Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2024 roku.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia (del.) Przemysław Chrzanowski

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Maria Nalewczyńska

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W.

o prawo do rekompensaty

w związku z odwołaniem M. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W.

z dnia 20 stycznia 2023 roku, znak (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  odstępuje od obciążania odwołującego M. W. kosztami procesu oraz kosztami sądowymi.

Sygn. akt VII U 490/23

UZASADNIENIE

W dniu 2 marca 2023 r. M. W. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 20 stycznia 2023 r. znak: (...), dotyczącej odmowy prawa do rekompensaty. Odwołujący wskazał w uzasadnieniu swojego odwołania, że nie zgadza się z wydaną decyzją wskazując, że jest ona dla niego krzywdząca. Ubezpieczony powoływał się na błędy popełnione przez ZUS oraz celowe, w jego ocenie, wprowadzanie go w błąd przez organ rentowy - co doprowadziło do nieprzyznania mu rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych (odwołanie z 28 lutego 2023 r. k.3- 7 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie organ rentowy wskazał, że w dniu 27 października 2021 r. M. W. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury wraz z rekompensatą z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 13 stycznia 2022 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury w wieku powszechnym w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 504). Z uwagi na trwające postępowanie w sprawie odwołania ubezpieczonego od decyzji, którą odmówiono odwołującemu przyznania prawa do wcześniejszej emerytury w związku z pracą wykonywaną w szczególnych warunkach, organ rentowy przyznał odwołującemu emeryturę bez uwzględnienia rekompensaty. Następnie wyrokiem z dnia 30 października 2018 r. Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie ubezpieczonego. Na skutek apelacji M. W. Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2021 r., sygn. akt III AUa 218/19 w punkcie 1 zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu w ten sposób, że przyznał M. W. prawo do emerytury od 13 października 2016 r., tj. od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego. Wykonując niniejszy wyrok organ rentowy przyznał ubezpieczanemu prawo do wcześniejszej emerytury. W dalszej kolejności organ rentowy powołał się na przepis art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r., poz. 1924), zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Przy czym zgodnie z ust. 2 wskazanego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie natomiast z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Organ rentowy wskazał, że jak wynika z akt, decyzją z dnia 13 października 2022 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do wcześniejszej emerytury (k. 124 akta rentowe tom II). W związku z powyższym zaskarżoną decyzją z dnia 20 stycznia 2023 r. (k. 14 akta rentowe tom III) odmówił ubezpieczonemu przyznania prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych. Ponadto organ rentowy zwrócił uwagę, że M. W., został poinformowany, że warunkiem przyznania prawa do rekompensaty jest brak wcześniej ustalonego prawa do emerytury wcześniejszej (odpowiedź na odwołanie z 14 marca 2023 r. k.8-10 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

We wrześniu 2016 r. M. W., urodzony (...), ubiegał się o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Decyzją z 28 września 2016 r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. odmówił odwołującemu prawa do emerytury z powodu nieudowodnienia 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Wskutek złożenia przez odwołującego dodatkowych dokumentów, organ rentowy ustalił, że odwołujący legitymuje się stażem sumarycznym w wymiarze 27 lat i 16 dni, w tym 2 miesiąc i 8 dni okresów nieskładkowych, 26 lat, 10 miesięcy i 8 dni okresów składowych. Równocześnie wskazano, że ubezpieczony posiada 12 lat, 2 miesiące i 2 dni stażu pracy w warunkach szczególnych. Jednocześnie decyzją z dnia 16 stycznia 2017 r. znak: (...) organ rentowy ponownie odmówił przyznania odwołującemu prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na nieudowodnienie 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych (wniosek o emeryturę k. 1-9 a.r. tom II; decyzje ZUS: z 28 września 2016 r. k. 14 a.r. tom II, z 16 stycznia 2017 r. k. 30 a.r. tom II).

M. W. odwołał się od powyższych decyzji ZUS (...) Oddziału w W. do tutejszego Sądu. Po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 30 października 2018 r. sygn. akt VII U 263/17 odwołanie M. W. zostało oddalone. Wskutek apelacji M. W., Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 26 kwietnia 2022 r. sygn. akt III AUa 218/19 zmienił zaskarżony wyroku tutejszego Sądu i poprzedzającą go decyzję ZUS w ten sposób, że przyznał M. W. prawo do emerytury od 13 października 2016 r. (odwołanie k. 45-47 a.r., wyrok SOWP w W. z 30 października 2018 r. r. – nienumerowane karty a.r.- tom II).

Wykonując powyższy wyrok, ZUS (...) Oddział w W. decyzją z dnia 13 października 2022 r. znak: (...) przyznał M. W. wcześniejszą emeryturę od 13 października 2016 r. i podjęto jej wypłatę od 1 października 2021 r., tj. od miesiąca rozwiązania stosunku pracy. Kwotę wyliczonej emerytury ustalono na 3288,83 zł (decyzja ZUS z 13 października 2022 r. k. 124 a.r. - tom (...)).

W dniu 12 grudnia 2022 r. do ZUS (...) Oddziału w W. wpłynęło odwołanie M. W. od decyzji z 13 października 2022 r., której zarzucono naruszenie art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i wniesiono o zmianę przedmiotowej decyzji poprzez ponowne przeliczenie wysokości świadczenia z uwzględnieniem lat przepracowanych po 2016 r., waloryzacji należnej emerytury oraz średniego przewidywanego dalszego czasu życia wedle danych aktualnych na dzień wydania decyzji (odwołanie z 7 grudnia 2022 r. – nienumerowane karty a.r. – tom II).

Decyzją z 11 stycznia 2023 r. zmieniającą decyzję z 13 października 2022 r. ZUS dokonał przeliczenia emerytury ubezpieczonego i wskazał, że wyliczona kwota emerytury wynosi 6072, 68 zł (decyzja z 11 stycznia 2023 r. – nienumerowane karty a.r.- tom II).

W dniu 27 października 2021 r. M. W. wniósł o przyznanie emerytury wraz z rekompensatą. Po rozpoznaniu wniosku ww. organ rentowy decyzją z 20 stycznia 2023 r. znak: (...) odmówił ubezpieczonemu prawa do rekompensaty wskazując w uzasadnieniu decyzji, że zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 26 kwietnia 2022 r. została przyznana ubezpieczonemu wcześniejsza emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach (decyzja z 20 stycznia 2023 r. k. 14 a.r.- tom III).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie zebranych w sprawie dowodów
z dokumentów znajdujących się w aktach rentowych (a.r.) oraz aktach sprawy (a.s.). Dowody te nie budziły zastrzeżeń i zostały uznane przez Sąd w całości za wiarygodne. Spór w niniejszej sprawie koncentrował się de facto na interpretacji przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.

W toku postępowania Sąd dopuścił dowód z przesłuchania odwołującego, jednak zeznania złożone przez M. W. nie wniosły istotnych informacji do sprawy. Ubezpieczony wskazywał, że nie otrzymał wypłaty wcześniejszej emerytury z ZUS i nie zgadza się z wydaną przez ZUS decyzją odmawiającą mu prawa do rekompensaty.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy odwołującego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu księgowości zawarty w piśmie procesowym z 9 maja 2023 r. został pominięty. Był to fakt nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż dokumentacja znajdująca się w aktach rentowych ubezpieczonego oraz aktach sprawy w sposób wystarczający potwierdziły twierdzenia stron i dopuszczenie dowodu z opinii biegłego nie było konieczne.

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie było odwołanie M. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z 20 stycznia 2023 r. znak: (...), na podstawie, której ww. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do rekompensaty.

Odnosząc się do stanowiska odwołującego na wstępie należy wskazać, że zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 504) ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184. Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana – od dnia, od którego podjęto jej wypłatę. Emeryturę oblicza się zgodnie z art. 26, z uwzględnieniem ust. 4 i 5 (art. 24 ust. 1-3 ustawy emerytalnej).

Natomiast zgodnie z art. 25, ust. 1 ustawy emerytalnej, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zaewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185. Zgodnie zaś z art. 26 ust. 1 emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego,
z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Stanowisko odwołującego zasadniczo skupiało się na braku uwzględnienia przez organ rentowy jego stażu pracy w warunkach szczególnych. Z treści odwołania jednoznacznie wynika, że odwołujący domagał się rekompensaty z tytułu wieloletniej pracy w warunkach szczególnych. Prawo do rekompensaty z tego tytułu zostało przewidziane w ustawie z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 1340 ze zm. – dalej jako u.e.p.). Warunki do jej nabycia określa art. 21 ust. 1 i 2 u.e.p., w myśl którego rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są więc:

1)  utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku emerytalnym w związku z wygaśnięciem po 31 grudnia 2008 r. – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia
1969 r. - podstawy prawnej przewidującej takie uprawnienie;

2)  niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach pomostowych;

3)  legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 letnim okresem pracy
w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS;

