Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Irena Raczkowska

Sędziowie: SA Magdalena Tymińska

SO del. Katarzyna Wróblewska-Dubiel (spr.)

Protokolant: sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2014 r. w Warszawie

sprawy J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

o wysokość kapitału początkowego i wysokość emerytury

na skutek apelacji J. P.

od wyroku Sądu Okręgowemu XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych w W.

z dnia 12 grudnia 2012 r. sygn. akt XIII U 1799/11

oddala apelację.

III AUa 698/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2012r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił odwołanie J. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.-z dnia 21 lipca 2011r. dotyczącej ponownego ustalenia kapitału początkowego, a także odwołanie od decyzji z dnia 22 lipca 2011r. o przyznaniu emerytury pomostowej.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd ten oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych: zaskarżoną decyzją z dnia 21 lipca 2011r. ponownie ustalono kapitał początkowy dla J. P., zaliczając łącznie 15 lat 10 miesięcy i 6 dni składkowe i 3 miesiące i 19 dni okresów nieskładkowych. Przy tak ustalonym stażu pracy kolejną decyzją z dnia 22 lipca 2011r. przyznano ubezpieczonemu emeryturę pomostową w kwocie 2924,89 zł.

Ubezpieczony zakwestionował obie decyzje, podnosząc w odwołaniu, iż nie było zasadne wyłączenie okresów zatrudnienia uwzględnionych wcześniej do ustalenia prawa do emerytury wojskowej.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynikało, że J. P. ur. w dniu (...) w dniu 10 września 2001r. złożył wniosek o ustalenie kapitału początkowego. Decyzją z dnia 02 marca 1987r. przyznano odwołującemu prawo do emerytury wojskowej, uwzględniając okres zatrudnienia pomiędzy 05.09.1966 a 01.11.1970 oraz okresy służby wojskowej pomiędzy 04.11.1970r. a 02.01.1987r. w Wojewódzkim Sztabie Wojskowym. Te same okresy zostały zaliczone w decyzji z dnia 08 grudnia 2001r. ustalającej wysokość kapitału początkowego na dzień 01 stycznia 1999r. na kwotę 323,968,81 zł . Zaskarżoną decyzją ustalono ponownie kapitał początkowy na kwotę 173,049 zł, wyłączając z okresu ubezpieczenia zarówno zatrudnienie w okresie 05.09.1966 01.11.1970 jak i służbę w Wojewódzkim Sztabie Wojskowym (wobec ich zaliczenia do emerytury wojskowej). Powyższe okoliczności, niekwestionowane przez żadną ze stron stanowiły podstawę do stwierdzenia przez Sąd I instancji, iż kapitał początkowy, ustalony ponownie w zaskarżonej decyzji, jest prawidłowy. W szczególności, jak wskazał Sąd Okręgowy, w myśl art. 174 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. Nr 162 poz1118 ze zm.)kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53 tej ustawy. Z kolei art. 174 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach (…) wskazuje, iż przy ustaleniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie okresy składkowe, o których mowa w art. 6 i okresy nieskładkowe , o których mowa w art. 7 w wymiarze nie większym, niż określony w art. 5 ust. 2 . Stosownie do jego ust. 3 podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 z tym, że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu pomiędzy 01 stycznia 1980r. a 31 grudnia 1998r. Zgodnie z dyspozycją art. 117 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (…)okresy składkowe o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt.2-9 i ust. 2 pkt.1 lit. b-d pkt. 2 lit. d i pkt. 4-17, okresy nieskładkowe, o których mowa w art.7 oraz okresy o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt. 1 , mogą być uwzględnione, jeżeli zostały udowodnione dokumentami (zaświadczeniami) lub wpisami w legitymacji ubezpieczeniowej bądź uznane orzeczeniem sądu z uwzględnieniem ust. 3 i 3. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 4 ustawy o emeryturach i rentach (…) do okresów składkowych zalicza się okresy czynnej służby wojskowej w wojsku polskim, lub okresy równorzędne (…)jednakże, po myśli art. 5 ust. 2a wskazanej wyżej ustawy, okresów wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt. 4 i pkt. 6 lit. a-e i g nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości, jeżeli z ich tytułu ustalono prawo do świadczeń pieniężnych określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2 . Sąd I instancji powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, w tym wyroki z dnia 06 stycznia 2009r. (I UK 178/08) oraz z dnia 03 lutego 2010r. (II UK 174/09) i stwierdził, że w świetle obowiązujących przepisów sporne okresy ubezpieczenia nie mogą być uwzględnione do emerytury przyznanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (...)jeżeli już wliczono je do wysługi uwzględnionej przy ustaleniu prawa do emerytury wojskowej, a w doktrynie przyjmuje się, iż ten sam okres ubezpieczenia może być zaliczony jedynie na poczet jednego ze świadczeń (wojskowego lub z FUS).

W tej sytuacji, jak wskazał Sąd I instancji, zgodnie z art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (…)skoro po uprawomocnieniu decyzji w sprawie świadczenia, ujawnione zostały nowe okoliczności, mające wpływ na prawo do świadczenia lub jego wysokość, organ rentowy mógł ponownie ustalić wysokość kapitału początkowego, wyłączając okresy ubezpieczenia, zaliczone na prawo do emerytury wojskowej. Decyzja rentowa, jak wskazał Sąd I instancji nie ma przymiotu powagi rzeczy osadzonej, co oznacza, iż organ rentowy może podważyć swoją błędną decyzję, w szczególności niwelując w ten sposób własne uchybienie (tak SN w wyroku z dnia 15 listopada 2000r. II UKN 41/00 Prok. I Por. 2001r. nr 6 poz. 39). Jak wskazał Sąd Okręgowy, przesłanka ujawnienia okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji rentowej, a mającej wpływ na ustalenie prawa do emerytury i renty, ujmowana jest szeroko, co oznacza, że chodzi nie tylko o fakty nieznane stronom w poprzednim postępowaniu, lecz także o takie, których nie uwzględniono na skutek błędu lub przeoczenia, co w konsekwencji spowodowało wadliwe nabycie prawa do świadczenia. Tym samym, zdaniem Sądu I instancji, nie można powoływać się na prawo do świadczenia, ustalonego błędną decyzją organu rentowego, zmienioną po ujawnieniu błędu, bowiem zasada ochrony praw nabytych nie działa wobec praw przyznanych niesłusznie. Skoro więc decyzja z dnia 08 grudnia 2001r. była błędna, to ujawnienie wskazanych wyżej okoliczności dawało organowi rentowemu prawo do zmiany decyzji, w zakresie kapitału początkowego, jak i w konsekwencji, do ustalenia wysokości emerytury pomostowej w kwocie wynikającej z decyzji z dnia 22 lipca 2011r. Obie zaskarżone decyzje były prawidłowe, a odwołania od nich podlegały oddaleniu, na podstawie art. 477 [14] § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył ubezpieczony.

Zarzucił orzeczeniu Sądu I instancji naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię z art. 114 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162 poz1118 ze zm. )polegającą na uznaniu, że przepis ten stosuje się odpowiednio w sytuacji, gdy po uprawomocnieniu decyzji okaże się, ze przedłożone dokumenty nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty, albo ich wysokości, podczas gdy przepis który dawał taką możliwość został uznany za niezgodny z Konstytucją, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012r. W konkluzji apelacji skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez zmianę decyzji z dnia 21 lipca 2011r. w przedmiocie kapitału początkowego i ustalenie tego kapitału w wysokości 323 968,81 zł a także decyzji z dnia 22 lipca 2011r. o przyznaniu emerytury pomostowej i ustalenie tej emerytury w kwocie uwzględniającej tak ustalony kapitał początkowy. Skarżący domagał się również zwrotu kosztów procesu, według norm przepisanych prawem.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że kwestią zasadniczą jest w niniejszej sprawie możliwość zmiany przez organ rentowy decyzji prawomocnej, w oparciu o art. 114 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (…) Apelujący powołał się na wydany w trakcie postępowania wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012r. (K 5/11) i wywiódł, że Sąd Okręgowy wydał orzeczenie nie uwzględniające stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, dochodząc do błędnego przekonania, iż z art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (…)należy dekodować normę o treści identycznej, jak treść art. 114 ust. 1 a, którego niekonstytucyjny charakter uznano, wskazanym wyżej wyrokiem. Trybunał Konstytucyjny, jak wywiódł skarżący w uzasadnieniu apelacji, stwierdził niezgodność wzmiankowanego wyżej art. 114 ust. 1 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS(…) z konstytucyjną zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP). W uzasadnieniu swego orzeczenia, Trybunał powołał się na potrzebę ustanowienia granicy poza którą niedopuszczalne byłoby wzruszenie decyzji prawomocnej, bowiem nieograniczona możliwość rekwalifikacji dowodów stanowiących podstawę wydania decyzji pierwotnej, nie spełnia standardu konstytucyjnego. Apelujący podniósł, że składając w 2011r. wniosek o emeryturę pomostową miał, wobec wydanej wcześniej decyzji z dnia 08 grudnia 2001r. przekonanie, co do wysokości przyszłej emerytury, o czym utwierdzały go monity ZUS, w przedmiocie hipotetycznej wysokości świadczenia. W takich okolicznościach odwołujący wyraził chęć przejścia na emeryturę pomostową, a w konsekwencji wpadł w pułapkę prawną, bowiem po złożeniu wniosku na nowo naliczono kapitał początkowy, a emerytura okazała się niższa, niż spodziewana. Tymczasem zdaniem skarżącego, polski system prawa nie przewiduje obecnie możliwości wzruszenia prawomocnych decyzji, w sytuacji braku przesłanek z art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (…)

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje;

Apelacja jest niezasadna. Ustalenia faktyczne Sądu I instancji, niekwestionowane przez żadną ze stron, należało w całości zaaprobować. W szczególności kluczowa okoliczność, polegająca na wyłączeniu z naliczenia kapitału początkowego stażu pracy a następnie służby wojskowej przypadających w okresie od 05.09.1966r. do 02.01.1987r. w Wojewódzkim Sztabie Wojskowym (z uwagi na zaliczenie tego okresu na prawo do emerytury wojskowej) nie budzi wątpliwości. Kluczowy problem stanowi natomiast, wobec treści apelacji, kwestia możliwości wzruszenia decyzji prawomocnej, w oparciu o odmienną ocenę tych samych okoliczności faktycznych. Kwestia ponownego ustalenia kapitału początkowego została uregulowana w art. 175 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) zgodnie z którym prawo do ustalenia kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych w art. 114 cyt. ustawy. Z kolei art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach (…) stanowi, iż ,,prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość". Zgodnie z treścią ust. 1a tego przepisu, który obowiązywał w dniu wydania decyzji organu rentowego ,,przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości". Zasadnie skarżący wywodzi, iż przepis art. 114 ust. 1a został uznany za niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r., K 5/11 (OTK-A 2012 nr 2, poz. 16, Dz.U. 2012 poz. 251). Zgodnie z tym wyrokiem wymieniony wyżej przepis utracił moc z dniem 8 marca 2012 r. Równocześnie kwestia możliwości zmiany decyzji prawomocnej, w zakresie jaki miał miejsce w niniejszej sprawie, była przedmiotem licznych orzeczeń, odnoszących się do samego zagadnienia możliwości (lub jej braku) ingerencji w ustalone prawomocną decyzją uprawnienia obywatela. W orzecznictwie prezentowany dość jednolity pogląd, przemawiający za ograniczeniem takich możliwości, przy czym ograniczenie to również nie może mieć charakteru bezwzględnego i każdorazowo powinno uwzględniać proporcje pomiędzy interesami stron. W wyroku z dnia 3 października 2012 r. III UK 146/11 Sąd Najwyższy stwierdził, iż ,,po utracie mocy (z dniem 8 marca 2012 r.) art. 114 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (…) weryfikacji legalności ponownego ustalenia prawa do świadczenia dokonanego z powołaniem się na ten przepis, Sąd powinien dokonać na podstawie art. 114 ust. 1 tej ustawy, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności wynikającej z wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 15 września 2009 r., skarga nr (...), w sprawie M. przeciwko Polsce” OSNP 2013/15-16/191, LEX nr 1288701 (...). Co do zasady bowiem, wzruszalności prawomocnych decyzji rentowych, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy, nie kwestionuje również orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który w uzasadnieniu wyroku w sprawie M. M. przeciwko Polsce z 15 września 2009 r., (skarga nr (...)) uznał, że w zakresie konstrukcji praw ekonomicznych i socjalnych ustawodawcy i sądom krajowym powinien zostać pozostawiony szeroki margines oceny tego, co leży w "interesie publicznym". Należy wskazać, w świetle uzasadnienia cytowanego orzeczenia ,, mając na względzie znaczenie sprawiedliwości społecznej, (…) nie powinno się odmawiać organom władzy publicznej możliwości weryfikacji błędów, nawet tych, które wynikają z własnych zaniedbań takich organów. Przyjęcie innego wniosku byłoby sprzeczne z doktryną bezpodstawnego wzbogacenia się. Byłoby to także nieuczciwe względem innych osób korzystających z systemu zabezpieczenia społecznego, w szczególności tych osób, którym odmówiono przyznania świadczenia wobec niespełnienia przez nie wymogów ustawowych. Wreszcie sprowadzałoby się to do usankcjonowania niewłaściwej alokacji rzadkich zasobów publicznych, co samo w sobie byłoby sprzeczne z interesem publicznym”.

Akceptując w całości ten kierunek wykładni, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że mimo braku wskazania w zaskarżonej decyzji art. 114 ust. 1 a stawy z dnia 17 grudnia 1998r. (…) skoro została ona wydana na podstawie tego właśnie przepisu, należało obecnie ocenić jej legalność w oparciu o art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach (…) co oznacza obecnie konieczność odwołania się do uniwersalnych kryteriów, zawartych w uzasadnieniu wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z dnia 15 września 2008 r. w sprawie M. przeciwko Polsce. Kryteria te sprowadzają się do wskazania, iż sądy krajowe powinny między innymi "ustalić, czy pominięcie dowodów lub okoliczności zostało wywołane przez stronę, czy też stanowiło błąd Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także wziąć pod uwagę czas, jaki upłynął od wydania decyzji stwierdzającej prawo do emerytury lub renty oraz ocenić proporcjonalność skutków ewentualnej ingerencji w świadczenie. W przypadku, gdy prawo do świadczenia zostało ustalone niezasadnie, ale nastąpiło to z przyczyn leżących wyłącznie po stronie organu rentowego lub innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne, a ingerencja wiązałaby się z istotnymi, negatywnymi skutkami dla ubezpieczonego, w szczególności gdy jest wysoce prawdopodobne, iż ubezpieczony nie mógłby przystosować się do zmienionych okoliczności z uwagi na wiek, stan zdrowia lub sytuację rodzinną, należałoby uznać, że nowe dowody lub okoliczności nie miały wpływu na prawo do świadczenia i odmówić uchylenia wcześniejszej decyzji" .

Na gruncie niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się, wbrew stanowisku apelującego, takiej sytuacji ubezpieczonego, która powodowałaby w jego życiu ,,pułapkę prawną” do której nawiązuje apelacja, jak i cytowane wyżej orzeczenie Sądu Najwyższego, z dnia 3 października 2012r. Czym innym jest bowiem pozbawienie świadczenia, po latach jego pobierania, w sytuacji osoby schorowanej lub w podeszłym wieku, a czym innym sytuacja skarżącego, który ma ustalone prawo do dwóch świadczeń- emerytury mundurowej oraz pomostowej w znacznej wysokości, przy równoczesnym dążeniu odwołującego do podwójnego zaliczenia stażu ubezpieczeniowego, na odrębne świadczenia, co jest niezgodne z obowiązującymi przepisami, w szczególności prawidłowo wskazanym w decyzji art. 5 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS (…)

Przy tak ustalonych wyżej okolicznościach, kwestia, czy organ rentowy, czy sam ubezpieczony ponoszą winę za wydanie-już w 2001r. decyzji obiektywnie błędnej, ma charakter drugorzędny. Stwierdzić jednakże należy, że z akt rentowych wynika, iż sam odwołujący w wypełnianym przez siebie kwestionariuszu (k.2-akta kapitału początkowego) wskazał okresy uwzględnione mu już wcześniej do prawa do emerytury mundurowej a z kolei organ rentowy błędnie okresy te zaliczył, co oznacza, iż błąd powstał na skutek działania obu stron. Z kolei wspomniany wyżej interes publiczny, jak i zasada sprawiedliwości społecznej, na która powołuje się ETS w cytowanym wyżej orzeczeniu z dnia 15 września 2009r. jednoznacznie przemawiają za stwierdzeniem, że w sytuacji wykrycia błędu przez organ rentowy, wydanie zaskarżonej decyzji było zasadne, w świetle przytoczonych wyżej kryteriów oceny. Zaaprobowanie zaskarżonej decyzji nie spowoduje u ubezpieczonego, wbrew wywodom apelacji, wyjątkowo trudnej sytuacji życiowej, bowiem, co było już akcentowane, posiada on dostateczne zabezpieczenie emerytalne, z uwagi na pobierane świadczenie związane ze służbą w wojsku. Żądanie uwzględnienia mu podwójnego stażu, na skutek omyłki ZUS, jest niezgodne z interesem publicznym i zasadą sprawiedliwości społecznej i po stronie ubezpieczonego spowoduje niezasadne przysporzenie świadczenia, ze szkodą dla innych ubezpieczonych i przy społecznym braku akceptacji dla takich sytuacji.

W związku z powyższym Sąd Apelacyjny stwierdził, iż zmiana decyzji przez organ rentowy nastąpiła z uwzględnieniem proporcji, pomiędzy skutkiem negatywnym dla ubezpieczonego jak i samego organu (a co za tym idzie pozostałych ubezpieczonych). Oznacza to, że stanowisko apelującego co do braku jakichkolwiek możliwości ingerencji w decyzje prawomocne po zmianie przepisów art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (…) nie znajduje uzasadnienia. Tym samym prawidłowa była zarówno decyzja z dnia 21 lipca 2011r. w przedmiocie nowej wysokości kapitału początkowego, jak i decyzja z dnia 22 lipca 2011r. ustalająca wysokość emerytury pomostowej, w oparciu o kapitał początkowy obliczony na nowo.

W tej sytuacji apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna, zgodnie z art. 385 k.p.c.