Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2023 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Tomasz Gal

Protokolant praktykant P. J.

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 czerwca 2023 roku w Warszawie

sprawy z powództwa L. S.

przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Finansów

o zapłatę

oddala powództwo,

oddala wniosek strony pozwanej o zasądzenie od powoda kosztów procesu.

Sygn. akt XXV C 819/22

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 28 kwietnia 2022 r. (data prezentaty – k. 5) L. S. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Finansów kwoty 217.898,38 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w ustawowej wysokości od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, obciążenie Skarbu Państwa kosztami postępowania niezależnie od jego wyniku, zasądzenie od Skarbu Państwa na swoją rzecz pozostałych kosztów poniesionych przez powoda w związku z postepowaniem, w tym kosztów zastępstwa procesowego jeżeli powód ustanowi pełnomocnika procesowego w toku postępowania.

W uzasadnieniu pozwu L. S. wskazał, że w latach osiemdziesiątych wspólnie z W. W. (1) i M. W. prowadził podziemne wydawnictwo funkcjonujące pod nazwą (...). Podał, że w ramach (...) wydawane były przedruki literatury z paryskiej (...), niedostępne w oficjalnym obiegu książki, wydawnictwa bezdebitowe i inne materiały na potrzeby działającej wówczas opozycji demokratycznej, której powód czuł się aktywnym członkiem. Działalność (...) finansowana była ze środków własnych i przychodów ze sprzedaży wydawanych książek, działania w ramach działalności opozycyjnej dokonywane były nieodpłatnie. (...) dysponowała własnymi materiałami drukarskimi, stanowiącymi współwłasność powoda, W. W. (1) i M. W. w częściach równych. Druk wydawnictw (...) odbywał się między innymi w drukarni (...) przy ulicy (...) w W., a także był zlecany odpłatnie innym osobom, przy czym (...)udostępniała swoje materiały drukarskie. Prowadziła opozycyjną działalność wydawniczą współpracując z (...), z którą za pośrednictwem G. B. (1), jej ówczesnego prezesa, współfinansowała niektóre przedsięwzięcia.

Powód wskazał, że w 1984 r. Prokuratura Wojewódzka w W. wszczęła przeciwko niemu, a także przeciwko W. W. (1), M. W. oraz innym osobom współpracującym z (...) postępowanie przygotowawcze, o sygn. akt (...), w którym zarzucono powodowi popełnienie przestępstwa z art. 278 § 1 k.k. w zbiegu z popełnieniem przestępstwa z art. 282 § 1 k.k., obejmujących działanie w nielegalnych strukturach zawieszonego z dniem wprowadzenia stanu wojennego, a następnie rozwiązanego (...), a w ramach tej działalności dokonywanie czynności związanych z drukiem i kolportażem wydawnictw o treści jawnie opozycyjnej wobec ówczesnej władzy.

Powód podał, że w związku z powyższym postępowaniem został zatrzymany, a w tym samym czasie organy ścigania dokonały rekwizycji znacznej ilości dóbr materialnych służących funkcjonowaniu i będących wynikiem działalności (...), także u osób trzecich, w tym znaczną część materiałów i wydawnictw należących do powoda. W ocenie powoda jednakże część odebranych powodowi i jego współpracownikom materiałów poligraficznych i wydawnictw nie została odnotowana w protokołach przeszukania, co wynika zdaniem powoda z niedbalstwa bądź przywłaszczenia mienia przez funkcjonariuszy dokonujących przeszukań. Powód jednakże podał, że na wysokość jego roszczenia składają się pozycje uwzględnione w toku śledztwa w protokołach przeszukania i wykazach dowodów rzeczowych, które stanowiły jego własność bądź były przedmiotem współwłasności, tj.:

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w mieszkaniu J. W. pozycjach książki „Co zrobić kiedy nic się nie da zrobić” St. Bratkowskiego o wartości 22.800 zł (2280 sztuk po 30 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w mieszkaniu J. W. matrycach białkowych o wartości 250 zł (15 sztuk po 750 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w mieszkaniu K. B. ryzach papieru o wartości 1.468,40 zł (60 sztuk po 73,42 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w mieszkaniu K. B. matryc z tekstem „Co zrobić kiedy nic się nie da zrobić” o wartości 833,33 zł (50 sztuk po 50 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w Drukarni (...) metalowych kliszach o wartości 466,66 zł (28 sztuk po 50 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w Drukarni (...) arkuszach formatu A-3 wydawnictwa pt. „Spectator nr 7” o wartości 37.333,33 zł (14.000 sztuk po 8 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w pomieszczeniu zajmowanym przez G. B. (2) tonach papieru w formatach A-3 i A-4 o wartości 48.946,66 zł (10 ton po 73,42 zł za każde 5 kg);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w pomieszczeniu zajmowanym przez G. B. (2) matrycach offsetowych o wartości 4.000 zł (240 sztuk po 50 zł za sztukę);

• należący do powoda prywatny zbiór unikatowych książek i innych unikatowych wydawnictw zarekwirowanych w pomieszczeniu zajmowanym przez G. B. (2) o wartości 8.700 zł (87 sztuk po 100 zł za sztukę);

• należąca do powoda maszyna do pisania firmy (...) zarekwirowana w pomieszczeniu zajmowanym przez G. B. (2) o wartości 2.000 zł;

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w mieszkaniu G. S. wydawnictw pt. „Spiskowcy i inne utwory” autorstwa Vaclava Havla o wartości 30.000 zł (3.000 sztuk po 30 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w mieszkaniu H. L. wydawnictw pt. „Co zrobić kiedy nic się nie da zrobić” autorstwa S. Bratkowskiego o wartości 10.000 zł (1.000 sztuk po 30 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w samochodzie C. M. matryc blaszanych z tekstem „Spiskowcy” o wartości 1.100 zł (66 sztuk po 50 zł za sztukę);

• współwłasność w 1/3 w zarekwirowanych w nieustalonym miejscu książek pt. „Rozmowy ze Stalinem” autorstwa Milovana Dżilasa o wartości 50.000 zł (5.000 sztuk po 30 zł za sztukę).

Powód wskazał, że na mocy art. 1 pkt 3) lit. j) ustawy z dnia 21 lipca 1984 r. o amnestii prowadzone przeciwko powodowi śledztwo zostało umorzone postanowieniem Prokuratora Wojewódzkiego w W. z dnia 27 lipca 1984 r., a zastosowany wobec powoda środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania został uchylony. Podał, że na mocy przepisów powyższej ustawy postanowieniem z dnia 11 stycznia 1985 r. Sad Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie orzekł przepadek przedmiotów zakwestionowanych podczas przeszukań w toku śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Wojewódzką w W. w sprawie o sygn. (...), wobec czego przedmioty zarekwirowane, stanowiące własność lub współwłasność powoda zniszczono lub przekazano do powtórnego wykorzystania. Powód wskazał, że postanowieniem z dnia 14 lutego 1994 r. Prokurator Generalny uchylił prawomocne postanowienie o umorzeniu śledztwa, w ten sposób że jako podstawę umorzenia przyjął niepopełnienie przez powoda, W. W. (1) i M. W. zarzucanych im przestępstw, wobec niewyczerpania znamion przestępstw.

Powód podał także, że Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 18 czerwca 2009 r. zasądził na jego rzecz kwotę 6.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę poniesioną przez powoda w związku z tymczasowym aresztowaniem, tłumacząc w uzasadnieniu, że roszczenie powoda o odszkodowanie za mienie przepadłe na rzecz Skarbu Państwa powinno być dochodzone w trybie procesu cywilnego, stąd niniejszy pozew. Jako podstawę prawną roszczenia powód wskazał art. 10 ust 1 w zw. z art. 11 ust 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (pozew – k. 5-34).

W odpowiedzi na pozew z dnia 28 czerwca 2022 r. (data stempla - k. 288) Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Finansów wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów procesu, w tym na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w którym je zasądzono do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu swojego stanowiska strona pozwana podniosła, że roszczenie powoda jest całkowicie bezzasadne, a wszelkie roszczenie i zarzuty skierowane pod adresem pozwanego są całkowicie pozbawione podstaw, zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Zdaniem pozwanego powód nie przedstawił w niniejszej sprawie prejudykatu, który stanowi podstawową przesłankę odpowiedzialności Skarbu Państwa. Pozwany podał, że wobec powoda nie zapadł wyrok skazujący, lecz postępowanie karne zostało umorzone, co zamyka drogę do przeprowadzenia postępowania unieważniającego w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Pozwany Skarb Państwa podniósł także zarzut przedawnienia roszczenia powoda, wskazując że dotychczasowe działania powoda nie przerwały skutecznie 10-letniego biegu przedawnienia roszczenia. W ocenie pozwanego termin przedawnienia powinien być liczony od dnia 14 lutego 1994 r. tj. od daty wydania postanowienia przez Prokuratora Generalnego w przedmiocie uchylenia prawomocnych postanowień o umorzeniu śledztwa, a zatem powództwo powoda uległo przedawnieniu już w dniu 14 lutego 2004 r. Zdaniem pozwanego nadmierne opóźnienie powoda w dochodzeniu swojego roszczenia jest tym bardziej nieuzasadnione mając na uwadze fakt, że wyrokiem z dnia 18 czerwca 2009 r. powód otrzymał zadośćuczynienie na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie i przez kolejne 13 lat nie zrobił nic aby wytoczyć powództwo w zakresie objętym niniejszym pozwem.

Pozwany zakwestionował jednocześnie sposób wyliczenia wysokości zwrotu mienia, jak również tytuł własności czy współwłasności powoda do wyszczególnionych pozycji. Powód nie przedstawił dowodu zakupu tych pozycji z własnych środków pieniężnych, jak również nie określił ich stanu.

Z ostrożności procesowej pozwany podał, że powód nie wykazał przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej to jest nie wykazał szkody i związku przyczynowego między szkodą a zdarzeniem wywołującym szkodę (odpowiedź na pozew – k. 283-286).

Na podstawie przedstawionego materiału dowodowego Sąd ustalił następujący stan faktyczny w sprawie:

W latach osiemdziesiątych L. S. wspólnie z W. W. (1) i M. W. prowadził podziemne wydawnictwo funkcjonujące pod nazwą (...). W ramach (...) wydawane były przedruki literatury z paryskiej (...)oraz niedostępne w oficjalnym obiegu książki, takie jak m.in. „Twardy człowiek” i „Z dwóch stron drzwi” Mariana Brandysa, „Co zrobić kiedy nic się nie da zrobić? Rzecz o samorządach pracowniczych” Stefana Bratkowskiego, „Rozmowy ze Stalinem” Milovana Dżilasa, „Wielkie nieszczęście” Piotra Guzego, „Życiorys Tadeusza Nawalnego czyli „Solidarność” ma głos Marka Nowakowskiego, „3 eseje” Georga Orwella, „Władza i przywileje” Aleksandra Smolara, „Etos Komitetu Obrony Robotników” Jana Józefa Lipskiego. Drukowane były wówczas wydawnictwa bezdebitowe i inne materiały na potrzeby działającej wówczas opozycji demokratycznej, której powód czuł się członkiem (niezaprzeczone twierdzenia powoda – k. 11).

L. S. został zatrzymany w dniu 29 maja 1984 r. przez ówczesną Służbę Bezpieczeństwa w Jednostce MSW w W., gdzie od dnia 2 września 1983 r. odbywał służbę wojskową w ramach Szkoły (...) MSW. Podczas przeszukania zarówno pomieszczenia zajmowanego wówczas przez powoda, jak również w szafie z której korzystał, nie znaleziono żadnych wydawnictw. Podstawą śledztwa wszczętego wobec powoda postanowieniem Prokuratury Wojewódzkiej w W. z dnia 31 maja 1984 r. były materiały wskazujące na udział powoda w nielegalnych strukturach nielegalnego b. (...), a w ramach tej działalności organizowanie druków oraz kolportowanie nielegalnych wydawnictw, m.in. „Spectator” nr 7 i broszurę „Co robić kiedy nic nie da się zrobić” Stefana Bratkowskiego. L. S. nie przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu i odmówił składania wyjaśnień. Wobec powoda zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania (postanowienie o tymczasowym aresztowaniu z dnia 31.05.1984 r. wraz z uzasadnieniem – k. 48-49, wyrok z dnia 18.06.2009 r. wraz z uzasadnieniem – k. 261-273, meldunek o wszczęciu postępowania – k. 324, meldunek o przedstawieniu zarzutów i zastosowaniu środka zapobiegawczego – k. 327, protokół przeszukania rzeczy i pomieszczeń L. S. – k. 332- 333, postanowienie z dnia 31.05.1984 r. – k. 478-479, karta zatrzymania osoby – k. 553, protokół zatrzymania – k. 554-555).

W działalność wydawnictwa zaangażowana była między innymi emerytka J. W., pracownik powielarni K. B., drukarz J. K., przyjaciel powoda z czasów szkolnych G. B. (2), H. L., A. L.. Wskazane osoby miały kontakt z L. S. oraz W. W. (1) i M. W. (protokół przeszukania mieszkania J. W. z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 56-63, oświadczenie J. W. – k. 65-67, protokół przesłuchania świadka J. W. – k. 69-72, protokół przeszukania mieszkania K. B. z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 85-90, protokół przesłuchania świadka K. B. – k. 74-80, protokół okazania – k. 82-83, protokół przeszukania drukarni (...) z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 92-102, 328-331, oświadczenie J. K. – k. 104-105, protokół przeszukania mieszkania G. B. (2) z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 107-114, oświadczenie M. K. – k. 116, protokół przesłuchania świadka G. B. (2) – k. 118-121, protokół przesłuchania świadka B. B. – k. 123-125, protokół przeszukania mieszkania H. L. z dnia 30.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 139-144, protokół przesłuchania świadka H. L. – k. 148-151, protokół przeszukania mieszkania A. L. z dnia 30.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 167-173, protokół przesłuchania świadka A. L. – k. 175-180, vide wniosek o nieuwzględnianie zażaleń z dnia 19.06.1984 r. – k. 934-936).

W dniu 29 maja 1984 r. dokonano przeszukania mieszkania J. W., usytuowanego w W. przy ulicy (...), w którym znaleziono między innymi wydawnictwo „Co zrobić kiedy nic się nie da zrobić” St. Bratkowskiego w ilości 18 paczek po 120 sztuk oraz oddzielnie 120 egzemplarzy, matryce białkowe w ilości 15 sztuk, która następnie podała, że znalezione i zarekwirowane przedmioty należały do L. S. oraz W. i M. W. (protokół przeszukania mieszkania J. W. z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 56-63, oświadczenie J. W. – k. 65-67, protokół przesłuchania świadka J. W. – k. 69-72).

W tym samym dniu przeszukano mieszkanie K. B., położone w W. przy ulicy (...), z którego zarekwirowano między innymi ryzy papieru w ilości 60 sztuk oraz matryce z tekstem „Co zrobić kiedy nic się nie da zrobić” w ilości 50 sztuk (protokół przeszukania mieszkania K. B. z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 85-90, protokół przesłuchania świadka K. B. – k. 74-80, protokół okazania – k. 82-83).

Podczas przeszukania pomieszczenia przy ulicy (...) w W., w którym mieściła się drukarnia (...), J. K. wydał metalowe klisze w ilości 28 sztuk oraz arkusze formatu A-3 wydawnictwa pt. „Spectator nr 7” w ilości 14.000 sztuk (protokół przeszukania drukarni (...) z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 92-102, 328-331, oświadczenie J. K. – k. 104-105).

W mieszkaniu G. B. (2) znaleziono między innymi papier w formatach A-3 w ilości 275.000 arkuszy (3000 arkuszy po 26 sztuk, 3500 arkuszy po 22 sztuki, 3000 arkuszy po 40 sztuk) i A-4 w ilości 96 sztuk, matryce offsetowe w ilości 240 sztuk, unikatowe książek i inne wydawnictwa w ilości 87 sztuk, maszynę do pisania firmy (...). G. B. (2) zeznał, ze sam gromadził przez lata książki i wydawnictwa a maszyna do pisania stanowiła własność jego matki (protokół przeszukania mieszkania G. B. (2) z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 107-114, oświadczenie M. K. – k. 116, protokół przesłuchania świadka G. B. (2) – k. 118-121, protokół przesłuchania świadka B. B. – k. 123-125).

Z mieszkania G. S., usytuowanego w W. przy ulicy (...), zarekwirowano wydawnictwa pt. „Spiskowcy i inne utwory” autorstwa Vaclava Havla, w ilości 500 egzemplarzy złożonych i 300 egzemplarzy niezłożonych. G. S. nie oświadczył, ani nie zeznał o znajomości z powodem (protokół przeszukania mieszkania G. S. z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 127-134, protokół przesłuchania świadka G. S. – k. 136-137).

W mieszkaniu H. L. położonego w W. przy ulicy (...) znaleziono między innymi wydawnictwo pt. „Co zrobić kiedy nic się nie da zrobić” autorstwa S. Bratkowskiego w ilości 1.000 sztuk. H. L. zeznał, że powyższe przyniósł do niego z prośbą o przechowanie A. L. wraz z L. S. (protokół przeszukania mieszkania H. L. z dnia 30.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 139-144, protokół przesłuchania świadka H. L. – k. 148-151, protokół przeszukania mieszkania A. L. z dnia 30.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 167-173, protokół przesłuchania świadka A. L. – k. 175-180).

W dniu 29 maja 1984 r. w samochodzie C. M. odnaleziono 66 sztuk matryc blaszanych z tekstem „Spiskowcy” (protokół przeszukania samochodu C. M. z dnia 29.05.1984 r. wraz z wykazem dowodów rzeczowych – k. 153-158, protokół przesłuchania świadka C. M. – k. 160-163, oświadczenie C. M. - k. 165).

Naczelnik Wydziału Śledczego w treści uzasadnienia wniosku o nieuwzględnienie zażaleń na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu podał, że powyższe przedmioty należały do powoda oraz jego M. i W. W. (1) (wniosek z dnia 19.06.1984 r. – k. 216-218).

W dniu 31 maja 1984 r. przedstawiono powodowi zarzuty, że w okresie do 29 maja 1984 r. w W. brał udział w nielegalnych strukturach rozwiązanego (...), których istnienie, ustrój i cel miały pozostać tajemnicą wobec organów państwowych, a w ramach ich działalności w celu wywołania publicznego niepokoju organizował drukowanie i kolportaż nielegalnych wydawnictw oraz przenosił, przewoził i przechowywał w celu rozpowszechniania nielegalne wydawnictwa, w tym m.in. „Spectator” nr 7 oraz broszurę pt. „Co robić kiedy nic się nie da zrobić” tj. o przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 282a § 1 k.k. w zw. z art. 10 § 2 k.k. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że w okresie od jesieni 1983 r. do dnia 29 maja 1984 r. w W. W. i M. W. oraz L. S. brali udział w nielegalnych strukturach (...) i w ramach ich działalności organizowali drukowanie i kolportaż różnego rodzaju nielegalnych wydawnictw w tym m.in. pisma „Spectator” oraz broszury pt. „Co robić kiedy nic się nie da zrobić” (protokół zatrzymania z dnia 29.05.1984 r. – k. 46, postanowienie o przedstawieniu zarzutów – k. 51-52).

Postanowieniem z dnia 31 maja 1984 r., w sprawie o sygn. (...), Prokuratura Wojewódzka w W., wszczęła śledztwo w sprawie drukowania i kolportowania w okresie do 29 maja 1984 r. w W. nielegalnych wydawnictw w ramach działalności podziemnych struktur rozwiązanego (...), tj. o przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 282a § 1 k.k. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że w okresie od jesieni 1983 r. do dnia 29 maja 1984 r. w W. W. i M. W. oraz L. S. brali udział w nielegalnych strukturach (...) i w ramach ich działalności organizowali drukowanie i kolportaż różnego rodzaju nielegalnych wydawnictw w tym m.in. pisma „Spectator” oraz broszury pt. „Co robić kiedy nic się nie da zrobić” (postanowienie o wszczęciu śledztwa z dnia 31.05.1984 r. wraz z uzasadnieniem – k. 43-44).

W wykonaniu ustawy o amnestii z dnia 21 lipca 1984 r. na mocy art. 1 pkt 3 lit, j., art. 2 ust. 2, art. 10 ust. 2 tejże ustawy Prokuratura Wojewódzka w W. postanowieniem z dnia 27 lipca 1984 r. umorzyła śledztwo w sprawie podejrzanego L. S.. Na zasadzie art. 1 pkt 3 lit. j oraz art. 14 tejże ustawy wobec L. S. uchylono środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na mocy postanowienia Prokuratury Wojewódzkiej w W. z dnia 27 lipca 1984 r. W dniu 27 lipca 1984 r. został wydany nakaz zwolnienia L. S. z Aresztu Śledczego W.. Rozstrzygniecie o umorzeniu śledztwa zapadło także wobec W. W. (1) oraz M. W.. (postanowienie z dnia 27.07.1984 r. wraz z uzasadnieniem dot. L. S. – k. 220-221, postanowienie o umorzeniu śledztwa z dnia 27.07.1984 r. wraz z uzasadnieniem dot. L. S. – k. 223-224, postanowienie z dnia 27.07.1984 r. wraz z uzasadnieniem dot. W. W. (1) – k. 423-424, postanowienie z dnia 27.07.1984 r. wraz z uzasadnieniem dot. M. W. – k. 427-428, nakaz zwolnienia – k. 803-804).

Postanowieniem z dnia 11 stycznia 1985 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy o amnestii orzekł przepadek przedmiotów zabezpieczonych jako dowody rzeczowe w toku śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Wojewódzką w W., w sprawie o sygn. akt (...). Dowody rzeczowe zapisane były w księdze dowodów rzeczowych Wydziału Śledczego SUSW w W. pod poz. 1908. Przedmioty co do których orzeczono przepadek zostały przekazane Sądowi Rejonowemu dla m.st. Warszawy, Stołecznemu Urzędowi Spraw Wewnętrznych Wydziałowi Śledczemu, a pozostała, znaczna część dowodów rzeczowych, została zmakulowana do Zakładów (...) w J. oraz zniszczona fizycznie i wyrzucona do pojemników (...) (postanowienie z dnia 11.01.1985 r. wraz z uzasadnieniem – k. 231-232, zarządzenie z dnia 25.09.1987 r. – k. 234, protokół zniszczenia dowodów rzeczowych – k. 236-240, protokół zniszczenia dowodów rzeczowych – k. 437-441).

W dniu 14 lutego 1994 r. Prokurator Generalny po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Wojewódzkiego w W. na zasadzie art. 294 § 2 k.p.k. postanowił zmienić w interesie podejrzanych: M. W., W. W. (1) i L. S. – jako niezasadne – prawomocne postanowienia Prokuratora Wojewódzkiego w W. z dnia 27 lipca 1984 r. o umorzeniu na podstawie ustawy o amnestii w ten sposób, że za podstawę umorzenia tego śledztwa przyjąć niepopełnienie przez wymienionych podejrzanych przestępstwa tj. art. 11 pkt 1 k.p.k. w uzasadnieniu wskazał, że nie ma dowodów świadczących o udziale podejrzanych w (...), a podejrzani nie działali z zamiarem wywołania rozruchów lub niepokoju publicznego (postanowienie z dnia 14.02.1994 r. wraz z uzasadnieniem – k. 246-251).

Na mocy decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 2 grudnia 2003 r., nr (...), o potwierdzeniu okresu świadczenia pracy na rzecz nielegalnej organizacji związkowej, potwierdzono że L. S. w okresie od 1 sierpnia 1980 r. do dnia 10 kwietnia 1989 r. świadczył pracę na rzecz nielegalnych struktur (...) (decyzja z dnia 02.12.2003 r. – k. 41).

W 2008 r. L. S. wystąpił do Sądu Okręgowego w Warszawie z wnioskiem o przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia w łącznej wysokości 25.000 zł za szkody moralne i materialne wynikłe z aresztowania i wielokrotnych zatrzymań w okresie PRL oraz za straty materialne wynikające z tytułu zarekwirowanych a niezwróconych przedmiotów. Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie VII Wydział Karny, w sprawie o sygn.. akt VIII Ko 264/08, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz L. S. kwotę 6.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za krzywdę na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. W uzasadnieniu wyroku wskazano między innymi, że roszczenie o zwrot mienia, które skonfiskowano lub którego przepadek orzeczono, ewentualnie o zapłatę ich równowartości, może być – w myśl szczególnego przepisu ustawy rehabilitacyjnej – dochodzone nie w ramach procesu odszkodowawczego prowadzonego przed sądem karnym, a jedynie w trybie zwykłego procesu cywilnego, wszczętego przeciwko jednostce, dlatego też Sąd nie orzekał o tym roszczeniu. Wyrok został ogłoszony na rozprawie w dniu 18 czerwca 2009 r. na której powód był obecny. Sędzia referent podał ustnie najważniejsze powody wyroku oraz w trybie art. 6 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego pouczył powoda o treści art. 10 tejże ustawy (wyrok z dnia 18.06.2009 r. wraz z uzasadnieniem – k. 261-273, protokół rozprawy głównej z akt sprawy VIII Ko 264/08 – k. 43-45, odwołanie z akt sprawy VIII Ko 264/08 – k. 47-50).

Pismem z dnia 15 grudnia 2021 r. powód zwrócił się do Ministra Finansów z wnioskiem o podjęcie działań zmierzających do zwrotu na jego rzecz równowartości mienia, którego przepadek orzeczono na rzecz Skarbu Państwa, wskutek bezprawnych działań władz publicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w tym Służby Bezpieczeństwa. W odpowiedzi wyjaśniono powodowi, że do dochodzenia roszczenia w postaci zwrotu mienia bądź jego równowartości, przewidzianego przepisami ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, właściwa jest droga procesu cywilnego i dopiero prawomocne orzeczenie sądowe może być podstawą do wypłaty zasądzonego odszkodowania przez Ministra Finansów (pismo z dnia 15.12.2021 r. – k. 253-255, pismo z dnia 22.12.2021 r. – k. 257-258).

Sąd dokonał następującej oceny dowodów:

Sąd uznał przedstawione w sprawie w/w dokumenty za wiarygodny materiał dowodowy, bowiem ich autentyczność, jak i zawartość nie była kwestionowana przez żadną ze stron i Sąd także nie znalazł podstaw do ich podważania. Stan faktyczny nie był między stronami sporny, strony różniły się przede wszystkim w prawnej ocenie zaistniałych zdarzeń.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powoda i przesłuchanych w sprawie świadków, albowiem ich zeznania są logiczne, spójne, potwierdzają się wzajemnie.

Sąd pominął wnioski powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka P. N. (k. 1044) oraz dowodu z opinii biegłego (k. 2195 – 2195 v.), albowiem w ocenie Sądu nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, co wynika z przedstawionych poniżej rozważań prawnych.

Sąd zważył co następuje:

Sąd uznał wniesione powództwo za niezasadne w całości wobec skutecznie podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia.

Powód L. S. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Finansów kwoty 217.898,38 zł wraz z odsetkami za opóźnienie w ustawowej wysokości od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, wskazując jako podstawę prawną roszczenia art. 10 ust 1 w zw. z art. 11 ust 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, tytułem zwrotu równowartości należącego do powoda mienia co do którego orzeczono przepadek na rzecz Skarbu Państwa.

Ustawa o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zwana także ustawą rehabilitacyjną albo ustawą lutową, w art. 1 stanowiła, że uznaje się za nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.

Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 ustawy w przypadku stwierdzenia nieważności orzeczenia, osobie uprawnionej zwraca się mienie, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa, oraz przedmioty zatrzymane w toku postępowania - z wyjątkiem przedmiotów, których posiadanie jest zakazane lub wymaga zezwolenia - jeżeli znajdują się one w posiadaniu państwowej jednostki organizacyjnej, a w razie niemożności zwrotu - ich równowartość wypłaca się ze środków Funduszu Reprywatyzacji, o którym mowa w art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników (Dz. U. z 2021 r. poz. 425 i 1535).

Jak stanowi zaś art. 11. ust. 1. przepisy art. 8, art. 9 i art. 10 mają odpowiednie zastosowanie również wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego, i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane. Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie przedawniają się.

Jak wynika z ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego powód w latach osiemdziesiątych wraz z M. W. i W. W. (1) i prowadził podziemne wydawnictwo (...) i w związku z tą działalnością został zatrzymany i tymczasowo aresztowany. W efekcie powyższego powodowi, jak również jego „współpracownikom” zarekwirowano materiały wydawnicze, w tym poszczególne wydawnictwa, jak również maszyny i papier. Postanowieniem Prokuratora Wojewódzkiego w W. z dnia 27 lipca 1984 r. postępowanie przeciwko powodowi zostało umorzone na podstawie ustawy o amnestii, a co do zarekwirowanych przedmiotów orzeczono ich przepadek. Znaczna ich część została zmakulowana do Zakładów (...) w J. oraz zniszczona fizycznie i wyrzucona do pojemników (...). W dniu 14 lutego 1994 r. Prokurator Generalny po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Wojewódzkiego w W. na zasadzie art. 294 § 2 k.p.k. postanowił zmienić w interesie podejrzanych: M. W., W. W. (1) i L. S. – jako niezasadne – prawomocne postanowienia Prokuratora Wojewódzkiego w W. z dnia 27 lipca 1984 r. o umorzeniu na podstawie ustawy o amnestii w ten sposób, że za podstawę umorzenia tego śledztwa przyjął niepopełnienie przez wymienionych podejrzanych przestępstwa tj. art. 11 pkt 1 k.p.k. w uzasadnieniu wskazał, że nie ma dowodów świadczących o udziale podejrzanych w (...), a podejrzani nie działali z zamiarem wywołania rozruchów lub niepokoju publicznego.

L. S. wystąpił z wnioskiem o przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia w łącznej wysokości 25.000 zł za szkody moralne i materialne wynikłe z aresztowania i wielokrotnych zatrzymań w okresie PRL oraz za straty materialne wynikające z tytułu zarekwirowanych a niezwróconych przedmiotów. Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie VII Wydział Karny, w sprawie o sygn. akt VIII Ko 264/08, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz L. S. kwotę 6.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za krzywdę na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. W uzasadnieniu wyroku wskazano między innymi, że Sąd nie będzie orzekał o roszczeniu o zwrot mienia, które skonfiskowano lub którego przepadek orzeczono, ewentualnie o zapłatę ich równowartości, gdyż roszczenia te – w myśl szczególnego przepisu ustawy rehabilitacyjnej – mogą być dochodzone w trybie zwykłego procesu cywilnego, wszczętego przeciwko jednostce. Po wydaniu wyroku w sprawie o sygn. akt VIII Ko 264/08 powód został pouczony przez sędziego w trybie art. 6 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego o treści art. 10 tej ustawy (k. 45). Powód zatem wystąpił z powyższym roszczeniem inicjując niniejsze postępowanie.

Powód jako stronę pozwaną wskazał Skarb Państwa – Ministra Finansów, co jest zgodne z dyspozycją art. 10 ust. 2 zd. 3 powyższej ustawy, zgodnie z treścią którego w przypadku braku jednostki tj. państwowej jednostki organizacyjnej, w której władaniu jest mienie podlegające zwrotowi lub mienie zatrzymane w toku postępowania, Skarb Państwa jest reprezentowany przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że wbrew twierdzeniom pozwanego powód nie musiał w niniejszej sprawie przedstawiać prejudykatu, który w ocenie pozwanego stanowi podstawową przesłankę odpowiedzialności Skarbu Państwa. Pozwany podał, że wobec powoda nie zapadł wyrok skazujący, lecz postępowanie karne zostało umorzone, co zamyka drogę do przeprowadzenia postępowania unieważniającego w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Z powyższym jednak nie sposób się zgodzić.

W dniu 14 lutego 1994 r. Prokurator Generalny zmienił w interesie L. S. – jako niezasadne – prawomocne postanowienie Prokuratora Wojewódzkiego w W. z dnia 27 lipca 1984 r. o umorzeniu na podstawie ustawy o amnestii w ten sposób, że za podstawę umorzenia tego śledztwa przyjął niepopełnienie przez podejrzanego przestępstwa tj. art. 11 pkt 1 k.p.k.

Przepisy art. 11 pkt 1 k.p.k. z 1969 r. są odpowiednikiem regulacji zawartej w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. stanowiącej, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy czynu nie popełniono albo czyn nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego oraz gdy ustawa uznaje, że sprawca nie popełnia przestępstwa.

Zdaniem Sądu orzeczenie takie jest de facto równoważne wyrokowi uniewinniającemu wydanemu w drodze postępowania kasacyjnego. Występuje więc tożsamość sytuacji pomiędzy uniewinnieniem jak i umorzeniem postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. Co za tym idzie, stosując wyrażoną w art. 2 ust. 1 ustawy zasadę równoważności uniewinnienia z unieważnieniem, równoważność taka odnosi się także do umorzenia z powodu okoliczności wymienionych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. Z tego powodu, nie ma potrzeby uznania go za nieważne, ale gdy strona złoży wniosek, Sąd jest zobligowany treścią art. 7 ustawy do pozostawienia takiego wniosku bez rozpoznania.

Reasumując postanowienie Prokuratora Generalnego o umorzeniu postępowania z powodu niepopełnienia przez podejrzanego przestępstwa nie jest orzeczeniem, które wymaga unieważnienia w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149ze zm.), czemu ustawodawca dał wyraz w art. 7 ust. 1 ustawy (sąd pozostawia bez rozpoznania wniosek, o którym mowa w art. 3 ust. 1, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego).

W takiej sytuacji ocena „zarzucanego czynu" według kryterium związku z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego - stosownie do wymogu zawartego w art. 1 ust. 1 ustawy „lutowej" - dokonywana jest w niniejszym postępowaniu (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 12 lutego 2009 r. II AKa 6/09).

Jak wynika z akt sprawy, tj. z postanowienia Prokuratora Generalnego z dnia 14 lutego 1994 r. o zmianie prawomocnego postanowienia o umorzeniu śledztwa, udział powoda w nielegalnych strukturach (...) nie został wykazany ani w prowadzonym wówczas śledztwie, ani w postępowaniu prowadzonym przed tutejszym Sądem na skutek wniosku L. S. o przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia za szkody moralne i materialne wynikłe z aresztowania i wielokrotnych zatrzymań w okresie PRL oraz za straty materialne wynikające z tytułu zarekwirowanych a niezwróconych przedmiotów (sprawa o sygn. akt VIII Ko 264/08).

Należy uznać, że powód prowadził w latach osiemdziesiątych XX wieku zakazaną wówczas przez totalitarne państwo polskie (PRL) działalność wydawniczą. Świadczą o powyższym liczne w/w protokoły przesłuchania świadków, podejrzanych, czy wykazy dowodów rzeczowych. Także Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznając w/w sprawę o sygn. akt VIII Ko 264/08 uznał, że prowadzenie w tamtym okresie tego rodzaju zakazanej działalności wydawniczej mieściło się w pojęciu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej. Za powyższym przemawia także treść przedłożonej przez powoda do akt sprawy decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 2 grudnia 2003 r., nr (...) o potwierdzeniu okresu świadczenia pracy na rzecz nielegalnej organizacji związkowej, potwierdzono że L. S. w okresie od 1 sierpnia 1980 r. do dnia 10 kwietnia 1989 r. świadczył pracę na rzecz nielegalnych struktur (...). Wobec powyższego uznać należy, że zostały spełnione przesłanki podmiotowe do objęcia powoda ustawą rehabilitacyjną.

Powód w niniejszej sprawie zażądał zapłaty kwoty w wysokości 217.898,38 zł tytułem zwrotu równowartości mienia należącego do powoda, co do którego orzeczono przepadek na rzecz Skarbu Państwa, po tym jak postępowanie co do powoda zostało umorzone w związku z przepisami ustawy o amnestii. Na podstawie przedłożonych przez powoda dokumentów, jak również obszernej dokumentacji złożonej do akt sprawy przez Instytut Pamięci Narodowej, w tym dowodów z zeznań świadków, Sąd ustalił, że powód razem z M. W. i W. W. (1) prowadzili podziemne wydawnictwo (...), w którego działalność zaangażowano wiele osób. Podczas zatrzymania tych osób zostało zarekwirowane mienie jakie mogło – zdaniem ówczesnych organów ścigania - służyć do popełnienia przez m.in. powoda zarzucanego mu czynu. Zatrzymani wprost wskazywali na powiązania z L. S. czy braćmi W.. Sąd nie znalazł zatem podstaw aby odmówić wiarygodności tym dowodom. Powód wprost wyszczególnił jakie przedmioty majątkowe, w jakim ułamku i o jakiej wartości należały do niego i u kogo były zarekwirowane.

Wskazać należy, że konfiskata lub przepadek może mieć charakter wyłącznie faktyczny (np. zabranie określonych przedmiotów przy zatrzymaniu uprawnionego), nie jest konieczne istnienie podstawy prawnej w postaci orzeczenia wydanego w tym zakresie (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 września 2012 r., I ACa 387/12).

Zatem na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 11 ust 1 ustawy, powodowi przysługuje roszczenie o zwrot skonfiskowanych przedmiotów w naturze, a gdyby to było niemożliwe, o zapłatę ich równowartości. W ocenie Sądu z materiału dowodowego zgromadzonego w tej sprawie wynika, że przedmioty majątkowe powoda co do których orzeczono ich przepadek, nie zostały powodowi zwrócone, albowiem zostały przekazane innym podmiotów a w znacznej części zmakulowane lub wyrzucone. Nie ma zatem możliwości ich zwrotu w naturze. Powód zatem może domagać się zwrotu ich równowartości.

Jednocześnie należy podać, że pozwany bezpodstawnie zakwestionował zarówno sposób wyliczenia wysokości zwrotu mienia, jak również tytuł własności czy współwłasności powoda do wyszczególnionych pozycji.

Należy podkreślić, iż powód wystąpił w niniejszej sprawie z roszczeniem o zwrot równowartości utraconych rzeczy na skutek orzeczenia ich przepadku w postępowaniu karnym. Zgłoszenie tego roszczenia nastąpiło w szczególnym trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (k. 26, k. 1017). Przepis art. 10 ust.1 i art. 11 ust. 1 w/w ustawy określa szczególnego rodzaju roszczenie o zwrot równowartości utraconego mienia. Roszczenie to zgodnie z art. 117 par. 1 i 2 kc i 118 kc (w brzemieniu wg stanu na dzień 18.11.17 r.) przedawnia się z upływem 10 lat (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10.02.2006 r., III CSK 6/05).

Należało zatem przejść do rozważań dotyczących wymagalności roszczenia o zwrot równowartości utraconego mienia.

W ocenie pozwanego bieg terminu przedawnienia powinien być liczony od dnia 14 lutego 1994 r. tj. od daty wydania postanowienia przez Prokuratora Generalnego w przedmiocie uchylenia prawomocnych postanowień o umorzeniu śledztwa, a zatem powództwo powoda uległo przedawnieniu już w dniu 14 lutego 2004 r. Powód bowiem zdaniem pozwanego nie przerwał skutecznie 10-letniego biegu przedawnienia roszczenia.

W ocenie Sądu nie można podzielić zarzutu strony pozwanej, że roszczenie powoda o zwrot mienia objętego przepadkiem stało się wymagalne w dacie postanowienia Prokuratora Generalnego w przedmiocie uchylenia prawomocnych postanowień o umorzeniu śledztwa z dnia 14 lutego 1994 r. Koncepcja ta nie znajduje żadnego prawnego uzasadnienia. Z dniem wydania tego postanowienia nie powstało bowiem po stronie powoda roszczenie o zwrot równowartości utraconego mienia. O ile bowiem orzeczenie z 1994 r. mogło stanowić podstawę ewentualnych roszczeń powoda z tytułu odszkodowania lub zadośćuczynienia, o tyle brak było podstaw prawnych do zgłoszenia roszczenia o zwrot mienia objętego przepadkiem. Prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy z dnia 11 stycznia 1985 r. w przedmiocie przepadku rzeczy nie zostało bowiem w żaden sposób prawnie wzruszone.

Tym samym w sytuacji prawnej powoda nie przysługiwały mu roszczenia o zwrot przedmiotów objętych przepadkiem ani na podstawie art. 168 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny wykonawczy, ani następnie na podstawie art. 192 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy. Również ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w swoim pierwotnym brzmieniu ograniczała możliwość zgłoszenia roszczeń odszkodowawczych oraz roszczeń o zwrot mienia objętego konfiskatą (przepadkiem) jedynie do orzeczeń wydanych przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r., zaś w przypadku orzeczeń późniejszych, tylko wówczas, gdy dotyczyły one czynu lub działalności mających miejsce w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r. (art. 1 ust. 1 i 4 ustawy w pierwotnym brzmieniu).

Dopiero nowelizacja ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., dokonana ustawą z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 191, poz. 1372), rozszerzyła zakres przedmiotowy ustawy rehabilitacyjnej również na orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe do 31 grudnia 1989 r. Ponadto nowa konstrukcja wprowadzona w art. 8 ustawy objęła jej działaniem również decyzje o internowaniu w stanie wojennym. W efekcie rozszerzony został także zakres przedmiotowy art. 11 ustawy, który objął, w razie spełnienia przesłanek określonych w tym przepisie, orzeczenia o uniewinnieniu lub umorzeniu postępowania z powodów określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., zapadłe przed wejściem w życie nowelizacji z dnia 19 września 2007 r., to jest przed dniem 18 listopada 2007 r. (zob. szerzej w tej kwestii uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2012 r., III KK 253/11). Dopiero więc z dniem 18 listopada 2007 r., tj. z dniem wejścia w życie ustawy dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, powstało roszczenie powoda o zwrot mienia (równowartości mienia) stanowiącego przedmiot przepadku. Dopiero więc z tą datą mógł rozpocząć bieg termin przedawnienia tego roszczenia. Mając na uwadze, że powód złożył pozew w dniu 28 kwietnia 2022 r. roszczenie powoda o zwrot równowartości mienia uległo więc przedawnieniu.

Powyższej konstatacji nie zmienia przyjęcie innej daty wymagalności roszczenia, korzystniejszej dla powoda, a mianowicie dnia wydania wyroku przez Sąd Okręgowy w Warszawie VII Wydział Karny, w sprawie o sygn. akt VIII Ko 264/08, w którym Sąd wskazał powodowi wprost, że roszczenie o zwrot mienia, które skonfiskowano lub którego przepadek orzeczono, ewentualnie o zapłatę ich równowartości, może być – w myśl szczególnego przepisu ustawy rehabilitacyjnej – dochodzone nie w ramach procesu odszkodowawczego prowadzonego przed sądem karnym, a jedynie w trybie zwykłego procesu cywilnego, wszczętego przeciwko jednostce, dlatego też Sąd karny nie orzekał o tym roszczeniu. Wyrok został ogłoszony na rozprawie w dniu 18 czerwca 2009 r. na której powód był obecny. Sędzia referent podał ustnie najważniejsze powody wyroku. Po wydaniu wyroku w sprawie o sygn. akt VIII Ko 264/08 powód został pouczony przez sędziego w trybie art. 6 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego o treści art. 10 tej ustawy (k. 45). Termin 10-letni upłynąłby w tym przypadku w dniu 22 czerwca 2019 r. a zatem nadal przed dniem wniesienia powództwa.

Powód nie wskazywał, że istniała po jego stronie jakakolwiek obiektywna okoliczność uniemożliwiająca wystąpienie z przedmiotowym roszczeniem wcześniej. Powód co prawda wskazywał, że nie zgromadził wystarczającej dokumentacji dowodowej, jednakże nie dysponował nią także w czasie trwania powyższego postępowania przed sądem karnym toczącego się w latach 2008-2009. Powód już w 2008 r. miał zatem świadomość, że brak dokumentacji nie stanowi przeszkody procesowej, co więcej sąd ma możliwość zwrócenia się do innych sądów, instytucji i organów o udostępnienie dokumentacji na wniosek strony procesu w sytuacji, gdy sama strona nie posiada takiego uprawnienia. Brak możliwości dotarcia przez powoda do dokumentów zgromadzonych w IPN celem oszacowania wysokości szkody nie stanowił okoliczności, która uniemożliwiałby powodowi wystąpienie z przedmiotowym roszczeniem.

W ocenie Sądu jest możliwe co do zasady, aby strona powodowa wyjątkowo mogła powołać się na przepis art. 5 k.c. broniąc się tym samym przed zarzutem przedawnienia roszczenia zgłoszonym przez pozwanego. Jednakże Sąd uznał, iż okoliczności niniejszej sprawy nie uzasadniają przyjęcia takiego wyjątkowego rozwiązania, albowiem podniesienie przez pozwany Skarb Państwa zarzutu przedawnienia roszczenie nie może zostać uznane za nadużycie prawa podmiotowego pozwanego. Zdaniem Sądu nie ma takich zasad współżycia społecznego, które w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy zostałyby naruszone przez pozwanego poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia.

Należy podkreślić, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2003 r., I CKN 204/01, Lex nr 78814, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2004 r., VI ACa 457/03, Wokanda 2005/4/40) dla oceny czy podniesiony zarzut przedawnienia nie nosi znamion nadużycia prawa konieczne jest rozważenie charakteru dochodzonego roszczenia, przyczyn opóźnienia i jego nadmierności.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, iż ani charakter dochodzonego roszczenia, ani przyczyna opóźnienia, ani też czas trwania opóźnienia nie uzasadniają poglądu, iż podnoszący zarzut przedawnienia Skarb Państwa nadużywa prawa podmiotowego. Wymaga zaznaczenia, iż roszczenie powoda jest klasycznym roszczeniem dotyczącym mienia. Powód nie domagał się w niniejszej sprawie odszkodowania za szkodę na osobie. Przyczyną opóźnienia nie była nawet niewiedza powoda o możliwości dochodzenia roszczenia odszkodowawczego od Skarbu Państwa, gdyż w 2009 r. powodowi ta możliwość została przedstawiona przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie VIII Ko 264/08. Nie wystąpiła też w niniejszej sprawie sytuacja, aby pozwany odwodził powoda od wytoczenia powództwa w celu stworzenia sobie możliwości powołania się w procesie na zarzut przedawnienia. Ponadto przedmiotowe opóźnienie jest zdaniem Sądu nadmierne.

Bez znaczenia jest okoliczność, iż powód dopiero w 2021 r. uzyskał z IPN protokoły rekwizycji rzeczy odebranych w trakcie postępowania karnego dzięki osobie dziennikarza P. N.. Jest bowiem bezsporne, iż powód już w latach 80 – tych XX wieku wiedział o zatrzymaniu spornych rzeczy o orzeczeniu co do nich przepadku. Nie było zatem żadnych przeszkód, aby powód już od dnia 18.11.2007 r. dochodził przedmiotowego roszczenia. W dniu 5 października 2006 r. powód uzyskał status osoby pokrzywdzonej w rozumieniu ustawy o IPN (zaświadczenie IPN k.– 1023), co oznacza, iż w zakresie w jakim zasoby w IPN dotyczyły powoda, powód miał prawo do poszukiwania materiałów w tych zasobach.

Ponadto dysponowanie dostępem do protokołów z rekwizycji nie było konieczne do samego wystąpienia z roszczeniem o zwrot równowartości utraconego mienia. W ramach procesu sądowego powód miał prawo do wystąpienia z wnioskiem o zwrócenie się przez sąd o udostępnienie dokumentów przez inne instytucje, w tym przez IPN. Z takim wnioskiem powód wystąpił właśnie w niniejszej sprawie. Co więcej powód wystąpił już w 2008 r. w w/w sprawie VII Ko 264/08 z roszczeniem za straty materialne wynikające z zarekwirowanych i niezwróconych przedmiotów, co oznacza, iż powód miał już wówczas obiektywną możliwość podejmowania akcji procesowych. Co więcej sąd karny pouczył wówczas powoda o prawidłowym trybie korzystania z roszczeń w tym zakresie w postępowaniu cywilnym.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd uznał, iż zarzut przedawnienia roszczenia zgłoszony przez pozwanego jest zasadny i skuteczny oraz że nie zachodzą w sprawie wyjątkowe okoliczności pozwalające na przyjęcie, iż zgłoszenie zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie prawa. Pozwany Skarb Państwa podnosząc zarzut przedawnienia nie naruszył zasad współżycia społecznego, skorzystał jedynie z przysługującego mu uprawnienia.

Zważyć także należy, że przepis art. 11 ust. 1 zd. 2 tej ustawy wprowadza regułę wyjątkową w stosunku do ogólnej zasady, zgodnie z którą roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu (art. 117 § 1 k.c.). Przepis ten dotyczy wyłącznie roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie i zgodnie z ogólną regułą nakazującą zawężającą wykładnię wyjątków, nie powinien być wykładany rozszerzająco. Zważywszy, że roszczenie o zwrot mienia (równowartości mienia) nie ma charakteru odszkodowawczego, roszczenie to ulega przedawnieniu zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi roszczeń majątkowych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 września 2012 r., I ACa 387/12).

Roszczenie o wypłatę równowartości mienia objętego przepadkiem ma przy tym charakter jedynie subsydiarny, zgodnie bowiem z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. powstaje dopiero wówczas, gdy nie jest możliwy zwrot mienia w naturze. Tym samym funkcją tego roszczenia pieniężnego jest postawienie powoda w takiej samej sytuacji majątkowej, w jakiej znajdowałby się, gdyby mienie objęte konfiskatą zostało mu zwrócone na mocy orzeczenia wydanego na podstawie art. 10 ustawy rehabilitacyjnej. Zważywszy, że skonfiskowane mienie zwraca się uprawnionemu w takim stanie, w jakim znajduje się ono w dacie zwrotu, również jego równowartość należy określić z uwzględnieniem stanu tego mienia (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2005 r., II CK 705/04). Roszczenie o zapłatę równowartości mienia objętego przepadkiem (konfiskatą) nie ma charakteru odszkodowawczego. Tym samym nie jest jego funkcją naprawienie szkody majątkowej powstałej na skutek dokonanego przepadku. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w pełni podziela rozważania poczynione przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 27 września 2012 r., I ACa 387/12.

W tym stanie rzeczy Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia żądania powoda.

Powód przegrał proces w całości, ale zgodnie z treścią art. 13 ustawy rehabilitacyjnej, który stanowi, że koszty postępowania w sprawach objętych ustawą, ponosi Skarb Państwa, Sąd oddalił wniosek pozwanego o zasądzenie kosztów procesu od powoda. Dodatkowo należy podnieść, iż gdyby nie było regulacji wskazanej w art. 13 ustawy rehabilitacyjnej to powód na podstawie art. 100 kpc i tak nie powinien zostać obciążony kosztami procesu z uwagi na charakter zdarzenia, z którego powód wywodził to roszczenie (działalność powoda ukierunkowana na rzecz niepodległego bytu państwa, a przeciwko reżimowi opartemu na dyktaturze).