Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2013 r. w Poznaniu

sprawy z odwołania D. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji odwołującego D. N.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu

z dnia 21 czerwca 2012 r. sygn. akt VIII U 2901/11

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Poznaniu VIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21.06.2012r. oddalił odwołanie D. N. od decyzji ZUS II Oddział w P. ustalającej kapitał początkowy na dzień 01.01.1999r., w której do obliczenia podstawy wymiaru przyjęto podstawę wymiaru składek z faktycznego okresu ubezpieczenia tj. z lat 1988, 1990 -1998.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i argumentacja prawna:

Odwołujący D. N. w okresie od 01.09.1982r. do dnia 07.02.1991r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w P.. W okresie zatrudnienia od dnia 26.10.1988r. do dnia 11.09.1990r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. Po jej zakończeniu ponownie podjął zatrudnienie w tym samym zakładzie.

W tak ustalonym stanie faktycznym przedmiotem sporu było to, czy organ rentowy prawidłowo ustalił odwołującemu kapitał początkowy wyliczając jego podstawę wymiaru na zasadach określonych w art.17 ust.1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czy też winien zastosować art.16 tej ustawy i wyliczyć podstawę kapitału z kolejnych następujących po sobie lat, ale jako konsekwencji wynikających z art.17 ust.3 ustawy, przyjmując do obliczenia wskaźnik wysokości podstawy wymiaru lata w których nie odbywał on służby wojskowej tj. faktycznie z lat 1991-1998. Sąd Okręgowy powołał się na art. 173 ust.1 ustawy emerytalnej z dnia 17.12.1998r. zgodnie z którym dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31.12.1948r., którzy przed dniem wejście w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Ponadto, art. 174 ust. 1 cyt. ustawy stanowi, że kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art.53, z uwzględnieniem ust.2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe, o których mowa w art.6, okresy nieskładkowe (art.7) w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust.2.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust.1 i 3 oraz art. 18, z tym, że okresy kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu od dnia 1.01.1980r. do dnia 31.12.1998r. (art. 174 ust.2 i 3 cyt. ustawy).

Z kolei art. 15 ust.1 stanowi, że podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

Zgodnie z art. 16 ustawy przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych przyjmuje się lata kalendarzowe następujące po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu.

Z przepisu art. 17 ust. 1 wynika, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust.1 ustawy dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust.1 pkt.1-4, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu, z uwzględnieniem ust.2 i 3. Przepis art. 15 ust.3 stosuje się odpowiednio.

Zgodnie z art. 17 ust.3 ustawy przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art.15 ust.1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art.58 ust.1 pkt.5, z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego.

Z powyższych przepisów wynika, że podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się zgodnie z art.15 ust.1 ustawy, a więc przyjmując przeciętną podstawę składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe lub społeczne na podstawie prawa polskiego w okresie 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek. Przy czym zasadą jest ustalanie podstawy wymiaru kapitału początkowego z 10 lat kalendarzowych i przepisy w tym zakresie nie przewidują w tym zakresie odstępstwa, a to oznacza, iż brak jest podstaw do ustalenia kapitału początkowego zgodnie z żądaniem odwołującego z 8 lat od 1991r. do 1998r.

Obliczenie podstawy wymiaru kapitału początkowego na podstawie art.16 ustawy emerytalnej byłoby dla odwołującego niekorzystne. I oznaczałoby konieczność dzielenia sumy wielkości procentowych przez 10, co jest niekorzystne w przypadku niepozostawania w ubezpieczeniu. W przypadku odwołującego oznaczałoby to przyjęcie kolejnych 10 lat z uwzględnieniem lat odbywania służby wojskowej i za rok 1989 przyjęcie przychodu „0”, co spowodowałoby zaniżenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał stanowisko organu rentowego za prawidłowe wskazując, że art.17 ust.1 ustawy emerytalnej ma zastosowanie w sytuacji, gdy nie jest możliwe ustalenie podstawy wymiaru w myśl art. 15 ust.1 dla ubezpieczonego, który nie jest w stanie wykazać dostatecznie długiego okresu ubezpieczenia (chodzi o osoby, które w dacie upływu ostatniego 20-lecia miały nie więcej niż 30 lat).

W takiej sytuacji podstawę wymiaru ustala się w oparciu o okresy faktycznego podlegania ubezpieczeniu.

Natomiast w sytuacji określonej w art. 58 ust.1 pkt.5 można przyjąć do ustalenia podstawy wymiaru podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu tylko w sytuacji niemożności ustalenia podstawy wymiaru w myśl art. 15 ust.1 z powodu pełnienia służby wojskowej (zastępczej, czynnej) albo korzystania z urlopu wychowawczego.

Sąd I instancji stwierdził, że organ rentowy przy ustalaniu kapitału początkowego mógłby pominąć okresy służby wojskowej, gdyby nie było możliwości ustalenia podstawy wymiaru z 10 lat kalendarzowych.

Przepis art. 17 ust.3 ma zastosowanie do osób, których okres ubezpieczenia musiałby być krótszy niż 10 lat nie ze względu na wiek lecz ze względu na niezależne przeszkody (służba wojskowa, urlop wychowawczy). Także w stosunku do tych osób uwzględnia się okresy faktycznego podlegania ubezpieczeniu tylko wówczas, gdy nie jest możliwe ustalenia podstawy wymiaru na zasadach ogólnych. W tym stanie rzeczy, gdy ubezpieczony ma możliwość wyboru okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych, przepisy art.17 ust.3 nie mają zastosowania. Nie można wybrać do ustalenia podstawy wymiaru dowolnych lat podlegania ubezpieczeniu mieszczących się w latach 1980 – 1998, gdyż art. 16 wyklucza taką możliwość (uchwala SN z 13.05.2004, III UZP 11/03, OSNP 2004/16/287).

Zdaniem Sądu I instancji przepis art.17 ust. 3 nie ma zastosowania do odwołującego, gdyż przepracował on do końca 1998r. łącznie 16 lat, 3 miesiące okresów składkowych i nieskładkowych, a więc można ustalić podstawę wymiaru z okresu 10 lat, z wyłączeniem lat kalendarzowych, w których odbywał służbę wojskową i nie osiągał żadnego przychodu. Odbywanie służby wojskowej nie było wyłączną przyczyną niemożności udowodnienia ustalenia podstawy wymiaru z okresu krótszego niż 10 lat, co potwierdza uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13. 05.2004r., III UZP 11/03 (OSNP 2004/16/287).

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją odwołujący zarzucając naruszenie art.2 a ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 nr 137, poz.887) to jest zasady równego traktowania.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji, skarżący podniósł, że pozwany przyjmując do obliczenia kapitału początkowego lata 1988 i 1990, będącymi latami powołania i zwolnienia ze służby, uwzględnił odpowiednio okres 9 i 3 miesięcy. Przyjęcie niepełnych lat pracy w sposób istotny obniżyło wysokość kapitału początkowego.

Według apelującego narusza to zasadę równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, o której mowa w art.2a ustawy systemowej i art.32 Konstytucji RP. Za słuszne uważał wyliczenie kapitału początkowego z lat 1991-1998 tj. z ośmiu lat obejmujących lata w których nie odbywał służby wojskowej.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw i dlatego podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, które Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne bez potrzeby ponownego szczegółowego ich przytaczania.

Treść art. 174 ust.3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazuje, że zasady ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego są takie same jak zasady ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent. Ogólne zasady ustalania tej podstawy uregulowane zostały w art. 15 ust.1 ustawy, zgodnie z którym podstawę wymiaru emerytury lub renty stanowi przeciętna podstaw wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emerytur lub rentę. Przy ustalaniu kapitału początkowego prawo wyboru okresu kolejnych jest ograniczone do lat 1980-1998. Okres ten nie może być dłuższy ani krótszy niż 10 lat i z tego okresu nie mogą być wyłączone żadne okresy. W szczególności nie są wyłączone okresy, w których zainteresowany nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu i w związku z tym nie osiągał dochodów. Wynika to z art. 16 ustawy emerytalnej.

Jeżeli w okresie ostatnich 20 lat występowały przerwy w ubezpieczeniu zainteresowany może wybrać taki okres kolejnych 10 lat, w którym przerwy były najkrótsze.

Wyjątki od tej ogólnej zasady określone są w art. 17 ust.1 i 3 ustawy.

Zgodnie z ust.1 art.17, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art.15 ust.1 dla ubezpieczonego o którym mowa w art.58 ust.1 pkt. 1-4 tj. osób, które w dacie upływu ostatniego dwudziestolecia miały nie więcej iż 30 lat, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu społecznemu. W stosunku do takich osób ustawodawca założył, że okres ubezpieczenia od momentu w którym mogły podjąć zatrudnienie może być ze względu na wiek krótszy iż 10 lat.

Zawarte w tym przepisie zastrzeżenie nie odnosi się jednak do osób, które z różnych przyczyn w kolejnych dziesięciu latach miały przerwy w ubezpieczeniu i ich okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu był krótszy niż 10 lat.

Takim osobom można ustalić podstawę wymiaru na zasadach określonych w art. 15 ust.1 w związku z art.16.

Zatem art. 17 ust.1 dotyczy osób, które w dniu 31 grudnia 1998r. miały ukończone nie więcej niż 30 lat i tylko tych, których okres podlegania ubezpieczeniu jest krótszy niż 10 lat.

Natomiast dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust.1 pkt.5 tj. osób, które w dniu upływu ostatniego dwudziestolecia miały ukończone więcej niż 30 lat stosuje się art. 17 ust. 3.

Na podstawie wskazanego przepisu przedstawione powyżej zasady stosuje się odpowiednio, jeżeli niemożność ustalenia podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust.1 spowodowana jest pełnieniem zastępczej służby wojskowej, odbywaniem czynnej służby wojskowej albo korzystaniem z urlopu wychowawczego.

Przepis ma zastosowanie do osób, których okres ubezpieczenia musiał być krótszy niż 10 lat ze względu na inne okoliczności niż wiek, czyli niezależne od nich przeszkody (zastępcza lub czynna służba wojskowa, urlop wychowawczy). Także w stosunku do tych osób uwzględnia się okres faktycznego podlegania tylko wówczas, gdy nie jest możliwe ustalenie podstawy wymiaru na zasadach ogólnych, a więc nie do wszystkich osób, które kiedykolwiek odbywały służbę wojskową albo korzystały z urlopu wychowawczego.

Gdy ubezpieczony ma możliwość wyboru do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego okresu kolejnych lat kalendarzowych przepisy art.17 ust.1 i 3 nie mają zastosowania. Nie można bowiem wybrać do ustalenia podstawy wymiaru dowolnych lat podlegania ubezpieczeniu mieszczących się w latach 1980-1998 z uwagi na treść art.16.

W świetle powyższych rozważań zarzuty apelacji należy uznać za bezzasadne albowiem nie ma podstaw prawnych do ustalenia kapitału początkowego w sposób jaki żąda odwołujący, mianowicie ustalenia kapitału początkowego z lat 1991-1998, czyli w sumie z 8 lat.

Jak wyżej wskazano przepis art. 16 wyklucza taką możliwość.

Prawidłowe jest stanowisko Sądu Okręgowego, iż art.174 ust.3 nie ma zastosowania w przypadku odwołującego. Legitymuje się on do końca 1998r. okresem ubezpieczenia w wymiarze ponad 16 lat i w jego sytuacji jest możliwość ustalenia podstawy wymiaru z okresu 10 lat, z wyłączeniem lat kiedy odbywał służbę wojskową i nie osiągał żadnego przychodu.

Kapitał początkowy jest pochodny od składki, a tę warunkuje wynagrodzenie. Odwołujący nie otrzymywał wynagrodzenia, ani uposażenia, które pobierają zawodowi wojskowi. Miał wypłacany co najwyżej żołd, od którego nie jest odprowadzana składka na ubezpieczenie.

Nietrafny okazał się zarzut naruszenia zasady równego traktowania ubezpieczonych sformułowanej w art. 2 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niezgodności z art. 32 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny w tym zakresie wyraził swoje negatywne stanowisko w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 grudnia 2006r. SK 15/06.

W tym stanie rzeczy apelacja okazała się nieuzasadniona i dlatego z mocy art. 385 k.p.c podlegała oddaleniu.

/SSA Iwona Niewiadowska-Patzer/ /SSA Marta Sawińska/ /SSA Ewa Cyran/