Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach

V Wydział Karny Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jacek Myśliwiec

Sędziowie: SSO Anita Ossak (spr.)

SSO Lucyna Pradelska-Staniczek

Protokolant: Monika Szymik

w obecności Wandy Ostrowskiej Prokuratora Prokuratury Okręgowej

po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 2014 r.

sprawy:

A. M. (M.)

syna M. i A.

ur. (...) w L.

oskarżonego o przestępstwo z art. 270 § 1 kk, art. 233 § 1 kk

K. B. (B.)

syna H. i Z.

ur. (...) w R.

oskarżonego o przestępstwo z art. 233 § 1 kk

J. T. (T.)

syna K. i M.

ur. (...) w W.

oskarżonego o przestępstwo z art. 233 § 1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonych

od wyroku Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 8 stycznia 2014 r. sygn. akt II K 682/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

- uniewinnia oskarżonego A. M. od zarzutu popełnienia występku
z art. 233 § 1 kk, przypisanego mu w punkcie 2 i w tym zakresie kosztami za postępowanie przed Sądem I instancji obciąża Skarb Państwa;

- uchyla rozstrzygnięcie o karze łącznej, zawarte w punkcie 3;

- na mocy art. 69 § 1 i 2 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk warunkowo zawiesza oskarżonemu A. M. wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności na okres próby 2 (dwóch) lat;

- w punkcie 12 ustala wysokość opłaty za postępowanie przed Sądem I instancji na kwotę 320,00 (trzysta dwadzieścia) złotych;

2. w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3. wymierza oskarżonym K. B. i J. T. opłaty za postępowanie odwoławcze w kwotach po 220,00 (dwieście dwadzieścia) złotych, a oskarżonemu A. M. w kwocie 320,00 (trzysta dwadzieścia) złotych oraz obciąża ich wydatkami za II instancję po 1/3 z 20,00 (dwadzieścia) złotych.

Sygn. akt V Ka 129/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 8 stycznia 2014 roku sygn. akt II K 682/13 Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim uznał za winnych:

1.  oskarżonego A. M. tego, że:

- w dniu 13 lutego 2011 roku w W. podrobił podpis E. G. (1) jako spadkodawcy, nakreślając go na testamencie, tj. występku z art. 270 § 1 k.k. i za to, na mocy tego przepisu wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,

- w dniu 5 września 2011 roku w W. w Sadzie Rejonowym I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt I Ns 535/11, będąc uprzedzony o odpowiedzialności karnej, złożył fałszywe zeznania podając niezgodnie z prawdą, iż E. G. (1) podpisał się własnoręcznie na testamencie, mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym, tj. występku z art. 233 § 1 k.k. i za to, na mocy tego przepisu wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. Sąd wymierzył temu oskarżonemu łączną karę 9 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 2 lata. Na mocy art. 71 § 1 k.k. Sąd orzekł wobec oskarżonego karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 20 złotych każda.

2.  oskarżonego K. B. tego, że w dniu 11 lipca 2011 roku w W. w Sądzie Rejonowym I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt I Ns 535/11, będąc uprzedzony o odpowiedzialności karnej, złożył fałszywe zeznania podając niezgodnie z prawdą, iż E. G. (1) podpisał się własnoręcznie na testamencie, mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym, tj. występku z art. 233 § 1 k.k. i za to, na mocy tego przepisu wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. Sąd warunkowo zawiesił temu oskarżonemu wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności na okres próby wynoszący 2 lata i na mocy art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec niego karę grzywny w wysokości 50 stawek dziennych po 20 złotych każda.

3.  oskarżonego J. T. tego, że w dniu 11 lipca 2011 roku w W. w Sądzie Rejonowym I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt I Ns 535/11, będąc uprzedzony o odpowiedzialności karnej, złożył fałszywe zeznania podając niezgodnie z prawdą, iż E. G. (1) podpisał się własnoręcznie na testamencie, mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym, tj. występku z art. 233 § 1 k.k. i za to, na mocy tego przepisu wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. Sąd warunkowo zawiesił temu oskarżonemu wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności na okres próby wynoszący 2 lata i na mocy art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec niego karę grzywny w wysokości 50 stawek dziennych po 20 złotych każda.

