Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Teresa Mróz

Sędzia SA– Aldona Wapińska (spr.)

Sędzia SO del. – Andrzej Turliński

Protokolant: sekr. sądowy Katarzyna Kędzierska

po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2014r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. P.

przeciwko B. G. i W. G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 8 marca 2013 r., sygn. akt III C 17/12

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje adw. K. R. kwotę 9.900 (dziewięć tysięcy dziewięćset) złotych oraz należny od tej kwoty podatek VAT z sum Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez nią z urzędu powodowi J. P. w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym.

VI ACa 1240/13

UZASADNIENIE

J. P. wystąpił z pozwem przeciwko B. G. i W. G., wnosząc o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda:

- kwoty 200.000 zł tytułem zwrotu pożyczki udzielonej im w dniu 11 września 1986 r., w wysokości 7.000 dolarów wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu,

- kwoty 72.000 zł z tytułu opieki nad dziećmi pozwanych, którą przez 6 lat sprawowała żona powoda,

- kwoty 70.400 zł tytułem kosztów opłaty za jego pobyt w prywatnym Domu Opieki Społecznej w W. przy ul. (...) przez okres 22 miesięcy,

- kwoty 200.000 zł tytułem zadośćuczynienia z powodu dolegliwości od pozwanych polegających na braku dostatecznej opieki oraz choroby żony i jej śmierci.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że jest spokrewniony z pozwanymi B. i W. G.. W dniu 11 września 1986 r. wraz z żoną zawarł z pozwanymi umowę pożyczki, na podstawie której pożyczył im kwotę 7.000 dolarów na budowę segmentu domu jednorodzinnego w W.. W ramach tej pożyczki pozwani mieli zapewnić powodowi i jego żonie warunki mieszkalne w wybudowanym domu oraz opiekę. Obydwoje z żoną byli źle traktowani przez pozwanych w czasie wspólnego zamieszkiwania, chcieli odzyskać pożyczone pieniądze i wyprowadzić się, jednak to pozwani, w dniu 25 września 2002 r., wyprowadzili się ze wspólnie zamieszkiwanego domu pozostawiając powoda i jego żonę bez opieki. Po tym zdarzeniu powód wraz z małżonką wyprowadzili się do N., do domu brata pozwanej J. C.. Gdy chcieli wrócić do dawnego domu okazało się to niemożliwe, ponieważ nie zostali tam wpuszczeni. Żona powoda przeżyła to bardzo boleśnie i od tamtego czasu zaczęła poważnie chorować, dostała zawału i umarła. Wcześniej żona powoda przez 6 lat opiekowała się dziećmi pozwanych.

Pozwani wnosili o oddalenie powództwa wskazując, iż roszczenia z umowy pożyczki 7.000 USD były już przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie XXV C 1106/05. Od wyroku oddalającego powództwo powód złożył apelację, która została oddalona. Ponadto pozwani podnieśli, że to „agresywna postawa" powoda zmusiła ich do opuszczenia własnego domu, „celem uniknięcia ewentualnych postępowań karnych". Oświadczyli również, że z ich wiedzy wynika, że powód przeprowadził się wraz z małżonką, po okresie pobytu u J. C., do (...), który to opuścili w związku z uchwałą (...) wymawiającą powodowi pobyt. Pozwani zaprzeczyli, aby byli zobowiązani do alimentacji powoda, a także aby żona powoda sprawowała opiekę nad dziećmi pozwanych.

Wyrokiem z dnia 8 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił pozew w zakresie roszczenia powoda o zapłatę kwoty 200.000 złotych z tytułu umowy pożyczki; w pozostałym zakresie powództwo oddalił; nie obciążył powoda kosztami postępowania w sprawie. 

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące ustalenia:

B. i W. G. są właścicielami nieruchomości przy ul. (...) w W.. Przed jej wybudowaniem J. P. z małżonką przekazał im kwotę 7.000 dolarów amerykańskich. W oświadczeniu strony stwierdzały, że w ramach przekazanej kwoty, nazwanej pożyczką, B. i W. G. zobowiązują się zapewnić I. P. i J. P. dożywotnio zamieszkanie i opiekę. Z powodu pogorszenia się stosunków pomiędzy stronami małżonkowie P. wystąpili z pozwem przeciwko małżonkom G. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia połowy części gruntu wraz z połową domu przy ul. (...), wskazując jako podstawę faktyczną odwołanie przez nich darowizny pieniężnej z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanych. Powództwo to zostało oddalone (sygn. akt I C 2035/90).

Sąd Okręgowy ustalił, że z powodu narastającego miedzy stronami konfliktu małżonkowie G. wyprowadzili się ze swojego domu, pozostawiając w nim państwa P.. Przyczyną wyprowadzki państwa G. była obawa o to, że małżonkowie P. zaczną kierować pod ich adresem fałszywe oskarżenia.

Następnie I. i J. P. wystąpili przeciwko małżonkom G. o zwrot kwoty 7.000 USD wraz z odsetkami. Wyrokiem wydanym w sprawie XXV C 1106/05 Sąd Okręgowy powództwo oddalił. Orzeczenie to uprawomocniło się.

Państwo P. również wyprowadzili się ze wspólnie zamieszkiwanego domu J. C. w N., a następnie zamieszkali w domu (...) w W.. J. P. zamieszkuje obecnie w Domu Pomocy Społecznej przy ul. (...) w W..

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że powództwo podlegało odrzuceniu w zakresie, w którym dotyczyło żądania zwrotu pożyczki wraz z odsetkami, a w pozostałym zakresie należało je oddalić.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że kwestia zwrotu pożyczki została rozstrzygnięta w sprawie XXV C 1106/05, w której państwo P. domagali się zwrotu ww. pożyczki przeliczonej na złote polskie wraz z należnymi odsetkami. Sąd meriti uznał, że w zakresie tego żądania zachodzi powaga rzeczy osądzonej.

W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone, jako nieudowodnione. Sąd Okręgowy powołał się na art. 6 k.c. zgodnie z którym ciężar wykazania faktów spoczywa na osobie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. W ocenie Sądu pierwszej instancji powód nie udowodnił, iż doznał od pozwanych przykrości i dolegliwości mogących skutkować zasądzeniem zadośćuczynienia. Z zeznań pozwanych wynikało natomiast, iż wyprowadzili się z własnego domu, aby uniknąć konfliktów z powodem i że taki sposób postępowania doradził im funkcjonariusz Policji. Powód nie wykazał również, na jakiej podstawie faktycznej i prawnej pozwani mieliby być zobowiązani do ponoszenia kosztów jego pobytu w domu opieki biorąc pod uwagę, iż to pozwani pierwsi wyprowadzili się ze swojego domu, pozostawiając w nim powoda i jego małżonkę. Co do roszczenia o zasądzenie kwoty 72.000 złotych z tytułu opieki nad dziećmi pozwanych, to pomijając kwestię braku legitymacji powoda (roszczenie o wynagrodzenie za opiekę nad dziećmi pozwanych przez żonę powoda powinno być przez nią wytoczone za jej życia) powód nie wykazał również zasadności tego roszczenia.

Sąd Okręgowy uznał, że okoliczności faktyczne stanowiące podstawę dochodzonych przez powoda roszczeń, nie wskazują ani na związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy działaniami pozwanych, a śmiercią żony pozwanego, ani tym bardziej nie dają postaw do dochodzenia zadośćuczynienia w tym zakresie.

Orzeczenie o kosztach postępowania Sąd Okręgowy wydał w oparciu o art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w części, tj. w zakresie punktu drugiego.

Zaskarżonemu orzeczeniu powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania:

- art. 5 k.p.c. poprzez brak pouczenia powoda o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu, w sytuacji w której nie tylko z uwagi na jego sytuację materialno- finansową, ale również z uwagi na ograniczone ze względu na podeszły wiek i stan zdrowia, rozeznanie w procedurach sądowych i prowadzeniu swojej sprawy, pomoc fachowego pełnomocnika była konieczna;

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. 2 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z zeznań świadków K. B. i S. B. wnioskowanych przez powoda w piśmie z dnia 21 grudnia 2012 r., niepowołanie tego dowodu - w sytuacji uznania iż wniosek powoda miał braki w tym zakresie, poprzez niewydanie stosownego postanowienia co do wniosku;

- art. 233 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego - pominięcie oświadczenia pisemnego z dnia 10 grudnia 2012 r. złożonego przez S. B. i K. B., skutkującą błędnym uznaniem, iż powód nie udowodnił swoich roszczeń, że nie wykazał związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanych, a sytuacją zdrowotną i finansową swoją i jego żony;

- art. 321 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez uznanie, że to powód winien obok wskazanej podstawy faktycznej przytoczyć podstawę prawną powództwa.

Podnosząc powyższe zarzuty powód wnosił o zmianę orzeczenia w punkcie drugim, względnie o jego uchylenie i przekazanie Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu odwoławczym. Z ostrożności procesowej wnosił o nieobciążanie go kosztami postępowania odwoławczego.

Skarżący wnosił także o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków K. B. i S. B., na okoliczność udzielonej pozwanym pożyczki, uzgodnień stron umowy co do jej rozliczenia, relacji pomiędzy stronami, i ich wpływu na stan zdrowia powoda i jego żony.

W odpowiedzi na apelację pozwani wnosili o jej oddalenie.

Na marginesie wskazać należy, że powód wniósł także zażalenie na rozstrzygnięcie zawarte w punkcie pierwszym wyroku, które zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 24 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego jest prawidłowe, a apelacja powoda jako bezzasadna podlegała oddaleniu w całości.

Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu powoda, że Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia art. 5 k.p.c. nie pouczając go o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Zdaniem skarżącego, konieczne było reprezentowanie go w sprawie przez fachowego pełnomocnika ze względu na jego sytuację materialno- finansową oraz z uwagi na ograniczone, ze względu na podeszły wiek i stan zdrowia, rozeznanie w procedurach sądowych.

Zgodnie z art. 5 k.p.c. w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. Z treści powyższego przepisu wynika, że pouczenia sądu udzielane na podstawie art. 5 k.p.c. muszą spełniać dwa warunki, a mianowicie być "niezbędne" i dotyczyć "czynności procesowych".

Powinność sądu udzielania wskazówek tylko w uzasadnionych przypadkach zachodzi wtedy, kiedy strona z uwagi na swoją nieporadność, brak dostatecznej znajomości prawa i stopień skomplikowania sprawy nie jest w stanie zrozumieć istoty prowadzonego postępowania i podjąć w związku z tym stosownych czynności procesowych. Udzielenie pouczenia ma zapobiec wówczas nierówności między podmiotami postępowania, nie może natomiast naruszać bezstronności sądu.

Jeżeli natomiast w przedmiotowej sprawie powód, pomimo swojego wieku, wykazywał w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji aktywność, a także znajomość prawa w stopniu wskazującym na umiejętne popieranie powództwa, to zarzut uchybienia art. 5 k.p.c. należało uznać za niezasadny ( por. wyroki SN: z dnia 18 sierpnia 2009 r., I UK 74/09, LEX nr 530693; z dnia 11 października 2007 r., IV CSK 174/07, LEX nr 438145; z dnia 2 lutego 2011 r., I UK 293/10, LEX nr 811821). Analiza akt rozpoznawanej sprawy prowadzi do wniosku, że w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji powód prawidłowo formułował swoje twierdzenia i wnioski i nie istniała potrzeba udzielania mu pouczeń co do podejmowanych przez niego czynności procesowych. Ponadto, jak wskazywali pozwani, a potwierdziły to dowody zgromadzone w sprawie, przedmiotowe postepowanie nie jest pierwszą sprawą sądową prowadzoną przez powoda. Nie istniała zatem potrzeba pouczania skarżącego o możliwości ustanowienia pomocy prawnej z urzędu, albowiem sam powód taką wiedzę posiadał.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu nieprzeprowadzenia przez Sąd Okręgowy dowodu z zeznań świadków K. B. i S. B. oraz pominięcie oświadczenia pisemnego z dnia 10 grudnia 2012 r. złożonego przez S. B. i K. B. to również i ten zarzut uznać należało za bezzasadny. Powód nie zgłaszał wniosku o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania S. B. i K. B.. Do pisma z dnia 21 grudnia 2012 r. powód dołączył jedynie oświadczenie K. i S. B., nie wnosił natomiast o przesłuchanie tych osób w charakterze świadków. Brak było zatem podstaw do wezwania powoda do wskazania na jaką okoliczność żąda przeprowadzenia dowodu, skoro o przeprowadzenie takiego dowodu w ogóle nie wnosił. Zdaniem Sądu Apelacyjnego intencją powoda było dołączenie do akt rozpoznawanej sprawy jedynie oświadczenia K. i S. B., a nie przesłuchanie ich w charakterze świadków na rozprawie. Wskazać także należy, że w rzeczonym pisemnym wyjaśnieniu K. i S. B. przedstawili swoją wiedzę na temat stanu sprawy. Ich oświadczenie było znane Sądowi pierwszej instancji w chwili wydawania orzeczenia.

W ocenie Sądu odwoławczego na uwzględnienie nie zasługiwał także wniosek o przeprowadzenie dowodu z ww. świadków na etapie postępowania apelacyjnego. W myśl art. 381 k.p.c. Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. W ocenie Sądu Apelacyjnego taka sytuacja nie miała miejsca w przedmiotowej sprawie. Na marginesie jedynie wskazać należy, że wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań tych świadków na okoliczności dotyczące kwestii udzielenia pozwanym pożyczki nie mógł zostać uwzględniony, albowiem kwestia ta nie podlegała w ogóle badaniu przez Sąd Apelacyjny z powodu istnienia powagi rzeczy osądzonej, w zakresie sporu co do tej części dochodzonego przez powoda roszczenia.

Rację ma skarżący wskazując, że strona postępowania nie ma obowiązku wskazywać podstawy prawnej dochodzonego roszczenia. Jej rola polega jednak na przedstawieniu stanu faktycznego sprawy i poparciu własnych twierdzeń odpowiednimi dowodami. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu meriti, iż powód powyższemu zadaniu nie sprostał – nie wskazał podstawy faktycznej dochodzonego roszczenia i nie udowodnił swojego żądania. Jego twierdzenia pozostawały gołosłowne, a zeznania powołanych przez niego świadków nie dowodziły zasadności żadnego z żądań powoda. Skarżący nie zdołał uprawdopodobnić istnienia swojego roszczenia zarówno co do zasady jak i co do wysokości. W ocenie Sądu odwoławczego zaprezentowany przez powoda stan faktyczny nie dawał podstaw do przyjęcia, że po stronie pozwanej istnieje zobowiązanie wobec powoda z jakiegokolwiek tytułu. Powództwo wytoczone przez skarżącego podlegało zatem oddaleniu nie dlatego, że nie wskazał on jego podstawy prawnej, lecz z uwagi na jego nieudowodnienie.

W oparciu o powyższe, zgodnie z art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda (pkt I).

Z uwagi na fakt, że powód był reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, Sąd Apelacyjny przyznał pełnomocnikowi powoda ze Skarbu Państwa koszty z tytułu zastępstwa procesowego z urzędu w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym.