Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2014r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2014 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z powództwa C. K.

przeciwko S. P.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powoda C. K.

od wyroku Sądu Rejonowego w Augustowie

z dnia 16 września 2014r., sygn. akt I C 513/14

I.  Zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że : uzgadnia treść księgi wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Augustowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych dla nieruchomości zabudowanej stanowiącej grunty orne, położonej przy ul. (...) w miejscowości A., powiat (...), województwo (...) działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie z działu III , rubryki 3.4, podrubryki 3.4.1 wyżej wymienionej księgi wieczystej wpisu o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego o treści: „nieograniczona służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela działki numer (...) objętej Kw (...) i polegającej na prawie przejazdu i przechodu przez działkę numer (...) pasem gruntu oznaczonym literami (...) o powierzchni 90 m ² zgodnie z protokołem ugody z dnia 30 czerwca 1998r. , sygn. akt INs. 356/97” ;

II.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 397 zł (trzysta dziewięćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje, w tym kwotę 145 zł (sto czterdzieści pięć złotych) za postępowanie przed Sądem II – giej instancji.

Sygn. akt: I. Ca. 364/14

UZASADNIENIE

Powód C. K. wystąpił przeciwko S. P. z pozwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Augustowie dla nieruchomości zabudowanej oznaczonej nr działki (...) stanowiącej grunty orne, położonej przy ul. (...) w A. z rzeczywistym stanem prawnym, poprzez wykreślenie z działu III w/w księgi wieczystej wpisu o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...), objętej KW (...), ujawnionego na podstawie ugody z dnia 30.06.1998 r. sygn. akt I Ns 356/97. Jednocześnie wniósł o zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany S. P. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 16 września 2014 r. w sprawie o sygn. akt: I. C. 513/14 Sąd Rejonowy w Augustowie oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 107,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy wynika, że na rozprawie w dniu 30.06.1998 r. przed Sądem Rejonowym w Augustowie w sprawie sygn. I Ns 356/97 o ustanowienie drogi koniecznej doszło do zawarcia ugody pomiędzy stronami postępowania wnioskodawcami: T. P. i S. P. oraz uczestniczką postępowania T. K.. Z treści ugody wynika, że T. K. w imieniu swoim i męża C. K. ustanowiła na ich nieruchomości, położonej w A. przy ul. (...), nieograniczoną służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...), objętej KW (...) i polegającą na prawie przejazdu i przechodu przez działkę nr (...) pasem gruntu oznaczonym literami A B C D o pow. 90 m ². Przedmiotowa ugoda jest prawomocna.

W związku z zawartą ugodą, postanowieniem z dnia 30.06.1998 r. Sąd umorzył postępowanie w sprawie o sygn. akt: I Ns 356/07, które uprawomocniło się w dniu 08.07.1998 r.

Na podstawie prawomocnej ugody sądowej i postanowienia o umorzeniu postępowania w sprawie o sygn. akt: I Ns 356/07 w księdze wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Augustowie w dziale III, dokonano wpisu o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego o treści: „nieograniczona służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...), objętej KW (...) i polegającej na prawie przejazdu i przechodu przez działkę nr (...) pasem gruntu oznaczonym literami (...)zgodnie z protokołem ugody z dnia 30.06.1998 r. sygn. akt I Ns 356/97”.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy na gruncie art. 10 ustawy z dnia 06 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece wskazał, że zawarte w treści ugody porozumienie co do istniejącego między stronami stosunku prawnego ma charakter zgodnego oświadczenia woli, a więc czynności prawnej zmierzającej do wywołania skutków w dziedzinie prawa materialnego. Oznacza to, że Sąd w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawym nie jest uprawniony do dokonania merytorycznej oceny ugody, zawartej w sprawie o sygn. akt: I Ns 356/97, z uwagi na jej prawomocność. Powołując się na treść art. 365 § 1 k.p.c. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Prawomocność materialna przejawia się nakazem przyjmowania, że kwestie prawne kształtują się tak, jak stwierdzono to w orzeczeniu.

Sąd Rejonowy nie znalazł również podstaw do uwzględnienia powództwa również na zasadzie art. 5 k.c. W tym kontekście wskazał, że z akt sprawy wynika, iż pozwany zapłacił T. K. wynagrodzenie za ustanowienie służebności, która w chwili otrzymania wynagrodzenia pozostawała w związku małżeńskim i wspólności majątkowej z powodem. Ich ewentualne wzajemne rozliczenia odnośnie składników wchodzących w skład majątku wspólnego, mogą być dochodzone w odrębnym postępowaniu, stąd też uwzględnienie powództwa byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w sposób nadmierny obciążałoby pozwanego, który wypełnił postanowienia ugody.