Nadto Sąd obciążył każdego z oskarżonych kosztami sądowymi w odpowiednich kwotach.

Od wyroku tego apelację wniósł obrońca oskarżonych, w której zarzucił:

- błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść zaskarżonego wyroku polegający na nieprawidłowym przyjęciu, że oskarżony A. M. nakreślił podpis pod testamentem zmarłego E. G. (1), a w rezultacie, że oskarżeni w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku złożyli fałszywe zeznania, podczas gdy ich wyjaśnienia są logiczne i spójne, a opinia biegłego, wobec metod przyjętych podczas jej formułowania, jak również szeregu stwierdzonych rozbieżności porównywanego pisma nie jest wiarygodna, co skutkowało naruszeniem przepisów postępowania mających wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to przepisu art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę dowodów sprzeczna z zasadami prawidłowego rozumowania oraz wskazaniami wiedzy, a w rezultacie bezkrytyczne oparcie rozstrzygnięcia na konkluzji zawartej w opinii biegłego J. B., pomimo jej sprzeczności z treścią opinii,

- obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art. 170 § 1 pkt 4 i § 2 k.p.k. polegającą na oddaleniu wniosku dowodowego o przeprowadzenie z opinii innego biegłego, względnie uzupełniającej opinii ustnej biegłego tylko na tej podstawie, że dotychczasowa opinia wykazała przeciwieństwo tego co wnioskodawca zamierza udowodnić, w czasie gdy przedmiotowa opinia wykonana została przy zastosowaniu „starych” a w konsekwencji zawodnych metod badawczych, nadto nie uwzględniała wieku oraz procesów chorobowych E. G. (1), które mogą mieć istotny wpływ na możliwość zmiany charakteru pisma,

- obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art.74 § 2 i 3 k.p.k. poprzez uzyskanie prób pisma od oskarżonych, w tym przede wszystkim od A. M., w oparciu o treść art. 74 § 2 k.p.k., w czasie gdy osoby te zajmowały w procesie status podejrzanych, a więc poddać je można stosownym obowiązkom dowodowym w oparciu o treść art. 74 § 2 k.p.k., jednakże obowiązki dowodowe nie obejmują dostarczania prób pisma i aktywnego udziału osoby podejrzanej w gromadzeniu dowodów na ich niekorzyść, z uwagi na chroniącą je od momentu popełnienia przestępstwa zasadę nemo se ispum accusare tenetur , w konsekwencji czego uzyskany dowód nie może stanowić podstawy rozstrzygnięcia,

z ostrożności procesowej obrońca zarzucił także:

- obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art. 6, 74 § 1 i 175 k.p.k. poprzez niezastosowanie pozaustawowego kontratypu działania w zakresie prawa do obrony i przyjęcie, że A. M. popełnił zarzucany mu czyn z art. 233 § 1 k.k. w czasie gdy składając fałszywe zeznania w toku postępowania cywilnego działał w zakresie przynależnego mu jako sprawcy przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. od momentu jego popełnienia prawa do obrony i reguły nemo se ispum accusare tenetur,

alternatywnie:

- obrazę prawa materialnego, a to art. 233 § 3 k.k. poprzez jego niezastosowanie i skazanie oskarżonego A. M. za to, ze złożył fałszywe zeznania co do faktu iż podpis pod rozporządzeniem testamentowym E. G. (1) został nakreślony przez samego E. G. (1) w czasie gdy w toku postępowania cywilnego nie został pouczony o możliwości odmowy odpowiedzi na pytania, na które odpowiedź mogłaby narazić go na odpowiedzialność za przestępstwo, co winno skutkować wyłączeniem karalności jego czynu.