4)  nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Wymaga przy tym podkreślenia, że zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 5 u.e.p. rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Celem przepisu art. 2 pkt 5 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych jest przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi on dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku (wieku, ogólnego stażu emerytalnego) nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych, przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych. Tym samym nie dotyczy on ubezpieczonych, którzy po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków wcześniejszego przejścia na emeryturę nie zrealizowali tego uprawnienia. Dodatkowo regulacja art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych stanowiącego w ust. 1, że pozytywną przesłanką nabycia prawa do rekompensaty, jest legitymowanie się co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jednocześnie w ust. 2 tego artykułu wymienia przesłankę negatywną, stanowiąc, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Łączne odczytanie art. 2 pkt 5 oraz art. 21 ust. 2 ustawy prowadzi więc do wniosku, że w drugim z wymienionych przepisów nie chodzi o nabycie prawa do jakiejkolwiek emerytury, ale do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na jednej z podstaw przewidzianych w ustawie emerytalno-rentowej. Niemożność wcześniejszego skorzystania z uprawnień emerytalnych na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów stanowi bowiem szkodę, którą rekompensata ma naprawić przez przyznanie odpowiedniego dodatku do kapitału początkowego ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z 9 maja 2019 r., III UK 119/18; z 16 maja 2018 r., III UK 88/17).

Z powyższego wynika zatem, że skoro przepis art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych nie dotyczy ubezpieczonych, którzy po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków wcześniejszego przejścia na emeryturę nie skorzystali z tego uprawnienia, to tym bardziej nie dotyczy on tych spośród ubezpieczonych, którzy ustawowe warunki wcześniejszego przejścia na emeryturę spełniając, takie uprawnienie zrealizowali
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 lutego 2021 r., I USKP 13/21; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 16 marca 2021 r., III AUa 312/20). Druga z wymienionych sytuacji niewątpliwie miała miejsce w przypadku odwołującego, gdyż bezspornie przysługiwało mu prawo do wcześniejszej emerytury. Z dokonanych przez sąd ustaleń wynika, że we wrześniu 2016 r. odwołujący ubiegał się w (...) Oddziale ZUS o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy wydał w tym przedmiocie dwie decyzje kolejno z dnia 28 września 2016 r. oraz z 16 stycznia 2017 r. znak: (...), na podstawie których odmówił odwołującemu prawa do ww. świadczenia. Sprawa była przedmiotem postępowania przed sądem odwoławczym, który wyrokiem z 30 października 2018 r. sygn. akt VII U 263/17 oddalił odwołanie ubezpieczonego. Apelacja od powyższego rozstrzygnięcia została jednak uwzględniona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2022 r. sygn. akt III AUa 218/19. W następstwie tych okoliczności, wykonując powyższe orzeczenie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. ZUS (...) Oddział w W. decyzją z 13 października 2022 r. znak: (...) zmienioną decyzją z 11 stycznia 2023 r. przyznał M. W. wcześniejszą emeryturę od 13 października 2016 r. i podjął wypłatę od 1 października 2021 r.

Powyższe okoliczności bezspornie oznaczają, że odwołujący miał możliwość zrealizowania uprawnienia do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych i z tego też uprawnienia skorzystał. W konsekwencji powyższego prawo do rekompensaty – jako ściśle związane z niemożnością realizacji uprawnień wynikających z legitymowania się stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze – odwołującemu nie przysługuje. Raz jeszcze należy podkreślić, że prawo do rekompensaty nie jest zależne od samego faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych, lecz od możliwości zrealizowania przez wnioskodawcę wynikających z tego faktu uprawnień. Odwołujący złożył wniosek o przedmiotowe świadczenie i jakkolwiek z opóźnieniem związanym z procesem sądowym, ostatecznie je otrzymał. Na zasadność powyższego wniosku nie miał natomiast wpływ nabycia przez odwołującego prawa do emerytury powszechnej i w efekcie „zastąpienia” nią dotychczasowej wcześniejszej emerytury. Okoliczność ta nie przeczy faktowi realizacji uprawnień do emerytury wcześniejszej.

Mając na względzie powyższe okoliczności Sąd nie znalazł podstaw
do zmiany decyzji, wobec czego w punkcie 1 wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie M. W. jako niezasadne.

W punkcie 2 sentencji wyroku Sąd odstąpił od obciążania odwołującego kosztami sądowymi i kosztami procesu, w tym zastępstwa procesowego organu rentowego na podstawie art. 102 k.p.c.