Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

17 sierpnia 2023 roku

Sąd Rejonowy w Rybniku, V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sonia Lasota - Zawisza

Sędziowie/Ławnicy: -/-

Protokolant : osobiście

po rozpoznaniu 17 sierpnia 2023 roku w Rybniku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o zasiłek chorobowy

na skutek odwołania A. Ł.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 30 czerwca 2021 roku

znak (...), nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwalnia ubezpieczoną A. Ł. z obowiązku zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okres od 13 marca 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku w kwocie 2.970,08 zł z odsetkami.

Sędzia Sonia Lasota – Zawisza

Sygn. akt V U 63/22

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 czerwca 2021 roku, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. zobowiązał ubezpieczoną A. Ł. do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego w kwocie 2.970,08 zł za okres od 13 marca 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż ubezpieczona w okresie od 25 lutego 2021 roku do 22 marca 2021 roku oraz od 23 marca 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku była niezdolna do pracy. Podniósł, że ubezpieczona w ww. okresie wykonywała czynności kuratora społecznego tj. nadzorowała rodziny, kontaktowała się z nimi telefonicznie, sporządzała sprawozdania z przebiegu nadzoru oraz była w dniach 29 marca 2021 roku i 30 marca 2021 roku osobiście w domach podopiecznych. Według organu rentownego wykonywane przez ubezpieczoną czynności nie należą do czynności życia codziennego oraz nie są związane z jej stanem zdrowia. Zarzucono, że ubezpieczona wykorzystywała zwolnienia lekarskie niewłaściwie i wykonywała pracę zarobkową….

vide: akta organu rentowego

W odwołaniu od decyzji, ubezpieczona wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i zasądzenie kosztów procesu. Uzasadniając wskazała, że podczas zwolnienia lekarskiego w ww. okresie pełniła funkcję kuratora społecznego. Podniosła, że pełnienie funkcji kuratora nie ma na celu wykonywania pracy zarobkowej, lecz pełnienie funkcji dobroczynnej, nieodpłatnej, a ryczałt wypłacany kuratorom, to zwrot kosztów pełnienia funkcji społecznej. Dodała, że pracodawca podczas zwolnienia lekarskiego, nie podjął decyzji o zawieszeniu ubezpieczonej w pełnieniu funkcji kuratora, wręcz przeciwnie zlecił ubezpieczonej dokończenie rozpoczętych czynności. Ponadto wskazała, że była niezdolna do wykonywania pracy z uwagi na pogorszenie się stanu zdrowia spowodowanego przemocą psychiczną w miejscu jej pracy. Podniosła, że zwolnienie lekarskie wykorzystywała zgodnie z jego przeznaczeniem, ponieważ korzystała z pomocy psychiatry oraz psychologa, jak również brała udział w terapii zaś wykonywanie funkcji kuratora powodowało szybki powrót do zdrowia. Zarzuciła organowi rentownemu, że argumenty wskazane w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji nie znajdują potwierdzenia w stanie faktycznym sprawy.

vide: k. 3-7

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i podtrzymał wcześniejsze twierdzenia.

vide: k. 15-16

Sąd ustalił co następuje:

Ubezpieczona A. Ł. w spornym okresie niezdolności do pracy pracowała na podstawie umowy o pracę w Ośrodku Pomocy (...) w P. do 30 czerwca 2021 roku na stanowisku pracownika socjalnego i na tej podstawie podlegała ubezpieczeniom społecznym.

Jednocześnie w Sądzie Rejonowym w Gliwicach pełniła funkcję kuratora społecznego.

W okresie od 25 lutego 2021 roku do 22 marca 2021 roku oraz od 23 marca 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku ubezpieczona była niezdolna do pracy z powodu zaburzeń adaptacyjnych i ostrej reakcji na stres. Za okres do 12 marca 2021r. otrzymywała wynagrodzenie chorobowe (bezsporne).

Dowód: zestawienie zaświadczeń k. 136

Pismem z 18 maja 2021 roku (...) w P. zwróciło się do ZUS o przeprowadzenie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich przez ubezpieczoną.

Dowód: akta organu rentownego: pismo z 18.05.2021 r.

