 7 dni, gdyż składka na jej ubezpieczenie emerytalno-rentowe opłacono od podstawy niższej od minimalnego wynagrodzenia to jest 800 zł; pracodawca opłacił składkę jedynie w wysokości 181,82 zł, czyli w wysokości 181,82 zł, czyli za okres 7 dni, w ten sposób organ rentowy nie zaliczył odwołującej okresu 23 dni;

okresu od dnia 16 czerwca 2003 roku do dnia 30 czerwca 2003 roku, gdyż pracodawca za ten okres nie opłacił składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, czyli nie zaliczył odwołującej 15 dni;

z okresu od dnia 1 lipca 2003 roku do dnia 31 lipca 2003 roku organ rentowy zaliczył odwołującej jedynie 19 dni, gdyż pracodawca opłacił składkę na ubezpieczenie emerytalno-rentowe od podstawy niższej od minimalnego wynagrodzenia to jest 800 zł; składkę opłacono w wysokości 500 zł, co w zaokrągleniu daje 19 dni, czyli organ rentowy nie zaliczył 12 dni;

z okresu od dnia 1 grudnia 2003 roku do dnia 21 grudnia 2003 roku i za dzień 23 grudnia 2003 roku organ rentowy zaliczył odwołującej jedynie 10 dni, gdyż pracodawca opłacił składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe od podstawy niższej od minimalnego wynagrodzenia to jest 800 zł, gdyż składkę pracodawca opłacił w wysokości 500 zł, to jest w zaokrągleniu 19 dni, czyli nie zaliczył jej 3 dni;

z okresu od dnia 4 lipca 2022 roku do dnia 31 lipca 2022 roku organ rentowy zaliczył odwołującej jedynie 3 dni, gdyż pracodawca składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe opłacił od postawy niższej od minimalnego wynagrodzenia to jest kwoty 3 10 roku; odwołująca otrzymała w tym okresie 270,08 zł zasiłku chorobowego, który odpowiada 3 dniom; tak więc nie zaliczono jej z powodu nie opłacania przez pracodawcę składki 25 dni.

(dowód – obliczenia organu rentowego – pismo organu rentowego z dnia 18 lipca – k. 36-45 akt sądowych)

Tak więc organ rentowy, z powodu nieopłacenia przez jej pracodawcę spółkę (...) składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, bądź opłacenia składki od podstawy niższej niż minimalne wynagrodzenie, łącznie nie zaliczył M. M. 102 dni, pomimo faktu, iż w ciągu tego okresu odwołująca pracowała w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe powinna być co najmniej od minimalnego wynagrodzenia. 102 dni dają okres 3 miesięcy i 12 dni.

Tak więc, jeżeli do okresu 19 lat, 9 miesięcy i 4 dni, którego organ rentowy nie kwestionuje, dodamy okres 3 miesięcy i 12 dni, to M. M. udowodniła 20 lat i 16 dni okresów składkowych i nieskładkowych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje

Odwołanie M. M. jest zasadne i skutkuje zmianą zaskarżonej decyzji.

Zgodnie z art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 roku poz. 1251 t.j.) prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Z cytowanego przepisu wynika, iż warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń jest uzyskanie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji, a nie były znane organowi rentowemu w chwili orzekania i maja wpływ na prawo do tych świadczeń lub ich wysokość (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1999 roku, II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 Nr 19 poz. 734; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 roku, III UZP 5/03, OSNAPiUS 2003 Nr 18 poz. 442).

Zwrot „przedłożenie nowych dowodów” oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego, stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstania prawa do świadczenia lub jego wysokość. Natomiast użyte w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej pojęcie „ujawnienie okoliczności” oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnych związanych z ustaleniem przez organ rentowy prawa do świadczenia lub wysokości świadczenia. Są to określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokości, np. staż pracy, wiek, niezdolność do pracy, ale także uchybienia przez organ rentowy normom prawa procesowego lub materialnego, wpływające potencjalnie na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną osoby zainteresowanej (por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2014 roku, I UK 322/13, Lex nr 1444596; Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 11 grudnia 2015 roku, III AUa 1087/15, Lex nr 1979499).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma podstaw do ponownego ustalenia emerytury, wyrównania świadczeń, jeśli zainteresowany nie przedstawi dokumentów lub okoliczności zmieniających jego sytuację (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 roku, III UK 150/13, Lex nr 1458793).