Nadto obrońca wniósł o dopuszczenie dowodów:

- z opinii dot. oceny zgodności pisma pochodzącego z materiału dowodowego z materiałem porównawczym pochodzącym od E. G. (1), sporządzonych przez specjalistę z zakresu badania pisma i dokumentów mgr G. M. z 24.01.2014r na okoliczność zgodności grafotypu i współczynnika kształtu porównywanego pisma,

- informacji grafologa ze (...) Laboratorium (...) mgr A. W. na okoliczność czynników wpływających na zmianę charakteru pisma zmarłego E. G., które biegły winien był wziąć pod uwagę podczas sporządzania opinii.

Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wniósł o uniewinnienie wszystkich oskarżonych od zarzucanych im czynów i o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz oskarżonych kosztów obrony w postępowaniu II instancyjnym, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania celem uzupełnienia postępowania dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja obrońcy oskarżonych tylko w części zasługiwała na uwzględnienie, co spowodowało konieczność zmiany zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego A. M. od zarzutu popełnienia występku z art. 233 § 1 k.k.

Rację ma bowiem skarżący twierdząc, że Sąd I instancji winien był zastosować wobec oskarżonego A. M. pozaustawowy kontratyp działania w zakresie prawa do obrony i przyjąć, że kiedy składał on zeznania w postępowaniu cywilnym to działał w zakresie przynależnego mu , jako sprawcy przestępstwa z art. 270 § 1 k.k., prawa do obrony. Bezsporne jest że przepis art. 175 k.p.k. gwarantuje sprawcy prawo do milczenia, natomiast art. 74 § 1 k.p.k. zwalnia go od obowiązku dostarczania dowodów na swoja niekorzyść. Przepisy te zatem, tak skonstruowane, wprowadzają tzw. pozaustawowy kontratyp niektórych przestępstw. Pogląd taki niejednokrotnie wyrażany już w piśmiennictwie i orzeczeniach Sądu Najwyższego, stwierdzał przy tym, że wprawdzie przepisy te mówią o oskarżonym, lecz nie oznacza to, ze nie mają one „wydłużonego działania”, gdyż nie można wymagać od sprawcy niepociągniętego jeszcze do odpowiedzialności, aby dostarczał przeciwko sobie dowody. Jeżeli ustawodawca uznał, ze oskarżony ( podejrzany ) nigdy nie odpowiada za występek fałszywych zeznań z art. 233 § 1 k.k. ( zawarte w dyspozycji tego przepisu określenie: „kto składając zeznanie” jednoznacznie wyłącza go z zakresu unormowania tego przepisu ), to trzeba też uznać, ze wyłączenie bezprawności dotyczy również każdych zeznań złożonych w toku przesłuchania w charakterze świadka dotyczących jego zachowania stanowiącego przestępstwo, co jest realizacją przez niego prawa do obrony. Uznanie w takich okolicznościach odpowiedzialności karnej takiej osoby za występek z art. 233 § 1 k.k. stanowiłoby, w istocie, pozbawienie jej fundamentalnego prawa do nieobwiniania się i niedostarczania dowodów przeciwko sobie ( tak m.in. Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 20.09.2007r, sygn. akt I KZP 26/07).

W przedmiotowej sprawie, bez wątpienia, A. M., składając fałszywe zeznania znalazł się w sytuacji kontratypowej. Z jednej strony bowiem jako świadek był obarczony obowiązkiem mówienia prawdy ( art. 233 § 1 k.k. ), a z drugiej, z racji rzeczywistego udziału w zdarzeniu, na którego temat zeznawał miał prawo do nieobciążania samego siebie ( art. 74 § 1 k.p.k. ). To, kiedy zostały złożone zeznania świadka i w jakim postępowaniu, jest w istocie obojętne. Istotna jest bowiem tylko ocena, czy składając fałszywe zeznania, osoba ta korzystała z przysługującego jej z mocy prawa ( w tym Konstytucji ) prawa do obrony. Dlatego w niniejszej sprawie uznając, że oskarżony A. M. nie popełnił występku z art. 233 § 1 k.k., gdyż nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań ten, kto umyślnie składa nieprawdziwe zeznania, dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji jego prawa do obrony ( art. 6 k.p.k.), Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w tym zakresie i uniewinnił tego oskarżonego od zarzutu z art. 233 § 1 k.k.

