Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2024r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: st. sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 stycznia 2024r. w Warszawie

sprawy G. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o rekompensatę

na skutek odwołania G. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 2 sierpnia 2022r., znak: (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

G. W. w dniu 23 sierpnia 2022r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 2 sierpnia 2022r., znak: (...), odmawiającej przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W odwołaniu wskazała, że pracowała jako nauczyciel w Szkole Podstawowej w Z. od 1 września 1983r. do 31 marca 1989r., w pełnym wymiarze czasu pracy, z przerwą na urlop wychowawczy od 19 stycznia 1987r. do 31 marca 1989r. Następnie od 1 kwietnia 1989r. do 24 października 2008r. była zatrudniona w Przedszkolu Niepublicznym nr (...) w Z., na stanowisku nauczyciela, w pełnym wymiarze czasu pracy, z przerwą na urlop dla poratowania zdrowia od 25 października 2007r. do 24 października 2008r. W związku z powyższym należna jest jej rekompensata z tytułu pracy w szczególnych warunkach (odwołanie z 23 sierpnia 2022r., k. 3 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie z 16 września 2022r. wniósł o oddalenie odwołania, a uzasadniając swe stanowisko powołał się na art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, wskazując, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat. W myśl art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela. Dalej organ rentowy podkreślił, powołując się na art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Podkreślił również, że zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. W przypadku G. W. organ rentowy odmówił prawa do ustalenia wysokości emerytury z rekompensatą, ponieważ ubezpieczona nie wykazała 15 lat pracy w szczególnym charakterze do 31 grudnia 2008r. Ustalono, że:

1.  od 1 września 1983r. do 22 lipca 1985r. pracowała w charakterze nauczycielki (1/1 etatu);

2.  od 23 lipca 1985r. do 25 listopada 1985r. przebywała na urlopie macierzyńskim;

3.  od 26 listopada 1985r. do 14 września 1986r. pracowała w charakterze nauczycielki (1/1 etatu);

4.  od 15 września 1986r. do 18 stycznia 1987r. przebywała na urlopie macierzyńskim;

5.  od 19 stycznia 1987r. do 31 marca 1989r. przebywała na urlopie wychowawczym;

6.  od 1 kwietnia 1989r. do 31 grudnia 1991r. pracowała w charakterze nauczycielki (1/1 etatu);

7.  od 1 stycznia 1992r. do 24 października 2007r. pracowała w charakterze Dyrektora Przedszkola;

8.  od 25 października 2007r. do 24 października 2008r. przebywała na urlopie dla poratowania zdrowia;

9.  od 27 października 2008r. do 31 grudnia 2008r. pracowała w charakterze nauczycielki (1/2 etatu).

Organ rentowy zaznaczył, że do stażu pracy w szczególnym charakterze możliwe jest zaliczenie ubezpieczonej okresów wskazanych w punktach 1, 3 i 6 (5 lat, 5 miesięcy i 16 dni). Jeśli chodzi zaś o okres, kiedy ubezpieczona była Dyrektorem Przedszkola, to Zakład Ubezpieczeń Społecznych powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 9 lipca 2021r., sygn. akt III AUa 143/21, zgodnie z którym nie jest możliwe zaliczenie do pracy w szczególnym charakterze pracy dyrektora szkoły (przedszkola), który nie wykonuje pracy dydaktycznej nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy. Mając powyższe na względzie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania (odpowiedź na odwołanie z 16 września 2022r., k. 4 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

G. W., ur. (...), jest nauczycielem. Pracowała w Szkole Podstawowej nr (...) w Z. od 1 września 1983r. do 31 marca 1989r. w wymiarze pełnego etatu na stanowisku nauczyciela. Podczas zatrudnienia w powyższej placówce, w okresie od 23 lipca 1985r. do 25 listopada 1985r. i od 15 września 1986r. do 18 stycznia 1987r., przebywała na urlopie macierzyńskim, a od 19 stycznia 1987r. do 31 marca 1989r. na urlopie wychowawczym. Następnie w okresie od 1 kwietnia 1989r. do 24 października 2008r. ubezpieczona była zatrudniona w Publicznym Przedszkolu nr (...) w Z., w wymiarze pełnego etatu. Od 1 kwietnia 1989r. do 31 grudnia 1991r. pracowała jako nauczyciel w wymiarze pełnego etatu, natomiast od 1 stycznia 1992r. do 24 października 2007r. pełniła funkcję dyrektora przedszkola. W okresie od 25 października 2007r. do 24 października 2008r. przebywała na urlopie dla poratowania zdrowia, a potem od 27 października 2008r. do 21 lipca 2022r. była zatrudniona jako nauczyciel w Niepublicznym Przedszkolu (...) w W., gdzie od 27 października 2008r. do 31 sierpnia 2016r. pracowała w wymiarze połowy etatu, a od 1 września 2016r. do 21 lipca 2022r. w pełnym wymiarze czasu pracy (zaświadczenie z dnia 12 listopada 2003r., świadectwo pracy z dnia 24 października 2008r., świadectwo pracy z dnia 21 lipca 2022r. – akta emerytalne; zarządzenie z dnia 16 maja 2005r. o powierzeniu funkcji dyrektora przedszkola, k. 126 akt osobowych).

W związku z powierzeniem G. W. obowiązków dyrektora Publicznego Przedszkola nr (...) w Z., liczba godzin dydaktycznych była jej obniżana. W owym czasie nauczyciele, którym powierzono stanowiska kierownicze w szkołach i przedszkolach prowadzonych przez miasto Z., w zależności od wielkości placówki, która kierowali, mieli obniżany tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (uchwała nr (...) Rady Miasta Z. z dnia 18 listopada 2004r., k. 79 a.s.).

W czasie, gdy ubezpieczona była dyrektorem w ww. placówce oświatowej, nie było osoby zatrudnionej na stanowisku wicedyrektora ani innej wspierającej G. W. w pracy dyrektora. Wszystkie obowiązki administracyjne ubezpieczona musiała wykonywać samodzielnie. Przedszkole w tym czasie powiększało się, wzrastała liczba dzieci i grup przedszkolnych. Ubezpieczona na ogół przebywała w pracy od 8:00 do 16:00 i zajmowała się obowiązkami administracyjnymi związanymi z pełnieniem funkcji dyrektora przedszkola oraz w obniżonym wymiarze godzin prowadziła zajęcia z dziećmi. Kiedy zachodziła taka potrzeba, np. gdy któryś z nauczycieli był nieobecny i była potrzebna pomoc, to G. W. była osobą pracującą z dziećmi. W dniu 31 sierpnia 2007r., powołując się na liczebność oddziałów przedszkolnych (9) oraz dużą liczbę obowiązków, ubezpieczona wystąpiła do Burmistrza Miasta Z. o zwolnienie z godzin dydaktycznych w roku szkolnym 2007/2008, na co uzyskała zgodę (zeznania świadka A. K., k. 69 a.s., zeznania świadka J. B., k. 70 a.s., zeznania G. W., k. 70 a.s., uchwała nr (...) Rady Miasta Z. z dnia 18 listopada 2004r., k. 79 a.s., wniosek G. W. z 31 sierpnia 2007r., k. 80 a.s.).

Ubezpieczona, pracując w Publicznym Przedszkolu nr (...) w Z., otrzymywała dodatki stażowe, motywacyjne, funkcyjne oraz dodatki za wychowawstwo. Dodatek za wychowawstwo otrzymywali wszyscy nauczyciele, którzy pracowali z dziećmi. Został on zabrany G. W., kiedy została zwolniona z godzin dydaktycznych (zeznania G. W., k. 70 a.s., dokumenty płacowe – akta osobowe).

G. W. w dniu 28 czerwca 2022r. złożyła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek o emeryturę wraz z wnioskiem o przyznanie rekompensaty. Po rozpoznaniu wniosku organ rentowy decyzją z dnia 2 sierpnia 2022r., znak: (...), przyznał ubezpieczonej emeryturę od 21 lipca 2022r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego (wniosek z dnia 28 czerwca 2022r., k. 19 akt emerytalnych, decyzja z dnia 2 sierpnia 2022r., k. 12 akt emerytalnych). Równocześnie organ rentowy decyzją z dnia 2 sierpnia 2022r. odmówił G. W. prawa do rekompensaty, wskazując w uzasadnieniu decyzji, że na dzień 31 grudnia 2008r. nie udokumentowała co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Na podstawie przedłożonych przez ubezpieczoną dokumentów organ rentowy uwzględnił okresy pracy wykonywanej w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy: od 1 września 1983r. do 22 lipca 1985r., od 26 listopada 1985r. do 14 września 1986r., od 1 kwietnia 1989r. do 31 grudnia 1991r., od 25 października 2008r. do 31 grudnia 2008r. – łącznie 5 lat, 7 miesięcy i 18 dni (decyzja z 2 sierpnia 2022r., k. 11 akt emerytalnych).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie wymienionych dokumentów oraz w oparciu o zeznania świadków i ubezpieczonej.

Dokumenty, których autentyczności i treści nie kwestionowały strony sporu, Sąd ocenił jako wiarygodne źródło informacji dotyczących okresów zatrudnienia oraz warunków pracy i płacy G. W.. Jako wiarygodne Sąd ocenił również zeznania świadków A. K. i J. B. odnośnie zajmowanego przez ubezpieczoną stanowiska dyrektora Publicznego Przedszkola nr (...) w Z., godzin pracy ubezpieczonej i zadań, które wykonywała, ponieważ świadkowie albo tak, jak A. K., pracowali z ubezpieczoną w tej samej placówce, albo tak, jak J. B., współpracowali z nią w spornym okresie. Zaznaczenia wymaga jednak, co nie wpłynęło na ocenę zeznań, że świadkowie nie potrafili wskazać dokładnej liczby godzin pracy ubezpieczonej z dziećmi. Zarazem jednak potwierdzili, że nie było zatrudnionego wicedyrektora i wszystkie obowiązki związane z administracją spoczywały na ubezpieczonej, a ilość pracy w spornym okresie była bardzo duża.

G. W. Sąd również dał wiarę, ponieważ w zakresie opisu obowiązków, jakie wykonywała jako dyrektor, jej zeznania są spójne z tym, co zeznali świadkowie. Jedyna okoliczność, która jako nieznajdująca potwierdzenia w zgromadzonym materiale, nie została uwzględniona, dotyczy liczby godzin dydaktycznych, jaką podała ubezpieczona. Zeznając, wskazała że jako dyrektor miała przynajmniej 12 godzin tygodniowo, tego jednak nie potwierdzili świadkowie. Na to nie wskazują również dokumenty, a nawet tej okoliczności przeczą. Z uchwały nr (...) Rady Miasta Z. z dnia 18 listopada 2004r. wynika, że dyrektor przedszkola korzystał z obniżenia liczby godzin dydaktycznych w zależności od liczby oddziałów w przedszkolu i tak, gdy było ich do 3, to tygodniowy wymiar zajęć dyrektora wynosił 10, gdy oddziałów było 4-5, to liczba zajęć w tygodniu wynosiła 8, zaś w przypadku placówki większej, mającej 6 lub więcej oddziałów, tygodniowy wymiar zajęć dyrektora to było 5 godzin. Ubezpieczona zeznała, że kiedy została dyrektorem, to w Publicznym Przedszkolu nr (...) w Z. było chyba 5 oddziałów, a potem ich liczba rosła – w 2007r. było ich już 9. Z tego wynika, że raczej mało prawdopodobne, pomijając że nie udowodnione, jest to, aby G. W., będąc dyrektorem i do tego niemającym zastępcy, prowadziła zajęcia dydaktyczne w wymiarze 12 godzin tygodniowo. Sąd zeznaniom ubezpieczonej we wskazanym zakresie nie dał wiary.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie G. W. podlegało oddaleniu.

Regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiega się ubezpieczona, została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 164). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia regulują art. 21-23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy emerytalnej. W art. 21 ust. 1 ww. ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy pomostowej wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, o której mowa w cytowanych przepisach, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej, 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy emerytalnej, wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Skoro jednak, zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy pomostowej należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Przyjąć tym samym należy, że rekompensata nie przysługuje tym ubezpieczonym, którzy zostali objęci ubezpieczeniem społecznym lub rozpoczęli służbę po 31 grudnia 1998r. Słuszność wskazanej interpretacji potwierdził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 17 grudnia 2015r. (III AUa 717/15, Lex nr 1964970).

Jeśli chodzi o wskazane przesłanki pozytywne nabycia prawa do rekompensaty, to analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed 1 stycznia 2009r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy emerytalnej.

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997r., II UKN 417/97 i z dnia 21 listopada 2001r., II UKN 598/00). Świadectwo pracy w warunkach szczególnych jest jednak dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c. i nie stanowi dowodu tego, co zostało w nim odnotowane. Taki walor mają wyłącznie dokumenty urzędowe, do których w myśl stosowanego a contrario art. 244 § 1 k.p.c. nie zalicza się świadectwa pracy, skoro nie zostało sporządzone przez organy władzy publicznej, ani inne organy państwowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2013r., III AUa 783/13). Jednak w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów, przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego, dla wykazania okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia. Wynika to z tego, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych nie ma takich ograniczeń dowodowych jak w postępowaniu przez Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być więc udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Z tego wynika, że brak świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach, czy odpowiedniej adnotacji pracodawcy w świadectwie pracy, a więc dokumentów wystawianych przez pracodawcę zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, nie niweczy możliwości ustalenia, że zatrudnienie w danym okresie powinno było kwalifikowane jako wykonywane w warunkach szczególnych bądź w szczególnym charakterze. Jednak, by poczynić tego rodzaju ustalenie powinny być przestawione dowody, które nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że w danym okresie wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę, na jaką wskazuje wykaz A stanowiący załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

W analizowanej sprawie pierwszorzędne znaczenie miało ustalenie, czy G. W. legitymuje się 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Organ rentowy uwzględnił ubezpieczonej okres zatrudnienia na stanowisku nauczyciela w łącznym wymiarze 5 lat, 7 miesięcy i 18 dni. Odmówił natomiast uwzględnienia okresu, kiedy pełniła funkcję dyrektora przedszkola, a Sąd podzielił słuszność takiego stanowiska.

Zgodnie z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983r., Nr 8, poz. 43) nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 1982r. Nr 3, poz. 19, Nr 25, poz. 287, Nr 31, poz. 214 i z 1983r. Nr 5, poz. 33), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym charakterze. Również art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 1251) stanowi w ust. 3 pkt 5, że dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela. Z cytowanej regulacji art. 32 ust. 3 wynika więc, że szczególny charakter posiada jedynie praca osób zatrudnionych w charakterze "nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych".

Karta Nauczyciela w brzmieniu wskazanym w powyższym przepisie w art. 1 stanowiła, że: "ustawie podlegają:

1)  nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni państwowych szkół i innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. Nr 32, poz. 160, z 1971 r. Nr 12, poz. 115, z 1972 r. Nr 16, poz. 114 i z 1975 r. Nr 45, poz. 234),

2)  nauczyciele i wychowawcy placówek leczniczych, leczniczo-wychowawczych i leczniczo-opiekuńczych,

3)  nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich, rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych oraz szkół przy zakładach karnych,

4)  pracownicy pedagogiczni bibliotek szkolnych i pedagogicznych, ośrodków metodycznych i placówek poradnictwa wychowawczo-zawodowego,

5)  nauczyciele zatrudnieni w szkołach, placówkach kształcenia artystycznego dzieci i młodzieży, placówkach wychowawczych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych, prowadzonych przez związki spółdzielcze, instytucje i organizacje społeczne prowadzące statutową działalność oświatowo-wychowawczą i kształcenie artystyczne,

6)  nauczyciele zatrudnieni w organach administracji państwowej na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w zakresie ustalonym ustawą,

7)  nauczyciele zatrudnieni w organizacjach politycznych i społecznych oraz w związkach zawodowych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w zakresie ustalonym ustawą."

W analizowanej sprawie nie budziło wątpliwości, że G. W., będąc zatrudnioną na stanowisku nauczyciela, wykonywała pracę, o której mowa w art. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, która jest pracą w szczególnym charakterze. Sporne w przedmiotowej sprawie było jednak, czy pełniąc funkcję dyrektora, może być zaliczona do grona pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze. Analizując to zagadnienie, poza przepisami, które zostały wskazane, istotne jest również brzmienie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 984). Zgodnie z art. 86 tej ustawy, nauczyciel oraz członek jego rodziny mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem przepisów ustawy, z tym, że nauczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze. Wymieniony przepis przyznaje nauczycielom prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w ustawie emerytalnej, ale z uwzględnieniem przepisów Karty, w tym szczególnego uregulowania zawartego w art. 91b ust. 1. Zdaniem Sądu Okręgowego oznacza to, że nauczyciel wykonujący pracę nauczycielską, uznawaną zgodnie z cytowanym wyżej § 15 rozporządzenia Rady Ministrów za pracę w szczególnym charakterze, może nabyć prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 rozporządzenia, przy czym z mocy szczególnych uregulowań Karty Nauczyciela do okresu zatrudnienia w szczególnym charakterze może być zaliczony również okres pracy nauczycielskiej w publicznych szkołach, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela wykonywanej w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć. W odniesieniu do takich nauczycieli nie znajduje zastosowania § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów, gdyż ich sytuację regulują przepisy szczególne zawarte w Karcie Nauczyciela. Zajęte przez Sąd Okręgowy stanowisko znajduje oparcie w poglądzie Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 12 lutego 1985r. (II UR 2/85), w którym Sąd ten dokonując wykładni § 15 rozporządzenia Rady Ministrów stwierdził, iż powołany przepis należy rozumieć w ten sposób, że nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1 - 7 Karty Nauczyciela, jako uznany za pracownika w szczególnym charakterze, może nabyć prawo do emerytury także na zasadach określonych w § 4 tego rozporządzenia. Jednakże w takiej sytuacji przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnym charakterze podlegają uwzględnieniu okresy pracy nauczycielskiej, wymienionej w art. 1 pkt 1 - 5 Karty, wykonywanej w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć. Pogląd ten zachowuje są aktualność również w odniesieniu do stanu prawnego obowiązującego w okresie objętym sporem z uwagi na charakter jednostki zatrudniającej ubezpieczoną, który jest tożsamy temu, który określały przepisy, do których odwoływał się Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu.

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy, zasadne było uwzględnienie G. W. do stażu pracy w szczególnym charakterze tych okresów, które organ rentowy wymienił w zaskarżonej decyzji, a także okresu od 27 października 2008r. do 31 grudnia 2008r., kiedy ubezpieczona była nauczycielem w wymiarze ½ etatu. Nie można było natomiast uwzględnić tego czasu, gdy G. W. w Publicznym Przedszkolu nr (...) w Z. była dyrektorem. W roku szkolnym 2007/2008 była zwolniona z prowadzenia zajęć dydaktycznych, co potwierdza dokument nadesłany przez Urząd Miasta Z., choć nie można wykluczyć, że do takiej sytuacji doszło już w roku 2006, gdyż ubezpieczona w zeznaniach wskazywała na ten właśnie rok jako ten, od którego zniesiono jej obowiązek prowadzenia zajęć z dziećmi. Natomiast w innych latach – choć ubezpieczona prowadziła zajęcia z dziećmi – to nie ma pewności, że w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru godzin. Co prawda dokumenty zgromadzone w jej aktach osobowych nie wskazują na obniżenie pensum, jednak zarówno z zeznań ubezpieczonej i świadków, jak i z uchwały Rady Miasta Z., jaka została sądowi udostępniona, wynika, że taka sytuacja w kolejnych latach miała miejsce. Ubezpieczona od początku, od czasu, gdy została dyrektorem, korzystała z obniżenia pensum, przy czym nie wiadomo w jakim wymiarze. Uwzględniając uchwałę nr (...) Rady Miasta Z. z dnia 18 listopada 2004r. można założyć, że z racji tego, że przedszkole, którym kierowała ubezpieczona, w chwili objęcia stanowiska dyrektora, liczyło chyba 5 oddziałów, to ubezpieczona miała obniżone pensum do 8 godzin, a może nawet do 5. W przypadku, gdyby przedszkole liczyło do 3 oddziałów, jej tygodniowy wymiar godzin wynosiłby 10, co i tak stanowi mniej niż ½ wymiaru godzin obowiązującego nauczycieli przedszkola. Zgodnie z art. 42 ustawy – Karta Nauczyciela ten wymiar godzin w tygodniu, w całym okresie, gdy G. W. była dyrektorem, wynosił 25 godzin, a w przypadku grupy 6 latków – 22 godziny. Nawet więc, gdyby ubezpieczona miała obniżony wymiar godzin do 10 tygodniowo, to i tak byłoby to mniej niż ½ obowiązkowego wymiaru godzin.

Jeśli chodzi zaś o lata wcześniejsze, tj. przed podjęciem ww. uchwały, to nie ma żadnego dowodu, że obniżony wymiar godzin pracy dydaktycznej ubezpieczonej wynosił co najmniej połowę obowiązującego, tygodniowego wymiaru zajęć. Co prawda ubezpieczona tak wskazywała w zeznaniach, podając że prowadziła co najmniej 12 godzin zajęć z dziećmi, ale Sąd z powodów, o których była mowa, nie dał jej wiary. Z kolei świadkowie odnośnie wskazanej okoliczności nie mieli wiedzy, zaś dokumenty, o które Sąd wystąpił do Urzędu Miasta Z. nie zostały nadesłane. Urząd Miasta Z. nadesłał tylko dwa dokumenty, które się zachowały, wskazując że innych nie posiada. W związku z tym nie ma w zgromadzonym materiale dowodów wskazujących na dokładną liczbę godzin dydaktycznych ubezpieczonej.

Równocześnie należy zauważyć, że w ww. zakresie to po stronie ubezpieczonej była inicjatywa dowodowa. To ubezpieczona, jako wnioskująca o przyznanie prawa do rekompensaty, powinna wykazać, że w latach, kiedy pełniła funkcję dyrektora, pracowała jako nauczyciel w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego nauczycieli wymiaru godzin. G. W. na tę okoliczność nie przedstawiła jednak odpowiednich dowodów, a Sąd nie był zobligowany, aby za ubezpieczoną ich poszukiwać. Ocenił więc, że nie zostało dowiedzione, by G. W. w okresie od 1 stycznia 1992r. do 24 października 2007r. w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru godzin wykonywała pracę nauczyciela. Z tych względów okresu, o którym mowa, ani jego części nie można było uwzględnić do wymaganego dla uzyskania rekompensaty 15 - letniego stażu pracy w szczególnym charakterze.

Dodatkowo zaznaczyć należy, że choć świadczenie pracy nauczycielskiej w obniżonym wymiarze w sytuacji ubezpieczonej spowodowane było pełnieniem przez nią od dnia 1 stycznia 1992r. funkcją dyrektora przedszkola, co skutkowało zmniejszeniem wymiaru czasu pracy nauczycielskiej, to pozostawało to bez wpływu na ocenę zasadności żądania przyznania rekompensaty. Ubezpieczona z faktu tego obniżenia nie może wywodzić dla siebie korzystniejszych zasad ustalania okresów pracy w szczególnym charakterze niż osoby, które takiej funkcji nie pełniły i z obniżenia nie korzystały.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w żadnej mierze nie zmienia zaprezentowanej oceny również okoliczność łączenia przez ubezpieczoną funkcji dyrektora szkoły z pracą nauczycielską. Przepisy art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty oraz art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela, regulujące kwestię warunków, jakie powinien spełniać kandydat na dyrektora szkoły oraz związane z przyjęciem tej funkcji obniżenie wymiaru czasu pracy nauczycielskiej, nie mogą być rozumiane jako kreujące wyjątkową pozycję nauczyciela dyrektora w zakresie spełniania warunków koniecznych dla ustalenia prawa do emerytury na podstawie art. 32 ustawy emerytalnej, w odróżnieniu od pozostałych nauczycieli. Wskazane przepisy nie odnoszą się bowiem do tych warunków. Ponadto, dokonane obniżenie wymiaru czasu pracy nauczycielskiej ubezpieczonej w związku z podjęciem się przez nią pełnienia funkcji dyrektora szkoły, oparte na art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela, nie może być rozumiane jako samodzielna podstawa dla określania wymiaru czasu takiej pracy, wymaganego dla ustalenia prawa do emerytury, w oderwaniu od reguły określonej w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela, która stanowi punkt wyjścia dla dokonania oceny spełniania wymogu pracy w określonym wymiarze na potrzeby ustalenia prawa do emerytury, przy uwzględnieniu ustalonego w nim tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, dla nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć.

Przyjęta przez Sąd ocena braku wyjątkowej pozycji dyrektora szkoły przy dokonywaniu oceny spełnienia przez niego warunków do ustalenia prawa do emerytury w zakresie wymagań dotyczących wymiaru czasu pracy nauczycielskiej, znajduje potwierdzenie w przyjętym w orzecznictwie poglądzie, zgodnie z którym przepisy § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz § 15 rozporządzenia Rady Ministrów nie przewidują możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczycielską, w tym nawet uznanych w myśl tego rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze (lub w szczególnych warunkach), ale nie będących pracą nauczycielską (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2005r., II UK 137/04). Za tak kwalifikowaną pracę nie można było uznać wykonywanych przez ubezpieczoną czynności w ramach pełnionej funkcji dyrektora przedszkola. Prowadzenie kadr, zajmowanie się bezpieczeństwem tej placówki, organizacją pracy dydaktycznej nauczycieli zatrudnionych w przedszkolu oraz organizacją gospodarki finansowej przedszkola, choć istotne z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania placówki i typowe dla tej funkcji, w żadnej mierze nie mogą być uznane za pracę w ramach zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, a tylko takie prace stanowią pracę nauczycielską w rozumieniu § 15 rozporządzenia Rady Ministrów.

Uwzględniając powołane okoliczności Sąd ocenił, że odwołanie G. W., jako bezzasadne, musiało podlegać oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

sędzia Agnieszka Stachurska