Uwzględniając powyższe, Sąd I instancji podniósł, że treść księgi wieczystej KW nr (...), jest zgodna z prawomocną ugodą sądową, zawartą w sprawie o sygn. akt: I Ns 356/97. Wpis o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego został dokonany na podstawie prawomocnej ugody, natomiast odrębną kwestią jest wzruszenie treści ugody, które nie może być rozpoznane w przedmiotowej sprawie, a przysługuje na to inny tryb postępowania.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania stosownie do treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód C. K., zarzucając Sądowi I instancji:

1.  obrazę przepisów prawa materialnego, tj.:

a)  naruszenie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U.2013r., poz. 707 j.t. z poźn. zm.) poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym Sąd nie jest uprawniony do dokonania merytorycznej oceny ugody zawartej w innym postępowaniu sądowym, będącej następnie podstawą wpisu w księdze wieczystej i że właściwym jest do tego inny tryb postępowania, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że w okolicznościach faktycznych sprawy tryb postępowania określony w art. 10 ust. 1 w/w ustawy jest jedynym właściwym trybem postępowania i że Sąd jest władny w tym trybie dokonać merytorycznej oceny ugody zawartej w innym postępowaniu sądowym,

b)  naruszenie art. 5 k.c. poprzez uznanie, iż w okolicznościach rozpoznawanej sprawy zachodzą wyjątkowe okoliczności uzasadniające przyjęcie, iż powód nadużywa prawa występując z roszczeniem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji gdy powyższe okoliczności nie zachodzą, albowiem uwzględnienie powództwa nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nie obciąża w nadmierny sposób pozwanego,

2.  obrazę przepisów prawa procesowego, tj.:

a)  naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż ugoda zawarta przed sądem jest orzeczeniem i że ugoda jako „prawomocne” orzeczenie wiąże nie tylko strony, ale i sąd, który ją wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby, podczas gdy prawidłowa wykładania w/w przepisu prowadzi do wniosku, że ugoda zawarta przed sądem nie jest orzeczeniem, nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej i nie wiąże Sądu orzekającego w niniejszej sprawie.

Mając powyższe na uwadze powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie zgodnie z pozwem oraz zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa prawnego za II instancję, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej, w tym kosztach zastępstwa prawnego przed Sądem II instancji.

W odpowiedzi na apelację, pozwany S. P. wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda zasługuje na uwzględnienie, a podniesione w niej zarzuty są jak najbardziej trafne.

W sprawie wszczętej powództwem o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, Dz. U. z 2013 r., poz. 707 z późn. zm., zwanej dalej „u.k.w.h.”) przedmiotem postępowania dowodowego jest ustalenie, czy zachodzi niezgodność, której wystąpienie uzasadnia jej usunięcie przez dokonanie wykreślenia nieprawidłowych wpisów. Prowadzone w takiej sprawie postępowanie dowodowe nie podlega w zasadzie żadnym ograniczeniom, w przeciwieństwie do postępowania wieczystoksięgowego o wpis m. in. ograniczonego prawa rzeczowego do księgi wieczystej. To ostatnio wymienione postępowanie jest bowiem sformalizowane i zgodnie z art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. sąd rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Z tego względu inna jest więc podstawa faktyczna i prawna żądania wniosku wszczynającego postępowanie wieczystoksięgowe w trybie nieprocesowym, a w konsekwencji wynik tego postępowania nie przesądza ostatecznie o zasadności żądania zgłoszonego w powództwie opartym na art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (por. uchwała SN z dnia 27 kwietnia 1994 r., III CZP 54/94, OSNC 1994 r., nr 11, poz. 215). W orzecznictwie podkreśla się wręcz, że niezgodność wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie może być usunięta w postępowaniu wieczystoksięgowym o dokonanie wpisu, lecz jedynie w postępowaniu wszczętym powództwem o usunięcie niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, wytoczonym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (por. postanowienie SN z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 109/01). Tylko w takim procesie możliwe jest obalenie wynikającego z art. 3 u.k.w.h. domniemania wynikającego z także z wadliwego wpisu w księdze wieczystej, ponieważ to właśnie w tym postępowaniu zadaniem Sądu jest dokonanie merytorycznej oceny, czy stan prawny obowiązujący w dacie dokonania wpisu uzasadniał jego dokonanie (por. wyrok SN z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 271/00, Lex nr 52791; wyrok SN z dnia 8 grudnia 2004 r., I CK 389/04).

