Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

3 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w następującym składzie:

Przewodniczący SSO Małgorzata Kosicka

po rozpoznaniu 3 listopada 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Warszawie

odwołania A. F.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W.

z 9 lipca 2019 r., znak (...)

o rentę rodzinną

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje A. F. prawo do renty rodzinnej od marca 2019 r. na stałe.

sygn. akt VII U 4002/19

UZASADNIENIE

A. F. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 9 lipca 2019 r. w przedmiocie odmowy przyznania renty rodzinnej po zmarłym ojcu. W uzasadnieniu swojego odwołania wskazał, że nie zgadza się z treścią orzeczenia Komisji Lekarskiej ZUS w punkcie dotyczącym daty powstania jego całkowitej niezdolności do pracy po 31 sierpnia 1993 r. Odwołujący podkreślił, że choruje przewlekle od dzieciństwa. Mimo ukończenia przez niego szkoły średniej, nigdy nie udało mu się podjąć pracy zawodowej i utrzymać się dłużej w zatrudnieniu i z tego powodu otrzymywał od lat rentę socjalną. Z powodu jego problemów zdrowotnych stale korzystał z pomocy obojga rodziców, a obecnie po śmierci ojca korzysta z pomocy matki w codziennym funkcjonowaniu. Podniósł, że od dawna leczył się psychiatrycznie przyjmując zalecane przez lekarzy leki. W związku z powyższym wniósł o zbadanie go przez lekarza psychiatrę celem oceny jego stanu zdrowia oraz wzięcia pod uwagę faktu jego leczenia farmakologicznego. Odwołujący wskazał, że jego leczenie psychiatryczne trwa od wielu lat, wobec czego wnosi o zmianę daty powstawania u niego całkowitej niezdolności do pracy na datę przed 31 sierpnia 1993 r. (odwołanie z 29 lipca 2019 r. k. 3-4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) wydział w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Uzasadniając stanowisko organ rentowy wskazał, że zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 1270) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

do ukończenia 16 lat;

do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

22 marca 2019 r. (...) sp. z o.o. w imieniu odwołującego się wystąpił z wnioskiem o rentę rodzinną po zmarłym 17 stycznia 2019 r. ojcu. ZUS wskazał, że odwołujący w toku postępowania został skierowany na badanie do Komisji Lekarskiej ZUS, która orzeczeniem z 5 lipca 2019 r. uznała, że ubezpieczony jest trwale całkowicie niezdolny do pracy, a wskazana niezdolność powstała po 31 sierpnia 1993 r. (tj. po ukończeniu nauki w szkole). W oparciu o powyższe organ odmówił odwołującemu prawa do roszczonego świadczenia (odpowiedź na odwołanie k. 5-6 a.s.).

Sąd następujący stan faktyczny:

A. F. urodził się (...) w wyniku porodu powikłanego, obserwowano w czasie jego rozwoju zaburzenia zachowania. Choruje od dzieciństwa. W przedszkolu skierowano go do poradni zdrowia psychicznego. Tam leczył się kilka lat. Podczas nauki w szkole podstawowej kontynuował leczeni. W szkole średniej jego stan pogorszył się. Musiał powtórzyć pierwszą klasę. Objawy ma od urodzenia. Lekarze diagnozowali okołoporodowe uszkodzenie mózgu. Po maturze, w 1993 r. rozpoczął studia, których nie ukończył. Jeśli znalazł pracę, po kilku dniach był zwalniany. Pracował jako goniec, glazurnik, akwizytor, pracownik biurowy. Mieszka z matką, która się nim opiekuje. Jego ojciec zmarł 17 stycznia 2019 r. U odwołującego się rozpoznano organiczne zaburzenia urojeniowe i nastroju, stany dysforii z encefalopatią, a następnie schizofrenię paranoidalną i zaburzenia osobowości. Odwołujący był wielokrotnie hospitalizowany i od wielu lat przyjmuje leki. U odwołującego, obciążonego urazem okołoporodowym, od dzieciństwa wskazywano na cechy organicznego uszkodzenia oun (dokumentacja medyczna odwołującego, opinie biegłych k. 24-29, k. 110-111, k. 215-223 a.s, zeznania świadka M. F. k. 139 a.s., zeznania odwołującego się k. 139 a.s.).