Natomiast w pozostałej części, zaskarżony wyrok, jako słuszny, został utrzymany w mocy, gdyż zarzuty skarżącego w tym zakresie nie zasługiwały na uwzględnienie. Nie dopuścił się bowiem Sąd Rejonowy ani błędu w ustaleniach faktycznych, ani nie naruszył żadnego ze wskazanych w apelacji przepisu postępowania, przypisując oskarżonemu A. M. winę z art. 270 § 1 k.k., a oskarżonym J. T. i K. B. z art. 233 § 1 k.k.

Fakt, że to oskarżony A. M. nakreślił podpis pod testamentem zmarłego E. G. (1) bezspornie i w sposób jednoznaczny wynika z opinii biegłego z zakresu pisma ręcznego i dokumentów J. B. z dnia 20.09.2013 roku. Sporządzając opinię biegły, wbrew zarzutom zawartym w apelacji, wskazał jak wyglądał przebieg badań, jaką metodę badań zastosowano, jakich przyrządów użyto i jakie właściwości graficzne rozpatrywano w trakcie analizy. Biegły przy wydawaniu opinii dokonał także oceny materiału porównawczego i uznał, że materiał ten jest spójny, kreślony w sposób płynny, spontaniczny, czytelny, w zróżnicowanym tempie kreślenia, po czym stwierdził, że materiał ten jest dostateczny do wydania kategorycznej opinii w sprawie. Biegły nadto przeprowadził badania szczegółowe materiału dowodowego i porównawczego w obrębie cech syntetycznych, topograficznych, motorycznych, mierzalnych i konstrukcyjnych i wskazał na cechy wspólne i rozbieżne między podpisem o treści (...) złożonym pod testamentem, a materiałem porównawczym nakreślonym przez A. M.. Biegły wskazał przy tym na cechy rozbieżne, wskazując, że spowodowane są one naśladownictwem podpisu. Po przeprowadzeniu badań biegły jednoznacznie stwierdził, że podpis pod testamentem został nakreślony przez A. M.. Jako, że powyższa opinia, co prawidłowo ustalił po rzeczowej analizie sąd orzekający, była spójna, konsekwentna i jednoznaczna, nie było żadnych podstaw, by dopuszczać dowód z opinii innego biegłego na te same okoliczności. Zarzuty zatem zawarte w środku odwoławczym obrońcy oskarżonych, zarówno co do błędu w ustaleniach faktycznych, jak i naruszenia art. 170 § 1 k.p.k. w powyższym zakresie należało uznać za nieuzasadnione.

Opinia biegłego J. B. z dnia 20.09.2013r jest tym bardziej miarodajna, że we wcześniejszej opinii, wydanej w dniu 29.08.2013r biegły również w sposób kategoryczny i jednoznaczny, po przeprowadzeniu stosownych badań, stwierdził, że podpis pod testamentem, sporządzonym w dniu 13.02.2011r, nie został nakreślony przez E. G. (1). Mając na uwadze fakt, że także ta opinia była spójna, logiczna i rzeczowa oraz uwzględniając doświadczenie i przyjęte przez biegłego metody badań brak było w ocenie Sądu I instancji – a stanowisko to podzielił również Sąd okręgowy – aby poddawać w wątpliwość ostateczne ustalenie zawarte w opinii. Nadto wskazać należy, co słusznie miał na względzie sąd orzekający, iż opinia ta znajduje pełne potwierdzenie w treści opinii innego biegłego z zakresu ekspertyzy dokumentów i badania pisma ręcznego C. H. z dnia 20.04.2012r, sporządzonej na potrzeby postępowania cywilnego.