Nie może więc nasuwać żadnych wątpliwości wniosek, że z powództwem opartym na art. 10 ust. 1 u.k.w.h. może wystąpić również uczestnik postępowania wieczystoksięgowego zakończonego dokonaniem wpisu, który następnie uprawomocnił się, jeśli tylko w wyniku dokonanego wpisu nastąpiła w ocenie powoda przedmiotowa niezgodność. Wbrew zatem stanowisku zaprezentowanemu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, prawomocność wpisu w księdze wieczystej nie może stanowić przeszkody w wytoczeniu powództwa opartego na art. 10 ust. 1 u.k.w.h. między uczestnikami postępowania zakończonego powyższym wpisem (por. uchwała SN z dnia 17 maja 1967 r., sygn. akt III CZP 39/67, OSNC 1967 r., Nr 11, poz. 199). Wręcz przeciwnie, dopiero prawomocność zwalczanego wpisu w księdze wieczystej - kreującego ujawniony w niej stan prawny - przesądza o możliwości wystąpienia z roszczeniem opartym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Dopóki więc wpis ten jest nieprawomocny, to jego zwalczanie może odbywać się jedynie w ramach przysługujących zainteresowanym podmiotom środków odwoławczych w postępowaniu wieczystoksięgowym (por. postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1994 r., III CZP 43/94, Lex nr 5681; wyrok SN z dnia 27 marca 2001 r., IV CKN 282/00). Uznanie zatem, że prawomocność wpisu w księdze wieczystej nie pozwala na jego wzruszenie w innym postępowaniu, prowadziłoby w istocie do bezwzględnej aprobaty dla wszystkich prawomocnych wpisów w księdze wieczystej i czyniłoby zupełnie bezprzedmiotowym powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Tymczasem to właśnie w postępowaniu toczącym się w trybie procesowym, wszczętym powództwem wytoczonym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., zadaniem Sądu jest dokonanie merytorycznej kontroli, czy dokonanie prawomocnego już wpisu w księdze wieczystej nastąpiło zgodnie z prawem obowiązującym w chwili rozpoznawania wniosku o dokonanie tego wpisu. Z powyższego wynika, że zgoła inny jest przedmiot rozstrzygnięcia w postępowaniu nieprocesowym o wpis w księdze wieczystej, a inny w postępowaniu procesowym o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (tak: wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2007 r., I CSK 479/06, Lex nr 253401).

Należy także zgodzić się z zarzutem powoda, iż ugoda nie jest orzeczeniem, o którym można mówić, że jest prawomocne bądź nie. Ugoda sądowa jest bowiem czynnością procesową uprawnionych do tego podmiotów procesowych, dokonana w formie przewidzianej w prawie procesowym, które wiąże z tą czynnością zamierzony przez te podmioty skutek w postaci wyłączenia dalszego postępowania sądowego co do istoty sprawy. Równocześnie, zawarte w treści ugody porozumienie co do istniejącego między stronami stosunku prawnego ma charakter zgodnego oświadczenia woli, a więc czynności prawnej zmierzającej do wywołania skutków w dziedzinie prawa materialnego. W tym zakresie zawarte przed sądem porozumienie jest ugodą w rozumieniu art. 917 k.c. Zawarcie ugody przed sądem w toku procesu oznacza w świetle przepisów k.p.c. dorozumianą wolę odstąpienia od zgłoszonego w pozwie żądania udzielenia ochrony prawnej, ponieważ celem ugody sądowej jest niedopuszczenie do dalszego postępowania sądowego, a tym samym wyłączenie rozstrzygnięcia merytorycznego przez sąd i doprowadzenie do umorzenia tego postępowania (art. 223 § 2 k.p.c. w związku z art. 203 § 4 k.p.c. i art. 355 § 1 k.p.c.). W konsekwencji stwierdzić należy, że błędem Sądu Rejonowego było zastosowanie art. 365 § 1 k.p.c. do treści ugody zawartej w sprawie o sygn. akt: I. Ns. 356/97, skoro ugoda nie jest orzeczeniem.

W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że podstawą wpisu ograniczonego prawa rzeczowego w dziale III księgi wieczystej nr (...) stanowiła ugoda zawarta przed Sądem Rejonowym w Augustowie w dniu 30 czerwca 1998 r. w sprawie o sygn. akt: I. Ns.356/97 między T. P. i S. P. a T. K., na mocy której T. K. w imieniu swoim i męża C. K. ustanowiła na ich nieruchomości na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...), objętej KW (...) służebność drogi koniecznej. Nie budzi również wątpliwości fakt, że C. K. w toku tego postępowania w tej sprawie nie wyraził zgody na ustanowienie drogi koniecznej (k. 54), a więc T. K. nie była uprawniona do zawarcia ugody w imieniu swojego męża i nie posiadała pełnomocnictwa C. K. do obciążania ich wspólnej nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym.