26 maja 2021 roku ZUS wszczął postępowanie wyjaśniające na okoliczność prawidłowości wykorzystywania przez ubezpieczoną zwolnień lekarskich w okresie od 25 lutego 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku.

Dowód: akta organu rentownego: pismo ZUS z 26.05.2021 r.

W odpowiedzi na pismo, ubezpieczona wskazała, że jej stan zdrowia się pogorszył i z tego powodu otrzymała zwolnienie lekarskie. Dodała, że informowała przełożonego (w Sądzie Rejonowym w Gliwicach) o zwolnieniu lekarskim i uzyskała informację, że pełnienie funkcji kuratora jest funkcją społeczną i dobroczynną w związku z czym wykonywała polecenia wydane przez osoby nadrzędne. Dodała, że pełnienie tej funkcji nie spowodowało i nie utrudniło procesu leczenia. Ponadto pełnienie funkcji kuratora pozytywnie wpływało na stan jej zdrowia. Ubezpieczona otrzymała za luty oraz marzec 2021 roku ryczałt z tytułu zwrotu kosztów poniesionych z związku ze sprawowanymi przez nią nadzorami.

Dowód: akta organu rentownego: pismo ubezpieczonej z 01.06.2021 r., pismo Prezesa SR w Gliwicach z 01.06.2021 r., pismo (...) w P. z 07.06.2021 r.

Decyzją z 30 czerwca 2021 roku, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego w kwocie 2.970,08 zł za okres od 13 marca 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku. Kwota do zwrotu za okres od 13 do 22 marca 2021r. wynosi 781,60 zł, a za okres od 23 marca 2021r. do 19 kwietnia 2021r. 2188,48 zł.

Dowód: akta organu rentownego: decyzja ZUS z 30.06.2021 r.; pismo ZUS, k. 147

Ubezpieczona pracując jako pracownik socjalny w (...) w P. wykonywała swoje obowiązki w pełnym wymiarze czasu pracy zarówno w terenie jak i w miejscu pracy. W związku z panującą złą atmosferą w miejscu pracy, ubezpieczona otrzymała zwolnienie lekarskie z powodu schorzeń psychiatrycznych od 25 lutego 2021 roku. Jednocześnie ubezpieczona pełniła funkcję kuratora społecznego w Sądzie Rejonowym w Gliwicach. Lekarz prowadzący nie wystawił ubezpieczonej zwolnienia lekarskiego „na Sąd”, gdyż Sąd nie był jej pracodawcą. Ubezpieczona pracowała pod nadzorem kuratora zawodowego - J. A., która wydawała polecenia, powierzała nadzory i wskazywała rodzinę do objęcia nadzorem. Ubezpieczona informowała kuratora zawodowego o swoim zwolnieniu lekarskim oraz o wątpliwościach związanych z tym, czy może wykonywać funkcje kuratora w czasie zwolnienia lekarskiego. Kurator zawodowy poinformowała ubezpieczoną, że to jest funkcja społeczna i w związku z pełnieniem tej funkcji otrzyma ryczałt, który jest zwrotem kosztów, a nie wynagrodzeniem. W Sądzie Rejonowym w Gliwicach brak było wystarczającej ilości osób pełniących funkcję kuratora, brakowało chętnych. Ubezpieczona w marcu 2021 roku miała 6 stałych nadzorów oraz 1 dodatkowy, którego nie chciała przyjąć ale z uwagi na brak wystarczającej liczby kuratorów oraz prośbę przełożonego zgodziła się. W okresie od 13 do 22 marca 2021r. tj. pierwszym okresie za który organ rentowy domaga się zwrotu nienależnie pobranego zasiłku ubezpieczona nie wykonywała żadnych czynności jako kurator społeczny. W okresie od 23 marca 2021r. do 19 kwietnia 2021r. ubezpieczona 6 razy rozmawiała telefonicznie z rodzicami podopiecznych bądź wychowawcą, dwukrotnie w dniu 29 i 30 marca 2021r. złożyła wizytę w domu podopiecznych oraz sporządziła jedno sprawozdanie. Sprawozdania z nadzorów w okresie niezdolności do pracy ubezpieczonej zanosił do Sądu w zamkniętych kopertach partner ubezpieczonej. Rozmowy (głównie telefoniczne) z rodzicami podopiecznych bądź wychowawcą trwały maksymalnie do 5 minut. Sporządzenie sprawozdania z przebiegu nadzoru zajmowało 30 min.

W kwietniu 2021 roku ubezpieczona nie wykonywała żadnych czynności jako kurator społeczny.

Dowód: zeznania świadka J. A. k. 133v, przesłuchanie ubezpieczonej k. 98v-99; pismo z 30.04.2021r. (k. 5-7 akt ZUS)

Ubezpieczona leczyła się z rozpoznaniem reakcji na ciężki stres i zaburzeń adaptacyjnych oraz innych zaburzeń lękowych. Powodem jej problemów zdrowotnych była sytuacja w pracy – w (...), ubezpieczona czuła się mobbingowana. Kontakt z ludźmi w tym pełnienie funkcji kuratora pozytywnie wpływały na powrót ubezpieczonej do zdrowia.

Ubezpieczona w trakcie zwolnienia lekarskiego zobowiązana była do stosowania zaleconych leków, a także do zgłaszania się na kontrolne wizyty lekarskie. Ubezpieczona nie wymagała leżenia, mogła chodzić podczas zwolnienia lekarskiego i wykonywać podstawowe czynności codzienne oraz czynności związane z leczeniem i rehabilitacją. Zachowanie ubezpieczonej polegające na wykonywaniu czynności kuratora społecznego, nie stanowiło naruszenia zaleceń lekarskich i nie wpłynęło negatywnie na powrót do zdrowia psychicznego. Nie miało ono negatywnego wpływu na powrót do zdrowia po okresie objętym zaświadczeniem o niezdolności do pracy z uwagi na stan zdrowia psychicznego.

Dowód: przesłuchanie ubezpieczonej, k. 98v-99; wspólna opinia biegłych z zakresu psychologii B. B. i psychiatrii M. K. k. 164-172, dokumentacja medyczna k. 106-120v, k. 139-104v

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w postaci w/w dokumentów, które Sąd uznał za wiarygodne, wzajemnie ze sobą korelujące i rzeczowe, a także w oparciu o opinię biegłych z zakresu psychologii B. B. i psychiatrii M. K. oraz zeznania świadka J. A. i przesłuchanie ubezpieczonej, które wraz z dowodami z dokumentów tworzyły spójny i logiczny obraz przedstawiający stan faktyczny sprawy. Ustalając powyższe okoliczności, Sąd w pełni podzielił wspólną opinię biegłych z zakresu psychologii B. B. i psychiatrii M. K., jako wydaną przez osoby będącymi specjalistami w zakresie schorzeń występujących u ubezpieczonej. Opinia wydana przez biegłych jest szczegółowa, przystępna i zrozumiała dla osób nie dysponujących wiedzą medyczną, zaś wnioski sformułowane zostały jasno, czytelnie i jednoznacznie. Podkreślenia przy tym wymaga, iż żadna ze stron nie kwestionowała wniosków opinii biegłych.

Sąd zważył co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Jak stanowi przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego (Dz,. U. z 2021 r. poz. 1133) w razie choroby i macierzyństwa zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

Zgodnie z art. 66 ust. 1 i 3 ww. ustawy, wypłatę zasiłku wstrzymuje się, jeżeli: powstaną okoliczności uzasadniające ustanie prawa do zasiłku; zasiłek nie może być doręczony z przyczyn niezależnych od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ww. ustawy, ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podziela stanowisko Sądu Najwyższego, który wskazał, że działalność uzasadniona potrzebą środowiskową, społeczną czy publiczną, za którą otrzymuje się wynagrodzenie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, nie jest pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. (Postanowienie SN z 25.08.2022 r., sygn. akt III USK 522/21).