Odwołującemu A. F. na podstawie decyzji z 1 października 2003 r. przyznano rentę socjalną od 1 października 2003 r. (decyzja z 1 października 2003 r. – tom III akt rentowych).

22 marca 2019 r. (...) sp. z o.o. w imieniu odwołującego wystąpił z wnioskiem o rentę rodzinną po zmarłym ojcu emerycie Z. F.. W orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS z 2 kwietnia 2019 r. wskazano, że jest on całkowicie trwale niezdolny do pracy, a jako datę powstania całkowitej niezdolności wskazano 3 października 1989 r. Orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS z 21 maja 2019 r. uznano, że odwołujący jest trwale całkowicie niezdolny do pracy, wskazano, że niezdolność ta powstała po 3 października 1989 r. Następnie orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z 29 maja 2019 r. oraz Komisji Lekarskiej ZUS z 5 lipca 2019 r. uznano odwołującego za trwale całkowicie niezdolnego do pracy i podkreślono, że niezdolność powstała po 31 sierpnia 1993r. Wobec powyższego decyzją z 9 lipca 2019 r. odmówiono A. F. prawa do renty rodzinnej po zmarłym Z. F.. W uzasadnieniu wskazano, że zgodnie z orzeczeniem Komisji Lekarskiej z 5 lipca 2019 r. całkowita niezdolność do pracy ubezpieczonego powstała po 31 sierpnia 1993 r., tj. po ukończeniu nauki w szkole przez ubezpieczonego (wniosek o rentę rodzinną z 22 marca 2022 r., orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z 2 kwietnia 2019 r. i z 29 maja 2019 r., orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z 5 lipca 2019 r., decyzja z 9 lipca 2019 r.- tom II akt rentowych).

Sąd w toku postępowania, postanowieniem z 1 października 2019 r. dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego lekarza specjalisty psychiatry celem ustalenia:

• czy odwołujący się jest zdolny czy też całkowicie lub częściowo niezdolny do pracy zarobkowej ze szczególnym wskazaniem daty powstania tej niezdolności,

• czy jest to niezdolność trwała czy okresowa, a jeżeli okresowa to na jaki okres,

• czy niezdolność powstała: do ukończenia 16 lat; do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyła 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat,

• czy odwołujący się jest zdolny czy też niezdolny do samodzielnej egzystencji (postanowienie z 1 października 2019 r. k. 8 a.s.).

Biegła sądowa z zakresu psychiatrii M. P. w opinii z 6 grudnia 2019r. oceniając stan psychiczny odwołującego się, stwierdziła, że jest on zorientowany prawidłowo w powierzchownym kontakcie oraz wielomówny. Wskazała, że jego wypowiedzi są stereotypowe, a tok myślenia z licznymi perseweracjami, natomiast nastrój obojętny z tendencją do obniżonego, afekt spłycony, niedostosowany. Biegła wskazała na brak wyraźnej produkcji psychotycznej u odwołującego. Podkreśliła, że jest on wycofany społecznie, bez wglądu chorobowego.

Biegła stwierdziła, że u odwołującego się obciążonego urazem okołoporodowym od dzieciństwa istniały cechy organicznego uszkodzenia OUN przejawiające się zaburzeniami emocjonalnymi i trudnościami w kontaktach interpersonalnych. Od lat szkolnych był pod opieką poradni psychologicznej. Ukończył liceum z maturą, studia rozpoczynał dwukrotnie, szybko rezygnował. Leczony psychiatrycznie od 1993 r. - był wówczas po raz pierwszy hospitalizowany z rozpoznaniem stanów dysforycznych u osoby z encefalopatią. W latach 1998 - 2005 uczestniczył w warsztatach terapii zajęciowej. Był w tym okresie dwukrotnie leczony w oddziałach (...): w 2000 r. rozpoznano organiczne zaburzenia urojeniowe, w 2005 r. organiczne zaburzenia nastroju. Badanie psychologiczne przeprowadzono w 2000 r. potwierdziło cechy organicznego uszkodzenia OUN, ogólną sprawność intelektualną oceniano jako przeciętną.

W późniejszych latach był jeszcze dwukrotnie hospitalizowany w oddziale dziennym, a od 2017 r. do 2019 r. trzykrotnie leczony szpitalnie w D., gdzie ustalono rozpoznanie schizofrenii paranoidalnej. Stwierdzano formalne zaburzenia myślenia, urojenia ksobne i prześladowcze, niedostosowanie, odhamowanie seksualne, okresowo myśli samobójcze. Obecnie pozostaje pod opieką Zespołu (...).

Biegła stwierdziła, że współistnienie cech organicznego uszkodzenia OUN z procesem psychotycznym uzasadnia uznanie odwołującego się za całkowicie niezdolnego do pracy trwale. Za datę powstania tej niezdolności do pracy należy przyjąć czerwiec 2000 r. (rozpoznanie organicznych zaburzeń urojeniowych). Dostępna dokumentacja nie wskazuje na obecność przed sierpniem 1993 r. zaburzeń psychicznych powodujących całkowitą niezdolność do pracy. W 1993 r. rozpoznano jedynie stany dysforyczne u osoby z encefalopatią, a z lat 1993 - 2000 brak jest dokumentacji psychiatrycznej. Zdaniem biegłej, stan psychiczny odwołującego się powoduje niezdolność do samodzielnej egzystencji od daty złożenia wniosku na okres 2 lat (opinia biegłej z zakresu psychiatrii z 6 grudnia 2019 r. k. 24-29 a.s.).

Po zebraniu dodatkowej dokumentacji medycznej odwołującego sąd postanowieniem z 9 września 2021 r. dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłej sądowej M. P. na okoliczność ustalenia czy A. F. jest całkowicie lub częściowo niezdolny do pracy, kiedy powstała niezdolność do pracy, a w szczególności czy powstała ona przed 3 października 1989 r., czy niezdolność ta jest trwała czy okresowa, a jeśli okresowa, to jaki jest przewidywany okres jej trwania (postanowienie z 9 września 2021 r. k. 105 a.s.).

W opinii uzupełniającej z 2 października 2021 r. biegła sądowa z zakresu psychiatrii M. P. wskazała, że zapoznała się ze wskazaną w opinii dokumentacją medyczną odwołującego i stwierdziła na jej podstawie, że u odwołującego od lat szkolnych, zwłaszcza od czasu nauki w liceum występowały trudności w relacjach z rówieśnikami, nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji uwagi. W 1978 r. rozpoznano przebyte reakcje sytuacyjne, w 1990 r. nerwicę. W 1993 r. dwukrotnie przebywał na terapii w oddziale dziennym. Rozpoznano stany dysforii, zaburzenia osobowości. Nie stwierdzano w czasie obserwacji objawów psychotycznych. Po raz pierwszy odnotowano ich pojawienie się w grudniu 1999 r.

Biegła podkreśliła, że w opinii głównej opowiedziała się za całkowitą niezdolnością do pracy istniejącą od czerwca 2000 r. Wobec przytoczonego wyżej zaświadczenia od psychiatry z 4 grudnia 1999 r., kiedy zaobserwowano objawy psychotyczne, należy za datę powstania całkowitej niezdolności do pracy przyjąć grudzień 1999 r. Wskazała, że całkowita niezdolność do pracy jest trwała. Przed całkowitą niezdolnością do pracy istniała w ocenie biegłej od lat szkolnych częściowa niezdolność do pracy. Zaburzenia psychiczne obserwowane w czasie nauki szkolnej, opisane powyżej nie uzasadniają zdaniem biegłej orzekania całkowitej (opinia uzupełniająca z 2 października 2021 r. k. 110-111 a.s.).

Odwołujący pismem z 28 października 2021 r. wskazał, że nie zgadza się z opinią uzupełniającą biegłego. Wskazał, że jest osobą przewlekle chorą psychicznie od wielu lat. Odwołujący wskazał, że nie zgadza się ze stwierdzoną przez biegłą częściową niezdolnością do pracy i wniósł o uznanie go za całkowicie niezdolnego do pracy (pismo z 28 października 2021 r. k. 126 a.s.).

Postanowieniem z 14 stycznia 2022 r. sąd dopuścił dowód z opinii innego biegłego psychiatry na okoliczność ustalenia daty powstania niezdolności do pracy odwołującego w szczególności w kontekście daty stwierdzenia znacznego stopnia jego niepełnosprawności i całej dokumentacji lekarskiej oraz treści zeznań złożonych na rozprawie 14 stycznia 2022 r. (postanowienie z 14 stycznia 2022 r. k. 139v a.s.).