Mając powyższe na uwadze należy podkreślić, że skoro przedmiotowe postępowanie zostało wszczęte w oparciu o wniosek z art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to obowiązkiem organu rentowego, a następnie sądu orzekającego, jest w pierwszej kolejności ocena, czy wystąpiły określone w tym przepisie przesłanki umożliwiające merytoryczne rozpoznanie wniosku. Należało zatem ustalić i ocenić, czy M. M. przedłożyła nowe dowody mogące mieć wpływ na zmianę zaskarżone decyzji i przyznania prawa do emerytury w wyższej wysokości, to jest w co najmniej wysokości najniższej emerytury.

Ujawnione okoliczności, istniejące przed wydaniem decyzji – w przeciwieństwie do przesłanki wykrycia nowych dowodów – nie muszą być „nowe” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 roku, II UKN 182/00, OSNP 2003, Nr 18, poz. 412; wyrok Sadu Najwyższego z dnia 19 lutego 2004 roku, II UK 251/03, L; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 roku, II UK 286/03, L; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 roku, II UZP 3/07, OSNP 2007, Nr 23-24, poz. 355).

Orzecznictwo sądowe stoi przy tym na stanowisku, że ujawnione okoliczności nie muszą być okolicznościami, na które osoba ubiegająca się o świadczenia nie mogła powołać się w poprzednim postępowaniu, co odnosi się także do możliwości powoływania się na poszczególne okoliczności przez organ rentowy. Mogą to być takie okoliczności, które powinny być znane przy dołożeniu minimum staranności, jednak na skutek błędu lub przeoczenia nie zostały uwzględnione w poprzednim postępowaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2004 roku, II UK 228/03, OSNP 2004, Nr 19, poz. 341; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2004 roku, II UK 298/03, ; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2004 roku, III UK 16/04, ; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2012 roku, II UK 354/09 ).

Ujawnione okoliczności muszą istnieć przed wydaniem decyzji. Chodzi zatem o okoliczności, które istniały przed wydaniem prawomocnej decyzji i które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, natomiast nie ma znaczenia to, czy owe okoliczności były znane organowi rentowemu, a mimo to ich nie powołał, czy też były mu nieznane i dlatego nie skorzystał z nich (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 roku, II UZP 3/07, OSNP 2007, Nr 23-24, poz. 355; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2004 roku, II UK 251/03, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 roku, II UKN 182/00, OSNAPiUS 2002 Nr 17, poz. 419).

W ocenie Sądu na gruncie rozpoznawanego przypadku przesłanka ponownego ustalenia prawa do świadczenia na podstawie powołanego przepisu art. 114 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych została spełniona. W toku procesu Sąd Okręgowy dysponował wszystkimi świadectwami pracy odwołującej z okresu jej pracy w spółce z o.o. (...).

Kwestia sporna w niniejsze sprawie sprowadza się do ustalenia, czy M. M. ma prawo do podwyższenia emerytury do wysokości najniższej emerytury, do czego warunki określa art. 87 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z powołanym art. 87 ust. 1 ustawy, w przypadku, gdy emerytura przysługująca z Funduszu, określona w art. 26 łącznie z okresową emeryturą kapitałową, albo emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26, jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony:

osiągnął wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat – dotyczy mężczyzn;

osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat – z uwzględnieniem ust. 3-7 – dotyczy kobiet; przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

Zgodnie natomiast z brzmieniem art. 5 ust. 2 powołanej ustawy, przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości, okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

W myśl art. 85 ust. 2 cytowanej ustawy, kwota najniższej emerytury wynosi 1 588,44 zł miesięcznie.