W świetle powyższych ustaleń, zdaniem Sądu Okręgowego, obowiązkiem sądu wieczystoksięgowego było zbadanie, czy w/w ugoda jest zgodna z przepisami prawa materialnego o charakterze bezwzględnie obowiązującym oraz, czy T. K. była umocowana do jej zawarcia. Ważność pełnomocnictwa stanowi bowiem element decydujący o skuteczności oświadczenia woli złożonego w ugodzie, a tym samym o jej ważności. Zdaniem Sądu Okręgowego, w postępowaniu tym sąd wieczystoksięgowy nie tylko mógł, ale powinien zbadać treść i formę dokumentu stanowiącego podstawę wpisu, a odnosi się to zwłaszcza do dokumentów (ugoda, istnienie pełnomocnictwa współmałżonka do jej zawarcia) obejmujących czynności prawne. W tych okolicznościach stwierdzić należy, że obowiązkiem sądu wieczystoksięgowego na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c. było oddalenie wniosku o wpis ograniczonego prawa rzeczowego, albowiem sąd ten nie dysponował zgodą C. K. na obciążenie jego nieruchomości służebnością drogi koniecznej. Oczywistym jest też, że stwierdzenie powyższych okoliczności nie zamyka drogi do podważania w trybie procesu ważności czynności prawnej, w tym przypadku ugody stanowiącej podstawę wpisu i domagania się usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 u.k.w.h.). (por. postanowienie SN z dnia 5 stycznia 2011 r., III CSK 84/10, Lex nr 1430447).

Odnosząc się do meritum sprawy należy stwierdzić, że T. K. zawierając ugodę czyniła to bez wymaganej zgody męża. Nie legitymowała się ona pełnomocnictwem współmałżonka - z którym w chwili zawierania ugody, pozostawała w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej - do zawierania czynności prawnej mającej na celu obciążenie ich nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym (art. 103 k.p.c.). Powód C. K. nie wyraził nawet w sposób dorozumiany oświadczenia woli, które można by było poczytywać za wyrażenie zgody na zawarcie ugody w sposób wyżej określony i nie wyraził zgody na ustanowienie służebności drogi koniecznej obciążającej jego nieruchomość. Nie ulega bowiem wątpliwości, że czynność prawna, której dokonała T. K. w sprawie o sygn. akt: I. Ns.356/97 w imieniu swego męża przekraczała zakres zwykłego zarządu wspólną nieruchomością, albowiem zmierzała do jej obciążenia. W tych warunkach uznać należy, że ugoda zawarta w dniu 20 czerwca 1998 r. jest nieważna i nie mogła wywołać skutków prawnych w niej wyrażonych.

Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z art. 32 ust. 1 u.k.w.h. do wpisu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości wystarcza dokument obejmujący oświadczenie właściciela o ustanowieniu tego prawa. Bezdyskusyjne jest, że w przepisie tym chodzi o właściciela z chwili złożenia wniosku o wpis, a nie o właściciela, który zawarł ugodę. W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że w postępowaniu wieczystoksięgowym C. K. jako współwłaściciel nieruchomości w chwili złożenia wniosku o wpis ograniczonego prawa rzeczowego takiej zgody nie wyraził. Brak zatem zgody na ustanowienie służebności drogi koniecznej obciążającej jego nieruchomość nie mógł prowadzić do uwzględnienia wniosku. W tych warunkach stwierdzić należy, że istniała niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem faktycznym polegającym na braku zgody wszystkich właścicieli nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) na obciążenie ich nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym.

Uznając apelację za zasadną Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uzgodnił treść księgi wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Augustowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych dla nieruchomości zabudowanej stanowiącej grunty orne, położonej przy ul. (...) w miejscowości A., powiat (...), województwo (...) działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie z działu III, rubryki 3.4, podrubryki 3.4.1 wyżej wymienionej księgi wieczystej wpisu o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego o treści: „nieograniczona służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela działki numer (...) objętej Kw (...) i polegającej na prawie przejazdu i przechodu przez działkę numer (...) pasem gruntu oznaczonym literami (...) o powierzchni 90 m ² zgodnie z protokołem ugody z dnia 30 czerwca 1998 r., sygn. akt I Ns. 356/97”.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono stosownie do jego wyniku na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c.