W opinii z 20 sierpnia 2023 r. biegłe sądowe - lekarz specjalista psychiatra M. R. i specjalista psycholog M. K. wskazały, że z historii choroby wynika, że badany urodził się w wyniku porodu powikłanego, obserwowano w czasie jego rozwoju zaburzenia zachowania. W przebiegu diagnoz stwierdzano wykładniki organicznego uszkodzenia oun, z obciążonym wywiadem okołoporodowym, wykładniki organicznego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego potwierdza także badanie biegłych wykonane dla potrzeb wydawanej opinii. Badany w przebiegu rozwoju i edukacji ujawniał zaburzenia zachowania, kontroli emocjonalnej, co potwierdza wnioski o nieprawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, jest także spójne z obecnym stanem funkcjonowania badanego. Biegłe wskazały, że co prawda opiniowany ukończył edukację trybem zwykłym do uzyskania średniego wykształcenia, jednak jego funkcjonowanie nie było prawidłowe, co jest udokumentowane w aktach sprawy, precyzując pierwsze wpisy w dokumentacji medycznej znajdującej się w aktach sprawy obejmują 1978 r. - czyli 5 rok życia badanego, następnie w wywiadach medycznych udokumentowanych w aktach sprawy specjaliści mający kontakt z opiniowanym wyraźnie odnotowywali, że A. F. był pod opieką różnych specjalistów od okresu wczesnego dzieciństwa, przez okres adolescencji. W ocenie biegłych nie ma wątpliwości diagnostycznych w kwestii tego, że rozwój psychiczny opiniowanego był nieprawidłowy i powikłany od urodzenia, jako skutek pierwotnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, na czynniki pierwotne nakładały się epizody psychotyczne będące powodem rozpoznawania organicznych zaburzeń urojeniowych, następnie schizofrenii, natomiast oceniając postępowanie orzecznicze ZUS, oceny komisyjne skoncentrowane są na diagnozie schizofrenii, z jedynie odnotowaniem zaburzeń zachowania w dzieciństwie badanego pomijając rozpoznanie organicznego uszkodzenia oun, które jest uszkodzeniem w przypadku badanego pierwotnym, występującym od początku jego rozwoju. W ocenie biegłych, to organiczne zaburzenia osobowości (w tym nastroju, zachowania) wraz z występowaniem organicznych epizodów psychotycznych, urojeniowych jest właściwym dla aktualnego obrazu psychopatologicznego choroby występującej u badanego.

W zgodnej ocenie biegłych psychiatry i psychologa A. F. jest całkowicie niezdolny do pracy zarobkowej (z powodu trwałych nierokujących poprawy zaburzeń sfery zachowania, kontroli emocji i zachowania, deficytów funkcji poznawczych - pamięci, uczenia się koncentracji) wynikających z pierwotnego, trwałego uszkodzenia oun. Biegłe wskazały, że początek aktualnie występującej całkowitej niezdolności do pracy ma miejsce od urodzenia opiniowanego, czyli przed 16 rokiem życia. Biegłe nie stwierdziły u badanego niezdolności do samodzielnej egzystencji, badany zgodnie z treścią przepisów jest zdolny do samodzielnej podstawowej samoobsługi, spożycia posiłku, zrobienia prostych zakupów, komunikacji społecznej w zakresie podstawowych potrzeb, samodzielnej dbania o higienę, poruszania się, wymaga czasowej pomocy w kwestiach urzędowych, medycznych, jednak nie spełnia to kryteriów całkowitej niezdolności do samodzielnej egzystencji. Zdaniem biegłych całkowita niezdolność do pracy u A. F. ma charakter trwały, nierokujący poprawy (opinia biegłych z 20 sierpnia 2023 r., k. 215- 223 a.s.).

Do powyższej opinii zastrzeżenia wniósł organ rentowy, który wskazał, że ustalenie przez biegłych istnienia całkowitej niezdolności do pracy od urodzenia jest błędne i nie znajduje jakiegokolwiek potwierdzenia w dostępnej dokumentacji medycznej. W ocenie organu rentowego biegli najprawdopodobniej mylą pojęcia istnienia całkowitej niezdolności do pracy z istnieniem naruszenia sprawności organizmu. Ustaleniu przez biegłych istnienia całkowitej niezdolności do pracy przeczą zgromadzone dowody. W dokumentacji obecne jest orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności z 13 października 2010 r., które ustala istnienie niepełnosprawności znacznej dopiero od 1 września 2000 r. Ponadto organ wskazał, że odwołujący się ukończył edukację trybem zwykłym do uzyskania średniego wykształcenia, zdał maturę i dwukrotnie rozpoczynał studnia, których ostatecznie nie ukończył.

Organ rentowy podkreślił, że nie twierdzi, że w okresie spornym stan psychiczny wnioskodawcy był prawidłowy, ale należy zastanowić się, czy powodował u niego aż niezdolność do jakiejkolwiek pracy, jeśli uczył się, zdał maturę i rozpoczynał studia wyższe. Dokumentacja lekarska do 2000 r. nie wskazuje na jakiekolwiek długotrwałe leczenie psychiatryczne. Brak jest zatem w ocenie organu rentowego jednoznacznych danych, żeby zaburzenia psychiczne występujące u odwołującego czyniły go aż całkowicie niezdolnym do pracy. Ustalenie to zostało potwierdzone również przez innego biegłego psychiatrę powołanego w sprawie.

Wobec sprzeczności w opiniach biegłych organ rentowy wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu psychiatrii (pismo ZUS z 7 września 2023 r. k. 239-240 a.s.).

Postanowieniem z 20 października 2023 r. sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. pominął dowód z opinii innego biegłego sądowego lekarza psychiatry jako zmierzający do przedłużenia postępowania. W toku postępowania dokumentacja medyczna odwołującego się została uzupełniona i ostatnia opinia została wydana w oparciu o cały, obszerny materiał dowodowy (postanowienie z 20 października 2023 r., k. 242 a.s.).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych, dokumentacji medycznej, a także w oparciu o zeznania odwołującego się i świadka M. F. oraz o treść opinii sporządzonych przez biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii M. R. i M. K.. W ocenie sądu, na uwzględnienie zasługują wnioski zawarte w opinii biegłych lekarza specjalisty psychiatry M. R. oraz lekarza specjalisty psychologa M. K., które w sposób rzetelny oceniły stan zdrowia odwołującego się na podstawie wykonanego badania przedmiotowego oraz znajdującej się waktach sprawy dokumentacji medycznej. Stanowisko zaprezentowane przez biegłych jest logiczne i pozwala ustalić zakres dysfunkcji w stanie zdrowia badanego oraz wskazuje, że początek aktualnie występującej całkowitej niezdolności do pracy ma miejsce od jego urodzenia.

W ocenie sądu, opinia tych biegłych została sporządzona w sposób rzetelny i fachowy, na podstawie udostępnionej w sprawie dokumentacji medycznej odwołującego oraz z uwzględnieniem badań na jego osobie. Sposób przedstawienia przez biegłych historii rozpoznanych u odwołującego schorzeń oraz przebiegu ich leczenia cechowała dostateczna szczegółowość i jednoznaczność. Wnioski biegłych co do stanu zdrowia odwołującego oraz daty powstania niezdolności do pracy były dostatecznie uzasadnione i nie budziły zastrzeżeń sądu.

W toku postępowania organ rentowy kwestionował opinię biegłych, jednak zastrzeżenia do opinii nie zasługiwały na uwzględnienie, gdyż biegłe M. R. i M. K. spójnie i rzetelnie oceniły stan zdrowia ubezpieczonego w zakresie problemów psychiatrycznych i psychologicznych, na jakie cierpi odwołujący się i stwierdziły, że całkowita niezdolność do pracy odwołującego istniała od urodzenia. W ocenie sądu, powołana opinia była wystarczające dla stwierdzenia stanu zdrowia odwołującego się. Opinia biegłych jasno i precyzyjnie opisała stan zdrowia ubezpieczonego oraz czas powstania tej niezdolności. Zdaniem sądu, organ rentowy polemizując z oceną biegłego sądowego powinien przedstawić konkretne zarzuty do wydanych opinii, wskazując na wadliwość oceny z medycznego punktu widzenia bądź sprzeczności w treści opinii. W tym kontekście istotne są również poglądy orzecznictwa, które zwraca uwagę, że sąd nie jest zobowiązany dopuścić dowód z kolejnych biegłych w każdym przypadku, gdy złożona opinia jest niekorzystna dla strony (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15.02.1974 r., sygn. akt II CR 817/73, wyrok Sądu Najwyższego z 18.02.1974 r., sygn. akt II CR 5/74, wyrok Sądu Najwyższego z 15.11.2001 r., sygn. akt II UKN 604/00). Potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczasowej złożonej opinii (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5.11.1974 r., sygn. akt I CR 562/74, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 4.08.1999 r., sygn. akt I PKN 20/99, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 10.01.2001 r., sygn. akt II CKN 639/99). Przy czym potrzebą taką nie może być przeświadczenie strony, że dalsze opinie pozwolą na udowodnienie korzystnej dla strony tezy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27.06.2001 r., sygn. akt II UKN 446/00).

Sąd dał wiarę opiniom biegłej sądowej z zakresu psychiatrii M. P. w zakresie schorzeń, na które cierpi ubezpieczony, jednak nie dał wiary ustalonej przez biegłą dacie powstania całkowitej niezdolności do pracy. Biegła ta wskazała, że jakkolwiek już od lat szkolnych występowały u ubezpieczonego zaburzenia psychiczne, jednak pomimo tego wskazała, że nie uzasadniają one całkowitej, a jedynie częściową niezdolność do pracy. Wniosek ten nie był zgodny z opinią biegłych M. R. i M. K. i zgromadzoną dokumentacją medyczną. Wobec powyższego sąd uznał, że mając na uwadze zgromadzony materiał dowodowy w szczególności zeznania odwołującego się i świadka oraz zebraną dokumentację medyczną wskazującą na schorzenia występujące u odwołującego od dzieciństwa, należy uznać za wiarygodną i oprzeć się na opinii biegłych M. R. i M. K.. Opinia ta była oparta na szerszym niż poprzednie opinie materiale dowodowym w szczególności w postaci dodatkowej dokumentacji medycznej oraz zeznań świadka i odwołującego się.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie wniesione przez A. F. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 9 lipca 2019 r. znak (...) było uzasadnione.

Na wstępie należy zważyć, że zgodnie z art. 148 ¹ § 1 kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 2023 r. poz. 1550, dalej: k.p.c.) sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Analizując treść złożonych przez strony i zgromadzonych w aktach rentowych dokumentów, sąd uznał, że okoliczności faktyczne nie były w sprawie sporne. Spór nie dotyczył faktów, lecz prawa, wobec czego sąd na podstawie art. 148 ¹ § 1 k.p.c. uznał, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym.

Przesłanki nabycia prawa do renty rodzinnej został określone w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251). Zgodnie z art. 65 ust. 1 i 2 ww. ustawy renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń; przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Z kolei w myśl art. 68 ust. 1 wskazanej ustawy prawo do renty rodzinnej mają dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione:

do ukończenia 16 lat,

do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż
do osiągnięcia 25 lat życia, albo

bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz
do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Norma art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej ma na celu ochronę osób, które przed ukończeniem nauki lub osiągnięciem wieku uprawniającego do działalności zarobkowej stały się całkowicie niezdolne do pracy, wobec czego nie mają obiektywnej możliwości podlegania ubezpieczeniu społecznemu i związanej z tym możliwości uzyskania świadczeń z własnego ubezpieczenia. Natomiast istnieje taka możliwość w przypadku osoby, która po zakończeniu pobierania nauki jest zdolna do pracy. Osoba taka może skorzystać z objęcia jej ubezpieczeniem społecznym i w razie wystąpienia zdarzenia powodującego niezdolność do pracy, także całkowitą wraz z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, nabywa prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Prawo do renty rodzinnej przysługuje tylko takiemu dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy, a także niezdolnemu do samodzielnej egzystencji, które nie miało możliwości uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc takiemu, które stało się niezdolne do pracy w czasie, gdy nie mogło podlegać ubezpieczeniu społecznemu z powodu wieku lub uczęszczania do szkoły. Posługując się tą logiką ustawodawca nie przyznał prawa do renty rodzinnej dzieciom zmarłego, które przed osiągnięciem wieku 16 lat lub przed ukończeniem szkoły stały się częściowo niezdolne do pracy, gdyż dzieci takie mogą korzystać, co prawda z ograniczonych, lecz istniejących możliwości zarobkowych. Ta sama logika przemawia za wyłączeniem prawa do renty rodzinnej dzieci, które stały się całkowicie niezdolne do pracy, w tym także niezdolne do samodzielnej egzystencji, po osiągnięciu tego wieku i ukończeniu nauki, gdyż w stosunku do nich nie było przeszkód do podjęcia pracy lub innej działalności łączącej się z obowiązkiem ubezpieczenia ( por. uchwała Sądu Najwyższego 7 Sędziów z 29 września 2006 r. II UZP 10/06 OSNP 2007/5-6/75).