W judykaturze sądów powszechnych i Sądu Najwyższego utrwalona jest wykładnia, że przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się okresy zatrudnienia jako okresy ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach), bez względu na to, czy pracodawca opłacił należne składki. Niewypełnienie obowiązku składkowego przez pracodawcę (płatnika) nie wyklucza jednak zaliczenia okresu pracy jako okresu ubezpieczenia do emerytury. Istotne jest to, czy został zrealizowany tytuł ubezpieczenia. Nieuregulowanie w tym czasie składek nie znosi samego tytułu ubezpieczenia. Jest to okres składkowy, który może być nazwany „ułomnym okresem składkowym”, ale tylko dlatego, że obowiązek składkowy nie został wykonany. Obowiązek zapłacenia składek nie ciążył jednak na pracowniku. Jego niewykonanie nie jest podstawą do odmowy zaliczenia okresu pracy jako okresu ubezpieczenia do prawa do emerytury (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2018 roku, II UK 363/17, OSNP 2019/5/67; wyrok Sadu Najwyższego z dnia 7 marca 2017 roku, III UK 84/16, Lex nr 2278301; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2016 roku, II UK 194/15, Lex nr 2048969; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2022 roku, II USKP 91/21, Lex nr 3432966).

Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 2 stycznia 2019 roku (III AUa 332/18, Lex nr 2638834), gdzie podkreślono, iż „Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy składkowe uwzględnia się jako okresy ubezpieczenia bez względu na to, czy płatnik niebędący ubezpieczonym opłacił należne za ubezpieczonego składki. Przy weryfikacji okresów, za które nie zostały opłacone składki tylko, gdy płatnik składek zobowiązany do opłacania składek na własne ubezpieczenie emerytalne i rentowe lub osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (płatnikami takich składek) nie opłacił składek na takie ubezpieczenia społeczne. Przeciwne stanowisko, że skutki zaniechania opłacania składek przez niebędących ubezpieczonymi płatników obarczałyby ubezpieczonych ryzykiem ‘utraty’ składkowych okresów ubezpieczenia, byłoby zaprzeczeniem istoty i automatyzmu prawnego powstawania i podlegania obowiązkowym stosunkom ubezpieczeń społecznych oraz obliczania i opłacania przez płatników całości należnych składek za ubezpieczonych, choćby w części finansowanych. Ubezpieczony, celem uzyskania korzystnych skutków orzeczniczych, musi natomiast wykazać, że w kwestionowanych przez ZUS okresach wykonywał pracę.”.

Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 11 października 2021 roku (III AUa 1907/19, Lex nr 3221380), gdzie podkreślono, iż „Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy składkowe uwzględnia się jako okresy ubezpieczenia, bez względu na to, czy płatnik niebędący ubezpieczonym opłacił za nie składki.”.

Również Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 16 marca 2016 roku (III AUa 1062/15, Lex nr 2025484) podniósł, iż „Nieopłacenie przez pracodawcę składek na ubezpieczenie społeczne pracownika nie może wywoływać dla tego pracownika ujemnych skutków w zakresie świadczeń z ubezpieczenia społecznego.”.

W niniejszej sprawie, jak wykazało postępowanie dowodowe, M. M. udowodniła ponad 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, a fakt, iż pracodawca za niektóre okresy zatrudnienia, w których wykonywała ona pracę w pełnym wymiarze czasu pracy i powinna otrzymywać co najmniej minimalne wynagrodzenie, zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu (Dz. U. z 2020 roku poz. 2207 t.j.), nie opłacił składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, albo nie opłacił w wymaganej wysokości, nie może powodować, iż takich okres nie można uwzględnić przy ustalaniu wysokości emerytury.

Tak więc, skoro M. M. udowodniła 20 lat i 16 dni okresów składkowych, ma ukończone 60 lat życia, a więc w świetle art. 87 ust. 1 ustawy emerytalnej, przysługuje jej prawo do emerytury w wysokości co najmniej najniższej emerytury, począwszy od dnia 1 kwietnia 2023 roku. Wobec powyższego, zgodnie z art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c., zaskarżona decyzja podlegała zmianie i orzeczono jak w wyroku.

Sędzia Stanisław Pilarczyk