Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Piotr Rajczakowski

Sędziowie: SO Aleksandra Żurawska

SO Anatol Gul

Protokolant: Violetta Drohomirecka

po rozpoznaniu w dniu 1 lipca 2014 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa E. B.

przeciwko Gminie Miejskiej D.

o zapłatę 57.000 zł

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie

z dnia 4 marca 2014 r., sygn. akt I C 1920/13

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu

w D. do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt II Ca 402/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 marca 2014 r., Sąd Rejonowy w pkt I oddalił powództwo E. B. przeciwko Gminie Miejskiej D. o zapłatę 57/000 zł., w pkt II zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, zaś w pkt III przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie na rzecz adwokat E. Z. z Kancelarii Adwokackiej w D. kwotę 4.428 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny. Mąż powódki J. B. uzgodnił z pozwaną postawienie pawilonu gastronomicznego w D. w (...), na części działki nr (...) i w dniu 19.01.1999 r. zawarł z pozwaną umowę dzierżawy na okres do dnia 31.01.2002 r. W umowie dzierżawy strony nie przewidziały ponoszenia i rozliczenia nakładów przez dzierżawcę na budowę instalacji wodociągowej, kanalizacyjnej lub elektrycznej, a po wygaśnięciu lub rozwiązaniu umowy, dzierżawca na własny koszt zobowiązany był usunąć pawilon i zlikwidować ogródek pozostawiając grunt w stanie wolnym i nienaruszonym (§ 3 ust. 2). W dniu 23 marca 1999 r. decyzją nr (...) w postępowaniu nr (...) zatwierdzono projekt budowy pawilonu gastronomicznego i wydano pozwolenie na budowę J. B. na działce nr (...) wraz z wykonaniem przyłączy energetycznego, wodociągowego i kanalizacji sanitarnej. W dniu 15.04.1999 r. dokonano sprawdzenia przyłączonych do sieci urządzeń instalacji elektrycznej służącej do dostarczania energii elektrycznej do pawilonu gastronomicznego oraz fontanny, wykonanych zgodnie z pozwoleniem na budowę nr (...), a w dniu 21.04.1999 r. sporządzono protokół odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji podłączenia wodociągowo-kanalizacyjne na rzecz (...) spółki z o.o. w D., których inwestorem była Firma (...) - J. B., wykonane na podstawie pozwolenia na budowę nr (...). W dniu 15.11.2000 r. powódka z mężem J. B. zawarli umowę o rozdzielności majątkowej oraz o podział majątku dorobkowego, w ramach, którego powódka otrzymała m.in. „obiekt drewniany nietrwale z gruntem związany, posadowiony na części działki gruntu nr (...), położonej w D., obręb (...)wydzierżawiony od Gminy Miejskiej D.”. Na tej podstawie w dniu 20.04.2001 r. sporządzono aneks do umowy dzierżawy, w którym w miejsce dotychczasowego dzierżawcy wpisano powódkę. Powódka w kolejnych latach nie posiadała umowy dzierżawy, lecz użytkowała pawilon w dalszym ciągu uzyskując od pozwanej zezwolenie na zajęcie pasa drogowego za określoną opłatą. Od 2008 r. strony zawierały na czas określony kolejne umowy dzierżawy gruntu na prowadzenie pawilonu gastronomicznego. W 2012r. pozwana nie przedłużyła powódce dzierżawy i nakazała jej usunięcie pawilonu oraz przyłączy do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz energetycznej. Powódka w toku procesu o wydanie sygn. akt I C 254/13 wydała przedmiotową działkę, a dostawcy energii elektrycznej oraz wody i kanalizacji usunęli z niej przyłącza zewnętrzne. Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się wyłącznie na dowodach z dokumentów, które jednoznacznie świadczyły, że instalacje elektryczna oraz wodociągowa i kanalizacyjna zostały wykonane w oparciu o pozwolenie na budowę wydane J. B. i przyłączone do sieci właściwych przedsiębiorstw – Zakładu (...) oraz (...) spółki z o.o. Pozostałe wnioski dowodowe i twierdzenia stron nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, z tego też względu zostały oddalone.