Jak wynika z cytowanych wyżej przepisów, uprawnienie do renty rodzinnej określone w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej jest ściśle związane z pojęciem niezdolności do pracy wnioskodawcy. Niezdolność do pracy jest kategorią ubezpieczenia społecznego łączącą się z całkowitą lub częściową utratą zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu bez rokowania jej odzyskania po przekwalifikowaniu (art. 12 ustawy emerytalnej). Dla przyznania spornego świadczenia, którego odwołujący się domaga, istotne jest jednak tylko pojęcie całkowitej niezdolności do pracy, która zgodnie z art. 12 ust. 3 ww. ustawy polega na utracie zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy i odnosi się do każdego zatrudnienia w innych warunkach niż specjalnie stworzone na stanowiskach pracy odpowiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu. Dokonując analizy pojęcia „całkowita niezdolność do pracy" należy brać pod uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Osobą całkowicie niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej jest więc osoba, która spełniła obydwa te kryteria, a więc jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicznym, jak i ekonomicznym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 24 stycznia 2018 r., I UK 524/16; z 8 grudnia 2000 r., II UKN 134/00; i z 7 września 1979 r., II URN 111/79). Przy ocenie stopnia i trwałości tej niezdolności oraz rokowania, co do jej odzyskania uwzględnia się zarówno stopień naruszenia sprawności organizmu, możliwość przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, jak i możliwość wykonywania pracy dotychczasowej lub podjęcia innej oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne ubezpieczonego (art. 13 ust. 1 ustawy emerytalnej) (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2004r., II UK 222/03).

Ocena niezdolności do pracy w zakresie dotyczącym naruszenia sprawności organizmu i wynikających stąd ograniczeń możliwości wykonywania zatrudnienia wymaga z reguły wiadomości specjalnych. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych dotyczących prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale także prawa do renty rodzinnej w takim przypadku jak rozpatrywany, do dokonywania ustaleń w zakresie oceny stopnia zaawansowania chorób oraz ich wpływu na stan czynnościowy organizmu, uprawnione są osoby posiadające fachową wiedzę medyczną, a zatem okoliczności tych można dowodzić tylko przez dowód z opinii biegłych sądowych, zgodnie z treścią art. 278 k.p.c. Opinia biegłego ma na celu ułatwienie sądowi należytej oceny zebranego materiału dowodowego wtedy, gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne. Dlatego też opinie sądowo - lekarskie sporządzone przez lekarzy specjalistów, mają zasadniczy walor dowodowy dla oceny schorzeń ubezpieczonego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 31 października 2018 r., III AUa 2439/16; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 11 lutego 2016 r., III AUa 1609/15). Powyższe ma znaczenie zarówno dla ustalenia samego istnienia niezdolności do pracy i jej stopnia, jak też momentu jej powstania. Z tego względu i w rozpatrywanej sprawie skorzystanie z dowodu z opinii biegłego sądowego było konieczne. Zaakcentowania wymaga, że istotne było przede wszystkim ustalenie daty powstania u odwołującego całkowitej niezdolności do pracy. Nie chodziło przy tym o stwierdzenie, kiedy pojawiły się pierwsze objawy choroby, kiedy odwołujący stał się niezdolny do pracy, tylko w jakiej dacie stan chorobowy powodował u niego utratę zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a więc całkowitą niezdolność do pracy. W świetle art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, w okresach, które wskazuje art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 ustawy emerytalnej powstać powinna bowiem właśnie całkowita niezdolność do pracy, a nie niezdolność do pracy w ogóle. Istota sporu koncentrowała się na ocenie, czy odwołujący stał się całkowicie niezdolny do pracy przed 16 rokiem życia lub w czasie uczęszczania odwołującego do szkoły ponadpodstawowej. Organ rentowy nie negował okoliczności, że odwołujący jest całkowicie niezdolny do pracy, a właśnie okoliczność, kiedy powstała ta niezdolność. Wydając skarżoną decyzję organ rentowy odwołał się do orzeczenia Komisji Lekarskiej ZUS z 5 lipca 2019 r., która stwierdziła, że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy trwale, jednak całkowita niezdolność do pracy nie powstała przed 16 rokiem życia, tj. przed 31 sierpnia 1993 r. W konsekwencji, zdaniem organu rentowego, odwołujący nie spełnia warunków określonych w art. 68 ustawy emerytalnej, pozwalających na przyznanie mu prawa do wnioskowanego świadczenia. Stanowisko to zostało zakwestionowane przez odwołującego, który wskazywał, że jego całkowita niezdolność do pracy powstała już w dzieciństwie.

