Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Ciesielska

Sędziowie: SSO Ewa Piątkowska-Bidas

SSO Sławomir Buras (spr.)

Protokolant: protokolant sądowy Iwona Cierpikowska

po rozpoznaniu w dniu 2 lipca 2014 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. P.

przeciwko E. O.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Jędrzejowie

z dnia 31 marca 2014 r., sygn. I C 341/13

oddala apelację.

II Ca 598/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31.03.2014 r. Sąd Rejonowy w Jędrzejowie oddalił powództwo Z. P. przeciwko E. O. o zachowek.

Sąd ten ustalił, iż strony są rodzeństwem, dziećmi A. P., która zmarła w dniu 28.12.2011 r. w C.. W dacie śmierci nie dysponowała żadnym majątkiem. Przysługujący jej udział w prawie własności nieruchomości oznaczonych jako działki nr (...)(plac bez zabudowań) położonych w M.darowała pozwanej w dniu 5 kwietnia 2011 roku. Powód pozostaje ich właścicielem w 1/6 części na mocy dziedziczenia po ojcu M. P.. Działka nr (...)stanowi siedlisko zabudowane domem mieszkalnym piętrowym, trzema murowanymi garażami stanowiącymi jeden ciąg i jeszcze jednym obiektem. A. P.zamieszkiwała tam do swojej śmierci w wydzielonej części domu, do której miała odrębne wejście. Wcześniej istniało tam zewnętrzne przejście do pomieszczeń zajmowanych przez powoda lecz zostało zamurowane. Z. P.bowiem od wielu lat nadużywa alkoholu, pod wpływem którego staje się agresywny i wywołuje awantury. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Jędrzejowie z dnia 15 września 2009 r. w sprawie II K 304/09 został skazany za to, że w czasie od marca 2007 r. daty bliżej nieustalonej do dnia 29 kwietnia 2009 roku znęcał się fizycznie i psychicznie w ten sposób, że będąc pod działaniem alkoholu wywoływał awantury domowe w trakcie których szarpał za odzież, popychał, używał wobec niej słów uznanych powszechnie za obelżywe groził popełnieniem na jej szkodę przestępstwa pobicia oraz zakłócał spoczynek nocny. Wymierzono karę 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat. Toczyło się także postępowanie w przedmiocie zarządzenia jej wykonania w trakcie którego zmarła matka stron. Wtedy pozwana skierowała do Sądu pismo w którym wnosiła powołując się na wolę A. P.aby me kierować brata do zakładu karnego i zrzucając całą winę na kuratora sądowego, który miał zaostrzać konflikt stron. Ten ostatni zaczął się zaś w 2007 roku kiedy to powód i jego konkubina zażądali aby matka zgodziła się na zarejestrowanie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej na swoje nazwisko. Obydwoje bowiem mieli problemy z komornikami. Matka stron nie miała w swojej części domu łazienki. Ponieważ bała się syna musiała korzystać z toalety położonej w budynku gospodarczym. Wielokrotnie nocowała u sąsiadów kiedy powód pijany awanturował się. Powód zażądał także od matki pieniędzy za media, ale nie zgadzał się na zamontowanie osobnego licznika energii elektrycznej, zbudował sobie kominek i nim ogrzewał swoją cześć domu, zaś centralne ogrzewanie pozostało nieużywane. W efekcie tego matka stron musiała korzystać z tzw. kozy. Sama kupowała i rąbała drewno oraz nosiła węgiel. Powód odcinał jej także prąd oraz wodę twierdząc, że przecież może korzystać ze studni. W sierpniu 2009 roku powód pozwał matkę i siostrę oraz dwie swoje córki o alimenty w kwocie po 200 zł miesięcznie, wskazując, iż jako osoba niepełnosprawna w stopniu lekkim nie jest w stanie zarobić na własne utrzymanie. A. P.otrzymywała wtedy emeryturę w kwocie 1200 zł miesięcznie z czego część przeznaczała na leczenie. Powództwo to w sprawie III RC 198/09 zostało oddalone.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd uznał, iż niedopuszczalne jest uwzględnienie powództwa, gdyż byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Powód znęcał się nad matką, odcinał jej prąd, zastraszał ją i nie w żaden sposób nie pomagał. Niespełnienie żadnych obowiązków moralnych wobec matki dyskwalifikuje powoda jako beneficjenta majątku spadkowego, również w formie zachowku.

Apelację od wyroku wniósł powód, zarzucając:

- naruszenie prawa materialnego art. 991 §1 i §2 k.c. w zw. z art. 5 k.c. przez zastosowanie i uznanie, że norma art. 5 k.c. może prowadzić do pozbawienia prawa podmiotowego do zachowku, co doprowadziło do wydania orzeczenia pozbawiającego powoda tego prawa ze względu na sprzeczność jego roszczenia z zasadami współżycia społecznego,

- sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, poprzez przyjęcie, że powód nie spełniał żadnych moralnych obowiązków wobec swej matki, w sytuacji gdy z materiału dowodowego przeprowadzonego w sprawie wynika, że relacje między powodem a jego matką uległy pogorszeniu dopiero w 2007 r.,

- naruszenie art. 233 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów,

- naruszenie art. 236 k.p.c. poprzez nierozpoznanie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego.

W oparciu o te zarzuty wniósł, o zmianę zaskarżonego orzeczenia w całości i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu, tj. zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda tytułem zachowku kwoty 50 000 zł z ustawowymi setkami od dnia wytoczenia powództwa, uzupełnienie postępowania dowodowego poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego zgłoszonego w pozwie, a nierozpoznanego przez sąd pierwszej instancji, zasądzenie na rzecz powoda od pozwanej kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje; ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Jędrzejowie do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie, obciążenie powoda kosztami procesu oraz dopuszczenie dowodów z Karty Informacyjnej Leczenia Szpitalnego pozwanej, na okoliczność pogorszenia się jej stanu zdrowia i sytuacji finansowej oraz dowodów z zeznań świadków Z. M.i Z. G.na okoliczność, że powód już od uzyskania pełnoletniości bardzo źle traktował matkę, że matka partycypowała w remontach domu i bieżących kosztach jego utrzymania oraz w jakim zakresie, faktu iż wymiana okien i budowa ganku nastąpiła po sprzedaży majątku rodziców. Wskazała, iż potrzeba powołania tych dowodów pojawiła się dopiero po lekturze apelacji powoda, a pozwana działa bez profesjonalnego pełnomocnika. Stan zdrowia pozwanej pogorszył się zaś dopiero po wydaniu wyroku Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne. Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Wbrew zarzutom apelacji zasadnie Sąd Rejonowy ustalił, iż powód nie wypełniał obowiązków moralnych wobec matki, a ustalenie to dotyczyło okresu od marca 2007 r. Sąd Rejonowy w uzasadnieniu nie poddawał ocenie relacji powoda i jego matki przed tą datą, ponieważ materiał dowodowy na to nie pozwalał. Jednocześnie okazał się on wystarczający do poczynienia takiego ustalenia dotyczącego okresu po miesiącu marcu 2007 roku. W istocie z przeprowadzonych dowodów nie wynika, aby powód bił matkę, jednak ta nieścisłość w ustaleniach faktycznych nie dyskwalifikuje ich i nie ma zasadniczego wpływu na ocenę, iż są one prawidłowe.

Decydująca w sprawie była ocena dopuszczalności oddalenia powództwa o zachowek w oparciu o art. 5 k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego taka możliwość istnieje, dopuszcza ją judykatura Sądu Najwyższego i Sądów apelacyjnych, jednakże tylko w wyjątkowych sytuacjach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25.01.2001 r. IV CKN 250/00, Lex nr 490432). Wbrew twierdzeniom apelującego, w orzecznictwie zaznacza się, iż zastosowanie art. 5 k.c. jest możliwe także w stosunku do spadkowych praw podmiotowych. Podkreśla się, że ocena Sądu czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 07.04.2004 r.; IV CK 215/03, PiP 2005/6/111, postanowienie Sądu Najwyższego z 11.07.2012 r. I CSK 75/12. Lex nr 1311040). Sąd Okręgowy w Kielcach podziela to stanowisko, czemu dał wyraz w innym swoim orzeczeniu – wyroku z dnia 12.12.2013 r. w sprawie II Ca 1165/13. W ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie zaistniała wyjątkowa sytuacja, która upoważnia do oddalenia powództwa Z. P.o zachowek. Z treści skazującego wyroku karnego wynika, iż powód znęcał się nad swoją matką od marca 2007 roku do 29.04.2009 r. Z akt II Ko 1093/2 wynika, iż pozwany tylko przez jakiś czas zaprzestał nagannych zachowań w stosunku do matki lecz potem ponownie dochodziło do znęcania się nad nią. Postawa powoda mimo warunkowego zawieszenia wykonania kary na okres próby nie uległą zmianie. Z zeznań pozwanej, świadka K. G., akt sprawy III RC 198/09 , w szczególności z wywiadu środowiskowego przeprowadzonego w tej sprawie wynika, iż A. P.była osobą starszą i schorowaną, syn zaś w żaden sposób jej nie pomagał, uniemożliwiał jej dostęp do łazienki, nie ogrzewał domu centralnym ogrzewaniem przez co matka zmuszona była do samodzielnego rąbania i noszenia drewna, którym grzała w piecyku, tzw. kozie. Powód ani razu nie odwiedził chorej matki w szpitalu. Dodatkowo uprzykrzał jej życie odcinając jej prąd i zakłócając spoczynek nocy. Jego zachowanie doprowadziło do sytuacji, w której matka bała się go i nie opuszczała po zmroku swojej części domu, wskutek wywoływanych przez Z. P.awantur niejednokrotnie zmuszona była nocować u sąsiadów. Powyższe prowadzi do wniosku, iż zachowanie powoda stosunku do matki było wysoce naganne i pozwala przyjąć, iż w niniejszej sprawie zaszły szczególne okoliczności, które uzasadniają oddalenie powództwa o zachowek bowiem uwzględnienie go byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Stad też zarzut naruszenia art. 991 k.c. w zw. z art. 5 k.c. nie mógł okazać się skuteczny.

Trafnie apelujący zarzuca, iż Sąd Rejonowy nie wydał orzeczenia odnośnie wniosku dowodowego dotyczącego powołania dowodu z opinii biegłego, celem ustalenia wartości nieruchomości spadkowej. Jednakże z powodu oddalenia powództwa z przyczyn wyżej wskazanych przeprowadzenie takiego dowodu byłoby niecelowe, stad też oddalono wniosek dowodowy zawarty w apelacji. Z tych samych przyczyn oddalono wnioski dowodowe zawarte w odpowiedzi na apelację.

Mając powyższe na uwadze oddalono apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO Sł. Buras SSO E. Ciesielska SSO E. Piątkowska-Bidas

(...)