Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2023 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 listopada 2023 roku w Warszawie

sprawy A. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zasiłek opiekuńczy i zasiłek chorobowy

w związku z odwołaniem A. Z.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 8 sierpnia 2022 roku, znak: (...)

z dnia 5 października 2022 roku, znak: (...)

z dnia 5 października 2022 roku, znak: (...)

na skutek apelacji wniesionej przez ubezpieczoną

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Północ w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 czerwca 2023r., sygn. akt VI U 345/22

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od A. Z. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia orzeczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2023r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ
w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, orzekając w sprawie z odwołania A. Z. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 8 sierpnia 2022r., nr (...), z dnia 5 października 2022r., nr (...) oraz z dnia 5 października 2022r., nr (...), w przedmiocie prawa do zasiłku chorobowego, oddalił odwołania.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

A. Z. od 2014r. prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą i opłacała składki na ubezpieczenie chorobowe. Przez cały rok 2021 kwota 100% wymiaru zasiłku za dzień niezdolności do pracy wynosiła 227,98 zł brutto, a w stosunku miesięcznym 6.839,63 zł brutto. W 2021r. ostatni raz z prawa do zasiłku opiekuńczego odwołująca się korzystała w okresie od 3 listopada 2021r. do 5 listopada 2021r., za co otrzymała zasiłek wynoszący 80%, w kwocie 547,17 zł brutto. Kolejne zasiłki opiekuńcze pobierała po przerwie dłuższej niż miesiąc, za okresy: od 10 stycznia 2022r. do 14 stycznia 2022r., od 24 stycznia 2022r. do 26 stycznia 2022r., od 1 lutego 2022r. do 7 lutego 2022r., od 1 marca 2022r. do 2 marca 2022r. i od 3 marca 2022r. do 9 marca 2022r. oraz w dniu 21 kwietnia 2022r. Następnie odwołująca się przebywała na zasiłkach w okresach: od 30 maja 2022r. do 1 czerwca 2022r. (zasiłek chorobowy), od 28 lipca 2022r. do 29 lipca 2022r. (zasiłek opiekuńczy) oraz od 18 sierpnia 2022r. do 19 sierpnia 2022r. (zasiłek opiekuńczy).

Przyjmując przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych od stycznia 2021r. do grudnia 2021r., wyłączając dochód za miesiące styczeń, kwiecień, czerwiec 2021r., w których odwołująca się pracowała mniej niż połowę miesiąca, suma przychodu z 9 miesięcy – 6.053,10 zł średni przychód - 6.053,10 zł : 9 miesięcy = 672,57 zł; 672,57 x 13,71% = 672,57 zł - 92,21= 580,36 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie faktów przyznanych, podkreślając, że spór w niniejszej sprawie miał wyłącznie prawny charakter.

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Rejonowy wskazał, że stan faktyczny w sprawie nie był sporny. Rozstrzygnięcia wymagała kwestia zastosowania art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa albo w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021r., albo w brzmieniu obowiązującym po tej dacie. Odwołująca się zarzuciła, że organ rentowy w zaskarżonej decyzji błędnie zastosował ww. przepis w obecnym brzmieniu w związku z art. 43 w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021r. i przeliczył nową podstawę wymiaru zasiłku, zamiast zastosować podstawę wymiaru obowiązującą do 31 grudnia 2021r.

Sąd Rejonowy, odnosząc się do ww. kwestii, wskazał, że do końca 2021r. przepis art. 43 ustawy zasiłkowej obowiązywał w brzmieniu: podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące. Z kolei od 1 stycznia 2022r. przepis ten stanowi, że podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresem pobierania zasiłków, zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 1 miesiąc kalendarzowy.

Zmiana art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa została wprowadzona w art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych ustaw (Dz. U. 2021r. poz. 1621). Zgodnie z art. 21 tej ustawy, zasiłki oraz świadczenia rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed dniem 1 stycznia 2022r. wypłaca się w wysokości, na zasadach i trybie określonym w przepisach ustawy zmieniającej w art. 4 w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2022r. za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.

W dalszej części wywodów prawnych Sąd Rejonowy podkreślił, że zasiłek opiekuńczy jest jednym ze świadczeń chorobowych, które przysługuje z tytułu sprawowania osobistej opieki nad zdrowym albo chorym dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny. Odwołująca się po raz ostatni w 2021r. korzystała z zasiłku opiekuńczego w okresie od 3 listopada 2021r. do 5 listopada 2021r. Kolejne zasiłki pobierała już w roku 2022: od 10 stycznia 2022r. do 14 stycznia 2022r., od 24 stycznia 2022r. do 26 stycznia 2022r., od 1 lutego 2022r. do 7 lutego 2022r., od 1 maca 2022r. do 2 marca 2021r. i od 3 marca 2022r. do 9 marca 2022r. oraz w dniu 21 kwietnia 2022r. Pomiędzy ostatnim zasiłkiem opiekuńczym pobranym w 2021r. a pierwszym zasiłkiem pobranym w 2022r. minął okres 65 dni. Organ rentowy zastosował więc nowo obowiązujące przepisy i wobec faktu, że przerwa między zasiłkami przekraczała jeden miesiąc, podstawę wymiaru zasiłku obliczył w taki sposób, że 100% wymiaru zasiłku wynosiło 19,35 zł brutto miesięcznie, czyli 580,36 zł miesięcznie. Dokładne wyliczenia organ rentowy przedstawił w odpowiedzi na odwołanie.

Sąd I instancji podkreślił, że samej poprawności wyliczenia podstawy wymiaru zasiłku odwołująca się nie zakwestionowała. Kwestionowała jedynie fakt zastosowania nowych przepisów, kiedy stosowanie przepisów starej ustawy było dla niej korzystniejsze. Twierdziła, że skoro przepis art. 43 w zmienionym brzmieniu, tj. nakazującym przeliczenie podstawy wymiaru zasiłku za każdym razem, gdy przerwa w pobieraniu zasiłku wyniesie miesiąc kalendarzowy, obowiązuje od początku 2022r. Ten przepis w nowym brzmieniu powinien być stosowany w całości od 2022r., a jego obowiązywanie i skutki nie powinny być odnoszone do roku 2021, kiedy miał inne brzmienie. W konsekwencji to, czy wystąpił miesiąc kalendarzowy przerwy w pobieraniu zasiłku i konieczność przeliczenia podstawy wymiaru powinna być oceniana dopiero od 2022r., czyli miesiąc przerwy mógł wystąpić w styczniu 2022r. Tymczasem ZUS odniósł przerwę do grudnia 2021r., kiedy nie obowiązywał przepis w obecnym brzmieniu. Powinien natomiast ustalić, czy do końca 2021r. wystąpiła mniej niż 3 - miesięczna przerwa, o jakiej mowa w art. 43 ustawy zasiłkowej w ówczesnym brzmieniu, a jeżeli tak, to ustalić zasiłek opiekuńczy w styczniu bez przeliczania podstawy wymiaru. Skoro od stycznia 2022r. nie wystąpiła miesięczna przerwa, to podstawa obowiązująca do końca 2021r. powinna być przyjęta również co do zasiłku za okresy objęte zaskarżonymi decyzjami.

Sąd Rejonowy wskazał, że ze stanowiskiem odwołującej nie można się zgodzić, jak również z tym, że ustawa zmieniająca nie zawiera przepisów intertemporalnych. Jak wskazano wcześniej, zgodnie z art. 21 przepisów przejściowych zasiłki oraz świadczenia rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed dniem 1 stycznia 2022r. wypłaca się w wysokości, na zasadach i trybie określonym w przepisach ustawy zmieniającej w art. 4 w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2022r. za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy. Z zapisów tych wprost wynika, że stare przepisy nakazujące przeliczenie podstawy zasiłku dopiero po wystąpieniu między zasiłkami przerwy 3 miesięcy znajdują zastosowanie do tego prawa, jakie powstało przed dniem 1 stycznia 2022r. W przedmiotowej sprawie był to okres od 3 listopada 2021r. do 5 listopada 2021r., gdyż w grudniu 2021r. odwołująca się na zasiłku opiekuńczym nie przebywała. Kolejny okres pobierania zasiłku wystąpił w styczniu 2022r., zatem ZUS zasadnie ustalił wysokość podstawy wymiaru na zasadach i trybie określonym w przepisach ustawy zmieniającej, obowiązujących już po 1 stycznia 2022r. Dalej Sąd odniósł się do przytoczonych przez odwołującą orzeczeń, wskazując, że sprawa zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym pod sygn. K 27/03 dotyczy sytuacji, w której zgodnie z art. 2 ustawy nowelizującej, weszła ona w życie z dniem ogłoszenia, czyli 26 sierpnia 1999r., z mocą od 1 stycznia 1999r. (a zatem od dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach). Trybunał uznał zaskarżone przepisy za niekonstytucyjne w zakresie, w jakim z mocą wsteczną - a zatem w okresie od 1 stycznia 1999r. do 26 sierpnia 1999r. - obowiązywały w stosunku do osób, które w tym okresie, będąc uprawnionymi do świadczeń emerytalnych lub rentowych na gruncie ustawy o emeryturach i rentach, osiągały przychody z działalności pozarolniczej w wysokości niższej niż określona w zaskarżonym przepisie art. 1 pkt 1 ustawy nowelizującej.

Sprawa sygn. K 22/99 dotyczy w szczególności okoliczności, w których zaskarżonemu przepisowi (art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 1995 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych) ustawodawca nadał moc wsteczną. Ustawa z 30 listopada 1995r. została ogłoszona w Dzienniku Ustaw w dniu 18 stycznia 1996r., a jej wejście w życie określono na dzień 1 stycznia 1996r. Została zatem naruszona wynikająca z konstytucyjnej zasady państwa prawnego zasada niedziałania praw wstecz w takim zakresie, w jakim nowa regulacja spowodowała pogorszenie sytuacji obywateli. Stwierdzenie to pozostaje w zgodności z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie. W związku z tym, że ustawa wprowadzona została z mocą wsteczną, nie została także ustanowione odpowiednia dla niej vacatio legis. Z kolei w sprawie sygn. K 1/88 Trybunał Konstytucyjny wskazał, że „punktu widzenia zasady niedziałania prawa wstecz jako podstawowej zasady porządku prawnego państwa rozpatrzenia przez Trybunał Konstytucyjny wymaga treść art. 33 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o z.e.p. w związku z art. 115 ust. 2 tej ustawy. Art. 33 ust. 4 i 5 powołanej ustawy - tak samo jak inne przepisy tej ustawy - wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1983r. i został zastosowany nie tylko do spraw, w których wnioski zostały zgłoszone, poczynając od dnia jej wejścia w życie, lecz stosownie do art. 115 ust. 2 ustawy również do wniosków o świadczenia zgłoszone przed dniem jej wejścia w życie, jeżeli choćby jeden z warunków do przyznania świadczeń został spełniony po dniu 1 stycznia 1983r. Podobnie sprawa sygn. TS 154/98 dotyczy stanu faktycznego o odmiennym charakterze, w której zresztą nastąpiła odmowa nadania dalszego biegu skardze kasacyjnej (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ z dnia 28 czerwca 2023r. wraz z uzasadnieniem, k. 14 i k. 22-26 a.s.).

Apelację od powyższego orzeczenia złożyła A. Z., zaskarżając je w całości. Zarzuciła wyrokowi naruszenie art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2022r. w związku z art. 43 ww. ustawy w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021r. poprzez odniesienie miesięcznej przerwy w pobieraniu zasiłków do grudnia 2021r., kiedy to przepis w obecnym brzmieniu nie obowiązywał i w konsekwencji zastosowanie podstawy wymiaru zasiłku ustalonej na nowo w 2022r. A. Z. zarzuciła również naruszenie wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady ochrony zaufania jednostki do Państwa, niedziałania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych. Wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę zaskarżonej w odwołaniu decyzji i przyznanie prawa do zasiłku opiekuńczego za okres: od 30 maja 2022r. do 1 czerwca 2022r. oraz okres od 28 lipca 2022r. do 29 lipca 2022r. i od 18 sierpnia 2022r. do 19 sierpnia 2022r. od podstawy wymiaru wynoszącej 6.839,63 zł brutto.

W uzasadnieniu apelacji odwołująca się wskazała, że Sąd Rejonowy nie miał racji stwierdzając, że bez znaczenia jest to, że okres niezdolności do pracy przypadał w poprzednim stanie prawnym. Z zasad konstytucyjnych ochrony praw nabytych, niedziałania prawa wstecz oraz zaufania obywateli do Państwa wynika, że przepis w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2022r. powinien być stosowany do zdarzeń mających miejsce od stycznia 2022r. Również wystąpienie przerwy w wymiarze miesiąca powinno być badane od 2022r., natomiast w przypadku, gdy przerwa miała miejsce do końca 2021r. powinno się wziąć pod uwagę wówczas obowiązujące przepisy co do jej długości, tj. okres trzech miesięcy. Natomiast występowanie przerwy w wysokości miesiąca można byłoby badać w lutym i następnych miesiącach 2022r. Wtedy powinno się wziąć pod uwagę, czy od początku 2022r. wystąpił okres przerwy w wymiarze miesiąca. Natomiast Zakład Ubezpieczeń Społecznych badał, czy przerwa w wymiarze miesiąca obowiązująca od początku 2022r. miała miejsce w 2021r. Skoro przepis art. 43 ustawy zasiłkowej w zmienionym brzmieniu, tj. nakazującym przeliczanie podstawy wymiaru zasiłku za każdym razem, gdy przerwa w pobieraniu zasiłku wyniesie miesiąc kalendarzowy, obowiązuje od początku 2022r., to przepis w nowym brzmieniu powinien być stosowany w całości od 2022r., a jego obowiązywanie i skutki nie powinny być odnoszone do roku 2021, kiedy miał inne brzmienie. Zdaniem A. Z. to, czy zaistniał miesiąc kalendarzowy przerwy w pobieraniu zasiłku i konieczność przeliczenia podstawy wymiaru powinno być oceniane dopiero od 2022r., tj. miesiąc przerwy mógłby wystąpić najwcześniej w styczniu 2022r. Odwołująca się podkreśliła również, że w wyniku nowelizacji ustawy zasiłkowej doszło do pogorszenia jej sytuacji w zakresie ustalenia podstawy wymiaru zasiłku z mocą wsteczną, gdyż w styczniu 2022r. doszło do zmniejszenia podstawy wymiaru jej zasiłku w oparciu o nowe przepisy zastosowane bezpośrednio do okresu przed styczniem 2022r., gdy one nie obowiązywały ( apelacja z dnia 30 sierpnia 2023r., k. 30-31 a.s.).

W odpowiedzi na apelację z dnia 30 października 2023r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od A. Z. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Uzasadniając przedstawione stanowisko pełnomocnik Zakładu wskazał, że brak jest podstaw do przyjęcia argumentacji A. Z., ponieważ przepis art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2022r., został zmieniony na mocy art. 4 pkt 9 w zw. z art. 23 pkt 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Jednocześnie wskazana ustawa nowelizująca wprowadziła przepisy intertemporalne, zgodnie z którymi, zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed dniem 1 stycznia 2022r., wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy zmienianej w art. 4, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2022r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy. W związku z powyższym, skoro prawo do zasiłków opiekuńczych przysługuje A. Z. za okresy od 30 maja 2022r. do 1 czerwca 2022r. od 28 lipca 2022r. do 29 lipca 2022r. oraz od 18 sierpnia 2022r. do 19 sierpnia 2022r., to zgodnie z treścią powołanych przepisów intertemporalnych, brak podstaw do ustalenia wysokości przysługujących ubezpieczonej świadczeń z zastosowaniem art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2022r. Prawo do ww. świadczeń powstało po przerwie w pobieraniu należnych ubezpieczonej świadczeń i jednocześnie po dniu 1 stycznia 2022r., a zatem nie przysługują one za okres nieprzerwanej niezdolności do pracy, powstałej przed dniem 1 stycznia 2022r. Organ rentowy ustalił zatem wysokość należnych A. Z. świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Mając powyższe na względzie wniesiono o oddalenie apelacji (odpowiedź na apelację z dnia 30 października 2023r., k. 47-48 a.s.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja A. Z. podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżone orzeczenie jest prawidłowe i nie narusza dyspozycji przepisów prawa materialnego, przywołanych przez Sąd Rejonowy, a także przez apelującą. W związku z tym zaskarżony wyrok zawiera trafne i odpowiadające prawu rozstrzygnięcie, zaś wniesiony przez A. Z. środek zaskarżenia stroni jedynie polemikę z poprawnymi rozważaniami Sądu I instancji, która nie ma oparcia w przepisach. Jeśli chodzi zaś o ustalenia faktyczne, poczynione w postępowaniu pierwszo instancyjnym, to podkreślić należy, że nie zostały one zakwestionowane w apelacji, poza tym strony nie były w sporze co do okoliczności faktycznych, dlatego też Sąd II instancji, aprobując ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, przyjął je za własne, co powoduje, że nie zachodzi potrzeba ich powtarzania.