Rozstrzygnięcie kwestii spornej wymagało więc zasięgnięcia dowodu z opinii biegłych z zakresu medycyny, w związku z czym sąd w toku postępowania dopuścił dowody z dokumentacji medycznej oraz opinii biegłych sądowego z zakresu psychiatrii w celu analizy stanu zdrowia ubezpieczonego pod kątem ustawowych przesłanek koniecznych do spełnienia w celu uzyskania prawa do renty rodzinnej. W oparciu o tak przeprowadzone postępowanie dowodowe sąd ustalił, że odwołujący A. F. cierpi na schizofrenię paranoidalną, organiczne zaburzenia osobowości i nastroju, przebyte organiczne zaburzenia urojeniowe, stany dysforii z encefalopatią. Wielokrotnie odbywał hospitalizację w różnych placówkach. U odwołującego obciążanego urazem okołoporodowym od dzieciństwa wskazywano na cechy organicznego uszkodzenia oun. Leczył się od wczesnych lat dzieciństwa. Z dokumentacji medycznej i opinii biegłych wynika, że pierwsze leczenie było podjęte przez niego przynajmniej w piątym roku życia.

Oceniając okoliczności stanu zdrowia odwołującego sąd miał na względzie stanowisko biegłych sądowych M. R. i M. K., których opinię uznał w całości za wartościową. W oparciu o dokumentację medyczną niewątpliwie należy stwierdzić, że dla oceny stanu zdrowia odwołującego decydujące znaczenie ma stan jego zdrowia w zakresie schorzeń psychicznych, które jak wynika z opinii wszystkich biegłych powołanych w sprawie istniały już w okresie szkolnym. Sąd rozstrzygając sprawę, nie oparł się na opinii bieglej M. P., która wskazała, że wskazywały one jedynie na częściową niezdolność do pracy, natomiast odwołując się do opinii biegłych M. R. i M. K. i dokumentacji medycznej uznał, że całkowita niezdolność do pracy istniała u ubezpieczonego od urodzenia. Opinia biegłych M. R. i M. K. była wydana w oparciu o szerszy materiał dowodowy zawierający w szczególności zeznania świadka i odwołującego się oraz dodatkową dokumentację medyczną. Biegłe te zgodnie ze zgromadzonymi dowodami przeanalizowały stan zdrowia odwołującego się i po wykonanym badaniu stwierdziły na jego podstawie oraz dokumentacji medycznej, która dotyczy także wczesnych lat dzieciństwa odwołującego się, że jego niezdolność do pracy powstała przed 16 rokiem życia.

Biorąc pod uwagę wskazane okoliczności, sąd ocenił, że nie ma podstaw do kwestionowania opinii wydanej przez biegłe specjalistę psychiatrę M. R. i specjalistę psycholog M. K. z w zakresie, w jakim stwierdziły, że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy, a niezdolność ta istniała od urodzenia, tj. powstała przed 16 rokiem życia.

Mając powyższe na uwadze, sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 9 lipca 2019 r., znak (...) w ten sposób, że przyznał odwołującemu A. F. prawo do renty rodzinnej od marca 2019 r. na stałe.