Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2014 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa H. S. (1) i I. O.

przeciwko B. L.

o roszczenia o zachowek

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Mrągowie

z dnia 12 marca 2014 r., sygn. akt I C 272/12,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach I, III, IV i VI w ten sposób, że zasądzone w punkcie I i IV kwoty 8.350 zł obniża do kwot 6.683,34 zł (sześć tysięcy sześćset osiemdziesiąt trzy złote trzydzieści cztery grosze) z ustawowymi odsetkami tam wskazanymi i ustala, że powodowie ponoszą koszty procesu w wysokości 66,59 % zaś pozwana w 33,41 %, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sadowemu w Sądzie Rejonowym w Mrągowie,

II.  oddala apelację w pozostałej części,

III.  zasądza od powodów na rzecz pozwanej kwotę 94,76 zł (dziewięćdziesiąt cztery złote siedemdziesiąt sześć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Sygn. akt IX Ca 468/14

UZASADNIENIE

Powodowie H. S. (1) i I. O. wnieśli o zasądzenie od pozwanej B. L. na rzecz każdego z powodów kwoty po 20.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty wraz z kosztami procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, iż powodowie oraz ich siostra L. M. (1) są spadkobiercami ustawowymi H. i F. małżonków S. jako ich dzieci. Jedynym majątkiem dorobkowym spadkodawców był lokal mieszkalny nr (...) w budynku nr (...) przy ul. (...) w M., który został przez nich darowany na rzecz pozwanej. Jednocześnie darowizna ta wyczerpywała cały spadek, a zatem obowiązany do zapłaty zachowku jest obdarowany. W ocenie powodów lokal będący przedmiotem darowizny wart jest 130.000 złotych. Powodowie podnieśli, iż należny im zachowek po matce H. S. (2) winien wynosić po 1/8 wartości lokalu, zaś po ojcu F. S. po 1/6 wartości lokalu, gdyż ojciec powodów dziedziczył również udział spadkowy po swojej żonie H. S. (2).

Pozwana B. L. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniosła zarzut przedawnienia roszczenia o zachowek po H. S. (2) wskazując, iż od chwili otwarcia spadku upłynęły trzy lata. Pozwana podniosła także, iż powodowie zawyżyli wartość lokalu darowanego jej przez dziadków, która w jej ocenie wynosi 80.000 złotych. Jej zdaniem błędem było doliczanie przez powodów udziału spadkowego po zmarłej H. S. (2) do masy spadkowej F. S., gdyż dziadkowie darowali pozwanej udziały po 1/2 własności mieszkania, a zatem lokal ten nie wchodził w skład masy spadkowej po H. S. (2). Pozwana powołała się także na okoliczność, iż dziadkowie pomagali powodom finansowo-H. S. (1) umożliwili nabycie po preferencyjnej cenie mieszkania przy ul. (...) w M., a I. O. pomagali w budowie domu. Nadto wskazała, że spadek po dziadkach nie pozostał pusty, gdyż obciążały go długi spadkowe w postaci kosztów pogrzebu i wystawienia nagrobka oraz koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawców w łącznej kwocie 11.366 złotych. Koszty te w całości zostały poniesione przez matkę pozwanej L. M. (1), a do ich poniesienia zobowiązani byli po 1/3 części także oboje powodowie. W tym zakresie pozwana w toku postępowania zgłosiła zarzut potrącenia tych kwot z uwagi na nabycie wierzytelności od L. M. (1).

Wyrokiem z dnia 12 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie zasądził od pozwanej B. L. na rzecz powoda H. S. (1) kwotę 8 350 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty oraz na rzecz powódki I. O. kwotę 8 350 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie powództwo oddalił. Zasądził od każdego z powodów na rzecz pozwanej kwoty 629,18 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, iż w dniu 21 kwietnia 2006 roku H. i F. małżonkowie S. darowali na rzecz swojej wnuczki B. L. prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku oznaczonym numerem (...) przy ul. (...) w M., dla którego Sąd Rejonowy w Mrągowie prowadzi księgę wieczystą nr OLI (...). W chwili obecnej B. L. jest nadal właścicielką tego lokalu.

W dniu 21 czerwca 2007r. zmarła H. S. (2). Miała czworo dzieci: H. S. (1), F. S., I. O. i L. M. (1). Syn F. S. zmarł w 1974 roku. Pozwana B. L. jest córką L. M. (1).

Koszty pochówku H. S. (2) poniosła w całości L. M. (1), a składały się na nie m.in. koszty trumny i usługi pogrzebowej w łącznej kwocie 3.699 złotych. Należność ta została opłacona z otrzymanego przez L. M. (1) zasiłku pogrzebowego z ZUS. Organizacją pogrzebu zajmowała się L. M. (2) przy pomocy R. M..

W dniu 10 czerwca 2008 roku I. O. i H. S. (1) zwrócili się do B. L. z prośbą o przekazanie im kopii aktu notarialnego dotyczącego darowizny mieszkania na ul. (...) w M.,

W dniu 29 marca 2011 roku w M. zmarł mąż H. F. S.. Koszty pochówku F. S. poniosła w całości L. M. (1), a składały się na nie m.in. koszty trumny i usługi pogrzebowej w łącznej kwocie 3.392 złote. Należność ta została opłacona z otrzymanego przez L. M. (1) zasiłku pogrzebowego z ZUS w kwocie 4.000 złotych, resztę z tej kwoty otrzymała L. M. (1). Organizacją pogrzebu zajmowała się przede wszystkim L. M. (2).

W dniu 4 kwietnia 2011 roku L. M. (1) zapłaciła na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w M. opłatę za miejsce pod grób ziemny w kwocie 129,60 złotych. Opłata ta dotyczyła ekshumowanych zwłok jej brata F. S.. Uiściła też pozostałe opłaty związane z ekshumacją w kwocie 540 złotych. Opłaty związane z ekshumacją uiszczała L. M. (1), w tym ze środków uzyskanych z zasiłku pogrzebowego po zmarłym ojcu F. S.. Ekshumacja jej brata F. S. została dokonana w dniu 31 marca 2011 roku.

W dniu 28 czerwca 2011 roku L. M. (1) dokonała zakupu nagrobka granitowego z wykończeniem kompleksowym dla H. i F. małżonków S.. Zapłaciła za niego kwotę 5.000 złotych.

L. M. (1) była osobą upoważnioną do odebrania z (...) S.A. środków z tytułu ubezpieczenia F. S.. Początkowo osobą upoważnioną do odebrania środków z tytułu tego ubezpieczenia był H. S. (1). Następnie do odebrania tych środków upoważniona została L. M. (1), która po śmierci F. S. odebrała z tego tytułu w dniu 13 kwietnia 2011 roku kwotę 3.800 złotych. Pieniądze te przeznaczyła na pomnik na grobie rodziców.

Po śmierci H. S. (2) Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 21 czerwca 2007 roku wypłacił zasiłek pogrzebowy w kwocie 5.418,28 złotych, a po śmierci F. S. w dniu 29 marca 2011 roku wypłacił zasiłek pogrzebowy w kwocie 4.000 złotych. Oba zasiłki zostały odebrane przez L. M. (1).

Jak ustalił Sąd Rejonowy po śmierci H. S. (2) F. S. wymagał opieki innych osób przy czynnościach dnia codziennego i w tym zakresie pomagali mu różni członkowie rodziny, przy czym L. M. (1) w tym celu najęła do pomocy opiekunkę E. J.. L. M. (1) odbierała emeryturę F. S. i zajmowała się bieżącymi sprawami swojego ojca. Wcześniej H. S. (2) i F. S. zajmowała się również krewna L. K..

Postanowieniem z dnia 20 lipca 2012 roku Sąd Rejonowy w Mrągowie stwierdził, że spadek po H. S. (2) zmarłej dnia 21 czerwca 2007 roku w M. na podstawie ustawy nabyli: mąż spadkodawczyni F. S. oraz ich dzieci H. S. (1), I. O. i L. M. (1) po 1/4 części każdy z nich. Postanowieniem tym stwierdzono również, że spadek po F. S. zmarłym dnia 29 marca 2011 roku w M. na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawcy H. S. (1), I. O. i L. M. (1) po 1/3 części każdy z nich.

Dalszych ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, iż pozwana przy pomocy rodziny w latach 2011-2013 przeprowadziła generalny remont lokalu mieszkalnego otrzymanego od dziadków H. i F. małżonków S.. W jego ramach wymieniono instalację elektryczną i gazową, a także dokonano wymiany piecyka gazowego. Koszty remontu mieszkania ponosiła pozwana przy wsparciu swojej rodziny.

W dniu 30 kwietnia 2012 roku H. S. (1) wezwał pozwaną do dobrowolnej zapłaty kwoty 20.000 złotych tytułem należnego mu zachowku po zmarłych H. i F. S. w terminie do dnia 31 maja 2012 roku.

W dniu 30 kwietnia 2012 roku I. O. wezwała pozwaną do dobrowolnej zapłaty kwoty 20.000 złotych tytułem należnego jej zachowku po zmarłych H. i F. S. w terminie do dnia 31 maja 2012 roku. Pozwana nie uiściła żądanych należności.

W dniu 29 września 2012 roku L. M. (1) dokonała przelewu wierzytelności wobec I. O. i H. S. (1) na rzecz swojej córki B. L. w łącznej kwocie 7.577 złotych. Wierzytelność ta wynikać miała z tytułu poniesionych przez nią kosztów pogrzebu i wystawienia nagrobka. Powodowie zostali powiadomieni o cesji wierzytelności.

W dniu 10 października 2012 roku pozwana wezwała I. O. do zapłaty na jej rzecz kwoty 3.788,50 złotych w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania tytułem połowy poniesionych przez L. M. (1) kosztów pogrzebu. W dniu 10 października 2012 roku B. L. wezwała H. S. (1) do zapłaty na jej rzecz kwoty 3.788,50 złotych w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania tytułem połowy poniesionych przez L. M. (1) kosztów pogrzebu. Powodowie nie uiścili żądanych należności. Wobec tego w dniu 19 listopada 2012 roku pozwana złożyła powodom oświadczenia o potrąceniu z ich ewentualnymi wierzytelnościami z tytułu zachowku swoje wierzytelności w kwotach po 3.788,50 złotych względem każdego z nich.

Wartość darowanego lokalu mieszkalnego, według stanu na dzień zawarcia umowy darowizny, a według cen aktualnych wynosi 100.200 złotych.

W ocenie Sądu Rejonowego żądanie było w części zasadne. Zdaniem Sądu powodowie uprawnieni są do żądania zachowku od pozwanej, która została obdarowana przez spadkodawców nieruchomością wyczerpującą cały spadek. W takiej sytuacji odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Sąd Rejonowy przyjął jednak, iż doszło do przedawnienia roszczenia o zachowek po H. S. (2), gdyż przedmiotowe żądanie zostało zgłoszone po upływie trzech lat od otwarcia spadku. Wartość stanowiącego przedmiot darowizny lokalu w chwili orzekania wyniosła 100 200 zł. Sąd przy tym uznał, że adekwatnym będzie ustalenie wartości nieruchomości na podstawie średniej z dwóch opinii biegłych. Udział spadkodawcy F. S. wyniósł zatem 50 100 zł, co stanowi 50% udziału w nieruchomości. Wysokość zachowku powinna zatem wynieść 1/6 wartości udziału dla każdego ze spadkobierców. Nie uwzględniono przy tym zarzutu potrącenia podniesionego przez pozwaną, gdyż koszty pogrzebu zostały wprawdzie uiszczone przez L. M. (1), lecz z środków uzyskanych z zasiłków pogrzebowych po zmarłych rodzicach oraz z tytułu ubezpieczenia F. S. w (...) S.A. Sąd uznał, iż środki pochodzące z ubezpieczenia miały zostać przeznaczone na pokrycie kosztów pogrzebu. Ponadto umowa przelewu zawarta między L. M. (1) a pozwaną nie precyzowała wierzytelności w sposób wystarczający. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. stosunkowo je rozdzielając.

Powyższy wyrok w części, tj. uwzględniającej powództwo ponad kwotę 9.123,-zł zaskarżyła pozwana. W apelacji zarzuciła:

1.  naruszenie art. 233 § 1 w zw. z art. 231 k.p.c. poprzez dowolną ocenę dowodów, w szczególności sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego uznanie, iż środki z uposażenia z umowy ubezpieczenia F. S. w (...) S.A. miały stanowić zabezpieczenie kosztów związanych z jego pochówkiem, jak również poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających, tj. wnioskowanie z faktu samodzielnego podejmowania czynności związanych z pochówkiem F. S. oraz z wyborem dla niego i jego zmarłej żony H. nagrobka przez L. M. (1) (matkę pozwanej), że zarzut potrącenia od powodów kosztów z tym związanych a stanowiących dług spadkowy nie zasługuje na uwzględnienie, zaś jego dokonanie godziłoby w poczucie sprawiedliwości;

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń sądu z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie przez przyjęcie, że cena zakupu nagrobka granitowego z wykończeniem kompleksowym dla H. i F. małżonków S., uiszczona przez L. M. (1) (matkę pozwanej), wyniosła 5.000 zł, podczas gdy z oświadczenia firmy wykonującej nagrobek oraz załączonych do niego paragonów wynika jednoznacznie, iż kwota zakupu nagrobka wyniosła 10.000 zł;

3.  naruszenie art. 498 § 1 k.c. w zw. z art. 922 § 3 k.c. oraz 991 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji niesłuszne przyjęcie, iż pozwana nie może dokonać potrącenia scedowanej na nią wierzytelności z tytułu kosztów pogrzebu z wierzytelnością powodów dochodzoną w toku postępowania;

4.  naruszenie art. 831 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji niesłuszne przyjęcie, iż środki z uposażenia z umowy ubezpieczenia F. S. w (...) S.A. miały stanowić zabezpieczenie kosztów związanych z jego pochówkiem.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w części przekraczającej kwotę 9.123 zł oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie, wskazując w uzasadnieniu na trafność orzeczenia Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest w części zasadna.

Sąd drugiej instancji dokonując we własnym zakresie oceny materiału dowodowego dokonał częściowo odmiennych ustaleń faktycznych i oceny prawnej tego stanu.

Słusznie skarżąca zarzuciła, iż Sąd I instancji niezasadnie przyjął, iż środki z uposażenia z umowy ubezpieczenia F. S. miały stanowić zabezpieczenie kosztów związanych z jego pochówkiem. Bezspornym jest, że suma ubezpieczenia przypadająca uprawnionemu nie należy do spadku po ubezpieczonym. Jeżeli natomiast powodowie twierdzili, że doszło do zgodnych ustaleń pomiędzy spadkodawcą a uposażonym co do celu przeznaczenia tych środków, powinni powyższą okoliczność udowodnić, jako że wywodzili z niej skutki prawne. Temu wymogowi, w ocenie Sądu Okręgowego, nie sprostali. Okoliczność zmiany osoby uposażonej nie prowadzi do jednoznacznego wniosku, że taki był cel ustanowienia L. M. (1) jako uprawnionej do odbioru sumy ubezpieczenia. Wyniki przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego nie potwierdzają powyższej okoliczności. Odosobnione zeznania powódki, jako strony zainteresowanej w określonym wyniku procesu, nie są w tej sytuacji wiarygodne, gdyż nie zostały poparte żadnym innym dowodem przeprowadzonym w sprawie. Także Sąd Okręgowy nie podziela oceny Sądu I instancji w zakresie umowy przelewu wierzytelności. Umowa powyższa w dostateczny sposób, zrozumiały dla osób zainteresowanych, precyzuje jej przedmiot i jasno określa scedowaną wierzytelność.

Dlatego w ocenie Sądu drugiej instancji częściowo zasadny jest zarzut potrącenia, a dotyczący kosztów poniesionych na postawienie nagrobka. Bezspornym jest, że został on pokryty w całości przez L. M. (1). W związku z tym, że koszt ten stanowi dług spadkowy (art. 992 § 3 k.c.) powinni go pokryć w równych częściach spadkobiercy. Sąd Okręgowy przyjął koszt nagrobka w wysokości 5 000,-zł, podzielając ustalenia Sądu Rejonowego w tym zakresie. W odpowiedzi na pozew oraz w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji pozwana nie wskazywała jednoznacznie, iż koszty pomnika wyniosły 10.000,-zł a nie 5.000,-zł. Z oświadczenia firmy wykonującej nagrobek również nie wynika aby L. M. (1) wydatkowała taką kwotę. Z kserokopii rachunków (k.53) wynika, że każdy z nich dotyczy jednego nagrobka, a nie zapłaty częściowej za jeden nagrobek. Koresponduje to z dowodem z przesłuchania stron, iż L. M. (1) nabyła również taki sam nagrobek dla L. K. oraz ze znajdującymi się w aktach sprawy zdjęciami obu położonych obok siebie nagrobków. Nie można również pominąć oświadczenia firmy kamieniarskiej z 23 czerwca 2014r., iż L. M. (1) dokonała zakupu dwóch nagrobków za cenę po 5.000,-zł każdy (k.572). Koszt 5.000,-zł tytułem nabycia nagrobka nie jest wygórowany i odpowiada, w ocenie Sądu, zwyczajom przyjętym w środowisku stron.

W związku z powyższym wydatek z tego tytułu obciąża w równym stopniu każdego ze spadkobierców, co stanowi kwoty po 1.666,66 zł.

Ponieważ wierzytelność ta była przedmiotem umowy przelewu między pozwaną a L. M. (1), pozwanej przysługuje co do tej kwoty skuteczny zarzut potrącenia wobec każdego z powodów. W tej sytuacji zasądzona na rzecz każdego z powodów kwota 8 350 zł została pomniejszona o 1 666,66 zł, co ostatecznie stanowi kwoty po 6 683,34 zł na rzecz każdego z nich.

Natomiast w pozostałej części apelacja była niezasadna. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji, iż koszty pogrzebu zostały pokryte w całości z zasiłku pogrzebowego. Pozwana nie przedstawiła żadnych nie budzących wątpliwości dowodów aby poniosła koszty wyższe aniżeli otrzymane zasiłki. Natomiast nie można zgodzić się ze skarżącą, iż koszty ekshumacji i ponownego pochówku F. S. (syna H. i F.) są długiem spadkowym obciążającym spadkobierców F. S. (ojca). Niezależnie od ustaleń stron, ich woli, czy też zwiększonych kosztów jest to wydatek odrębny, nie związany ze spadkiem po F. S., a tym samym nie stanowiący długu spadkowego i nie podlegający rozstrzygnięciu w niniejszym postępowaniu.

Zmiana wyroku Sądu I instancji wiązała się z koniecznością zmiany orzeczenia o kosztach, które oparto o art. 100 k.p.c. stosunkowo je rozdzielając. Każdy z powodów dochodził zapłaty kwoty 20 000 zł. Ostatecznie zasądzono na rzecz każdego z nich kwotę 6 683,34 zł. Powodowie przegrali zatem sprawę w wysokości 66,59 % ich początkowego roszczenia, pozwana zaś w 33,41%. Szczegółowe wyliczenie kosztów procesu za pierwszą instancję Sąd Okręgowy, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., pozostawił referendarzowi sądowemu Sądu Rejonowego w Mrągowie.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. uwzględniając stosunek w jakim strony wygrały sprawę przed Sądem drugiej instancji. Powodowie wygrali sprawę w 56 %, pozwana w 44 %. Koszty powodów obejmowały wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w wysokości 600 zł, zaś koszty pozwanej 979 zł (opłata od apelacji 379 zł i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika 600 zł). Stosownie do wyniku sprawy powodowie powinni zwrócić pozwanej kwotę 430,76 zł, natomiast pozwana powodom kwotę 336 zł. Wzajemna kompensacja tych kwoty prowadzi do zasądzenia od powodów na rzecz pozwanej kwoty 94,76 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.