Rozważając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że powództwo nie było zasadne i tym samym podlegało oddaleniu. W ocenie Sądu, rozstrzygał o tym przepis art. 49 kc (w brzmieniu obowiązującym w chwili wykonywania instalacji), zgodnie z którym urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu. Przepisu tego nie dostrzegła powódka, ani pozwana, skupiając się na łączących strony umowach dzierżawy i powołując się na art. 676 k.c. Zdaniem Sądu przepis ten jednakże nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, skoro instalacje te nie stanowią części składowej nieruchomości, nie zwiększają jej wartości, ani użyteczności, o czym mowa w art. 676 k.c., dotyczącym rozliczeń między wydzierżawiającym i dzierżawcą. Pozwana nie posiada legitymacji procesowej biernej w niniejszej sprawie i powództwo a limine podlegało oddaleniu, bez badania, który odcinek instalacji wykonany został przez powódkę (czy raczej jej męża, jako poprzednika prawnego), a który przez pozwaną, jako inwestora figurującego w części dokumentacji projektowej i powykonawczej dołączonej przez strony. Uprawnienia osób, które wybudowały instalacje, następnie przyłączone do sieci, zawierały m.in. art. 31 ust. 1 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków, stanowiący że „osoby, które wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia kanalizacyjne, mogą je przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu, na warunkach uzgodnionych w umowie.” oraz art. 66 ust. 1 ustawy prawo energetyczne o treści: „osoby fizyczne, prawne bądź inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które do dnia wejścia w życie ustawy wybudowały z własnych środków instalacje lub urządzenia mogące stanowić element sieci i są ich właścicielami bądź użytkownikami, mogą, w terminie dwóch lat od dnia wejścia w życie ustawy, przekazać odpłatnie, na warunkach uzgodnionych przez strony, te instalacje lub urządzenia przedsiębiorstwu energetycznemu, które uzyska koncesję na dystrybucję paliw i energii.” Były to regulacje odrębne i nie pozostawały w związku z umową dzierżawy, a powódka, ani jej mąż nie zawarli umowy z pozwaną w trybie art. 31 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę. Sąd, powołując orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2010 r. (sygn. akt V CSK 195/09), wskazał, że wejście urządzeń wymienionych w art. 49 k.c. w skład przedsiębiorstwa jest jedynie przesłanką ich wyłączenia spod działania zasady superficies solo cedit wyrażonej w art. 48 i 191 k.c. Kwestia własności tych urządzeń pozostaje natomiast poza zakresem art. 49 k.c., który nie określa, do kogo będą należały i na podstawie jakiego tytułu prawnego. Wejście w skład przedsiębiorstwa jest przy tym jedynie kwestią faktu, czyli fizycznego połączenia wspomnianych urządzeń z siecią przedsiębiorstwa. Od chwili wejścia w skład przedsiębiorstwa, własność urządzeń nie jest już pochłaniana przez własność nieruchomości, wobec czego muszą one być zakwalifikowane jako rzeczy ruchome, zarówno jako samoistne rzeczy ruchome, jak i części składowe takich rzeczy. Przez połączenie z siecią stają się one składnikiem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c., a tym samym elementem sieci jako zbioru rzeczy (universitas rerum). Z tego względu, w ocenie Sądu, powódka nie miała podstaw prawnych, aby dochodzić zapłaty od pozwanej za wybudowanie elementów sieci przesyłowej. Zbędne było więc prowadzenie postępowania dowodowego mającego na celu poszukiwanie dowodów, na okoliczność poniesionych przez powódkę nakładów na nieruchomość oraz ich wartości, skoro powództwo skierowane było nie przeciwko osobie, która powinna być w sprawie pozwaną. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, a ponadto Sąd zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie, na rzecz adwokata E. Z. 4.428 zł tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu, obliczonej od wartości przedmiotu sporu, zgodnie z § 6 pkt 6 oraz § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

W apelacji od powyższego wyroku, powódka zaskarżając go w pkt I i II, zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 47 § 2 w zw. z art. 49 kc, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, iż znajduje on zastosowania w przedmiotowym stanie faktycznym, podczas gdy w przedmiotowej sprawie winien zostać zastosowany art. 676 kc w zw. z art. 694 kc. Mając na uwadze powyższy zarzut, skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego rozstrzygnięcia i orzeczenie, co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie żądania powódki i zwrot poniesionych przez nią nakładów na dzierżawioną nieruchomość gruntową od strony pozwanej, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Apelacja podlegała uwzględnieniu. Sąd Rejonowy nie rozpoznał bowiem istoty sprawy, co musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji (art. 386 § 4 k.p.c.). Błędnie bowiem Sąd Rejonowy uznał, że infrastruktura służąca dostawie energii elektrycznej, dostawie wody oraz odbiorowi ścieków, za wykonanie których powódka żąda zapłaty w niniejszej sprawie, stanowią urządzenia, do których ma zastosowanie unormowanie zawarte w przepisie art. 49 § 1 k.c., gdy tymczasem dotychczas (w obecnym stanie sprawy), zarówno przedstawiane stanowiska stron, przytaczane przez nie twierdzenia jak powołane dowody, nie dawały podstaw do przyjęcia, iż owe wykonane na koszt powódki (jej poprzednika prawnego) urządzenia, wchodziły w skład przedsiębiorstw, dostarczających energię elektryczną oraz wodę i odprowadzających ścieki. Natomiast właśnie owo wejście w skład przedsiębiorstw, co przyjął Sąd Rejonowy, mogłoby prowadzić do braku legitymacji biernej pozwanej w niniejszej sprawie. Przede wszystkim wskazać bowiem należy, że strony zgodnie wskazywały (m. in. k. 82 i 258), a co dodatkowo zostało potwierdzone przez pełnomocników na rozprawie apelacyjnej (k. 264), że znajdujące się na zewnątrz elementy urządzeń i instalacji elektrycznej oraz wodociągowo – kanalizacyjnej, zostały usunięte przez przedsiębiorstwa (dostawców mediów), a tym samym odłączone od sieci przedsiębiorstw, co skutkuje tym, że pozostałe na działce elementy podziemne instalacji (gdyż, jak się wydaje, tylko takie mogą obecnie znajdować się na nieruchomości pozwanej, co wynika ze złożonej w aktach fotografii – k. 48), nie mają obecnie żadnego połącznia z sieciami przedsiębiorstw i nie ma aktualnie możliwości odbioru przez nie jakichkolwiek dostaw mediów. Już z tej zatem przyczyny, w takich okolicznościach sprawy, trudno jest uznać za uzasadnione stanowisko Sądu Rejonowego, że objęte żądaniem powódki urządzenia wchodzą w skład przedsiębiorstw i co miałoby uzasadniać zastosowanie w niniejszej sprawie konstrukcji przewidzianej w przepisie art. 49 § 1 k.c. Brak jest przy tym również podstaw do przyjęcia, mając na względzie dotychczas zebrany w sprawie materiał, że doszło do ewentualnego nabycia przez owe przedsiębiorstwa jakichkolwiek praw do urządzeń, których koszt budowy, jak twierdzi, poniosła skarżąca, a do czego bez wątpienia (oprócz samego połącznia z siecią), niezbędne byłoby zawarcie stosownej umowy pomiędzy wykonawcą urządzeń, a przedsiębiorcą (zob. m. in. powołany w uzasadnieniu Sądu Rejonowego wyrok, z uzasadnieniem, Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2010 r., sygn. akt V CSK 195/09, OSNC 2010r., nr 7 – 8, poz. 116), co w rozpoznawanym przypadku, jak przynajmniej dotychczas to wynika, nie miało miejsca.

Dokładniej sprecyzowany zakres prac i wykonanych urządzeń, których dotyczy żądanie powódki, miał wynikać m. in. z nieprzeprowadzonych dotychczas dowodów powołanych przez nią w piśmie z 29 stycznia 2014r. (k. 83), w tym zeznań świadków, będących wykonawcami instalacji. Jak wynika natomiast z oświadczenia pełnomocnika powódki na rozprawie apelacyjnej (k. 264), jej żądanie obejmowało nie tylko wykonanie samych przyłączy wodociągowo - kanalizacyjnych oraz złącza kablowego instalacji energetycznej, ale też instalacji wewnętrznej, która, jak twierdzi skarżąca, pozostała na działce pozwanej. Wskazać przy tym należy, że wskazywane wyżej przyłącza spajają dwie odrębne całości prawne - instalację należącą do sieci, czyli instalację zewnętrzną, oraz instalację wewnętrzną. Granica między obu tymi instalacjami jest zarazem granicą własności urządzeń. Przyłącze jest z kolei elementem łączącym te dwie odrębne całości (zob. uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 8 marca 2006r., III CZP 105/05, OSNC 2006r., nr 10, poz. 159). O ile natomiast owe przyłącza przed odłączeniem (o czym mowa wyżej) od sieci przedsiębiorstw mogły wchodzić w skład tych przedsiębiorstw, jako połączone z ich sieciami (a co obecnie, jak również wskazane zostało we wcześniejszych rozważaniach, nie ma miejsca), to już brak było, w okolicznościach niniejszej sprawy, wynikających z dotychczas przedstawianych twierdzeń stron oraz zebranych dowodów, jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, aby w skład przedsiębiorstw wchodziły owe instalacje wewnętrzne, a których koszty budowy również są objęte żądaniem skarżącej. Z tej zatem również przyczyny (oprócz wskazywanej wyżej kwestii odłączenia urządzeń na działce pozwanej od sieci przedsiębiorstw), brak było przesłanek do uznania, jak to uczynił Sąd pierwszej instancji, że strona pozwana nie ma legitymacji biernej w niniejszej sprawie, a ani z dotychczasowych twierdzeń stron, ani też przytaczanych przez nie dowodów w żaden sposób nie wynikało, aby wskazywane instalacje wewnętrzne miały należeć do przedsiębiorstw, będących właścicielami sieci.

Z tych też względów, gdy Sąd Rejonowy, stojąc, w świetle dotychczasowych okoliczności sprawy, na błędnym stanowisku, że strona pozwana nie ma legitymacji biernej w niniejszej sprawie, tylko z tej przyczyny oddalił powództwo, to tym samym dopuścił się nierozpoznania istoty sprawy (zob. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego: z 7 listopada 2013r., V CZ 52/13, Wyd. Lex nr 1403919, z 12 września 2013r., IV CZ 76/13, Wyd. Lex nr 1375226), co musiało skutkować uchyleniem zakażonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 11 lipca 2007r., III UK 20/07, OSNP 2008r., nr 17 – 18, poz. 264).

Rozpoznając zatem sprawę ponownie Sąd pierwszej instancji oceni zasadność żądania powódki, również w świetle zarzutów strony pozwanej, w tym również zarzutu opartego na przepisie art. 676 k.c.

Sąd Okręgowy, z uwagi na integralność rozstrzygnięć dotyczących orzeczenia o kosztach procesu i kosztach przyznanych od Skarbu Państwa tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu, z orzeczeniem dotyczącym żądania zapłaty, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.