Przechodząc do szczegółowej oceny zarzutów apelującej, jeszcze raz należy przypomnieć, że art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 1732, zwana dalej ustawą zasiłkową) został zmieniony od 1 stycznia 2022r. Zmiana została dokonana w art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych ustaw (Dz. U. 2021r., poz. 1621, zwana dalej ustawą zmieniającą). Ustawodawca wprowadził dodatkowo przepis przejściowy. Jest nim art. 21 ustawy zmieniającej, o którym A. Z. nie wspomina w apelacji, a jest w sprawie istotny. Przewiduje on, że zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed dniem 1 stycznia 2022r., wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy zmienianej w art. 4, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2022r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy. Z przepisu tego wynika, że – mimo zmiany regulacji - stan prawny obowiązujący przed 1 stycznia 2022r. stosuje się nadal do sytuacji, gdy prawo do zasiłku lub świadczenia rehabilitacyjnego powstało przed tą datą. O powstaniu prawa przed 1 stycznia 2022r. można zaś mówić tylko w takim przypadku, gdy sytuacja powodująca konieczność przyznania określonego świadczenia (niezdolność do pracy osoby ubezpieczonej czy też konieczność opieki nad innym członkiem rodziny) oraz spełnienie przesłanek uzasadniających jego przyznanie zaistniała zanim doszło do zmiany przepisów, a więc przed 1 stycznia 2022r. Trudno wyobrazić sobie sytuację, by o powstaniu przed tą datą prawa do zasiłku czy świadczenia rehabilitacyjnego można było mówić w sytuacji, kiedy – jak w przedmiotowej sprawie – zaistnienie konieczności sprawowania opieki nad członkiem rodziny wystąpiło po 1 stycznia 2022r. W takim przypadku oczywiste jest, że prawo do świadczenia mogło powstać tylko po ww. dacie, a to z kolei oznacza, że nie ma możliwości zastosowania przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2021r. Przepis przejściowy - art. 21 ustawy zmieniającej pozwala na to, ale tylko w sytuacji, którą wyraźnie reguluje. W pozostałych przypadkach stosuje się przepisy, które zaczęły obowiązywać od 1 stycznia 2022r. Dotyczy to też sytuacji A. Z., która przecież prawo do świadczeń, na jakie wskazują zaskarżone decyzje, nabyła po 1 stycznia 2022r. W związku z tym do ustalenia ich wysokości oraz zasad i trybu przyznania stosuje się zmieniony art. 43 ustawy zasiłkowej, który przewiduje, że podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy.

Skrócony okres przerwy, o którym mowa w powołanym przepisie, nie jest elementem czy też przesłanką decydującą o prawie do świadczenia – zasiłku opiekuńczego. Jest to tylko element wiążący się z ustaleniem wysokości świadczenia, przy czym nie odnosi się wprost do samej metody wyliczania podstawy wymiaru zasiłku, lecz decyduje o tym tylko, czy ta podstawa w określonym przypadku jest obliczana na nowo, czy też przyjmuje się tą, która zostało wyliczona poprzednio. W związku z tym apelująca nie ma racji, że Sąd I instancji naruszył w jej przypadku art. 43 ustawy zasiłkowej. Zastosowanie tego przepisu według brzmienia obowiązującego w datach, gdy powstało prawo odwołującej się do zasiłku opiekuńczego, nastąpiło poprawnie.

Odnosząc się do polemicznej argumentacji A. Z., wskazać należy jeszcze, że odwołująca się – poza tym, że skonstruowała swoje argumenty na podstawie pokrzywdzenia jej osoby oraz naruszenia przepisów Konstytucji, co będzie jeszcze przedmiotem analizy – to nie wyjaśniła, które z przepisów ustawy zasiłkowej czy też ustawy zmieniającej, które Sąd I instancji szczegółowo przeanalizował, miałyby prowadzić do wykładni przedstawionej w apelacji. Wykładnia ta, poza tym że nie jest niczym uzasadniona, to nie wskazuje też na naruszenie standardów konstytucyjnych. Analizę w tym obszarze trzeba rozpocząć od przypomnienia, że jeśli chodzi o zasadę ochrony praw nabytych, to nie została ona wprost sformułowana w żadnym akcie prawnym. Zasada ta wyprowadzana jest z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Wielokrotnie zasadę ochrony praw nabytych wyjaśniał Trybunał Konstytucyjny (np. wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 25 czerwca 2002r., K 45/01, Lex nr 54906; z dnia 10 lipca 2000r., SK 21/99, Lex nr 41216). Z uwagi na to, iż zasada praw nabytych ma umocowanie w Konstytucji RP – uchwalenie przepisów godzących w tę zasadę mogłoby zostać uznane za niekonstytucyjne. Kwestię ochrony praw nabytych w zakresie ubezpieczeń społecznych precyzyjnie wyjaśnił Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 22 lutego 2008r. (I UK 228/07, Lex nr 500043), w uzasadnieniu którego stwierdził, iż zasada ta chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne. (...). Usprawiedliwione oczekiwania realizacji praw nabytych powstają w szczególności w przypadku przyznania świadczeń emerytalnych decyzją właściwych organów i wiążą się one ze szczególnym charakterem stosunku ubezpieczeniowego. Odmienny charakter mają natomiast sytuacje prawne osób, które nie spełniają wszystkich przesłanek nabycia prawa do emerytury, a w szczególności przesłanki wieku emerytalnego. W tym przypadku brak jest równie silnych argumentów przemawiających za zapewnieniem stabilności prawa. W konsekwencji tylko osoby, które przed wejściem w życie nowych przepisów spełniły wszystkie warunki nabycia prawa do świadczenia mogą zasadnie układać swoje plany życiowe w zaufaniu do obowiązującego prawa zakładając, że będą mogły skorzystać z przyznanych nim uprawnień. Ustawodawca może natomiast ingerować w ekspektatywy, które nie mają charakteru maksymalnie ukształtowanych, pod warunkiem, że nie naruszy istoty prawa do zabezpieczenia społecznego.". Powyższe oznacza więc, że do naruszenia prawa nabytego przez nowe prawo o skutku retrospektywnym, doszłoby wówczas, gdyby takie prawo formułowało np. nowe, dodatkowe przesłanki nabycia prawa do świadczenia lub też modyfikowało istniejące, np. wprowadzając mniej korzystne. Stwierdzenie naruszenia prawa nabytego nie jest jednak oczywiste w odniesieniu do modyfikacji metody ustalania wysokości świadczeń. Czym innym jest bowiem prawo do świadczenia, czym innym zaś prawo do określonej jego wysokości, o którym mowa może być dopiero wówczas, gdy wysokość ta zostanie ustalona decyzją organu rentowego.

Przedmiotem ochrony przewidzianej w zasadzie ochrony praw słusznie nabytych jest przysługujące już określonej osobie prawo podmiotowe. Z zasady tej nie wynika natomiast zakaz zmiany przepisów określających sytuację prawną osoby w zakresie, w którym sytuacja ta nie wyraża się w przysługującym danej osobie prawie podmiotowym. Prawo do świadczeń – w tym wypadku zasiłku opiekuńczego, jest elementem prawa do zabezpieczenia społecznego w zakresie i formie, które określa ustawa (art. 67 ust. 1 Konstytucji RP), jednakże sama metoda obliczenia świadczeń nie stanowi istoty tego prawa. Poza tym w przedmiotowej sprawie ustawodawca, wprowadzając analizowaną zmianę art. 43 ustawy zasiłkowej, nie zmienił sposobu wyliczania zasiłków wstecz. Znaczy to tyle, że zasiłki za okresy przysługujące do 31 grudnia 2021r., a w niektórych przypadkach – jeśli zachodzi ciągłość niezdolności do pracy – także i po tej dacie, muszą być obliczone zgodnie z tym stanem prawnym, który obowiązywał do ww. daty. Dopiero na przyszłość, a więc od 1 stycznia 2022r. ustawodawca inaczej ukształtował sposób obliczenia zasiłków – wprowadził zmianę dotyczącą długości przerwy, która powoduje, że podstawa wymiaru nie jest obliczana na nowo. To jednak wywiera skutki dopiero na przyszłość, a więc odnosi się do tych sytuacji, kiedy nabycie zasiłku i jego realizacja nastąpią już po zamianie przepisów. Mechanizm wyliczania podstawy wymiaru zasiłku został więc zmieniony na przyszłość, co do przypadków, które zaistnieją od daty wejścia w życie ustawy zmieniającej, nie odnosi się zaś do zasiłków, do których prawo powstało wcześniej. Jeśli chodzi zaś o naruszenie oczekiwań – w tym wypadku ubezpieczonej – co do zastosowania w jej przypadku regulacji, jaka obowiązywała przed 1 stycznia 2022r. – to nie stanowi ono niezgodnego z ustawą zasadniczą arbitralnego ograniczenia zasady ochrony praw nabytych czy też zasady ochrony zaufania jednostki do Państwa.

Jeśli chodzi natomiast o zasadę lex retro non agit to wynika z niej zakaz stanowienia prawa, które nakazywałoby stosowanie nowo ustanowionych norm prawnych do sytuacji zaistniałych przed ich wejściem w życie. Prawo powinno co do zasady działać na przyszłość i wobec tego nie należy stanowić przepisów, które miałyby być stosowane do zdarzeń zeszłych i zakończonych przed ich wejściem w życie, jeżeli nowe ukształtowanie praw i obowiązków obywateli prowadziłoby lub mogło prowadzić do pogorszenia ich sytuacji prawnej w stosunku do stanu poprzedniego, co pozostaje w ścisłym związku z nakazem poszanowania praw słusznie nabytych (por. między innymi wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2009r., P 66/07, OTK-A 2009 nr 5, poz. 65 oraz z dnia 15 lipca 2009r., K 64/07, OTK-A 2009 nr 7, poz. 110 i orzeczenia w nich powołane).

W przedmiotowej sprawie nie budzi wątpliwości, że analizowana zmiana ustawy zasiłkowej nie zmodyfikowała sposobu przyznawania i wyliczania zasiłków i świadczeń rehabilitacyjnych z mocą wsteczną, ale na przyszłość, odnosi się bowiem tylko do prawa do tych świadczeń, które zostały nabyte po 1 stycznia 2022r., tak jak w przypadku odwołującej się. Dopiero w sytuacji, gdyby odwołująca się nabyła prawo do zasiłku przed 1 stycznia 2022r., a ustawodawca nakazałby do takich przypadków stosować przepisy po tej dacie wprowadzone, można byłoby rozważać wystąpienie naruszeń konstytucyjnych zarzuconych w apelacji. Tak jednak nie jest, gdyż odwołująca się – co trzeba szczególnie mocno podkreślić – nabyła prawo do zasiłku opiekuńczego i chorobowego za okresy oznaczone w zaskarżonych decyzjach po 1 stycznia 2022r., a więc w czasie, kiedy zmieniony art. 43 ustawy zasiłkowej już obowiązywał i powinien zostać zastosowany w takim brzmieniu, jak przyjął ZUS oraz Sąd I instancji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji, wobec tego stosując art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, o które w odpowiedzi na apelację wnioskował pełnomocnik organu rentowego, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zasądzając od A. Z. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwotę 360 zł. Jej wysokość została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 1935), przy uwzględnieniu okoliczności, że wydane rozstrzygnięcie dotyczy trzech odrębnych spraw, które zostały zarejestrowane w Sądzie Rejonowym. Co prawda nastąpiło później ich połączenie w celu wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia, jednak w wyniku tego nie doszło do pozbawienia każdej ze spraw jej odrębnego charakteru. W tej sytuacji koszty zastępstwa procesowego podlegały zasądzeniu odrębnie w każdej sprawie, co potwierdza orzecznictwo. Między innymi w postanowieniu z 15 czerwca 2021r. (I UZ 49/12) Sąd Najwyższy wskazał, że opłata za czynności radcy prawnego odnosi się do prowadzenia sprawy, wobec czego, jeżeli rozpoznawane są dwie połączone sprawy, wygrywający ma prawo uzyskać od przeciwnika zwrot kosztów procesu w każdej z tych spraw, niezależnie od tego, czy zakres rozpoznania dotyczył tej samej, czy różnych spornych kwestii. W analizowanym przypadku spraw połączonych było 3, dlatego podlegająca zasądzeniu kwota to 360 zł (3 x 120 zł).

sędzia Agnieszka Stachurska