Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 listopada 2022 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. w Z. stwierdził, że B. R. pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 lutego 2022 r. do 28 lutego 2022 r. oraz od 1 maja 2022 r. do 30 września 2022 r. w łącznej kwocie 4 640,76 z tytułu renty rodzinnej oraz dodatkowego rocznego świadczenia. Jednocześnie organ rentowy zobowiązał B. R. do zwrotu powyższej kwoty wraz z odsetkami za okres od 11 lutego 2022 r. do 23 listopada 2022 r. w kwocie 203,07 zł.

/decyzja k.202 akt ZUS/

W dniu 30 grudnia 2022 r. do organu rentowego wpłynęło odwołanie B. R. od ww. decyzji. Skarżonej decyzji zarzuciła: naruszenie prawa materialnego tj. art.138 w zw. z art.68 ustawy o emeryturach i rentach poprzez jego błędne zastosowanie, a wskutek tego zobowiązanie ubezpieczonej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, podczas gdy nie istniały przesłanki do uznania wypłaconych świadczeń jako nienależnych; błąd w ustaleniach faktycznych, który miał wpływ na treść wydanego w sprawie rozstrzygnięcia poprzez uznanie, że ubezpieczona pobrała nienależne świadczenie z tytułu renty rodzinnej, podczas gdy ubezpieczona spełnia wszystkie przesłanki warunkujące prawo do renty rodzinnej tj. pobierała w spornym okresie naukę w Policealnej Szkole Medycznej (...) w Ł.. B. R. wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że ubezpieczonej przysługuje prawo do świadczeń za okresy od 1 lutego 2022 r. do 28 lutego 2022 r. oraz od 1 maja 2022 r. do 30 września 2022 r. i oddalenie żądania zapłaty należności głównej w kwocie 4 640,76 zł wraz z odsetkami.

/odwołanie k.3 – 8/

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.

/ odpowiedź na odwołanie k.10 – 10 odwrót/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni B. R. (uprzednio (...)) urodziła się (...)

/okoliczność bezsporna/

Od marca 2005 r. B. R. pobierała rentę rodzinną po zmarłej matce.

/okoliczność bezsporna/

Od momentu uzyskania prawa do renty rodzinnej wnioskodawczyni była regularnie pouczana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku ciążącym na osobach pobierających rentę rodzinną po ukończeniu 16 roku życia, tj. do poinformowania organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły-uczelni, a jeżeli uczy się nadal to do nadesłania zaświadczenia z szkoły-uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. Ponadto w doręczanych wnioskodawczyni decyzjach była informacja, iż osoba, która nienależnie pobrała świadczenia zobowiązana jest do ich zwrotu oraz definicja nienależnie pobranego świadczenia.

/okoliczność bezsporna/

W dniu 3 lipca 2021 r. B. R. uzyskała tytuł magistra w Wyższej Szkole (...) o Zdrowiu w Ł..

/okoliczność bezsporna/

Dnia 23 września 2021 r. B. R. złożyła wniosek o przedłużenie uprawnień do renty rodzinnej. Decyzją z dnia 28 września 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. przyznał B. R. rentę rodzinną na okres od 1 października 2021 r. do 30 września 2022 r.

/wniosek k.165 , decyzja k.167 – 168 odwrót akt ZUS/

W dniu 18 września 2021 r. B. R. została przyjęta do Policealnej Szkoły Medycznej (...) w Ł.. Wnioskodawczyni uczestniczyła w zajęciach w semestrze zimowym ( od września 2021 r. do stycznia 2022 r.).

/zaświadczenie k.166 akt ZUS , okoliczność bezsporna/

W lutym 2022 r. w ww. szkole zaplanowano jeden zjazd (w dniach od 12 do 13 lutego 2022 r.), w którym wnioskodawczyni nie wzięła udziału z uwagi na chorobę (w izolacji domowej przebywała w okresie od 3 do 12 lutego 2022 r.) W marcu oraz kwietniu 2022 r. wnioskodawczyni brała udział w zajęciach.

/zaświadczenie k.32 , informacja k.37,zeznania wnioskodawczyni min.00:04:03 – 00:11:01 rozprawy z dnia 24 października 2023 r. , płyta CD k.51 w związku z jej informacyjnymi wyjaśnieniami min.00:01:30 – 00:15:53 rozprawy z dnia 18 lipca 2023 r. , płyta CD k.27/

Począwszy od maja 2022 r. wnioskodawczyni, z uwagi na brak możliwości pogodzenia nauki w szkole z pracą zawodową, zaprzestała uczestnictwa w zajęciach w Policealnej Szkoły Medycznej (...) w Ł.. W dniu 31 sierpnia 2022 r., z uwagi na brak uzyskania wymaganej 50% frekwencji na zajęciach dydaktycznych B. R. została skreślona z listy słuchaczy Policealnej Szkoły Medycznej (...) w Ł..

/zaświadczenie k.29 , zeznania wnioskodawczyni min.00:04:03 – 00:11:01 rozprawy z dnia 24 października 2023 r. , płyta CD k.51 w związku z jej informacyjnymi wyjaśnieniami min.00:01:30 – 00:15:53 rozprawy z dnia 18 lipca 2023 r. , płyta CD k.27/

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie zgromadzonych w aktach sądowych oraz aktach rentowych dokumentów, a także w oparciu o zeznania wnioskodawczyni. Zgromadzonym dowodom Sąd dał wiarę, a dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd uznał, że jest on wystarczający by wyjaśnić sporną okoliczność – a mianowicie, czy B. R. nienależnie pobrała rentę rodziną w spornych okresach.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest w zasadne w zakresie w jakim dotyczy okresu od 1 do 28 lutego 2022 r.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2023 r. , poz. 1251) renta rodzinna przysługuje dzieciom (własnym, drugiego małżonka i przysposobionym):

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

W myśl ust. 2 art. 68, jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Ponadto w myśl art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Zgodnie zaś z ust. 2 pkt 1 w/w przepisu za nienależnie pobrane świadczenia
w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona
o braku prawa do ich pobierania.

W ustępie 4 i 5 cytowanego przepisu ustawodawca określił, za jaki okres można skutecznie żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. I tak nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadał wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Na mocy art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1230 z późn. zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

1a. W razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.

Kwestią sporną w niniejszym postępowaniu pozostała okoliczność, czy B. R. w spornych okresach kontynuowała naukę, a tym samym czy należnie pobrała w tym okresie rentę rodziną.

Ustalony w niniejszej sprawie stan faktyczny wskazuje, że od września 2021 r. do kwietnia 2022 r. wnioskodawczyni uczestniczyła w przewidzianych programem nauki zajęciach w Policealnej Szkoły Medycznej (...) w Ł.. W ocenie Sądu nie ulega bowiem wątpliwości, że do kwietnia 2022 r. wnioskodawczyni przejawiała wolę ukończenia nauki w szkole (na co wskazuje choćby frekwencja w marcu oraz kwietniu 2022 r.), a okoliczność, że nie wzięła udziału w zajęciach , jakie przewidziano w lutym 2022 r. w żaden sposób nie może wpłynąć na ocenę zaistniałego w sprawie stanu faktycznego. Co również ważne, jedyne zajęcia jakie odbyły się w ww. szkole w lutym 2022 r. miały miejsce częściowo w czasie, gdy wnioskodawczyni przebywała na izolacji. Co prawda izolacja zakończyła się i odwołująca mogła uczestniczyć w zjeździe 13 lutego 2022 roku, jednak biorąc pod uwagę fakt, iż dopiero co zakończyła chorobę można uznać jej nieobecność w tym dniu za usprawiedliwioną. W kolejnych miesiącach uczestniczyła w zjazdach.

Podkreślić w tym miejscu należy, że istota renty rodzinnej służącej dziecku zmarłego ubezpieczonego sprowadza się do zapewnienia mu świadczenia umożliwiającego kontynuację nauki w celu uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 września 2014 r., sygn. III AUa 1972/13, LEX nr 1506643).

Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie dominujące i utrwalone orzecznictwo,
w myśl którego określenie przez ustawodawcę w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy, iż renta rodzinna przysługuje dziecku po ukończeniu 16 roku życia do ukończenia nauki w szkole należy rozumieć nie tyle formalny status ucznia (słuchacza), co realne wypełnianie tej roli stosownie do regulaminu uczelni, w szczególności poprzez uczestnictwo w zajęciach, podchodzenie do egzaminów i przedkładanie wymaganych prac semestralnych itd. Nie mieści się w tym pojęciu takie postępowanie ucznia (słuchacza), które polega na zapisywaniu się do danej szkoły bez uczestniczenia w całości lub istotnie części zajęć, nie poodchodzeniu do egzaminów i nie przedkładaniu wymaganych programem nauczania prac. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 listopada 2006 r. III UK 153/11 LEX nr 1318422; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r. I UK 65/12 LEX nr 1231467; wyrok Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2012 r. I UK 96/12 LEX nr 1226829; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r. I UK 471/12 LEX nr 1308053; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2014 r. I UK 414/13 LEX nr 1483946). Wskazać należy, że do stwierdzenia czy ktoś pobiera naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, nie jest wystarczające ustalenie zamiaru pobierania tejże nauki. Muszą występować przejawy zewnętrzne. Można zatem pobierać naukę w szkole nie po to, aby poszerzać swoją wiedzę, czy też nie po to aby zdobywać formalne kwalifikacje czy uprawnienia, a tylko po to (w znaczeniu intencji) aby otrzymywać rentę rodzinną, a mimo to jeśli tylko uczestniczy się w zajęciach i wypełnia inne postawione wymagania, należy uznać, że ktoś taki pobiera naukę w szkole. Jeżeli jednak nie wypełnia się podstawowych obowiązków w postaci uczestnictwa w zajęciach, przy czym nie podaje się żadnego usprawiedliwienia (wytłumaczenia) tejże nieobecności; ponadto jeżeli na skutek tego dochodzi do skreślenia z listy słuchaczy, to nie można uznać, że okres poprzedzający skreślenie, kiedy ciągle występuje stuprocentowa nieobecność, był nauką w szkole. Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżymowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7 marca 2018 r., sygn. akt III AUa 66/18, legalis nr 1752340). Nie ulega także wątpliwości, że samo zapisanie się do szkoły lub na studia i uzyskanie formalnego statusu ucznia/studenta nie przesądza o pobieraniu przez dziecko nauki w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu (...), a w sytuacji, gdy student nie tylko nie uczęszcza na zajęcia, ale także nie przystępuje do żadnych zaliczeń i egzaminów w sesji, nie można uznać go za osobę pobierającą naukę. Odmiennie bowiem należy ocenić przypadek udziału studenta w sesji egzaminacyjnej, ale z negatywnym wynikiem, nieupoważniającym do zaliczenia semestru. Nie można wówczas odmówić studentowi faktycznego realizowania - chociaż z miernym rezultatem - obowiązującego w uczelni programu nauczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2015 r. I UK 53/16 Legalis nr 1415254).

Z uwagi na powyższe stwierdzić należy, że wnioskodawczyni w lutym 2022 r. przejawiała wolę kontynuowania nauki, a tym samym było możliwym uznanie jej za osobę pobierającą naukę w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy.

W odniesieniu zaś do pozostałego spornego okresu nie można dopatrzeć się w działaniach wnioskodawczyni zamiaru kontynuowania nauki w szkole, o czym świadczy całokształt okoliczności niniejszej sprawy, a w szczególności brak przystępowania przez wnioskodawczynię do przewidzianych programem egzaminów, czy też zaliczeń i uzyskanie tym samym promocji na kolejny semestr.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., odwołanie wnioskodawczyni uznał za zasadne w części i nie zobowiązał B. R. do zwrotu renty rodzinnej za okres od 1 do 28 lutego 2022 r. , o czym orzekł w punkcie 1 sentencji wyroku, a pozostałym zakresie na podstawie art.477 ¹⁴§1 k.p.c. oddalił odwołanie, o czym orzekł w punkcie 2 sentencji wyroku.