Ponadto zgodnie z art. 87 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U.2023.1095 t.j.) zakres zadań kuratora społecznego określa kierownik zespołu w porozumieniu z wyznaczonym kuratorem zawodowym, pod którego kierunkiem kurator społeczny ma pracować. Natomiast w świetle art. 90 ww. ustawy prezes sądu rejonowego, na wniosek kierownika zespołu, ustala i przyznaje kuratorowi społecznemu miesięczny ryczałt z tytułu zwrotu kosztów ponoszonych w związku ze sprawowanym przez niego nadzorem lub dozorem. Ryczałt niej stanowi zatem wynagrodzenia, a jedynie zwrot poniesionych wydatków w związku z pełnioną funkcją społeczną. Do ryczałtu dla kuratora przez analogię można uwzględnić orzecznictwo dotyczące ryczałtu z tytułu członkostwa w radzie nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej. W wyroku z 4 listopada 2009r. sygn. I UK 140/09 Sąd Najwyższy przyjął, że ryczałtu otrzymywanego przez członków rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej nie utożsamia się wynagrodzeniem za pracę zarobkową. Sąd Najwyższy uznał, że ryczałt stanowi pewnego rodzaju rekompensatę czasu poświęconego na wykonywanie tych dodatkowych zadań (tj. związanych z członkostwem w radzie nadzorczej) przez niektórych tylko członków spółdzielni mieszkaniowej, bo trudno mu przydać charakter świadczenia wzajemnego za wykonywanie pracy. Tutejszy Sąd w pełni podziela wyżej wskazane stanowisko Sądu Najwyższego wskazując jednocześnie, że podobny charakter tj. niezarobkowy ma ryczałt otrzymywany przez kuratorów społecznych. Jak wyraźnie wskazał ustawodawca w ustawie o kuratorach sądowych ryczałt wypłacany jest tytułem zwrotu poniesionych wydatków. Nie sposób zatem uznać go za wynagrodzenie.

Mając na względzie powyższe należy wskazać, że ubezpieczona nie wykonywała pracy zarobkowej.

Przeprowadzone postępowanie wykazało, że ubezpieczona w okresie zwolnienia lekarskiego, tj. 25 lutego 2021 roku do 22 marca 2021 roku oraz od 23 marca 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku była niezdolna do pracy w (...) w P. na stanowisku pracownika socjalnego. Niezdolność ta wynikała ze złej atmosfery panującej u pracodawcy. Ponadto ubezpieczona wykonywała czynności związane z pełnieniem funkcji kuratora społecznego w Sądzie Rejonowym w Gliwicach, szczegółowo określone w piśmie do Prezesa Sądu Rejonowego w Gliwicach z 30 kwietnia 2021r. (k. 5-7 akt ZUS). Należy wskazać, że rozpoznane u ubezpieczonej zaburzenia adaptacyjne miały charakter zaburzeń reaktywnych i przemijających z czasem jak i znacząco podyktowane były problemami zawodowymi. Psychoterapia wspomagana przez leczenie farmakologiczne dała dobre efekty terapeutyczne. Wykonywanie czynności kuratora społecznego było zdarzeniem spoza repertuaru zdarzeń zagrażających ubezpieczonej, tj. nie było osadzone w trudnej sytuacji zawodowej, dotyczyło innego miejsca i innego obszaru wykonywania działalności i nie wiązało się z narażeniem się na konfrontację z bodźcami stresogennymi. Wykonywanie czynności kuratora społecznego nie miało związku z patomechanizmem rozpoznanych u niej zaburzeń, a także nie utrudniało odzyskania zdolności do pracy. Brak jest zatem związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy przyczyną niezdolności do pracy ubezpieczonej, a wykonywaniem przez nią obowiązków kuratora społecznego. Bowiem odzyskanie zdolności do pracy przez ubezpieczoną było procesem rozciągniętym w czasie, na które złożyło się wdrożone specjalistyczne leczenie psychiatryczne, oddziaływania psychoterapeutyczne jak i stopniowo kształtująca się u ubezpieczonej gotowość do skonfrontowania się z sytuacją wyzwalającą przeżywane przez nią objawy. Ubezpieczona, podczas zwolnienia lekarskiego, nie naruszyła zaleceń lekarskich, a jej zachowanie nie wpłynęło negatywnie na powrót do zdrowia psychicznego. Ponadto Sąd zwraca uwagę, że ubezpieczona informowała kuratora zawodowego o zwolnieniach lekarskich oraz wskazała swoje wątpliwości co do pełnienia funkcji kuratora społecznego podczas zwolnienia lekarskiego. Ubezpieczona została wówczas poinformowana przez kuratora zawodowego, że może wykonywać dotychczasowe czynności kuratora i zlecono jej kolejny nadzór. Ubezpieczona będąc w stosunku podległości i pozostając w zaufaniu do kuratora zawodowego pozostawała w przekonaniu, że może wykonywać czynności kuratora.

Przesłanką do utraty prawa do zasiłku jest wykonywanie pracy w okresie niezdolności do pracy, nadto praca ubezpieczonego nie może mieć jedynie charakteru incydentalnego i być wymuszona okolicznościami (zob. uzasadnienie wyr. Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2010 r., III UK 71/09, LEX nr 585848). Nie dochodzi do wypełnienia przesłanek z art. 17 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, gdy były to zachowania o charakterze incydentalnym. Tylko sporadyczna, wymuszona okolicznościami, aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego (post. Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2016 r., III UK 82/15, LEX nr 2152430).

Co istotne pełnienie funkcji kuratora nie ma na celu wykonywania pracy zarobkowej, lecz pełnienie funkcji dobroczynnej (charytatywnej), nieodpłatnej. Co więcej jak zeznała sama ubezpieczona kontakt z ludźmi (poza pracą zawodową) oraz pełnienie funkcji kuratora pozytywnie wpływały na jej powrót do zdrowia. Zauważyła to również świadek J. A.. Jednocześnie wskazać należy, że działania ubezpieczonej miały charakter incydentalny, krótkotrwały, nadto były wymuszone okolicznościami. Kilkuminutowe rozmowy telefoniczne, czy dwukrotne krótkie spotkania w domu podopiecznych nie mogły zakłócić procesu leczenia i być sprzeczne ze wskazaniami lekarskimi. Nie sposób również stracić z pola widzenia okoliczności, że w Sądzie Rejonowym w Gliwicach brakowało w tamtym czasie kuratorów, a kuratorzy społeczni niewątpliwie odciążają w pracy kuratorów zawodowych. O roli kuratorów w aspekcie działania Państwa i ochrony dóbr małoletnich nie trzeba przekonywać.

W świetle powyższego należy przyjąć, że ubezpieczona w żaden sposób nie wykorzystywała zwolnienia lekarskiego niezgodnie z przeznaczeniem.

Reasumując, ubezpieczona nie utraciła prawa do zasiłku chorobowego za okres wskazany w decyzji, a tym samym wypłacony zasiłek nie jest świadczeniem nienależnym i ubezpieczona nie jest zobowiązana do jego zwrotu.

Podkreślić należy, że to na organie rentowym spoczywał ciężar udowodnienia zaistnienia przesłanek z art. 17 ustawy zasiłkowej, czego organ nie uczynił.

Jak stanowi przepis art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 j.t. ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Na podstawie art. 84 ust. 2 ustawy systemowej, za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki z art. 17 ustawy zasiłkowej, zatem wypłacony zasiłek nie jest świadczeniem nienależnym. Jedynie na marginesie należy zauważyć, iż w przypadku odmiennej oceny działań ubezpieczonej nie sposób jej zarzucić, że wprowadziła organ rentowy w błąd gdyż pozostawała przekonaniu, że może wykonywać czynności kuratora, co potwierdził również świadek J. A.. Brak zatem celowego, świadomego i zawinionego postępowania ubezpieczonej. Nadto ubezpieczona nie została pouczona o braku prawa do świadczeń w przypadku wykonywania pracy zarobkowej lub wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z przeznaczeniem. W końcu należy zauważyć, że w okresie od 13 do 22 marca 2021r. (tj. w pierwszym okresie niezdolności wskazanym w decyzji) ubezpieczona faktycznie nie wykonywała żadnych czynności jako kurator społeczny.

Mając na uwadze powyższe, Sąd działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwolnił ubezpieczoną A. Ł. z obowiązku zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okres od 13 marca 2021 roku do 19 kwietnia 2021 roku w kwocie 2.970,08 zł z odsetkami.

Sędzia Sonia Lasota - Zawisza