Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 stycznia 2023 roku Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji po rozpatrzeniu wniosku D. S. z dnia 17 stycznia 2023 roku na podstawie art. 33 ust. 1 pkt 1 i art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...) Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2022 r. poz. 1626) odmówił ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej.

W uzasadnieniu organ podniósł, że na podstawie sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej informacji z dnia 24 kwietnia 2017 r. określającej okres pełnienia przez R. S. służby na rzecz totalitarnego państwa, decyzją z 17 lipca 2017 r. ponownie ustalono wysokość przysługującej ubezpieczonej renty rodzinnej od 1 października 2017 r. zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270). Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wskazał, że od ww. decyzji ubezpieczona nie wniosła odwołania do Sądu Okręgowego w Warszawie - mimo zawartego w decyzji pouczenia o przysługujących środkach odwoławczych.

Organ wskazał, że zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (...) - decyzja organu emerytalnego ustalająca prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń : pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia ulega uchyleniu lub zmianie na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia. Wniosek nadesłany w dniu 17 stycznia 2023 r. o ponowne ustalenie wysokości renty rodzinnej w ocenie organu emerytalnego nie zawierał nowych dowodów lub nowych okoliczności, które miałyby wpływ na wysokość świadczenia.

(decyzja - w aktach MSWiA)

D. S. reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika odwołała się od powyższej decyzji, zarzucając, iż została ona wydana z uwzględnieniem przepisów ustawy niezgodnych z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., a także Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzoną w R. 4 listopada 1950 r. (dalej: EKPC) i prawem UE, w tym w szczególności:

⚫

art. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, (...) Granicz¬nej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a w konsekwencji stanowiące podstawę decyzji obniżającej świadczenia art. 15c oraz art. 13 ust. 1 lit. lc w związku z art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą

⚫

z art. 2, art. 10, art. 30, art. 32 ust. 1 i ust. 2, art. 67 ust 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 42 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a także z art. 6, art. 8 i art. 14 EKPC, art. 1 Protokołu Nr (...) do EKPC, co powoduje oczywistą niezgodność z wymienionymi przepisami decyzji;

Decyzji zarzuciła nadto naruszenie art. 13b ust. 1 i art. 24a ustawy zaopatrzeniowej poprzez błędną ich interpretację, polegającą na dokonaniu wykładni pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa" określonego w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej bez uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy, w tym także indywidualnych czynów zmarłego męża ubezpieczonej i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka;

Wnioskodawczyni zarzuciła również decyzji naruszenie art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 dalej (...)), art. 1 Karty Praw Podstawowych (dalej KPP) w zw. z art. 6 (...), art. 4 KPP w zw. z art. 6 (...), art. 20-21 KPP w zw. z art. 6 (...), art. 25 KPP w zw. z art. 6 (...), art. 4 ust. 3 i art. 6 i w związku z art. 9 i art. 91 Konstytucji RP, zgodnie z którymi prawa podstawowe Unii Europejskiej mają charakter praw bezpośrednio stosowalnych, a więc każdy sędzia krajowy z powołaniem się na zasadę efektywnej kontroli sądowej ma nie tylko prawo, ale i obowiązek, pominąć w procesie sądowego stosowania prawa ustaw oraz praktyki sprzeczne z zasadami podstawowymi Unii Europejskiej, a więc także z tego względu art. 13b, 24a ustawy zaopatrzeniowej, jako sprzeczne z zasadami podstawowymi Unii Europejskiej.

Decyzji zarzuciła nadto naruszenie art. 33 ust. 1 pkt 1 i pkt 6 ustawy zaopatrzeniowej poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy w sprawie niniejszej zachodzi przesłanka, o której mowa w art. 33 ust. 1 pkt 1 i pkt 6 ustawy zaopatrzeniowej.

W konsekwencji stawianych zarzutów odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzję poprzez nakazanie ponownego przeliczenia przysługujących skarżącej świadczeń z pominięciem art. 24a ustawy zaopatrzeniowej od dnia 17 stycznia 2022 r. oraz o zasądzenie na rzecz odwołującej kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

(odwołanie k. 5-8)

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 19 kwietnia 2023 roku organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, iż zaskarżona decyzja została wydana na podstawie art. 32 ust. 1 i art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm.), w brzmieniu ustalonym przez przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku, poz. 2270). (odpowiedź na odwołanie – k. 11-13)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. S. jest wdową po zmarłym R. S.. (okoliczność bezsporna)

Od dnia 6 października 1958 roku R. S. został przyjęty do służby w MO i mianowany kierowcą samochodu w Referacie G. (...) w Ł..

W tym czasie był słuchaczem 10-miesięcznego kursu Szkoły Podoficerskiej w S..

W dniu 1 maja 1962 r. mąż wnioskodawczyni został przeniesiony na stanowisko kierowcy samochodu referatu do (...) w Ł..

Od dnia 1 czerwca 1975 roku został mianowany milicjantem- kierowcą (...) w (...) w S..

Następnie od dnia 16 września 1977 roku przeniesiony został na stanowisko inspektora do spraw gospodarki materiałowo-technicznej.

Z dniem 15 kwietnia 1985 roku został zwolniony ze służby z uwagi na uznanie go za trwale niezdolnego do służby.

Od dnia 1 maja 1985 roku R. S. przyznano emeryturę milicyjną.

(przebieg służby k. 72-74 , kopia akt osobowych k. 49- 94, decyzja o ustaleniu prawa do emerytury milicyjnej k. 89-91, zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 27 lutego 2024 roku e-protokół (...):06:26-00:09:19 k. 107 w związku z wyjaśnieniami informacyjnymi wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 27 lutego 2024 roku e-protokół (...):02:08 – 00:04:59 – płyta CD – k. 107 )

R. S. nie podjął bez wiedzy i zgody przełożonych czynnej współpracy z osobami lub organizacjami działającymi na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

Wykonując swą służbę w Milicji był jedynie kierowcą, nie prowadził żadnych czynności operacyjnych - nie przesłuchiwał podejrzanych, nie zajmował się zwalczaniem opozycji czy związków wyznaniowych, nie był osobą decyzyjną w wydziałach, w których pracował.

(przebieg służby k. 72-74 , kopia akt osobowych k. 49- 94, przesłuchanie wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 27 lutego 2024 roku e-protokół (...):06:26-00:09:19 k. 107 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami na rozprawie w dniu 27 lutego 2024 roku e-protokół (...):02:08 – 00:04:59 – płyta CD – k. 107 )

W dniu 13 marca 2008 roku R. S. zmarł. (odpis skrócony aktu zgonu akta MSWiA nieponumerowane)

Decyzją z dnia 2 kwietnia 2008 roku jego żonie - D. S. przyznano prawo do renty rodzinnej w wysokości 1590,57 zł. (decyzja akta MSWiA nieponumerowane)

W informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Archiwum IPN w Ł. z dnia 24 kwietnia 2017 roku wskazano, iż R. S. w okresie od dnia 1 maja 1962 roku do 31 maja 1975 roku pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm.) (informacja o przebiegu służby – w aktach MSWiA)

Decyzją z dnia 17 lipca 2017 roku Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalono wysokość przysługującej ubezpieczonej renty rodzinnej od dnia 1 października 2017 r. zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270). Podstawa świadczenia jakie przysługiwało zmarłemu stanowi kwota 3 748,27 zł. Emerytura, która była wypłacana stanowi 47,02 % podstawy wymiaru i wynosi 1 762,44 zł. Renta rodzinna dla 1 osoby uprawnionej wynosi 85% łącznej wysokości emerytury została przyznana w kwocie 1 498,07 zł, do renty przysługuje dodatek pielęgnacyjny w kwocie 209,59 złotych. Wysokość miesięcznego świadczenia wraz z przysługującymi dodatkami wynosi 1 707,66 zł (do wypłaty 1 465,83 zł). (decyzja akta MSWiA nieponumerowane)

Od powyższej decyzji D. S. nie wniosła odwołania. (okoliczność bezsporna)

R. S., s. Z., ur. (...), w okresie 1 maja 1962 r. - 31 maja 1975 r. pełnił służbę w Referacie ds. (...) K. (...) w Ł., który był odpowiednikiem terenowym jednostek wymienionych w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. b tiret 2 oraz lit. c tiret 4-5 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej (...) Marszałkowskiej Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej’ (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2023 r. poz. 1280).

Na szczeblu terenowym w większości komend miejskich i powiatowych działały referaty do spraw bezpieczeństwa/Służby Bezpieczeństwa. Zgodnie z treścią Instrukcji Nr 001/59 o zasadach organizacji pracy Referatów do (...) (sygn. IPN BU 1585/4371) komórki te, funkcjonujące od 1957 r. w strukturach komend powiatowych Milicji Obywatelskiej, były odpowiedzialne za realizację zadań stojących przed Służbą Bezpieczeństwa, takich jak „natychmiastowe reagowanie na wszelkie zaistniałe wrogie akty” oraz „praca nad głębokim rozpoznawaniem przejawów oraz form wrogiej, antysocjalistycznej działalności i organizowanie skutecznego przeciwdziałania”. Działalność SB miała polegać na „stosowaniu odpowiednich posunięć operacyjnych, paraliżujących realizację wrogich zamierzeń, przeprowadzaniu rozmów ostrzegawczych” jak również „wnioskowaniu odpowiednich posunięć politycznych, prasowych czy administracyjnych”. Struktura organizacyjna referatów ds. bezpieczeństwa odpowiadała znaczeniu danego powiatu i skali zagrożeń na ich terenie, a zadania, które wykonywały, pochodziły z zakresu przewidzianego dla pionów II, III i IV, i obejmowały w szczególności zabezpieczenie kontrwywiadowcze rejonu, zwalczanie działalności antypaństwowej (antykomunistycznej), operacyjną kontrolę kościołów i związków wyznaniowych oraz ochronę gospodarki. Pomimo licznych prób zreformowania systemu pracy w terenie Służby Bezpieczeństwa szczebla powiatowego w drugiej połowie lat 60. i na początku lat 70. zakres zainteresowania Referatów ds. (...) odzwierciedlał w powiatach zadania ww. pionów operacyjnych jednostek wojewódzkich (por.: M. K., (...) organizacji pracy powiatowych referatów Służby Bezpieczeństwa i próby jego reform w latach sześćdziesiątych, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989” 2013, nr 1(11), s. 363-383). (pismo IPN k. 37)

Powyższych ustaleń Sąd dokonał na podstawie dowodów z dokumentów, zawartych w aktach organu emerytalnego, na podstawie akt osobowych z okresu służby zmarłego męża odwołującej – R. S., a także zeznań wnioskodawczyni D. S. (żony zmarłego), nie znajdując podstaw do zakwestionowania ich wiarygodności.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin ( t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1622 ze zm.; dalej ustawa o zaopatrzeniu) decyzja organu emerytalnego ustalająca prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia ulega uchyleniu lub zmianie na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli:

1)  zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia;

2)  decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3)  dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4)  decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu emerytalnego przez osobę pobierającą świadczenie;

5)  decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6)  przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu emerytalnego.

Wnioskodawczyni w odwołaniu wskazała, jako podstawę jej wniosku o ponowne ustalenie wysokości renty rodzinnej art. 33 ust. 1 pkt 1 i pkt 6 cytowanej ustawy, podając, że nową okolicznością według niej jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 roku wydana w sprawie o sygn. akt III UZP 1/20, natomiast jako błąd organu rentowego wskazała brak uwzględnienia okoliczności i dowodów wynikających z akt IPN, a koniecznych dla ustalenia zaistnienia przesłanki służby na rzecz totalitarnego państwa .

Tak określona podstawa wniosku kanalizuje problem w kierunku wykładni normy prawa materialnego, która ma doprowadzić do weryfikacji decyzji deklaratoryjnej, odmawiającej prawa, które powstało ex lege; weryfikacji, która jest możliwa także na korzyść uprawnionego do świadczenia. (co do zakresu dopuszczalnej weryfikacji patrz także - SN 29 listopada 2016 r. II UK 416/15, wyrok SA w Łodzi z dnia 19 maja 2023 r. III AUa 285/23).

Analizując w aspekcie powyższego samo pojęcie „nowości” przypomnieć należy, że w judykaturze nie ma wątpliwości co do tego, iż „prawidłowa wykładnia obowiązującego przepisu, odmienna od przyjmowanej uprzednio, jest nową okolicznością (…) . Ujawniona po uprawomocnieniu się decyzji stanowi podstawę do wznowienia postępowania (…).” ( patrz bliżej – SN uchwała z 26 listopada 1997 roku III ZP 40/97 ; co do odmiennej wykładni przepisów jako nowej okoliczności patrz także SN wyrok z 7 czerwca 2022 r. (...) 41/22).

W aspekcie powyższego zwrócić także należy uwagę na treść postanowienia Sądu Najwyższego z 29 października 2020 roku (III UZP 4/20), w którym stwierdzono także, że nową okolicznością istniejącą przed wydaniem wzruszanej decyzji organu rentowego jest także nieuwzględnienie przez organ rentowy obowiązującego standardu konstytucyjnego .

W związku z powyższym Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę dokonał weryfikacji zastosowania w decyzji z 17 lipca 2017 roku normy art.13b ustawy z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz.), która weszła w życie 1 stycznia 2017 roku.

Powołany a zastosowany wobec wnioskodawczyni przepis art. 24a wprowadzono na mocy art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016/2270) i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur a teraz także rent inwalidzkich a w konsekwencji i rent rodzinnych po osobach, które pełniły "służbę w organach bezpieczeństwa PRL", które to pojęcie obecnie zastąpiono pojęciem "służby na rzecz państwa totalitarnego".

Ustawodawca zobowiązał przy tym organ rentowy do wszczynania z urzędu postępowania w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczeń i wysokości świadczeń stosownie do wyżej wymienionego przepisu (art. 2 ustawy nowelizującej z dnia 16 grudnia 2016 r.).

Na mocy art. 24a. ust.1 i 2 ustawy w przypadku renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., renta rodzinna przysługuje na zasadach określonych w art. 24, z zastrzeżeniem, iż wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie świadczenia, które przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu z uwzględnieniem przepisów art. 15c lub art. 22a; wysokość renty rodzinnej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty rodzinnej wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W kolejności wskazać należy, iż w dniu 16 września 2020 r. wydana została uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego, w której wskazano, iż - kryterium "służby na rzecz totalitarnego państwa" określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Oceniając sprawę pod tym kątem brak było podstaw do uznania spornej decyzji odmawiającej wnioskodawczyni prawa do ponownego przeliczenia świadczenia za słuszną.

Nie było bowiem sporne w sprawie, że zebrany materiał dowodowy nie zawiera żadnej informacji wskazującej, aby działalność męża odwołującej w okresie jego służby faktycznie polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Analiza akt osobowych męża wnioskodawczyni nie prowadzi do przeciwnego wniosku.

Poza sporem było również w tej sprawie, że jego służba w powoływanym wyżej okresie, była służbą w jednostce organizacyjnej wymienionej w art. 13b ust. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. i tylko z tej przyczyny został on uznany przez organ rentowy za osobę pełniącą służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Poza sporem w tej sprawie było również, iż obniżenie świadczenia nastąpiło nie w rezultacie zmian w osobistej sytuacji wnioskodawczyni, ale w rezultacie zmian w przepisach i sposobie ich stosowania.

W toku postępowania organ emerytalny nie ujawnił żadnych dowodów przestępczej działalności męża ubezpieczonej, ani też żadnej innej działalności sprzecznej z zasadami współżycia społecznego i ludzkiej przyzwoitości. Jedynym dowodem miały być informacje pozyskane z Instytutu Pamięci Narodowej, oparte wyłącznie o akta osobowe R. S. oraz zawarta w nich informacja o przebiegu służby w spornym okresie.

Sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości policyjnej renty rodzinnej po byłym funkcjonariuszu Służby Bezpieczeństwa, nie jest jednak związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu – do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury i renty policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r. sygn. akt II UZP 10/11, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 września 2016 roku, sygn. akt III AUa 1618/14, LEX nr 2148463)

Powyższy pogląd jest spójny ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego zgodnie z którym informacja o przebiegu służby nie jest władczym przejawem woli organu administracji publicznej (władczym rozstrzygnięciem). (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 stycznia 2018 roku, sygn. akt I OSK 2848/17, LEX nr 2445886).

Tak rozumiany skutek informacji o przebiegu służby oznacza, że sąd ma obowiązek oceny całego materiału dowodowego, łącznie z treścią informacji IPN. Informacja o przebiegu służby nie jest zatem władczym przejawem woli organu administracji publicznej (władczym rozstrzygnięciem), lecz jest oświadczeniem wiedzy i nie rozstrzyga konkretnej sprawy administracyjnej w stosunku do konkretnej osoby fizycznej. Wskazana czynność ma charakter stricte informacyjny i stanowi jedynie urzędowe potwierdzenie określonych faktów, zamieszczonych w aktach osobowych funkcjonariusza, celem ponownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalnych. Władczym rozstrzygnięciem wobec ubezpieczonego jest decyzja organu emerytalnego w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego/rentowego i jego wysokości. Zatem dopiero decyzja organu emerytalnego podlega kontroli sądowej. Natomiast właściwym sądem dokonującym tej kontroli jest sąd powszechny, a ten podczas rozpoznawania istoty sprawy, będzie uprawniony do weryfikacji informacji z IPN w postępowaniu dowodowym (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 roku, sygn. akt K 36/09, OTK-A 2012 nr 1, poz. 3).

Podkreślić należy, że w niniejszej sprawie nie przedstawiono – poza samą informacją IPN o przebiegu służby – jakichkolwiek dowodów (przy czym ciężar dowodu w tym zakresie spoczywał na organie rentowym) na przestępczą działalność męża wnioskodawczyni, ani nie dokonano oceny jego indywidualnych czynów poprzez ich weryfikację pod kątem naruszania podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu, wobec czego obniżenie należnych wnioskodawczyni świadczeń nie było uzasadnione.

Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę zapoznał się z dokumentacją zgromadzoną w aktach sprawy oraz przesłuchał wnioskodawczynię co do przebiegu służby jej męża, zaś dowód ten nie był podważany przez organ rentowy.

W ocenie Sądu Okręgowego, wskazanego okresu nie można także kwalifikować jako stricte okresu służby na rzecz państwa totalitarnego. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, by służba męża ubezpieczonej na stanowisku kierowcy miała związek z działalnością organizacji niepodległościowych i demokratycznych, lecz raczej powszechny - typowy także w państwie, które nie ma nic wspólnego z działalnością antydemokratyczną. Trudno więc R. S. za taką działalność w jakikolwiek sposób stygmatyzować. Co do tego zresztą nie przedstawiono żadnych dowodów przeciwnych.

Reasumując wskazać należy, że mąż wnioskodawczyni niewątpliwie pełnił służbę w organach bezpieczeństwa PRL - w okresie od 1 maja 1962 roku do 31 maja 1975 roku. Niemniej jednak, we wskazanych spornych okresach nie wykazano, by dopuścił się jakichkolwiek przewinień w stosunku do obywateli. Okres ten nie może być więc uznany za prowadzący bezpośrednio do działań antydemokratycznych.

Oznacza to, że po zmianach dokonanych drugą ustawą nowelizacyjną z 16 grudnia 2016 roku nie wystarczy, że organ rentowy zmniejszając rentę rodzinną wykaże pełnienie służby w wymienionych przez ustawodawcę cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. Musi ponadto wykazać, że była to służba na rzecz totalitarnego państwa, która według legalnej definicji zawartej w preambule ustawy lustracyjnej polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków zawodowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Tylko taki sposób wykładni art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej zapewnia spójność i logiczność obowiązującego w tym zakresie prawa oraz to, że działanie, które nie zostało zakwalifikowane przez samego ustawodawcę jako działanie na rzecz totalitarnego państwa, nie spowoduje nieuzasadnionego obniżenia świadczenia emerytalnego (rentowego). Tylko wskazana powyżej wykładnia art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym zapewni również, że ingerencja w prawo do poszanowania mienia będzie miała charakter ingerencji racjonalnie uzasadnionej w rozumieniu art. 1 Protokołu Nr (...) do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W interesie publicznym jak wymaga tego standard konwencji leży bowiem, aby osoby które w sensie materialnym nie pełniły służby na rzecz państwa totalitarnego, co zresztą sam ustawodawca potwierdził, definiując służbę na rzecz tego państwa, nie ponosiły konsekwencji w postaci obniżenia świadczenia emerytalnego (rentowego). Tylko wtedy też ingerencja w prawo do poszanowania mienia będzie rozsądnie proporcjonalna do realizowanego celu. Zostanie też wówczas osiągnięta "sprawiedliwa równowaga" pomiędzy wymogami interesu powszechnego społeczeństwa a wymogami praw podstawowych przysługujących osobie. Tylko w ten sposób zostanie też zachowana systemowa spójność pomiędzy treścią art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, a treścią preambuły do ustawy lustracyjnej. Sąd Okręgowy w całości podzielił i uznał za własne powyższe stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich.

Na marginesie trzeba jednak podkreślić, iż niniejsze rozstrzygnięcie nie powinno w żaden sposób być odczytywane jako przejaw ochrony byłych funkcjonariuszy służb szeroko rozumianych organów państwa komunistycznego, działającej na rzecz ówczesnego reżimu komunistycznego, jako formacji dopuszczającej się łamania podstawowych praw i wolności obywateli, a jest tylko wynikiem realizacji prawa konkretnego obywatela demokratycznego państwa prawnego do rzetelnego rozpoznania jego zindywidualizowanej, kontradyktoryjnej sprawy, z zachowaniem jego podstawowych gwarancji procesowych i materialnych, w zakresie ochrony jego świadczeń – przyznanych w prawie krajowym i w wiążących Państwo Polskie umowach międzynarodowych.

A zatem rozpatrując zasadność odwołania na gruncie powoływanej ustawy, należy stwierdzić, że wskazane wyżej okoliczności nie dają żadnych podstaw do przyjęcia, aby mąż wnioskodawczyni – R. S. faktycznie podejmował jakiekolwiek zadania w zakresie zwalczania opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

Nie można zatem apriorycznie zakładać, że każdy funkcjonariusz służb bezpieczeństwa działał na rzecz państwa totalitarnego, gdyż kłóci się to z ideą sprawowania sądowego wymiaru sprawiedliwości, opierającą się na indywidualnej winie i pozostającą w opozycji wobec przyjętej w omawianej ustawie koncepcji odpowiedzialności zbiorowej.

Mając powyższe na uwadze Sąd stwierdził, iż przeprowadzone postępowanie dowodowe nie wykazało, aby mąż ubezpieczonej w spornym okresie pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej.

Tym samym już w dacie wydania pierwotnej decyzji z dnia 17 lipca 2017 roku nie było podstaw do przeliczenia należnej po nim wnioskodawczyni renty rodzinnej na podstawie wspomnianych przepisów, bowiem nie mają one bowiem w ogóle zastosowania do przedmiotowej sytuacji faktycznej.

Dlatego też słuszna okazała się teza skarżącej wyrażona w odwołaniu, potwierdzona poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi wydanym w sprawie o sygn. akt III AUa 285/23 , że w niniejszej sprawie spełniona została przesłanka z art.33 ust.1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej - wskazane przez wnioskującą okoliczności spełniały warunek „nowości”, o której mowa w tym przepisie - chodziło w jej wniosku o wykładnię normy art.13 b tejże ustawy, zgodnie z którą dla zastosowania normy art.24a nie można poprzestać na treści zaświadczenia z IPN i samej formalnej przynależności do danej struktury, lecz konieczna jest indywidualna ocena służby.

W konsekwencji Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i nakazał pominięcie art.24a ustawy z 2016 roku, co oznacza konieczność przeliczenia policyjnej renty rodzinnej należnej wnioskodawczyni według zasad uprzednio obowiązujących, ale od daty złożenia wniosku o przeliczenie świadczenia.

Sąd oddalił odwołanie w zakresie dotyczącym okresu sprzed daty złożenia tego wniosku – odmawiając przyznania prawa do ponownego przeliczenia spornej renty rodzinnej od 17 stycznia 2022 roku z uwagi na fakt, że wniosek o ponowne przeliczenie wysokości tego świadczenia został złożony w dniu 17 stycznia 2023 roku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art.98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust.2 i § 10 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz.1800 z późn.zm.)

SSO Paulina Kuźma