Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 20 czerwca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. w Z. w związku z rozpatrzeniem wniosku z dnia 25 maja 2023 roku odmówił ubezpieczonemu E. K. ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku, z uwagi na fakt, że przedłożone dowody nie powodują zmiany wartości kapitału początkowego

(decyzja w aktach ZUS)

Odwołanie od powyższej decyzji złożył ubezpieczony. Wniósł o zmianę decyzji i przeliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem wynagrodzenia za lata pracy od 1984 roku do 1988 roku w Przedsiębiorstwie (...).

(odwołanie k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie, przytaczając argumentację jak w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony E. K. urodził się (...).

(okoliczność bezsporna)

Decyzją z dnia 6 lutego 2004 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 roku, poz. 39) ustalił kapitał początkowy dla E. K. na dzień 1.01.1999 r. Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 1094,41 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1989 roku do 31 grudnia 1998 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynosi 89,64 %. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wynoszącego 89,64 % przez kwotę 1220,89 zł, tj. kwotę bazową określoną w ustawie z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.) (89,64 %x1220,89 zł = 1094,41 zł). Okresy składkowe przyjęto w liczbie 25 lat i 3 dni, tj. 300 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do – osiągniętego do 31.12.1998 r. – wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wynosi 72,11 %. Zakład wyjaśnił, że współczynnik ten służy do obliczenia części 24% kwoty bazowej. Wysokość 24% kwoty bazowej wynosi 293,01 zł. Do ustalenia współczynnika przyjęto: wiek ubezpieczonego w dniu 31.12.1998 r. po zaokrągleniu do pełnych lat wynoszący 41 lat, wiek lat 15, w którym po raz pierwszy powstał obowiązek ubezpieczenia, wiek emerytalny, łączną liczbę lat okresów składkowych i nieskładkowych do 31 grudnia 1998 roku - 25, wymagany staż pracy 25 lat. Średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat wynosi 209 miesięcy (komunikat Prezesa GUS z 25.02.1999 r. w sprawie tablic średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn – M.P. Nr 12, poz. 173). Zakład podał następujący sposób wyliczenia wartości kapitału początkowego:

293,01 zł x 72,11 % (współczynnik proporcjonalny) = 211,29 zł

(301 miesięcy składkowych x 1,3 %) : 12 x 1094,41 zł (podstawa wymiaru) = 355,68 zł

Razem 566,97 zł

556,97 zł x 209 miesięcy (średnie dalsze trwanie życia) = 118 496,73 zł.

Kapitał początkowy ustalony na dzień 1.01.1999 r. wynosi 118 496,73 zł.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład nie uwzględnił okresów od 15 kwietnia 1980 roku do 5 maja 1980 roku, gdyż po odbyciu służby wojskowej wnioskodawca nie pracował, oraz dni 20, 22 i 23 grudnia 1996 roku, gdyż wnioskodawca w tych dniach przebywał na urlopie bezpłatnym.

(decyzja nieponumerowane karty załączonych akt ZUS 22174776-2003 )

Decyzją z dnia 5 grudnia 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. Wydział Kapitału Początkowego z siedzibą w Z. z urzędu ponownie ustalił wartość kapitału początkowego dla E. K. w związku z przejściem na wcześniejszą emeryturę. Kapitał początkowy ustalony w niniejszej decyzji wynosił 131 632,38 złotych.

(decyzja nieponumerowane karty załączonych akt ZUS 22174776-2003 )

Decyzją z dnia 7 stycznia 2019 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. Wydział Kapitału Początkowego z siedzibą w Z. z urzędu ponownie ustalił wartość kapitału początkowego dla E. K. w związku z koniecznością wydania decyzji ostatecznej co do wysokości wcześniejszej emerytury. Kapitał początkowy ustalony w niniejszej decyzji wynosił 131 632,38 złotych.

(decyzja nieponumerowane karty załączonych akt ZUS 22174776-2003 )

Decyzją z dnia 21 marca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. Wydział Kapitału Początkowego z siedzibą w Z. z urzędu ponownie ustalił wartość kapitału początkowego dla E. K. z uwagi na przejście na emeryturę w wieku emerytalnym. Podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 1094,41 zł, ustalony w decyzji z dnia 7 stycznia 2019 roku.

Do obliczenia kapitału początkowego organ rentowy przyjął łącznie: 25 lat, 3 dni, tj. 300 miesięcy okresów składkowych.

Współczynnik proporcjonalny do - osiągniętego do 31.12.1998r – wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 72,12 %.

Współczynnik ten służy do obliczenia części 24% kwoty bazowej. Wysokość 24% kwoty bazowej wynosi 293,01 zł.

Do ustalenia współczynnika przyjęto:

- wiek wnioskodawcy w dniu 31.12.1998r. - po zaokrągleniu do pełnych lat - wynoszący 41 lata;

- wiek wnioskodawcy w pełnych ukończonych latach, ponieważ został on objęty ubezpieczeniem społecznym przed osiągnięciem 18 roku życia – 15 lat;

- (...) łączna liczba okresów składkowych i nieskładkowych do 31 grudnia 1998 roku określona w dniach;

- 900 wymagany staż 25 lat określony w dniach.

Średnie dalsze trwanie życia - wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat - wynosi 209 miesięcy (komunikat Prezesa GUS z dnia 25 marca 1999r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn - M.P. Nr 12, poz.173).

293,01 zł x72,12 % (współczynnik proporcjonalny) = 211,32 zł

(300 miesięcy składkowych x 1,3 %) : 12 x 1094,41 zł (podstawa wymiaru) = 355,68 zł

Razem 567,00 zł

567,00 zł x 209 miesięcy (średnie dalsze trwanie życia) = 40 280,57 zł.

Kapitał początkowy ustalony na dzień 1.01.1999 r. wyniósł 118 503,58 zł.

(decyzja nieponumerowane karty załączonych akt ZUS 22174776-2003 )

25 maja 2023 roku ubezpieczony złożył wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego, składając dodatkowe dokumenty dotyczące jego zatrudnienia i wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia.

(wniosek za decyzją o przyznaniu emerytury z dnia 22 marca 2023 roku w załączonych aktach ZUS 530100/0041869/2023)

W wyniku rozpoznania tego wniosku wydane zostały trzy decyzje o odmowie przeliczenia emerytury na podstawie art. 26, 108 i 112 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wobec faktu, iż przeliczenie emerytury wiązałoby się z ewentualnym przeliczeniem kapitału początkowego wydana została sporna decyzja.

(okoliczność bezsporna).

Ubezpieczony pracował w Przedsiębiorstwie (...) w okresie od dnia 29 marca 1984 roku do 19 maja 1997 roku jako kierowca mechanik na cały etat.

Wnioskodawca w okresie zatrudnienia osiągnął następujące zarobki:

- w 1984 roku – 133.969,- zł.;

- w 1985 roku – 224.146,- zł.;

- w 1986 roku – 238.981,- zł.;

- w 1987 roku - 350.511, - zł. z czego brak informacji o odprowadzonych składach od kwot 31.529,- zł i 15.000,- zł co daje kwotę 303.982,- zł;

- w 1988 roku – 907.581,- zł. z czego brak informacji o odprowadzonych składach od kwoty 30.000,- zł. co daje kwotę 877.581,- zł

(świadectwo pracy- nieponumerowane karty załączonych akt ZUS 22174776-2003 , karty wynagrodzeń załączonych akt ZUS 22174776-2003, karty wynagrodzeń k. 33-35 )

Przy uwzględnieniu w wyliczeniu kapitału początkowego wynagrodzeń za lata 1984-1988 (za rok 1984 -133.969 złotych, za rok 1985 -224.146 złotych, za rok 1986 -238.981 złotych, za rok 1987 -303.982 złotych, za rok 1984 -877.581 złotych) zgodnych z wyżej wymienionymi dokumentami organ hipotetycznie wyliczył, że spowodowałoby to wzrost wartości kapitału początkowego. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego ustalony w latach 1983-1992 wyniósłby 91,49 %, a wartość kapitału początkowego wyniosłaby 120.034,06 złotych. W roku 1987 roku odjęto kwotę 31.529,00 złotych oznaczoną jako (...) oraz 15.000 złotych oznaczoną jako S. W roku 1988 roku odjęto kwotę 30.000,00 złotych oznaczoną jako S.

(hipotetyczne wyliczenie ZUS k. 63-65)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zebranego w sprawie opierając się na dokumentach załączonych do akt sprawy oraz do akt ZUS. Istotne w sprawie okoliczności zostały ustalone na podstawie dowodów z ww. dokumentów. W związku z czy wnioskodawca nie popierał w dalszym toku postępowania początkowo zgłoszonych wniosków o przesłuchanie świadków na fakt otrzymywania przez nich porównywalnych z odwołującym zarobków. Na marginesie podnieść należy, iż nawet gdyby wnioskodawca ten dowód popierał to sąd zmuszony byłby go pominąć wobec pojawienia się w toku postępowania źródłowych dokumentów wskazujących na faktycznie uzyskiwane przez wnioskodawcę wynagrodzenia, których sam odwołujący nie kwestionował.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne w części.

Ubezpieczony E. K. w złożonym odwołaniu od decyzji z 20 czerwca 2023 roku o odmowie przeliczenia wysokości kapitału początkowego kwestionował przyjęte do obliczenia wysokości kapitału początkowego wynagrodzenia za lata 1984-1988. Podnosząc, iż w tych latach zarabiał więcej niż minimalne wynagrodzenie.

Stosownie do art. 173 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U z 2022 r. poz. 504 ze zm.) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy na dzień wejścia w życie ustawy.

Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (ust. 2).

Zgodnie z art. 174 ust. 1 ustawy kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przepis ust. 2 art. 174 stanowi, że przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2, to jest w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

W myśl ust. 3 w/w przepisu podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się przed dniem przed dniem 1 stycznia 1999 roku.

Natomiast w myśl ust. 7 analizowanego przepisu do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 roku. Ustęp 8 powyższego przepisu stanowi, że przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24 % tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku.

Z kolei z mocy art. 15 ust. 1 analizowanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 tego samego przepisu przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym złożono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176. Ust. 6 tego samego przepisu stanowi, że na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Zgodnie z ust. 4 i 5 w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1) oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3,

w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,

2) oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,

3) oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty,

oraz

4) mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19, przy czym wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250%.

W związku z treścią zacytowanych przepisów można stwierdzić, iż kwota kapitału początkowego zależy od wysokości wynagrodzeń stanowiące podstawę wymiaru składek, długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 rokiem, podstawy wymiaru oraz współczynnika proporcjonalnego do wieku ubezpieczonego, który służy do obliczenia tzw. części socjalnej.

Zgodnie zaś z ogólną zasadą wyrażoną w art. 116 ust. 1 w/w ustawy, postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Na podstawie art. 129 ust. 1 świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2.

Z kolei na podstawie ust. 2a art. 15 ustawy emerytalnej, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. obowiązuje od 23 listopada 2011 r. i ma zastosowanie do wniosków w sprawach świadczeń złożonych od daty jego wejścia w życie. Zastąpiło ono rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r., Nr 10, poz. 49, ze zm.), które dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości określało w sposób podobny. I tak, zgodnie z § 20 pkt. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty dla pracowników były zaświadczenia zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy dotyczące okresów zatrudnienia i wysokości osiąganych zarobków.

Orzeczenia Sądu Najwyższego jakie zapadły jeszcze na gruncie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. są zgodne co do tego regulacja zawarta w § 20 rozporządzenia wyznacza jedynie kierunek postępowania dowodowego, natomiast nie oznacza, że wysokość uzyskiwanego uposażenia nie może być ustalona w inny sposób tak przy pomocy innych pisemnych środków dowodowych pochodzących od pracodawcy, a nawet dowodów pośrednich, nie wyłączając zeznań świadków - aczkolwiek wskazujących wprost na wysokość wynagrodzenia danego zainteresowanego (por. wyrok SN z 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 1998, Nr 11, poz. 342; wyroku SN z 7 grudnia 2006 r., I UK 179/06, niepubl.).

Zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011, Nr 237, poz. 1412) środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.

Sąd równocześnie wskazuje, że przy ustaleniu podstawy wymiaru świadczenia z dokumentacji zastępczej obowiązuje jednak ścisła zasada uwzględniania tylko takich składników wynagrodzenia, które bezwarunkowo przysługiwałyby w czasie trwania zatrudnienia jako składniki stałe w określonej wysokości, np. wynagrodzenie zasadnicze, stałe dodatki określone kwotowo. Inne składniki wynagrodzenia – premie, nagrody czy dodatki mogą być uwzględnione wówczas, jeżeli zachowana dokumentacja wskazuje niewątpliwie na ich faktyczną wypłatę w określonej wysokości. Zatem Sąd nie mógł do przeliczenia wartości wysokości kapitału początkowego wziąć składników, które przysługiwały wnioskodawcy dodatkowo, z uwagi na fakt że nie wiadomo czy od nich istniał obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne.

W postępowaniu wszczętym odwołaniem od decyzji organu rentowego Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych kieruje się bowiem regułami dowodzenia określonymi w art. 227 i n. kpc nie jest zaś związany ograniczeniami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organami rentowymi, co wynika z treści art. 473 k.p.c. Sprawia to, że wysokość uzyskiwanych dochodów może być ustalana wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, które Sąd uznał za celowe i pożądane.

Biorąc pod uwagę, iż w procesie ustalania wysokości kapitału początkowego, do zarobków stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, a w konsekwencji do określenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego, nie uwzględnia się tych składników wynagrodzenia, od których nie było obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne, Sąd podzielił stanowisko organu rentowego, iż wobec braku informacji o charakterze dodatkowych kwot wpisanych do kart wynagrodzeń - brak podstaw do ich uwzględnienia przy obliczaniu wysokości kapitału początkowego. W zakresie spornych kwot brak jest nie tylko brak informacji o odprowadzonych składkach, ale także o charakterze tych wypłat co ewentualnie mogłoby pomóc w ustaleniu istnienia obowiązku składkowego. Okoliczność, iż wypłaty te miały charakter wyjątkowy a nie cykliczny powoduje, iż nie można nawet domniemywać, iż składki takie powinny być odprowadzone. Bez tej natomiast wiedzy nie istnieje możliwość uwzględnieniach ich w wyliczeniu kapitału początkowego.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż najkorzystniejszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego dla ubezpieczonego obliczony jest z 10 kolejnych lat od 1983 do 1992, wynosi 91,49% i daje wysokość kapitału początkowego w kwocie 120.037,06 zł

Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w punkcie 1 sentencji zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że do ustalenia wysokości kapitału początkowego E. K. przyjął wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynoszący 91,49%, obliczony z lat 1983-1992 oraz wartość kapitału na 1 stycznia 1999 roku w kwocie 120.037,06 zł. W punkcie 2 natomiast oddalił odwołanie w pozostałej części na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.