Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

K., dnia 07-07-2014 r.

Sąd Okręgowy w Koninie, I Wydział Cywilny

po rozpoznaniu w dniu 04-07-2014 r. w Koninie

na rozprawie

sprawy z powództwa N. J. (1)

przeciwko Towarzystwu (...) SA z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Turku

z dnia 31 marca 2014 r sygn. akt IC 91/14

I Zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 2 w ten sposób, że oddala powództwo w całości oraz w punkcie 3 i 5 w ten sposób, że odstępuje od obciążania powódki kosztami procesu.

II Odstępuje od obciążania powódki kosztami procesu w instancji apelacyjnej.

Ewa Kozłowska Aleksandra Bolczyk Iwona Złoty

Sygn. akt I 1 Ca 219/14

UZASADNIENIE

Powódka N. J. (1) wniosła o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 6.539,24 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14.12.2013r. do dnia zapłaty, zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego. Na poparcie roszczenia złożyła wnioski dowodowe. W uzasadnieniu wskazała, że w dniu 03.11.2008r. M. J. (1), jej mąż, zawarł z firmą (...) S.A. należącą do (...) Banku umowę kredytu nr (...), objętą umową ubezpieczenia na życie kredytobiorców, mocą której pozwany zobowiązany został do wypłaty uprawnionemu ( (...) S.A.), w wypadku zgonu ubezpieczonego, świadczenia o równowartości pozostałego do spłaty kredytu. Podniosła, że po śmierci kredytobiorcy, która nastąpiła dnia 01 grudnia 2011 roku, z przyczyn nieznanych, po ustaleniu kręgu spadkobierców, tak ona jak i (...) S.A., wystąpili do pozwanego o wypłatę należnego świadczenia ale ten odmówił spełnienia świadczenia. Powódka podkreśliła, że w celu spłaty zadłużenia podpisała z bankiem (...), który połączył się z (...) Bankiem, porozumienie i spłaciła w ratach dług w łącznej kwocie 6.539,24 zł. Nie zgodziła się ze stanowiskiem pozwanego prezentowanym w toku prowadzonego przez postępowania, w zakresie przyczyn uchylenia się od odpowiedzialności. Powódka obszernie uzasadniła żądanie w zakresie kwoty głównej i odsetek. Wskazała podstawę prawną roszczenia i przywołała pogląd doktryny.

W odpowiedzi na pozew pozwany Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i zażądał przeprowadzenia dowodu z dokumentów. W uzasadnieniu zarzucił powódce brak legitymacji czynnej w przedmiotowej sprawie. Przyznał, że łączy go z (...) S.A. (obecnie firmą (...) S.A. z siedzibą we W.) umowa ubezpieczenia na życie kredytobiorców z początkiem obowiązywania umowy od dnia 04 października 2004 roku, potwierdzona polisą (...)wraz z załącznikiem - Szczególnymi Warunkami (...), gdzie określono kto jest stroną umowy ubezpieczenia, ubezpieczonym i uprawnionym. Zdaniem pozwanego, w świetle warunków umowy, M. J. był osobą ubezpieczoną, nie będącą stroną tejże umowy, zaś osobą uprawnioną (do uzyskania świadczenia z tytułu zajścia wypadku ubezpieczeniowego) jest (...) S.A. (obecnie jego następca) i to on posiada legitymację czynną. Pozwany potwierdził, iż prowadził postępowanie z udziałem uprawnionego (...) S.A. i wydał decyzję o odmowie wypłaty świadczenia przyjmując jako podstawę § 9 ust.2 (...), stanowiącym o wyłączeniu odpowiedzialności w przypadku zajścia zdarzeń wymienionych w § 2 ust. 3 (...) tj., w sytuacji gdy do ich spowodowania przyczyniła się choroba stwierdzona przez lekarza przed dniem podpisania umowy kredytu przez danego ubezpieczonego lub wypadek zaistniały przed tym dniem. Pozwany podkreślił, że na etapie rozpatrywania wniosku o wypłatę świadczenia zgromadził dokumentację medyczną na podstawie której ustalił, że jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego, stan zdrowia ubezpieczonego wymagał leczenia z powodu cukrzycy oraz nadciśnienia tętniczego, które to schorzenia przyczyniły się do jego śmierci. W ocenie pozwanego, wobec braku legitymacji czynnej powódki, bez znaczenia pozostaje fakt spłaty przez nią części kredytu, a ewentualnie roszczenia winna kierować w tym zakresie do pozostałych spadkobierców. Pozwany przekonywał o braku podstaw do obciążenia go odpowiedzialnością za spłatę zobowiązania. Odrzucił jako chybione stanowisko powódki w zakresie wskazanej podstawy prawnej żądania. W końcu dowodził, że wysokość dochodzonej kwoty winna być ograniczona do kwoty kapitału, podwyższonego ewentualnie o odsetki w wysokości określonej w umowie kredytu, maksymalnie za okres 90 dni, oraz przedstawił pogląd na temat zależności o charakterze przyczynowo-skutkowym pomiędzy nadciśnieniem tętniczym i cukrzycą a nagłym zgonem.

W odpowiedzi powódka zaprzeczyła wszystkim twierdzeniem pozwanego, podnosząc, że przysługuje jej legitymacja czynna w przedmiotowej sprawie. Na poparcie prezentowanego stanowiska przedstawiła szeroki wywód na bazie art. 808 k.c. Wskazała na istniejący po stronie powódki interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego za zdarzenie. Odrzuciła zarzut pozwanego stanowiący o nieudowodnieniu wysokości żądania i zanegowała jego twierdzenie o ograniczeniu jego odpowiedzialności jedynie do spłaty kapitału kredytu, wynoszącego na dzień zajścia zdarzenia 4.735,87 zł.

Wyrokiem z dnia 31 marca 2014 roku sygn. akt I C 91/14 Sąd Rejonowy w Turku zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.415,52 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 grudnia 2013 roku do dnia zapłaty i oddalił powództwo w pozostałym zakresie, a także orzekł o kosztach procesu.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 03 listopada 2008 roku M. J. (1) zawarł z (...) Bankiem S.A. umowę kredytu gotówkowego nr (...), typu (...) nr (...), mocą której bank udzielił mu kredytu na cele konsumpcyjne, w kwocie 7.511,27 zł, obejmującego 6.000 kredytu, 200 zł opłaty przygotowawczej, 175,57 zł prowizji i 1.135,70 zł opłaty z tytułu składki ubezpieczeniowej na rzecz Towarzystwa (...). Kapitał wraz z odsetkami kredytobiorca zobowiązał się spłacić w 72 ratach miesięcznych, bez dodatkowego wzywania, wg doręczonego planu. Umowa regulowała szczegółowo prawa i obowiązki stron. Zgodnie z postanowieniami umowy kredytobiorca wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową w ramach umów ubezpieczenia zawartych przez (...) S.A. jako ubezpieczającego. Na podstawie tej deklaracji zgodził się na objęcie ochroną ubezpieczeniową w ramach każdej umowy grupowego ubezpieczenia na Życie, zawartej przez tego samego ubezpieczającego w związku ze świadczonymi na jego rzecz usługami przez (...) S.A. Umowa dawała ubezpieczycielowi badanie stanu zdrowia ubezpieczonego. W chwili podpisywania umowy M. J. miał 63 lata, był emerytem uzyskującym 1.037,55 zł świadczenia. Raty kredytu regulował. Towarzystwo (...) S.A. wiązała od 04 października 2004 roku z (...) S.A. umowa ubezpieczenia na życie kredytobiorców, potwierdzona polisą nr (...). Na jej podstawie Towarzystwo (...) udzieliło ubezpieczającemu (...) S.A. ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonych osób, które zawarły za pośrednictwem (...) S.A. umowę kredytu z (...) Bank S.A. i złożyły deklarację uczestnictwa w umowie ubezpieczenia. Przedmiotem ubezpieczenia było ich życie i zdrowie. Zakres ochrony ubezpieczeniowej obejmował w wypadku zgonu ubezpieczonego do 100% sumy ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia miała się równać kapitałowi kredytu pozostającemu do spłaty w tym dniu trwania ochrony ubezpieczeniowej, odsetkom obliczanym przez zakład ubezpieczeń, według przewidzianej umowy kredytu stopy, liczonym od kapitału kredytu za okres od tego dnia do dnia wypłaty świadczenia przez zakład ubezpieczeń z tytułu zgonu lub trwałej i całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczonego, jednak nie dłuższy niż 90 dni. Umowa ściśle określała takie pojęcia jak: kapitał kredytu, kwota kredytu, harmonogram spłat, składka od osoby, częstotliwość płatności składki. Podstawą objęcia ubezpieczeniem poszczególnych kredytobiorców było złożenie przez nich podpisanej deklaracji uczestnictwa w umowie ubezpieczenia. Umowę zawarto na czas nieokreślony. Ubezpieczeniem mogli być objęci kredytobiorcy, którzy w dniu zawarcia umowy kredytu nie ukończyli 65 lat i którym udzielono kredytu w wysokości nie przekraczającej 20.000 zł, na czas nie przekraczający 36 miesięcy. Ubezpieczający miał obowiązek przekazać składkę za każdego ubezpieczonego jednorazowo za cały okres na jaki zawarta została umowa kredytu przez ubezpieczonego. W umowie określono wszystkie istotne postanowienia. Jej integralną część stanowiły Szczególne Warunki (...), dalej S.W.U., niewątpliwie wiążące strony. Umowę i S.W.U. kilkakrotnie aneksowano. Aneksem Nr (...) z 2006r. m.in. podwyższono wiek ubezpieczonego do 70 lat. M. J. mieszkał z żoną N. w domu jednorodzinnym. Często jeździł na rowerze. Był człowiekiem żywotnym, aktywnym. Nie wymagał leczenia specjalistycznego. Doskwierały mu dolegliwości typowe dla wieku. W dniu 01 grudnia 2011 roku rankiem przyjechała do rodziców córka M. C.. Ok. godz. 17,00 odwiedził go zięć T. S.. Wypili kawę. M. J. czuł się dobrze, nie uskarżał się na stan zdrowia. W godzinach przedwieczornych, ok. 19,00, na prośbę żony, udał się na rowerze do dyskontu B. w T.. Zabrał ze sobą telefon komórkowy. H. J., po pewnym czasie zadzwoniła do męża. Telefonu nie odebrał. Nie zaniepokoiła się bo pomyślała, że jest niedaleko domu. Około godziny 20,00 zjawił się u niej policjant i zapytał o męża. Po udzieleniu odpowiedzi uzyskała informację o znalezieniu ciała męża w parku miejskim. Identyfikacji dokonała M. C., córka zmarłego. W karcie statystycznej do karty zgonu, lekarz w rubryce „przyczyna zgonu” wpisał - przyczyna nieznana. Sekcji zwłok nie wykonywano. Porządkując, po śmierci męża dokumenty, N. J. zorientowała się, że wiążą go umowy kredytowe i pożyczkowe z bankami i instytucjami kredytowymi z deklaracją ubezpieczenia, w tym z (...) Bankiem, E. nr(...) P.U.H. (...) s.c. Postanowieniem z dnia 19 września 2012 roku w sprawie o sygn. INs 434/12 Sąd Rejonowy w Turku, stwierdził nabycie spadku po M. J., na podstawie ustawy na rzecz żony N. J. (1) i trzech jego córek. Na dzień zgonu do spłaty w (...) Banku pozostało 4.735,87 zł kapitału. W dniu 29 maja 2013 roku N. J. zawarła z Bankiem (...) S.A. z siedzibą we W. (z którym (...) Bank się połączył) porozumienie w zakresie spłaty zobowiązania wynikającego z umowy (...), nr (...), zobowiązując się do spłaty zadłużenia w wysokości 6.415,52 zł na które składało się 4.735,87 kapitału, 964,91 zł odsetek umownych, 116,39 zł odsetek ustawowych, 274,35 zł odsetek karnych, 42,00 zł korespondencji upominawczej, 27,00 zł korespondencji telefonicznej, 255,00 zł za administrowanie kredytem. Zadłużenie miała regulować w 5 ratach równych po 1.070 zł każda, ostatnią w wysokości ustalonej po rozliczeniu, poczynając od miesiąca czerwca 2011 roku, na wskazany rachunek. Pierwszą ratę zapłaciła w lipcu 2013 roku w związku z czym ostatecznie spłaciła 6.539,24 zł, całkowicie regulując zadłużenie. E., z tytułu umowy kredytowej został zaspokojony przez (...)ę Towarzystwo (...), N. przez TUZ. N. J. (1) od wielu lat choruje przewlekle. Zmaga się również z chorobą nowotworową. Po śmierci męża sprzedała dom i zamieszkała w bloku. Z uzyskanych ze sprzedaży środków pospłacał długi. W dniu 30 stycznia 2012 roku z ramienia (...) S.A. wpłynął do Towarzystwa (...) S.A. wniosek o wypłatę świadczenia z tytułu zgonu ubezpieczonego M. J.. W toku postępowania ubezpieczeniowego stosowne informacje na temat przyczyny zgonu M. J. i stanu jego zdrowia przed śmiercią ubezpieczyciel pozyskiwał od rodziny zmarłego, policji i palcówki medycznej w T.. Ostatecznie zakład ubezpieczeń odmówił zrealizowania na rzecz (...) S.A. świadczenia opierając się na adnotacji lekarza o przyczynieniu się do zgonu chorób przewlekłych: nadciśnienia tętniczego i cukrzycy, datowanych od 2007 roku i 2008 roku. Negatywnie rozpoznano też wniosek H. J.. Pismem z dnia 09 grudnia 2013 roku N. J. skierowała do Towarzystwa (...) S.A. ostateczne przesądowe wezwanie do zapłaty kwoty 6.539,24 zł w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Żądanie nie zostało spełnione.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie osobowego i rzeczowego materiału dowodowego.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji zważył, że w przedmiotowym stanie faktycznym mamy do czynienia ze szczególnym rodzajem ubezpieczenia. M. J. zawierając za pośrednictwem (...) S.A. umowę kredytu gotówkowego z (...) Bankiem S.A., przystąpił do umowy ubezpieczenia na życie z dnia 4 października 2004 roku z Towarzystwem (...) S.A. zawartej przez (...) S.A. Jest to umowa ubezpieczenia określona w art. 829 k.c. i art. 805 w zw. z art. 808 k.c., tzw. umowa ubezpieczenia osobowego zawarta na cudzy rachunek. Stronami tej umowy są (...) S.A. jako ubezpieczający oraz pozwany jako zakład ubezpieczeń. M. J. był ubezpieczonym, który zawarł za pośrednictwem Ż. S.A. umowę kredytu i złożył deklarację uczestnictwa w umowie ubezpieczenia, której przedmiotem ubezpieczenia było życie i zdrowie. W dniu 01 grudnia 2011 roku doszło do zgonu ubezpieczonego a więc wypadku ubezpieczeniowego opisanego w umowie, S.W.U. i art.805 k.c.. W świetle §1 ust.2 pkt 3 S.W.U. uprawniony to osoba, której w wypadku zajścia zdarzenia przewidzianego w umowie ubezpieczenia zakład ubezpieczeń wypłaca świadczenie, uprawnionym w rozumieniu S.W.U. jest (...) S.A. lub osoba o której mowa w § 10 ust.3 (małżonek w pierwszej kolejności) i ust.5 S.W.U.. Ubezpieczony M. J. nie był stroną umowy ale stroną stosunku ubezpieczenia. Ubezpieczający ( (...) S.A.) działał w imieniu własnym, ale na cudzy rachunek. M. J. przysługiwał status ubezpieczonego. Przedmiotem ochrony ubezpieczeniowej było jego życie jako kredytobiorcy, który za pośrednictwem (...) S.A. zawarł umowę kredytu z (...) Bank S.A.Zawieranie umów ubezpieczenia na cudzy rachunek jest często stosowane w praktyce bankowej w ramach współpracy z instytucjami ubezpieczeniowymi. Obok umowy kredytowej oferuje się kredytobiorcy dodatkowy produkt w postaci umowy ubezpieczenia - zazwyczaj grupowej - obejmującej ubezpieczenie na życie bądź zdrowie kredytobiorcy. Umowa ubezpieczenia, towarzysząca zawarciu umowy o kredyt, chroni z jednej strony interes ubezpieczonego w razie zajścia przewidzianych w niej wypadków uniemożliwiających bądź znacznie utrudniających wykonanie obowiązków z umowy kredytowej, z drugiej strony, pośrednio, interes banku zainteresowanego wykonaniem obowiązków z umowy kredytowej przez ubezpieczonego kredytobiorcę. Sytuacja prawna ubezpieczonego w umowie ubezpieczenia zawartej na cudzy rachunek jest specyficzna, gdyż mimo że nie jest on stroną umowy ubezpieczenia na podstawie art. 808 § 3 k.c., co do zasady, może żądać spełnienia świadczenia z umowy ubezpieczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń. Niezależnie od tego, według art. 808 § 4 k.c., ubezpieczony może żądać by ubezpieczyciel udzielił mu informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunków ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą one praw i obowiązków ubezpieczonego. Ponadto, zgodnie z art. 808 § 5 k.c., jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby fizycznej, art. 385 ¹ -385 ³ k.c. stosuje się odpowiednio w zakresie, w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego. Oznacza to, że w takich przypadkach można poddać kontroli postanowienia umów ubezpieczeń dotyczące praw i obowiązków ubezpieczonego z punktu widzenia wskazanych przepisów, tj. czy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami kształtują one prawa i obowiązki ubezpieczonego, rażąco naruszając jego interesy (tzw. klauzule abuzywne), a w konsekwencji są dla niego niewiążące (art. 385 ¹§ 1 w zw. z art. 808 § 5 k.c.). Z art. 808 § 2 k.c. wynika, że roszczenie o zapłatę składki przysługuje ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu, co ma bezpośrednio związek z regulacją zawartą w art. 805 § 1 k.c., według którego ubezpieczający zobowiązuje się w umowie ubezpieczenia zapłacić składkę. Przepisy te nie stanowią jednak przeszkody do przeniesienia ciężaru finansowego opłacenia składek na ubezpieczonego, niebędącego stroną umowy ubezpieczenia. Taka praktyka jest powszechnie stosowana w praktyce bankowej, gdy wraz z umową kredytu kredytobiorcy oferowane jest przystąpienie do umowy ubezpieczenia w charakterze ubezpieczonego. Tak było też w przypadku M. J., który uiścił opłatę z tego tytułu w kwocie 1.135,70 zł. Artykuł 808 § 3 k.c. przewiduje, że ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie wyłączenia prawa ubezpieczonego do bezpośredniego żądania świadczenia od ubezpieczyciela ubezpieczający może dochodzić tego świadczenia od ubezpieczyciela na rzecz ubezpieczonego. W Szczegółowych Warunkach (...) (§ 1 ust. 2 pkt 3), stanowiących załącznik do umowy ubezpieczenia, nie wyłączono uprawnienie powódki, jako żony zmarłego kredytobiorcy, do dochodzenia świadczenia od ubezpieczyciela. Pozwany, chcąc osiągnąć zamierzony efekt, nie załączył wszystkich aneksów do S.W.U. a tylko te które mogą uwolnić go od odpowiedzialności. Ostatni z 2006 roku, (podczas gdy umowę zawarto w 2008 roku) różniący się w swej treści znacząco od S.W.U. przedłożonych przez powódkę. Ten fakt przyznał pozwany. W ocenie Sądu Rejonowego, skoro ubezpieczony, M. J. zapłacił składkę przekazaną ubezpieczycielowi przez ubezpieczającego to w wypadku takim jaki wystąpił w przedmiotowej sprawie uprawnionej - żonie zmarłego przysługiwać winno prawo dochodzenia roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela. Nie można pominąć również celu ubezpieczenia. Przyjęcie toku rozumowania pozwanego, przy biernej postawie ubezpieczającego (tu (...) S.A.), którego interes w ustaleniu odpowiedzialności ubezpieczyciela jest zdecydowanie inny niż ubezpieczonego (i spadkobierców po nim), powodowałoby taką oto sytuację, że osoby, które tak jak powódka, odpowiadają na mocy art. 1030 k.c. i n. za długi spadkowe, zostają pozbawione świadczenia z umowy ubezpieczenia (kredytu) i prawa do jego dochodzenia. Z takim stanowiskiem zgodzić się nie sposób. W wyrokach Sądu Najwyższego z dn. 12 września 2013 roku, sygn. IV CSK 91/13, również pośrednio Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 lutego 2012 roku, sygn. I ACa 752/11, wyrażone zostały poglądy na gruncie art. 808 k.c., które Sąd orzekający podzielił.

Sąd Rejonowy wskazał także, że wbrew twierdzeniom pozwanego przyczyna zgonu M. J. nie była znana. Sekcji zwłok denata nie przeprowadzono. Twierdzenie pozwanego o przyczynieniu się do jego zgonu nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy tj. chorób zdiagnozowanych przed dniem przystąpienia do ubezpieczenia, jest dowolne i co za tym idzie gołosłowne. Pozwany oprócz zdawkowej opinii lekarza, działającego na jego zlecenie, nie przedstawił żadnych dowodów. Nie wymaga oczywiście szczególnego dowodu twierdzenie, że osoby po 60 roku życia, a taką był powód w chwili przystąpienia do ubezpieczenia, cierpią na różnego rodzaju schorzenia, typowe dla wieku. Przyjmowanie jednak a priori, że zgon M. J., spowodowało nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca, przy nieustalonej przyczynie zgonu, trzeba uznać za nieuprawnione. Co znamienne, ani ubezpieczający ani ubezpieczyciel nie pytał kredytobiorcy o stan zdrowia ani nie żądał stosownej dokumentacji, choć w świetle § 13 umowy takie prawo posiadał. Te ustalenia zaczęto czynić dopiero po zgonie ubezpieczonego.

Mając na uwadze zgromadzony materiał dowodowy oraz przedstawioną argumentację, Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne. Pozwany kwestionował wysokość żądania. W ocenie Sądu I instancji, zostało ono wykazane dokumentem pod nazwą Porozumienie, zawartym w dniu 29 maja 2013 roku przez powódkę z (...) S.A., który połączył się z (...) Bankiem. Powódka została nim zobowiązana do zapłaty kwoty kapitału 4.735,87 zł, tj. części niepłaconego kredytu, według stanu na dzień śmierci M. J., odsetek oraz dodatkowych kosztów. Ubezpieczyciel winien spełnić świadczenie niezwłocznie najpóźniej w terminie 30 dni licząc od daty otrzymania wniosku o wypłatę świadczenia (por. § 11 pkt 5 S.W.U.). W toku prowadzonego postępowania rodzina zmarłego kredytobiorcy współpracowała z ubezpieczycielem dostarczając mu żądane dokumenty o których mowa w § 11 pkt 1 S.W.U. Odmowa spełnienia świadczenia naraziła powódkę na dodatkowe koszty, które nie powstałyby gdyby ubezpieczyciel wypełnił warunki umowy. Kierując się przedstawioną argumentacją Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.415,52 zł a dalej idące powództwo oddalił, uznając iż nie można pozwanego obciążać skutkami nieterminowej spłaty kwoty ustalonej w Porozumieniu. Powódka zażądała zasądzenia dochodzonej kwoty wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 grudnia 2013 roku, tj. od dnia następnego po wydaniu decyzji przez pozwanego. Odsetki, należą się, zgodnie z art. 481 k.c., za samo opóźnienie w spełnieniu świadczenia, choćby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody i choćby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Stanowią one rekompensatę uszczerbku majątkowego doznanego przez wierzyciela wskutek pozbawienia go możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 roku, sygn. II CKN 725/98), wyrok z dnia 14 stycznia 2011 roku, sygn. IPK 145/10. Zgodnie z ogólną regułą (art. 455 k.c.) dotyczącą wymagalności roszczenia, a w konsekwencji określenia terminu, od którego rozpoczyna bieg roszczenia o odsetki, związanego opóźnieniem się dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 k.c.), jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Pozwany otrzymał ostateczne wezwanie do zapłaty dnia 12 grudnia 2013 roku. Tymże wezwaniem zobowiązano go do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Skoro tak, zasadnym będzie zasądzenie odsetek od dnia następującego po tej dacie tj. od 27 grudnia 2013 roku. W pozostałej części, żądanie w zakresie zasądzenie odsetek oddalono jako bezzasadne.

Powódka wygrała sprawę w 98%. Wobec wyniku rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy , w oparciu o art.100 zd.2 k.p.c. zasądził na jej rzecz koszty procesu na które złożyły się: koszty zastępstwa procesowego według stawki określonej w §6 pkt 4 w zw. z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (j.t. Dz.U. z 2013r., poz. 461 ) wraz z opłatą skarbową. Z mocy art. 113 ust. 1 w zw. z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – j.t. Dz.U. z 2010r. Nr 90, poz. 594 ze zm. Sąd Rejonowy orzekł o ściągnięciu od pozwanego nieuiszczonej opłaty od zasądzonej kwoty, uznając iż pozwany jako duża firma ubezpieczeniowa jest w stanie ponieść przedmiotowe koszty.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany (...)zaskarżając go w części zasądzającej na rzecz powódki kwotę 6.415,52 zł wraz z ustawowymi odsetkami oraz rozstrzygnięcie o kosztach procesu.

Pozwany zarzucił:

1. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż w stanie faktycznym sprawy zastosowanie mają inne postanowienia Szczególnych warunków (...) (dalej (...)), niż te, które zostały załączone przez Pozwaną do odpowiedzi na pozew, jak również poprzez dowolne przyjęcie przez Sąd Rejonowy ustalenia, iż Pozwana nie dołączając wszystkich aneksów do Umowy ubezpieczenia, dołączyła jedynie te, które „mogą uwolnić ją od odpowiedzialności”;

2. naruszenie art. 217 § 2 k.p.c. poprzez przeprowadzenie dowodu z dołączonego do pozwu dokumentu o nazwie (...), który to dokument pozbawiony jest podpisów stron Umowy ubezpieczenia, a jego postanowienia nie mają zastosowania w niniejszej sprawie, podczas gdy Pozwana dołączyła do odpowiedzi na pozew Umowę ubezpieczenia wraz z załącznikami w brzmieniu obowiązującym na datę objęcia Ubezpieczonego Umową ubezpieczenia;

3. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż uprawnionym z Umowy ubezpieczenia oprócz (...) S.A. jest także małżonek Ubezpieczonego (Powódka), podczas gdy postanowienia Umowy ubezpieczenia- wraz załącznikami, w szczególności (...), obowiązujące w dacie złożenia przez Ubezpieczonego deklaracji uczestnictwa w Umowie ubezpieczenia stanowiły, iż jedynym uprawnionym z Umowy ubezpieczenia jest (...) S.A. lub osoba wskazana przez (...) S.A, jednakże (...) S.A., będąc jedynym uprawnionym nie wyznaczył żadnej innej osoby uprawnionej z Umowy ubezpieczenia;

4. naruszenia art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez przyjęcie, iż na podstawie postanowień Umowy ubezpieczenia wraz z załącznikami Powódce przysługuje czynna legitymacja procesowa, podczas gdy czynna legitymacja procesowa przysługuje wyłącznie jedynemu uprawnionemu, tj. (...) S.A. obecnemu następcy prawnemu);

5. naruszenie 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż schorzenia takie jak cukrzyca i nadciśnienie tętnicze są schorzeniami typowymi dla osób w wieku powyżej 60-ciu lat, przez co nie stanowią istotnych czynników nagłego zgonu, podczas gdy zarówno nadciśnienie tętnicze, a szczególności cukrzyca stanowią najistotniejsze czynniki ryzyka rozwoju choroby wieńcowej; która jest najważniejszą przyczyną nagłego zgonu, co miało miejsce w przypadku Ubezpieczonego;

6. naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie przez Sąd Rejonowy dowodu z opinii biegłego lekarza specjalisty z zakresu chorób wewnętrznych na okoliczność przyczynienia się do zgonu Ubezpieczonego cukrzycy i nadciśnienia tętniczego, tj. zachorowań które wystąpiły u Ubezpieczonego przed dniem objęcia Ubezpieczonego postanowieniami Umowy ubezpieczenia;

7. naruszenie 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne ustalenie, iż cukrzyca i nadciśnienie tętnicze, tj. zachorowania, które wystąpiły u Ubezpieczonego przed dniem objęcia Ubezpieczonego postanowieniami Umowy ubezpieczenia nie przyczyniły się do zgonu, podczas gdy jest to sprzeczne z aktualnym stanem wiedzy medycznej;

8. naruszenie art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez dowolne przyjęcie, iż w niniejszej sprawie nie mają zastosowania postanowienia § 9 ust. 2 (...), tj. iż nie zachodzi wyłączenie odpowiedzialności Pozwanej z uwagi na zachorowanie Ubezpieczonego na cukrzycę i nadciśnienie tętnicze przed zawarciem Umowy ubezpieczenia na rzecz Ubezpieczonego, podczas gdy zebrane w sprawie dowody, w szczególności dokumentacja medyczna jednoznacznie wskazują, iż w stanie faktycznym sprawy taki związek ma miejsce;

9. naruszenie art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez przyjęcie, iż w przypadku wystąpienia przesłanek odpowiedzialności Pozwanej, co jednak nie zachodzi w niniejszej sprawie, Pozwana z tytułu Umowy ubezpieczenia zobowiązana jest do wypłaty na rzecz uprawnionego świadczenia przewyższającego górną granicę odpowiedzialności Pozwanej w postaci sumy ubezpieczenia.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w tym o kosztach zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Powódka N. J. (1) w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna i doprowadziła do wydania orzeczenia o charakterze reformatoryjnym.

Przede wszystkim rację ma skarżący, że powódka nie jest legitymowana do dochodzenia należności w niniejszym procesie.

Na wstępie należy podkreślić, iż niewątpliwie roszczenie powódki należy oceniać – w pierwszej kolejności – przez pryzmat postanowień umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy pozwanym a (...) S.A. wraz z wszelkimi załącznikami do tej umowy, w tym Szczególnymi Warunkami Ubezpieczenia.

Zdaniem Sądu odwoławczego, zasadne okazały się zarzuty pozwanego, iż Sąd Rejonowy w sposób dowolny ustalił, że zastosowanie w sprawie znajdą postanowienia Szczególnych Warunków (...) przedłożone przez powódkę wraz z pozwem. Przede wszystkim dokument ten nie jest opatrzony żadnymi podpisami, a nadto żadną datą.

Natomiast z analizy treści umowy ubezpieczenia znajdującej się w aktach sprawy, Szczególnych Warunków (...) i aneksów nr (...) przedłożonych wraz z apelacją wynika, że są to obowiązujące warunki w niniejszej sprawie. Z końcowego fragmentu umowy ubezpieczenia nr (...) (wymienienie załączników) wynika bowiem, że Szczególne Warunki (...) stanowią załącznik nr 1 do tej umowy – a więc ten przedłożony wraz z apelacją („Załącznik nr 1 do umowy ubezpieczenia nr (...) Szczególne Warunki (...)).

Porównanie zatem treści Szczególnych Warunków (...) i kolejnych aneksów do umowy ubezpieczenia wskazuje, że uprawnionym do żądania i wypłaty świadczeń z umowy ubezpieczenia jest osoba, której w przypadku zajścia zdarzenia przewidzianego w umowie ubezpieczenia zakład ubezpieczeń wypłaca świadczenie; uprawnionym jest (...) S.A. lub osoba wskazana przez ten podmiot (§ 1 ust. 2 pkt 3).

Rację ma Sąd Rejonowy, że umowa ubezpieczenia zawarta między pozwanym ubezpieczycielem a (...) S.A. jest znaną polskiemu prawu konstrukcją ubezpieczenia na cudzy rachunek (art. 808 k.c.). Sytuacja prawna ubezpieczonego w umowie ubezpieczenia zawartej na cudzy rachunek jest specyficzna, gdyż mimo że nie jest on stroną umowy ubezpieczenia, na podstawie art. 808 § 3 k.c., co do zasady – jeżeli strony nie postanowiły inaczej - może żądać spełnienia świadczenia z umowy ubezpieczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń.

W niniejszej sprawie, w świetle Szczególnych Warunków (...), ta powyższa możliwość została wyłączona. Stosownie bowiem do Szczególnych Warunkach (...) (§ 1 ust. 2 pkt 3) wyłącznie uprawnionym do dochodzenia świadczenia od ubezpieczyciela jest (...) S.A. lub osoba przez niego wskazana – a zatem ani ubezpieczony, ani tym bardziej jego następca prawny lub/i członek rodziny. Należy też zauważyć, że regulacja takiej treści jest zgodna z przepisami prawa, gdyż art. 808 § 3 k.c. ma charakter dyspozytywny.

Zatem w świetle treści umowy ubezpieczenia oraz załączników do tej umowy – zwłaszcza Szczególnych Warunków (...) powódka nie ma legitymacji czynnej do dochodzenia od ubezpieczyciela roszczenia w niniejszej sprawie.

Dodatkowo należy zauważyć, że przedmiotem rozważań Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (wyrok z dnia 22 lutego 2012 roku sygn. alt I ACa 752/11, OSAB 2012/1/19-24) - na które to rozważania powołał się Sąd Rejonowy w swym rozstrzygnięciu – była kwestia istnienia interesu prawnego następcy ubezpieczonego w sprawie o ustalenie (art. 189 k.p.c.). Zdaniem Sądu odwoławczego, kwestie podniesione w treści tego wyroku nie mają znaczenia w niniejszej sprawie o tyle, że przecież w sprawie o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa nie jest wymagane, aby powód występujący z tym żądaniem był jedną ze stron tego stosunku (w tym wypadku stosunku ubezpieczeniowego). Przesłanką pozytywnego rozstrzygnięcia w sprawie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku było zaś ustalenie, że powódka ma interes prawny w procesie z art. 189 k.p.c. w rozumieniu tego artykułu. Jednocześnie Sąd ten wyraźnie wskazał, że w przypadku wyłączenia w treści umowy ubezpieczenia możliwości dochodzenia przez ubezpieczonego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela (a więc regulacji z art. 808 § 3 k.c.), takiej możliwości (żądania spełnienia świadczenia pieniężnego) nie ma także jego następca prawny. Sąd ten podkreślił również, że to właśnie m.in. wyłączenie możliwości żądania spełnienia świadczenia od ubezpieczyciela powoduje, że powództwo o ustalenie jest jedynym środkiem prawnym, z którego w takiej sytuacji skorzystać może ubezpieczony lub jego następca prawny.

Zdaniem Sądu odwoławczego, choć powyższe przesądza już o uwzględnieniu apelacji, zmianie zaskarżonego wyroku i oddaleniu powództwa, celowym jest omówienie dalszych zarzutów apelacji.

Za słuszny Sąd odwoławczy uznał zarzut naruszenia art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że w przypadku ustalenia przesłanek odpowiedzialności pozwanego, jest on zobowiązany do zapłaty na rzecz powódki kwoty zasądzonej zaskarżonym wyrokiem. W tym zakresie Sąd odwoławczy nie podzielił bowiem wywodów Sądu I instancji. Przede wszystkim, jak już wskazano, odpowiedzialność pozwanego należy oceniać w świetle umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy (...) S.A. a pozwanym. Zgodnie zaś z § 10 ust. 1 (...), świadczenie z tytułu zgonu ubezpieczeniowego zakład ubezpieczeń wypłaca uprawnionemu w wysokości sumy ubezpieczenia według jej stanu na dzień zgonu ubezpieczonego. Suma ubezpieczenia (§ 1 ust. 2 pkt 6 (...)) stanowi sumę pieniężną określoną w umowie ubezpieczenia, będącą podstawą ustalania wysokości świadczeń zakładu ubezpieczeń. Zgodnie zaś z umową ubezpieczenia, suma ubezpieczenia odpowiada kapitałowi kredytu pozostającego do spłaty w dniu trwania ochrony ubezpieczeniowej (kwota zadłużenia nie uwzględniająca odsetek, ustalona zgodnie z harmonogramem spłat kwoty kredytu) oraz odsetkom obliczonym przez zakład ubezpieczeń w sposób wskazany w tej umowie.

Tym samym kwota ewentualnie zasądzona na rzecz powódki nie powinna zasadniczo i wprost równać się tej, jaką ona uiściła na podstawie porozumienia z dnia 29 maja 2013 roku. Okoliczność ta nie ma jednak w sprawie znaczenia, skoro powództwo i tak podlega oddaleniu.

Nie można natomiast zgodzić się z zarzutami naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 65 § 1 i 2 k.c., które skarżący powiązał z ustaleniem Sądu Rejonowego o braku podstaw do oddalenia powództwa z uwagi na przyczynę zgonu męża powódki. W tym zakresie Sąd I instancji słusznie zauważył, że przyczyny zgonu M. J. są nieznane, stąd nie można zakładać (a to zdaje się czynić pozwany), iż zgon nastąpił z powodu cukrzycy lub w związku z nadciśnieniem.

Należy także zauważyć, że skoro pozwany odmówił wypłaty odszkodowania z powołaniem się na przesłankę wyłączającą - jego zdaniem - odpowiedzialność, to na nim spoczywał obowiązek wykazania, zgodnie z art. 6 k.c., jej istnienia. Tymczasem pozwany w celu udowodnienia swoich twierdzeń powołał się jedynie na opinię lekarza orzecznika sporządzoną na zlecenie skarżącego. Taki zaś dowód – jako wielce nieobiektywny, gdyż sporządzony przez pracownika pozwanego – nie może stanowić przesłanki rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie i oddalenia na tej podstawie powództwa. Innych zaś dowodów na poparcie swoich też skarżący nie przedłożył.

Niezrozumiały okazał się zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie przez Sąd Rejonowy dowodu z opinii biegłego. Przede wszystkim żadna ze stron – ani tym bardziej pozwany – takiego wniosku dowodowego w tym zakresie nie złożyła. Dodatkowo obie strony są reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników, stąd brak było podstaw do dopuszczenia przez sąd stosowanego dowodu z urzędu. Działanie sądu z urzędu i przeprowadzenie dowodu niewskazanego przez stronę jest dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach procesowych oraz musi wypływać z opartego na zobiektywizowanej ocenie przekonania o konieczności jego przeprowadzenia (wyrok SA w Gdańsku z dnia 10 kwietnia 2013 roku, sygn. III AUa 1468/12, LEX nr 1311941). Wykrycie prawdy materialnej przez sąd ogranicza się zatem w zasadzie do przeprowadzenia dowodów zgłoszonych przez strony, bowiem na nich spoczywa ciężar dowodu (art. 6 k.c.). Zasada prawdy materialnej nie może bowiem przekreślać kontradyktoryjności procesu, gdyż - ciężar wskazania niezbędnych dowodów spoczywa przede wszystkim na stronach procesowych.

Wobec powyższego mimo, iż zdaniem Sądu odwoławczego, w świetle treści umowy ubezpieczenia kredytu zaciągniętego przez zmarłego męża powódki odpowiedzialność ubezpieczyciela wydaje się być uzasadnioną, to jednak z uwagi na brak uprawnienia do dochodzenia roszczenia przez powódkę powództwo należy oddalić. Dodać jedynie należy, że powódka, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, po ustaleniu podstawy prawnej swoich roszczeń, winna skierować je wobec innych podmiotów, wobec których jej legitymacja czynna, w świetle obowiązujących przepisów prawa, będzie uzasadniona.

Sąd odwoławczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił więc zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 2 w ten sposób, że powództwo oddalił oraz punkt 3 i 4 wyroku w ten sposób, że odstąpił od obciążenia powódki kosztami procesu oraz odstąpił od obciążenia powódki kosztami procesu za instancję odwoławczą.

Orzeczenie o kosztach procesu za I i II instancję (punkt 1 i 2 wyroku Sądu odwoławczego) znajduje uzasadnienie w treści art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis wyraża zasadę słuszności w orzekaniu o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Przepis ten nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 roku, sygn. II CZ 210/73, LEX nr 7366). Analiza akt sprawy wskazuje, że z uwagi na okoliczności sprawy – oddalenie powództwa jedynie z uwagi na względy formalne (brak legitymacji czynnej) wobec uznania zasadności jej roszczenia co do zasady - a nadto sytuację majątkową i rodzinną powódki, istnieje podstawa do odstąpienia od obciążania jej kosztami procesu w niniejszym postępowaniu. N. J. (1) zmaga się z chorobą nowotworową, nie posiada żadnego majątku i utrzymuje się z emerytury w kwocie 1.189,53 zł, którą w całości przeznacza na swoje utrzymanie i leczenie.

Ewa Kozłowska Aleksandra Bolczyk Iwona Złoty