Trafności wniosków wypływających z opinii sporządzonych na potrzeby niniejszego postępowania w żaden sposób nie podważyły dokumenty przedłożone sądowi odwoławczemu wraz z apelacją obrońcy oskarżonych. Przecież biegły J. B. w sposób wyczerpujący i logiczny wskazał jakimi metodami badał materiał dowodowy i porównawczy, opisał cechy – zarówno zbieżne jak i rozbieżne – które doprowadziły go do takich a nie innych wniosków, które w sposób rzetelny i przekonujący uargumentował. To biegły, a nie Sąd wskazuje i dobiera metody badań, bo to biegły posiada wiedzę specjalistyczną, która uprawnia go do wydania zleconej opinii. Sąd jedynie w przypadku, gdyby miał wątpliwości co do treści sporządzonej przez biegłego opinii, wynikające z jej niespójności czy wewnętrznej sprzeczności, mógłby uznać ją za wadliwą czy niepełną i wtedy zasadne byłoby dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego. Natomiast w przedmiotowej sprawie takich wątpliwości Sąd nie miał, dlatego słusznie nie uwzględnił wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej i kolejnego biegłego.

Niejako konsekwencją przypisania oskarżonemu A. M. winy z art. 270 § 1 k.k. było uznanie, że oskarżeni J. T. i K. B. składając zeznania, w których twierdzili, że to zmarły E. G. (1) osobiście podpisał się pod testamentem, dopuścili się popełnienia występku z art. 233 § 1 k.k. Rozważania Sądu Rejonowego na temat przeprowadzonych w sprawie na tę okoliczność dowodów należy w pełni podzielić i zaakceptować, nie zawiera bowiem w sobie błędu, nie jest w żadnym razie oceną dowolną, ponieważ poparta została wszechstronną analizą całokształtu okoliczności sprawy. Należy podkreślić, że sąd orzekający dokonał oceny dowodów w sposób bezstronny, nie przekraczając granic oceny swobodnej, przy tym uwzględnił zasady wiedzy i doświadczenia życiowego, a swój pogląd na ostateczne wyniki postępowania należycie i przekonująco uzasadnił w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku.

Jeśli idzie o zarzut naruszenia art. 74 § 2 i 3 k.p.k., podniesiony przez obrońcę oskarżonych, to należy wskazać, że również nie jest on zasadny. To, że oskarżony nie ma obowiązku wykazania aktywności w uzyskaniu pewnego materiału dowodowego (np. próba pisma) nie oznacza jednak, że przepis art. 74 § 2 kpk zezwala na wykorzystanie w celach dowodowych tego rodzaju materiałów tylko za zgodą oskarżonego. Jeżeli na pewnym etapie postępowania istnieje materiał dowodowy pochodzący od oskarżonego (nagranie głosu, pismo własnoręczne) to może być wykorzystany nawet wówczas gdy odmówił on udziału w procesowej czynności uzyskania takiego materiału. Natomiast w przedmiotowej sprawie oskarżony A. M. nie odmówił pobraniu przez organ procesowy próbek jego pisma ręcznego, więc czynienie z tego powodu zarzutu naruszenia przepisów procesowych, związanych z jego prawem do „nie obciążania się” dowodami jest nieuzasadnione.

Reasumując stwierdzić należy, że ocena każdego z ujawnionych i pozyskanych dowodów dokonana została zgodnie ze wskazaniami wiedzy, doświadczenia życiowego oraz z poszanowaniem zasad prawidłowego rozumowania. Żadną miarą nie jest ona dowolna, mieści się w granicach swobody prawem przyznanej, stąd też ocena ta podlega ochronie przepisu art. 7 k.p.k., a tym samym także aprobacie Sądu odwoławczego.

Odnosząc się do wymierzonej kary – zważywszy na kwestionowanie w apelacji winy oskarżonej i brzmienia art. 447 § 1 kpk – należy przyjąć, że również kara wymierzona została po rozważeniu przez Sąd I instancji szeregu okoliczności mających wpływ na jej rodzaj i wymiar i nie można jej uznać za rażąco surową, dlatego i w tej części brak jest podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku.