Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Teresa Mróz (spr.)

Sędzia SA– Ewa Zalewska

Sędzia SA – Małgorzata Borkowska

Protokolant: – sekr. sąd. Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 17 października 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia (...) w P.

przeciwko (...) S. A. w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 29 kwietnia 2013 r.

sygn. akt XVII AmC 2615/12

postanawia:

I.  uchylić zaskarżony wyrok i umorzyć postępowanie w sprawie;

II.  zasądzić od Stowarzyszenia (...) w P. na rzecz (...) S. A. w W. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w pierwszej instancji;

III.  zasądzić od Stowarzyszenia (...) w P. na rzecz (...) S. A. w W. kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt. VI A Ca 1916/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał pozwanej (...) Spółce Akcyjnej w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści: „Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za problemy w przeprowadzeniu i rozstrzygnięciu Konkursu, jeżeli nastąpiły one wskutek zdarzeń (…), którym nie mógł zapobiec (…)”, „Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za problemy w przeprowadzeniu i rozstrzygnięciu Konkursu, jeżeli nastąpiły one wskutek zdarzeń, których Organizatorzy przy zachowaniu należytej staranności nie był w stanie przewidzieć (…)”.

Co do stosowania przez pozwaną wskazanych wyżej klauzul nie było wątpliwości, ponadto pozwana okoliczności tej nie kwestionowała.

Sąd Okręgowy, oceniając powyższe postanowienia pod kątem ich niedozwolonego charakteru, wskazał, że dla oceny tej nie ma znaczenia przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia z konsumentem wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umowy.

Odnośnie do spełnienia przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami sąd pierwszej instancji podkreślił, że w przedmiotowej sprawie dobrym obyczajem jest, by przedsiębiorca organizujący konkurs zapewnił prawidłowość jego funkcjonowania, tj. przeprowadzenia i rozstrzygnięcia bez względu na powstanie jakichkolwiek problemów, którym nie mógł zapobiec, czy też nie był w stanie przewidzieć, a tym samym, by ponosił za nie odpowiedzialność. Konsument przystępujący do konkursu powinien mieć pewność i jasność stosunku prawnego łączącego go z organizatorem. Pozbawienie konsumenta prawa dochodzenia roszczeń z tytułu niespełnienia świadczenia przez pozwaną stanowi, w ocenie Sądu Okręgowego, działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Odnośnie natomiast do przesłanki rażącego naruszenia interesów konsumentów, Sąd Okręgowy podkreślił, że wprowadzając do wzorca umowy kwestionowane postanowienia pozwana ogranicza swoją odpowiedzialność w związku z wykonywaniem umowy w stosunku do zasad wynikających z prawa powszechnie obowiązującego. Oznacza to zarówno odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Modyfikacja, uregulowanych w przepisach prawa zasad odpowiedzialności kontraktowej, przewidziana w postanowieniach będących przedmiotem niniejszego postępowania, zdaniem Sądu Okręgowego, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy. W następstwie złożenia przez konsumenta oświadczenia woli odnośnie chęci uczestnictwa w konkursie poprzez wykonanie zadania konkursowego oraz wysłania zgłoszenia za pomocą wiadomości aplikacji konkursowej, na przedsiębiorcy ciąży obowiązek dochowania wszelkich procedur umożliwiających realizację świadczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego kwestionowana klauzula spełnia przesłanki art. 385 ind. 3 pkt 2 k.c., zgodnie z którym w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Sąd podkreślił, że przedsiębiorca organizujący konkurs zobowiązuje się do jego prawidłowego przeprowadzenia, czyli do zorganizowania konkursu w taki sposób, by konsument przystępujący do udziału w nim miał pewność, że w trakcie jego trwania nie wystąpią okoliczności, które spowodowałyby jego przerwanie czy odwołanie. Częstym motywem, dla którego konsument decyduje się na udział w konkursie jest obietnica otrzymania konkretnej nagrody, co oznacza, że organizator konkursu powinien być gwarantem oferowanych nagród, które na etapie finalnym przyznaje zwycięzcom. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że kwestionowana klauzula w sposób dość ogólny wskazuje powody, dla których przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za problemy w jego funkcjonowaniu. Zdaniem Sądu zakres pojęciowy sformułowań „problemy” oraz „zdarzenia, (…) których nie był w stanie przewidzieć lub, którym nie mógł zapobiec”, jest potencjalnie bardzo szeroki, w szczególności zaś nie jest jednoznaczny, oczywisty i precyzyjny. Niedookreślone okoliczności wyłączające odpowiedzialność przedsiębiorcy stanowią o istnieniu realnego niebezpieczeństwa dowolnego przez przedsiębiorcę interpretowania kwestionowanego postanowienia na niekorzyść konsumenta skutkującego wyłączeniem odpowiedzialności za wykonanie zobowiązania zgodnie z treścią umowy, do której konsument przystąpił. Kwestionowane postanowienie zakłóca równowagę stron stosunku cywilnego. Przedsiębiorca dokonując dowolnej interpretacji postanowienia pozbawia konsumenta prawa dochodzenia roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Klauzula ta narusza interesy konsumenta – ekonomiczne, w sytuacji, gdy przed wydaniem nagrody organizator przerwie konkurs bez podania daty jego wznowienia uchylając się tym samym od wykonania zobowiązania, nieekonomiczne w postaci straty czasu w przypadku wypełnienia warunków przystąpienia do konkursu w odniesieniu do sytuacji, kiedy konkurs nie zostaje wznowiony. Wiąże się z tym również stan niepewności konsumenta co do realizacji świadczenia wzajemnego przez organizatora oraz poczucie zawodu z tytułu niewywiązania się przez niego z umowy.

Apelację od orzeczenia wywiodła pozwana. Zaskarżając wyrok w całości zarzuciła Sądowi Okręgowemu nierozpoznanie istoty sprawy poprzez brak odniesienia się do merytorycznych zarzutów pozwanej. Ponadto pozwana zarzuciła sądowi pierwszej instancji naruszenie przepisów procesowych:

- art. 219 k.p.c. przez dokonanie połączenia obu spraw tj. XVII AmC 2615/12 oraz XVII AmC 2619/12,

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku faktów, na których oparł się Sąd Okręgowy, które uznał za udowodnione, a którym odmówił wiarygodności, brak wskazania podstawy prawnej w odniesieniu do zastosowanego przepisu art. 385 ind.1 § 1 k.c.,

- art. 230 k.p.c. poprzez uznanie za udowodnione fakty wskazane w uzasadnieniu tego zarzutu,

- 233 § 1 k.p.c. poprzez niedokonanie oceny przeprowadzonego dowodu w postaci regulaminu konkursu,

-art. 479 ind. 42 § 1 k.p.c. polegające na przytoczeniu w wyroku jak również zakazaniu wykorzystywania fragmentów treści postanowienia regulaminu,

- art. 479 ind. 39 k.p.c. przez zaniechanie jest zastosowania i uwzględnienie powództw mimo braku udowodnienia terminu prawa materialnego do ich wniesienia,

-321 § 1 k.p.c. poprzez orzekanie przez sąd mimo braku żądania powoda w części dotyczącej podstawy faktycznej powództwa,

- art. 72 § 2 k.p.c. przez bezzasadne przyjęcie przez sąd pierwszej instancji , że w obu połączonych sprawach na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania istnienia współuczestnictwa biernego między pozwanym a (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz przez bezzasadne pominięcie, że w sprawach tych zachodziło współuczestnictwo bierne.

Ponadto pozwany zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego:

- art. 385 ind. 1 § 1 k.c. poprzez uwzględnienie powództw mimo braku spełnienia przesłanek uznania zakwestionowanej klauzuli za niedozwoloną jak również mimo braku należycie ukształtowanej strony pozwanej,

- art. 65 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i niedokonanie wykładni regulaminu,

- art. 66 § 1 k.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że Regulamin konkursu stanowi ofertę,

- art. 919 § 1, 2 i 3 k.c. oraz 921 § 1, 2, 3 k.c. poprzez ich błędną wykładnię,

- art. 471, 472 oraz 473 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie,

- art. 384 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.

W konkluzji apelacji pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i odrzucenie pozwów, ewentualnie o zmianę wyroku i oddalenie powództw, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sadowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako zasadna zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 479 ⁴³ k.p.c. wyrok prawomocny uznający postanowienie wzorca umowy za niedozwolone i zakazujący jej stosowania ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania tego postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.

Stanowisko zajmowane przez Sąd Najwyższy w powyższej kwestii nie jest jednolite. W uchwale z dnia 19 grudnia 2003 r. (III CZP 95/03, OSNC 2005/2/25) Sąd Najwyższy wskazał, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴³ w związku z art. 365 i art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.) - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok.

Pogląd ten został podtrzymany w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06 (OSNP 2007, nr 1-2, poz. 35), w której uznano, że skuteczność wobec osób trzecich wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone w ujęciu art. 479 ⁴³ k.p.c. oznacza, iż skutki tego wyroku rozciągają się nie tylko na przedsiębiorcę występującego jako pozwany w sprawie, w której wydano wyrok, ale także na każdego innego przedsiębiorcę, wobec czego każdy przedsiębiorca, który zastosuje postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone, dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.

Następnie w uchwale z 7 października 2008 r. (III CZP 80/08, OSNC 2009/9/118) Sąd Najwyższy uznał, że rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda - w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów - przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z 19 grudnia 2003 r., który znalazł również aprobatę w postanowieniu tego Sadu z dnia 19 marca 2014 r. wydanym w sprawie I CSK 20/14. Sąd Najwyższy wyjaśnił w niej, że granicami podmiotowymi powagi rzeczy osądzonej objęte są w zasadzie strony procesu, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby; w takich wypadkach dochodzi do połączenia rozszerzonej prawomocności z powagą rzeczy osądzonej. Wypadki rozszerzonej podmiotowo prawomocności materialnej należy rozpatrywać nie tylko w aspekcie mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.), ale także w aspekcie powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Sąd Najwyższy wskazał również, że wypadki rozszerzonej prawomocności i powagi rzeczy osądzonej można podzielić na dwie grupy; pierwszą stanowią wypadki, w których wyrok - ze względu na szczególny charakter przedmiotu osądu - skutkuje dla wszystkich i przeciw wszystkim (np. art. 435 § 1 k.p.c. i art. 458 § 1 k.p.c.), natomiast do drugiej grupy należą wypadki, w których wyrok skutkuje wobec osób trzecich ze względu na szczególny stosunek tych osób do jednej ze stron procesu i tylko wobec niej (np. wypadki następstwa prawnego, w tym objęte regulacją art. 192 pkt 3 k.p.c.). Tożsamość stron procesowych, jako warunek istnienia powagi rzeczy osądzonej, skutkującej w innej, późniejszej sprawie odrzuceniem pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), zachodzi więc, zdaniem Sądu Najwyższego zarówno wtedy, gdy w obydwu sprawach uczestniczą te same strony - bez względu na rolę procesową - jak i wtedy, gdy zamiast strony wcześniejszego procesu występuje jej następca prawny lub inna osoba objęta w danym wypadku rozszerzoną prawomocnością. W dalszym ciągu Sąd Najwyższy wskazał, że przedstawiona koncepcja ujmowania rozszerzonej prawomocności materialnej w łączności z powagą rzeczy osądzonej, akceptowana przez przeważającą część doktryny, jak też znajdująca odzwierciedlenie w judykaturze Sądu Najwyższego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1971 r., III CRN 361/71, OSPiKA 1972, Nr 10, poz. 179, oraz z dnia 27 kwietnia 1999 r., III CKN 48/99, nie publ.), pozwala przyjąć, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴³ w związku z art. 365 i art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.) - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok; pozew obejmujący takie powództwo podlega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że celem podstawowym postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich (erga omnes). Oznacza to w sposób oczywisty, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że powaga rzeczy osądzonej wynikająca z rozszerzonej mocy wiążącej, o jakiej mowa w art. 479 ⁴³ k.p.c. obejmuje również po stronie pozwanej innych przedsiębiorców, którzy posługują się wzorcem umowy zawierającym postanowienie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

Z powyższych względów, zdaniem Sądu Apelacyjnego za niezasadne należy uznać stanowisko, że wyrok wydany w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone eliminuje niedozwolone postanowienia tylko z konkretnego wzorca, a nie w ogóle z obrotu. Wyrok sądu ochrony konkurencji i konsumentów, uznając konkretne postanowienia wzorca umowy za abuzywne, wyłącza je z wszelkich wzorców umów, niezależnie od przedsiębiorcy posługującego się tym wzorcem. Natomiast inną kwestią jest indywidualne uzgodnienie z konsumentem takiego postanowienia i wprowadzenie go do umowy. Wskazać także należy, że kwestia zmiany okoliczności sprawy (czy też innych okoliczności sprawy) nie stoi na przeszkodzie odmowie odrzucenia pozwu w przypadku, gdy uznaje się, że rozszerzona moc wiążąca wyroku SOKiK pokrywa się z zakresem powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności należałoby bowiem zaliczyć do zdarzenia o charakterze causa superveniens, prowadzącego do wygaśnięcia powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności jednak w sprawie niniejszej nie zachodzą.

Zważyć przy tym należy, że stosownie do art. 479 ⁴⁵ § 3 k.p.c. rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest jawny. Jawność ta pozwala przedsiębiorcom formułującym własny wzorzec na zapoznanie się z postanowieniami wzorców uznanymi za niedozwolone, których stosowanie zostało zakazane, i respektowanie wyroku sądu, na podstawie którego wpis został dokonany. W przeciwnym razie stosowną interwencję powinien podjąć już Prezes UOKiK na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.).

W Rejestrze Klauzul Niedozwolonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 18 lutego 2012 r., w dniu 6 czerwca 2013 r. pod pozycjami 4808 i 4809 wpisane zostały następujące postanowienia „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za problemy w funkcjonowaniu Konkursu, jeżeli nastąpiły one wskutek zdarzeń (…), którym nie był w stanie zapobiec” oraz „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za problemy w funkcjonowaniu Konkursu, jeżeli nastąpiły one wskutek zdarzeń, których Organizator przy zachowaniu należytej staranności nie był w stanie przewidzieć (…)”. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie może budzić wątpliwości, że powyższe klauzule są tożsame w swej treści i sensie z postanowieniami, co do których stwierdzenia abuzywności domagał się powód niniejszym pozwem. Klauzule te wpisane zostały do Rejestru już po wytoczeniu powództwa w przedmiotowej sprawie lecz przed wydaniem w niej orzeczenia co do istoty. Mając jednak na uwadze charakter orzeczeń uznających za niedozwolone tożsame postanowienia, należy przyjąć, że negatywna przesłanka do merytorycznego rozstrzygania niniejszej sprawy nastąpiła w toku postępowania, co uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 355 k.p.c.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 355 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia